МЭС-д уншсан лекц

1. ХАЛДВАРТ ӨВЧНИЙ
ЭМЧИЛГЭЭНИЙ ЕРӨНХИЙ
ЗАРЧИМ
лекц №6
Н.Батсуурь PhD.DVM

2. Агуулга
 Халдварт өвчтэй малыг эмчлэх шаардлага, ач
холбогдол, эмчилгээний зорилго, эмчилгээг
зохион байгуулах онцлог;
 Өвөрмөц эмчилгээний арга хэрэгсэл;
 Шинж тэмдэгийн эмчилгээ;
 Өвөрмөц бус эмчилгээ.

3. Халдварт өвчний үед хийгдэх эмчилгээ нь тухайн
халдварт өвчинтэй тэмцэх цогц арга хэмжээний
нэг хэсэг юм.
Халдварт өвчтэй малыг эмчлэх
шаардлага, ач холбогдол,эмчилгээний
зорилго, эмчилгээг зохион байгуулах
онцлог

4.  Халдварт өвчний эмчилгээний зорилго нь
өвчин үүсгэгч шалтгаан болсон амьтны бие
махбод дотор байгаа эмгэг төрүүлэгч нянг
устган малын ашиг шим, ажлын чадварыг
эргүүлэн сэргээхэд оршино.
 Эмчилгээний арга хэмжээ авч явуулах нь
халдварт өвчинтэй тэмцэх цогц арга
хэмжээний хүрээнд мал, амьтныг авран
хамгаалах ажиллагаа гэж хэлж болно.

5.  Ямар ч тохиолдолд халдварт өвчтэй мал нь
халдварын эх булаг болдог тул түүний аюулын
зэрэглэл болон эмчилгээний эдийн засгийн үр
ашгийг тооцон үзсэний үндсэн дээр эмчлэх эсэх
шийдвэрийг гаргах ёстой.
 Жишээлбэл, хил дамжин тархдаг, өвчлөл, үхэл
өндөртэй, олон улсын худалдааны хорио цээрт
өвчнүүд, хүний эрүүл мэнд, амь насанд эрсдэл
ихтэй зооноз өвчнүүдийн үед халдварын эх
булгийг даруй устгах нь стратегийн ач
холбогдолтой байж болно.
 Ийм үед өвчтэй малыг бүгдийг устгах замаар
халдварт өвчний дэгдэлтийн анхны голомтыг
газар авахуулахгүй дарж болно.

6. Устгах заалттай өвчнүүд
 Ямар ч халдварт өвчний үед мал амьтны бие
махбод эмгэг төрүүлэгч бичил биетнүүдээс богино
хугацаанд бүрэн чөлөөлөгдөх боломж байдаггүй.
 Өвчлөөд өнгөрсөн мал ч гэсэн удаан хугацааны
турш халдварын үүсгэгчийг тээгч хэвээр байж
халдварын эх булаг болж болно. Жишээ нь,
шүлхий, ауескийн өвчин, гахайн сонгомол болон
африкийн мялзан, лептоспироз, листериоз,
некробактериоз, Ньюкаслын өвчин гэх мэт
өвчнүүдийг нэрлэж болно.
 Ям, бруцеллез, сүрьеэ болон зарим зооноз өвчтэй
мал удаан хугацаанд халдвар тээгч байдаг тул
тэдгээрээс хүн халдвар авах эрсдэл өндөр байдаг.

7.  Эцэст нь эмчилгээ хурдан хугацаанд бүрэн
төгс үр дүн өгөх тохиолдолд л эдийн засгийн
хувьд хүлээн зөвшөөрөгдөх боломжтой.
 Халдварт өвчтэй мал, амьтныг эмчлэх ажлыг
зохион байгуулж, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа
нь халдваргүй өвчинтэй харьцуулбал
өвөрмөц онцлогтой байдаг.

8.  Халдварт өвчний үед халдварын хэлхээг
таслан, эпизоотын процессын цаашдын
өрнөлтийг зогсоох зорилгоор өвчтэй болон
халдварын сэжигтэй малыг илрүүлсэн даруйд
сүргээс тусгаарлах арга хэмжээ авдаг.
 Эдгээр малыг ферм, хот айлаас алс зайтай
газарт тусгаарлах байранд эсвэл энэ
зориулалтаар байгуулсан байгууламжид
шилжүүлдэг. Ингэх тун боломжгүй нөхцөлд,
эсвэл тухайн сүрэгт байгаа малын ихэнх нь
өвчилсөн тохиолдолд өвчтэй малыг байсан
байранд нь тусгаарлаж болно.

