2. Kəşfi
• 1896-cı ildə Kiyoşi Şiqa tərəfindən
Yaponyada baş veren epidemiya zamanı
Shigella dysentariae kəşf edilmişdir. Bu
bakteriyalar onu adlandıran alimin adı ilə
yanaşı dizinteria batsili kimi də adlandırılır.
Qram Müsbət çöpşəkilli batsillərdir.
3. • Şigellalar Enterobacteriaceae ailəsinə məxsusdur.
Şigellaların 50-dən çox tipi, yarımtipi rast gəlinir.
Onlar 4 qrupa bölünür.
• qrup A- Shigella dysenteriae;
• qrup B- Shigella flexneri;
• qrup C- Shigella boydii
• qrup D- Shigella sonnei.
Bu qruplar bir-birindən biokimyəvi
xassələrinə (D-mannitol fermentinə) və
antigen xüsusiyyətlərinə görə differensasiya
edilir. S sonnei və S flexneri 90% hallarda
şigelloza səbəb olur. S dysenteriae epidemik
şigelloza səbəb olur.
4. Epidemiologiyası
• Şigelloz tipik bağırsaq infeksiyasıdır.
Törədicilər xəstələrin və bakteria gəzdircilərin
nəcisi ilə ifraz olunur. Sağlam şəxslər şigelloza
ərzaq məhsulları və su vasitəsi ilə yoluxur.
Şigellozların yayılmasında ev milçəkləri də
əhəmiyyətli rol oynayır. Zonne bakteriyaları
çox vaxt ərzaq, Fleksner su, Şiqa isə məişət
əşyaları ilə yoluxur.
5. Patogenezi
• Ağız boşluğundan orqanizmə düşən şigellalar mədə-bağırsaq şirələrinin,
sekrototr immunoqlobulinlərin, bağırsaqın normal biosenozunun təsirinə
məruz qalır. Ölməmiş bakterialar yoğun bağırsaqa keçir və enterositlərə
daxil olur. Bağırsağın epitel hüceyrələri şigellaları xarici təsirdən qoruya bilir.
Lakin neytrofil leykositlər, makrofaqlar şigella bakteriyalarını faqositoza
uğradır və ondan endotoksin, pirogen maddələr ayrılır. Şiqa toksin tesiri
nəticəsində mədə-bağırsaq boyu selikli qişa iltihablaşır, evakuasiyanın
ləngiməsi bakteria və toksinlərin toplanması, həm də disbakterioza görə
əzələarası Aurebax, Meyssner sinir kələfləri zədələnir.
6. Şiqa toksini
• Ekzotoksini neyrotoksik, sitoksik, enterotoksikdir.
• Enterotoksik effekt: toksin nazik bağırsaqlara adheziya olur, elektrolitlərin,
qlükozanın və amin turşularının bağırsaq boşluğundan absorbsiyasını blok edir.
Adeniltsiklaza fermentinin aktivliyini artıraraq bağırsaq boşluğunda çoxlu maye
və elektolitlərin toplanması diareyaya səbəb olur.
• Sitotoksik effekt: yoğun bağırsaqdali hüceyrə qlikolipidləri ilə birləşərək, 60S
ribosomal submiti inaktivləşdirib protein sintezini pozur, hüceyrə ölümünə,
bağırsaq divarında mikrovakular zədələnməyə və hemorragiyaya ( nəcisdə qan
və fekal leykositlər səbəb olur).
• Neyrotoksik effekt: qızdırmaya və abdominal ağrılara səbəb olur
7. • Şiqa toksini yoğun bağırsağın motor, sekretor və
sorma funksiyalarını kəskin dəyişir. Bağırsaq
innervasiyasının pozulması spastik ağrı verir.
• Bağırsaq seqmentlərinin yığılması qeyri-
mütəşəkkil xarakter aldığından bağırsaq
möhtəviyyatı az-az xaric olur. Hətta əzən qüvvətli
spastik yığılmalara baxmayaraq defekasiya zamanı
nəcis olmur. (boş gücənməvə ya yalançı
defekasiya).