9.  Ялган тусгаарласан өвчтэй малыг арчилж
маллах малчинг томилж, арчилгаа, маллагааны
тоног хэрэгсэл, тээврийн хэрэгслийг тусгайлан
гаргаж өгөх шаардлагатай.
 Халдварт өвчтэй мал хариуцаж байгаа малчин
нэг бүрийг хувийн хамгаалалтын зориулалтын
хувцас хэрэгслээр хангахын зэрэгцээ тухайн
орчны дэвсгэр газар, тусгаарлах байранд
гаднын хүн нэвтрэн орохоос хамгаалсан,
хориглосон арга хэмжээ авсан байх ёстой.

10.  Халдвар өвчтэй малыг эмчлэхэд эмчилгээний
эм бэлдмэл, түүний тун хэмжээ, малын бие
махбодод оруулах зам, давтамж, дараалал,
хамтруулан хэрэглэх эм бэлдмэлийг зөв
сонгосны үндсэн дээр эмчилгээг аль болох
эрт шатанд эхлэх нь үр дүнтэй байдаг.
 Өвчний үүсгэгчийг малын бие махбодоос
бүрэн чөлөөлөхийн тулд эмнэл зүйн хувьд
бүрэн эдгэрсэн малд ч гэсэн зарим
тохиолдолд курс эмчилгээг үргэлжүүлэн
хийдэг.
 Өөр өөр төрлийн халдварт өвчтэй малыг нэг
дор хамтад нь байлгахыг цээрлэх хэрэгтэй.

11. Өвөрмөц эмчилгээ
 Өвөрмөц эмчилгээ-халдварын үүсгэгчид шууд
үйлчилдэг биологийн болон химийн эмчилгээ
юм.
 Өвөрмөц эмчилгээнд хэт дархлаат ийлдэс,
гамма глобулин, бактериофаг, антогонист бичил
биетнүүд, антибиотик, химийн эмчилгээний
бэлдмэл зэргийг ашигладаг.
 Вакцин эмчилгээ мал эмнэлгийн практикт
төдийлөн нэвтрээгүй ч сүүлийн үед зарим
халдварт өвчнүүдийн үед хэрэглэх болсон.
Жишээлбэл цахлай өвчний эмчилгээнд ТФ-130
бэлдмэлийг амжилттай хэрэглэж байсан.

12. Ийлдсийн эмчилгээ
 Өвөрмөц ийлдэс, гамма глобулиныг
эмчилгээнд хэрэглэх арга бөгөөд энэ нь
бэлэн антителийн туламжтайгаар халдварт
өвчний үүсгэгчид үйлчилж, үлэмж бие
махбодын эд, эсийг идэвхжүүлэх байдлаар
эмчилгээний шинж чанар нь илэрдэг.
 Эмчилгээний ийлдсийг хэт дархлаажуулсан
юмуу өвчлөөд эдгэрсэн малаас бэлтгэдэг.

13.  Эмчилгээний ийлдсийг халдварын нууц үед
эсвэл өвчний шинж тэмдэг дөнгөж эхэлж байх
үед хэрэглэж чадвал эмчилгээний хүссэн үр
дүнд хүрч, өвчний цаашдын явц
гүнзгийрэхээс урьдчилан сэргийлэх юмуу
явцыг нь хөнгөлөх, малын эдгэрэлтийн явцыг
хурдасгах болно.
 Энэ ийлдсийг эрүүл малд тарихад
өвчлөлтөөс урьдчилан сэргийлж чадна.

14.  Антителийн шинж чанараас хамааруулан
эмчилгээний ийлдсийг үйлчилгээний
механизмаар нь микробын болон токсины
эсрэг гэж ангилдаг.
 Эхнийх нь голчлон амьдралынх нь үйл
ажиллагааг дарангуйлан өвчний үүсгэгчид
үйлчилдэг бол хоёрдох нь микробын бодис
солилцооны хортой бүтээгдэхүүнүүдийг
саармагжуулдаг.

15.  Микробын эсрэг ийлдсийн эмчилгээний
үйлчлэл харьцангуй сул илэрдэг.
 Үүний эсрэг, токсины эсрэг ийлдсийг зөв цаг
хугацаанд нь өвчтэй малд тарихад
эмчилгээний үр дүн хурдан үзүүлдэг.
 Микробын эсрэг ийлдсэнд цусан халдварын
эсрэг ийлдэс, боомын эсрэг ийлдсийг нэрлэж
болох юм.
 Тэгвэл токсины эсрэг ийлдсээс зогсоогийн
эсрэг ийлдэс, дотрын халдварт хордлогын
ийлдэс гэх мэт ийлдсийг хэлж болно.

16. Ийлдсийг мөн дан цэнэт, олон цэнэт гэж ангилдаг.
 Дан ганц халдварын үүсгэгчийн штамм ашиглан
гаргаж авсан ийлдсийг дан цэнэт ийлдэс гэх
бөгөөд жишээлбэл боомын ийлдэс, диплококкын
халдварын ийдэс байна.
 Хэд хэдэн төрлийн эмгэг төрүүлэгч эсвэл
тэдгээрийн гаргасан хорын холимогоор амьтныг
хэт дархлаажуулж гаргаж авсан ийлдсийг олон
цэнэт гэдэг. Үүнд сальмонеллез, колибактериозын
эсрэг ийлдэс, дотрын халдварт хордлого,
энтербактериозын ийлдэс зэргийг хэлнэ.

17.  Эмчилгээний ийлдсүүд нь бактерийн халдварын
үед болон цус үжих хэлбэрийн халдвар-
септицемийн тохиолдолд хэрэглэхэд
эмчилгээний үр дүн илүү сайн байдаг.
 Үүсгэгч нь цусанд үрждэггүй, тодорхой эрхтэн,
эд эсэд байрладаг ужиг явцтай халдварт
өвчнүүдийн үед ийлдсийн эмчилгээ хамгийн
бага үр дүнтэй байдаг.
 Ихэнх тохиолдолд өвчний шинж тэмдэг
илэрснээс хойш өвчний явцын хожуу шатанд
хийгдсэн ийлдсийн эмчилгээ үр дүнгүй болдог.

18.  Үүсгэгч эсийн дотор байрладаг учир вирусын
халдварын үед ийлдсийн эмчилгээ үр дүнгүй
юмуу сул үр дүнтэй байна.
 Харин эмчилгээний ийлдсэнд байгаа эсрэг
бием вирус эсийн дотор ороогүй байх үед
саатуулах үйлчилгээ үзүүлдэг. Гэвч эсрэг
биемээр саатуулагдсан вирусүүд тэр болгон
үхдэггүйгээс гадна янз бүрийн шалтгааны
улмаас түүний бүслэлтээс гарч цаашдын
хөгжлийн циклээ үргэлжлүүлж болно.

19. Гаммаглобулин эмчилгээ
 Ерөнхийдөө хэт дархлаат ийлдэстэйгээ
зохицсон өвөрмөц гамма глобулиныг халдварт
өвчний эмчилгээнд хэрэглэдэг. Жишээ нь боом,
ауескийн өвчин, галзуу өвчний гэх мэт.
 Гамма глобулин, өвөрмөц ийлдсийг
эмчилгээний зорилгоор малын биеийн
байдалтай уялдуулан өвчтэй малд хэд хэдэн
удаа хийдэг.
 Гамма глобулиныг эмчилгээний ийлдсийн
тунгаас хэд дахин бага хэмжээгээр хэрэглэдэг.
 Гэвч эмчилгээний ийлдэс ба гамма глобулинд
мал хэт мэдрэмтгий болж анафилакси үүсэж
болохыг анхаарвал зохино.

20. Химийн эмчилгээ
Химийн бэлдмэлүүд нь шалтгааныг барьсан
эмчилгээний бэлдмэлүүд бөгөөд тодорхой
төрлийн бичил биетнүүдэд сонгомол
байдлаар үйлчилдэг.
Химийн эмчилгээг заагдсан нөхцөлд
болгоомжтой хэрэглэх хэрэгтэй.
Бактери химийн бодист, ялангуяа
антибиотикт дасах явдал байнга гарахаас
гадна зарим химийн бэлдмэлийг удаан
хугацаанд хэрэглэхэд бие махбодод хортой
нөлөө үзүүлэх явдал байна.

21.  Нянгийн эсрэг үйлчилгээтэй хамгийн үр дүнтэй
химийн бэлдмэлүүд нь антибиотик юм.
 Гаргаж авсан эх үүсвэрээр нь антибиотикийг 6
бүлэг болгон хуваадаг:
Мөөгөнцөрийн
Актиномицетийн
Бактерийн
Амьтны
Ургамлын
Нийлмэл гаралтай гэж хуваадаг.

22.  Немцийн эрдэмтэн П.Эрлих хүний
тэмбүүний үүсгэгчийг алдаг сальварсан
эмийг 1910 онд анх гаргаж авсан байдаг.
 Дараа нь Английн бактериологич
А.Флеминг 1928 онд пенициллин гаргаж
авсан.
 Орчин үед хэдэн мянган нэр төрлийн
химийн бэлдмэлийг хүн төрөлхтөн бичил
биетний эсрэг эмчилгээнд хэрэглэж байна.