• Defekasiya S-vari, düz bağırsaq və aralıq
nahiyəsində tenezm törədir
8. Bağırsağın zədələnməsi mərhələləri
Kataral İltihab
Fibrinoz Nekrotik
İltihab
Xoranın əmələ
gəlməsi
Sağalma
Selikli və selikaltı qişa şişir, hiperemiyalaşır, bağırsaq mənfəzində selik qan
toplanır. Selikli qişada qansızma nöqtələri, kiçik nekroz ocaqları və sethi
eroziyalar formalaşır, folikullar böyüyür.
Müasir dövrdəaz rast gəlinir. Bağırsaq divarının kəskin qalınlaşması ilə yanaşı
selikli qişa selikaltı və seroz qata qədər nekrozlaşır. Nekroz fibrin ərplə örtülür,
qopduqda yeri qanayır.
Xəstəliyin 8-10-cu günü xoralar əmələ gəlir. Bəzən xora əzələ qatına qədər
dərinləşir və diffuz hiperemiya sahəsi ilə əhatə olunur.
Bağırsaqda kataral iltihab xəstəliyin 2-3-cü həftəsi, daha dərin morfoloji
pozğunluqlar isə 4-5-ci həftə ərzində sağalır.
10. Klinika
• Gizli dövr 1-7 gün, çox vaxt 2-3 gün çəkir. Bəzən xəstəlik ümumi zəiflik, kefsizlik,
iştahasızlıq kimi prodromal əlamətlərlə meydana çıxır. Lakin əksərən prodromal
dövrü olmur, xəstəlik üşütmə, yüksək hərarət, baş ağrısı ilə qəflətən başlayır.
• Şigellozun tipik formasında ilkin intoksikasiya və kolit sindromu qoşulur, sol qalça
nahiyəsində ağrı vı ishal başlayır.
• Ağrı fasiləli və kəsici xaralter daşıyır.
• Hər ağrı tutması adətən defekasiya aktı əmələ gətirir.
• Xəstəliyin ilk saatlarında bağırsaq möhtəviyyatı nəcis xarakterli və formalaşmış
olur. Getdikcə nəcis durulaşır, selik, qan, ağır hallarda irin qarışır.
• İshalın çoxolmasına baxmayaraq gündəlik nəcisin miqdarı 1 L-ə ancaq çatır.
• İlk günlər hərarət yüksək olur, lakin 2-5 gündən donra normaya düşür.
11. Klinikası
• Kəskin dövrdə taxikardiya , nəbzin labilliyi, arterial və
venoz hipotenzia aşkar edilir, ürək tonları karlaşır.
• Xəstələrdə bəzən leykositoz, sola meyl, monositoz, EÇS-in
bir qədər artması, nadir hallarda anemiya aşkar edilir
• Kəskin dövrün əlamətləri 2-3 gündən 6-10 günə qədər
çəkir. Yaxşılaşma intoksikasiyanın azalması ilə başlayır daha
sonra kolit sindromu və bağırsaqın morfo-fizioloji
dəyişiklikləri itir.
12. • Yüngül forma- zəif intoksikasiya əlamətləri ilə başlayır. Hərarət 38 S-ə
qədər yüksəlir, kolit sindromu aydın nəzərə çarpır. Dün ərzində
defekasiyanın sayı 3-5-dən 10 dəfəyə çatır. Nəcis öz şəklini itirmir, ona
selik və bəzən qan qarışır.
• Orta ağır forma- qısa inkubasiya və prodromal dövrdən sonra ağrı
əmələ gəlir, defekasiya sürətlənir. Nəcisə selik və qan qarışır, ishalın
gündəlik sayı 20-ni ötür. Bu müddət ərzində qızdırma 28-40 S-də qalır.
• Ağır forma- Şigelloz kəskin başlayır, ilk saatlardan üşütmə,
başgicəllənmə, bəzən qusma olur. Defekasiya gündə 50 dəfəyə qədər
artır. Nəcisə qan və selik qarışır, bəzi xəstələrdə ət suyuna oxşayır.
Palpasiyada qarın ağrılı olur, meteorizm və curultu aşkar edilə bilər.
Xəstənin dərisi solğunlaşır və soyuq tərlə örtülür, nəbz sürətlənir , qan
təziyiq aşağı düşdüyündən kollaps baş verə bilər.
• Çox ağır forma- defekasiya aktının sayı daha da artır. Hətta xəstə sayını
xatırlamır.