23. Антибиотик
Байгалийн гаралтай антибиотикуудыг химийн
бүтцээр нь ангилсан байдал
Ангилал Ангилалын нэр Гол төлөөлөл
I.
Β-Лактам(үндсэн бүлгүүд:
пенициллин, цефалоспорин)
· Бензилпенциллин
· Оксациллин
· цефотаксим
II. Макролидууд, линкозамидууд
· Эритромицин
· Линкомицин
III. Аминогликозидууд
· Стрептомицин
· Гентамицин
IV. Тетрациклинууд · Доксициклин
V. Полипептидууд · Полимиксин
VI. Полиенууд
· Нистатин
· Амфотерицин В
VII. Рифамицинууд · Рифампицин
Нэмэлт
бүлэг
· Левомицетин
· гризеофульвин

24. Мал эмнэлгийн практикт хэрэглэгдэж
байгаа зарим антибиотикүүд
Микробын эсрэг бэлдмэлүүд
 Бензилпенициллин, натри, калийн давс /Benzylpenicillini
natriietnalii/
 Бензатинпенициллин /Benzatinpenicillinum, /
 Бициллин – 3 /Bicillini – 3/
 Ампициллин /Ampicillini sodium &
 Стрептомицин /Streptomycini sulfas/
 Левомицетин /Chloramphenicolum/
 Эритромицин /Erythromycinum/
 Тетрациклин /Tetracyclini hydrochloridum/
 Алтрамицин /Altramycinum/
 Апрамицин /Apramycini sulfas/
 Преднизолон/Prednisone acetate /
 Алинсомицин /Lincomycin /
 Тардомиоцел /benzatin penicillini G/

25.  Окситетрациклин гидрохлорид /Oxytetracyclinum
hydrochloridum/
 Оксациллин натри /Oxacilin natrium/
 Олеандомицин /Oleandomycinum /
 Олететрин /Oletetrinum/
 Неомицин /Heomycini sulfas/
 Полимиксин М сульфат Polymyxini M 350/
 Нистатмин /Nistatinum/
 Фармазин -50, 200 /Tylosinum/
 Аламицин /Alamycin LA/
 Парафенд ЛВ /Oxfendazole/
 Нороциллин /Norocillin LA/
 Пен стреп /Pen strep/
 Нитокс-200 /Nitox-200/
 Дикурал /Difloxasinum/

26.  Энроксил / Enrofloxacinum/
 Канамицины дисульфат /Kanamycini sulfas /
 Гентамицины сульфат /Gentamycini sulfas/
 Мультижек /Multiject MM/
 Синтомицин 29 /Synthomycinum/
 Нородайн 80 /Norodain 80 / Trimetoprim/
 Полифлекс /Polyflex/
 KCND /канамицин/
 PPS –LA /benzathine penicillinum G/
 Дитрим /Ditrim/
 Доксицилин Doxycyclini hydrochloridum
 Норофульвин эквине /Norofulvin equine/
 Супона аэрозол /Supona aerosol/

27. Өвөрмөц бус эмчилгээ
Организмын хамгаалах чадварыг
сайжруулах зорилгоор харь гаралтай уургийн
бэлдмэлүүдийг эмчилгээнд хэрэглэх арга.
Жишээлбэл, сүү, өндөгний уураг, өөр амьтны
ердийн цусны ийлдэс, мөн тэдгээрээс
бэлтгэсэн гаммаглобулинууд, эдийн бэлдмэл
зэргийг нэрлэж болно.

28. Шинж тэмдэгийн эмчилгээ
 Энэ нь өвчтэй малыг байгалийн
гаралтай эсвэл нийлэгжүүлсэн
химийн эмчилгээний бэлдмэлүүд
болох органик болон органик бус
янз бүрийн нэгдлүүдээр эмчлэх арга
юм.

29. Шинж тэмдэгийн эмчилгээ нь юуны өмнө
организмын ерөнхий эсэргүүцэх чадавхийг
дэмжсэн дараах чиглэлтэй байна. Үүнд:
1. Халуун бууруулах
2. Хордлого тайлах
3. Хоёрдогч халдвараас сэргийлэх
4. Дархлааны тогтолцоог зохицуулах
5. Зүрх, судасны үйл ажиллагааг дэмжих
6. Бодис солилцоог дэмжих, макро, микро
элементийн илүүдэл, дутал, дотоод
шүүрлийн тогтолцооны үйл ажиллагааг
зохицуулах
7. Стресст хүчин зүйлүүдийн нөлөөллийг
арилгах, төв мэдрэлийн тогтолцооны
хэвийн үйл ажиллагааг хангах

30. Мэдээллийн эх сурвалж:
1. А. А. Конопаткин “Эпизоотология и инфекционные
болезни сельскохозяйственных животных” М. 1984;
2. Г.Цэвэгмэд “Мал, амьтны халдварт өвчин” УБ. 2000;
3. А.Хөхөө “Мал эмнэлгийн ерөнхий халдвар судлал”
УБ. 2011;
4. И.А. Бакулов и др. “Руководство по общей
эпизоотологии” М. “Колос” 1979;
5. B.Toma .. ect Applied Veterinary Epidemiology;
6. Micheal Thrusfield Veterinary Epidemiology;
7. С.Төгсдэлгэр, С.Эвлэгсүрэн Тархварзүйн үндэс;

31. Вакцин гэж юу вэ ?
Вакцин гэдэг нь халдварт өвчин үүсгэгч бичил
биетний хоруу чанарыг сулруулах эсвэл уг
бичил биетэнг үхүүлж дархлал тогтоох
чадварыг нь хадгалан гаргаж авсан хими-
биологийн идэвхит бэлдмэлийг хэлнэ.

32. Вакциныг үндсэн гурван бүлэгт ангилдаг.
• Амьд вакцин -Халдварт өвчин үүсгэгч бичил
биетний хоруу чанарыг сулруулж бэлтгэсэн
вакциныг хэлнэ.
• Үхүүлсэн буюу идэвхгүйжүүлсэн вакцин -
Халдварт өвчин үүсгэгч бичил биетний дархлал
тогтоох чанарыг хэвээр хадгалж уг бичил
биетнийг хими, физикийн нөлөөгөөр үхүүлж
бэлтгэсэн вакциныг хэлнэ.
• Химийн вакцин – Химийн янз бүрийн аргаар
микробын эсийн бүрэлдэхүүн хэсгийг салган
авч бэлдсэн вакцин.

33. Амьд вакцин
Амьгүй (алсан, идэвхгүйжүүлсэн) вакцин
Корпускулын Молекулын
· Сулруулсан
· Ондоошуулсан
· Генийн инженерийн
· (халдвар зөөгчийн)
· Бүхэл эсийн
· Бүхэл вирионийн
· Эсийн хэсгээр хийсэн
· Вирионы хэсгээр
хийсэн
· Био нийлэгжүүлэлтийн
· Хиймийн нийлэгжүүлэлтийн
· Генийн инженерчлэлийн
Вакциныг бэлтгэх арга болон мөн чанаар нь ангилсан байдал
Амьд вакцин
Амьгүй (алсан, идэвхгүйжүүлсэн) вакцин
Корпускулын Молекулын
· Сулруулсан
· Ондоошуулсан
· Генийн инженерийн
· (халдвар зөөгчийн)
· Бүхэл эсийн
· Бүхэл вирионийн
· Эсийн хэсгээр хийсэн
· Вирионы хэсгээр
хийсэн
· Био нийлэгжүүлэлтийн
· Хиймийн нийлэгжүүлэлтийн
· Генийн инженерчлэлийн

34. Мал эмнэлэгт хэрэглэгдэж байгаа вакцинууд

37. Вакцин тарих ажиллагаа
Вакциныг дагалдан ирсэн тарих зааврыг чанд
мөрдөн ажиллана.Ихэнхи вакциныг
 Хонь ямаа (хурга, ишиг)-ны цавины арьсан дор
 Үхэр (охин тугал)-ийн хүзүүний дунд хэсгийн
буюу далны урд хэсгийн арьсан дор (зургаар
харуулав) тарина.

38. зураг 1 зураг 2
Зураг 1. subcutaneous tissue - арьсан дорхи эд буюу
вакцин тарих газар
Зураг 2. Цавины хэсэг

39.  Вакциныг малд тарихдаа тарилга хийх хэсгийн
арьсыг хуруугаараа чимхэн булчингийн эдээс
хөндийрүүлж, тариурын зүүг 450 налуу барьж хатган
арьсан дор тарина.

зураг 3 зураг 4
зураг 3. Арьсыг татаж барих арга
зураг 4. Зүүг 450 налуу барина. Skin- арьс,
subcutaneous tissue - арьсан дорхи эд, muscle- булчин
 Арьсан дорхи эдэд тарилга орох ёстой.

40.  Анхаарал тавьсанд баярлалаа