13. • Hipertoksiki formada intoksikasiya qəflətən inkişaf edir, xəstələr dərhal komatoz
vəziyyətə düşür, sayıqlama, ağır hemodinamik pozğunluqlar başlayır. Xəstəlik
uzanarsa mədə-bağırsaq pozğunluğu da qoşulur.
• Qastroenterokolit forma da kəskin başlayır, ağır inloksikasiya. yüksək qızdırma və
qastroenteritlə özünü göstərir. Çox vaxt ilk əlamət qusma olur, qarında yayılmış ağrı,
duru, çoxlu miqdar nəcisdə təkrar ishal sonra əmələ gəlir, bağırsaq möhtəviyyatında
patoloji qarışıqlar tapılmır. Orqanizmin susuzlaşına dərəcəsindən asılı olaraq bu
forma sigelloz müxtəlif ağırlıqda gedir.
• Xəstəliyin hipovolemik şok və kəskin böyrək catışmazlığı verən qastrointerstinal
formalarına da rast gəlir.
• Şigellozun silinmiş formasında intoksikasiya nəzərə carnmır. Xəstəlik normal, bəzən
isə subfebril hərarət fonunda başlayır. Bağırsaq pozğunluğu zəif və qısa müddətli, 1-
2gün olur. Nəcis bir qədər durulaşır. qan, çox vaxt selik qarışmır Qarını əllədikdə S-
vari bağırsaq ağrıyır, az da olsa bər kiyir.
• Əlamətlər 3-4 həftədən çox davam edərsə xroniki formaya keçir.
• Bakteria gəzdirmə heç bir kliniki əlamətlə özünü göstərmədiyinə görə şigellozun
subkliniki forması hesab olunur. Ancaq labarator və morfoloji müayinələr vasitəsi ilə
müəyyən olunur
14. Diaqnozu
• Kliniki-epidemioloji məlumatlar böyük rol oynayır.
• Xəstənin nəcisi mikroskopik müayinədən keçirilir. Koproskopiya xəstəliyin gedişirni
izləmək, müalicənin effektini bimək üçün vacibdir. Nəcisin formasına, iyinə,
miqdarına. Konsistensiyasına fikir verilir.
• Kaprositoqramda nəcisdən hazırlanmış yaxmanın mikroskopda müayinəsi zamanı
dəyişilməmişleykositlər və eritrositlər, selik tapılır.
• Bakterioloji müayinə ilə mikrob kulturasının tapılması diaqnozu təsdiqləmək və
müalicəni düzgün aparmaq üçün əhəmiyyətlidir.
• Seroloji reaksiyalardan AR çox həssas və spesifikdir, xəstəliyin 2-3-cü həftəsindən
müsbət olduğundan erkən diaqnoz üçün az yararlıdır.
• Rektosiqmoskopiya (RSS) – şigellozun diaqnozunda və differensial diaqnozunda
tətbiq olunur. RSS-lə bunlar tapılır:
1. Pataloji prosesin yerinə görə: sfinkterit, proktit, siqmoidit, proktosiqmoidit
2. İltihabi prosesin xarkterinə görə: kataral, kataral-hemorragik, eroziyalı, xoralı
və nekrotik proktosiqmoidit.
• Erkən diaqnoz üçün QDHR və lüminissent mikroskopiya üsulu xəstəliyin 5-6-cı
günlərindən dəqiqləşdiriliə bilər.
15. Müalicəsi
• Yüngül forma
-Nitrofuran preparatları (furazolidon, furodonin, furaqin) 0.1x4dəfə, 5 gün
-Xinolin (xlorxinoldon 0.2x4 dəfə, intetriks 2 kap x 3 dəfə)
-biopreparatlar (baktisubtil 2 kap x 4 dəfə bütün gün, sonra 15doza 2 dəfə və
ya xilak forte 40-60 X 3-4 gün, sonra isə 20 kap x 3 dəfə) ümümi kurs 14 gün.
• Orta ağır forma
-Ftorxinaldonlar, siproflaksasin ( siprabay, sifran 0.5 x 2dəfə)
-norflaksasin
-kotrimoksazol preparatları ( septrin480, biseptol, baktrim və s.)
