เอกสารนโยบายฉบับนี้ เรียบเรียงขึ้นจากการบรรยายพิเศษของผู้เขียน ณ คณะนโยบายและการจัดการ สถาบันศึกษาการพัฒนาแห่งสาธารณรัฐเกาหลี (KDI School of Policy and Management) วันที่ 19 กรกฎาคม 2562

1. สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ 1
เอกสารนโยบายฉบับนี้ เรียบเรียงขึ้นจากการบรรยายพิเศษของผู้เขียน ณ คณะนโยบายและการจัดการ
สถาบันศึกษาการพัฒนาแห่งสาธารณรัฐเกาหลี (KDI School of Policy and Management) วันที่ 19 กรกฎาคม 2562
(สิงหาคม)
เสริมสร้างหุ้นส่วนเพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืนใน
อาเซียน: ทาไมและอย่างไร
เสกสรร อานันทศิริเกียรติ
นักวิจัย สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ
บทนา
การพัฒนาอย่างยั่งยืนเป็นประเด็นสาคัญด้านการต่างประเทศที่ประเทศไทยเป็นผู้ขับเคลื่อนใน
ระดับนานาชาติมาโดยตลอด ในวาระที่ไทยเป็นประธานอาเซียนใน ค.ศ. 2019 ได้ประกาศแนวคิดหลัก
คือ "ร่วมมือ ร่วมใจ ก้าวไกล ยั่งยืน (Advancing Partnership for Sustainability)" ซึ่งเน้นการเชื่อมโยงผู้
ส่วนได้เสียในกระบวนการพัฒนาเพื่อขับเคลื่อนสู่อาเซียนที่มีความพร้อมด้านดิจิทัล และความยั่งยืนใน
ทุกมิติ โดยเฉพาะเศรษฐกิจสีเขียว ความมั่นคง และการพัฒนาเศรษฐกิจสังคมอย่างยั่งยืน
บทความนี้เป็นการวิเคราะห์สถานการณ์ด้านการพัฒนาอย่างยั่งยืนในภูมิภาคอาเซียน พร้อมกับ
เสนอเหตุผลที่ประเทศต่าง ๆ ในอาเซียนควรร่วมมือกันขับเคลื่อนวาระของประธานอาเซียน ได้แก่
เหตุผลทางยุทธศาสตร์ เหตุผลทางการเมือง และเหตุผลทางการพัฒนา และเสนอการปฏิบัตินโยบายที่
สมาชิกอาเซียนสามารถทาได้เพื่อส่งเสริมการพัฒนาอย่างยั่งยืนในกรอบอาเซียน
ประเมินสถานการณ์การพัฒนาอย่างยั่งยืนในภูมิภาคอาเซียน
รายงานการขับเคลื่อนการดาเนินงานของอาเซียนในเรื่องความเกื้อกูลระหว่างวิสัยทัศน์
ประชาคมอาเซียน ค.ศ. 2025 กับวาระการพัฒนาที่ยั่งยืน ค.ศ. 2030 ของสหประชาชาติที่ประเทศไทย
เป็นผู้จัดทาหลักร่วมกับคณะกรรมาธิการเศรษฐกิจและสังคมแห่งสหประชาชาติสาหรับเอเชียและแปซิฟิก
(UNESCAP) ได้ประเมินสถานการณ์การพัฒนาอย่างยั่งยืนในภูมิภาคอาเซียนในห้ามิติ ได้แก่ การขจัด
ฉบับที่ 5 / 2562
Policy Brief

2. สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ 2
ความยากจน การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานและความเชื่อมโยง การบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติ
อย่างยั่งยืน การผลิตและการบริโภคอย่างยั่งยืน และความยืดหยุ่นในการบริหารจัดการ โดยเปรียบเทียบ
สถานการณ์ปัจจุบัน (ข้อมูล ณ ค.ศ. 2015) และคาดการณ์สถานการณ์ที่เป็นไปได้ที่จะเกิดขึ้นใน ค.ศ.
20301
ภาพรวมของรายงานดังกล่าวชี้ให้เห็นว่า สถานการณ์การพัฒนาอย่างยั่งยืนทั้งห้ามิติในภูมิภาค
อาเซียนนั้นก้าวหน้าขึ้นจาก ค.ศ. 2000 และหากอาเซียนสามารถรักษาระดับการพัฒนาไว้เช่นนี้ได้อย่าง
ต่อเนื่อง อาเซียนก็มีความสามารถใกล้เคียงที่จะบรรลุเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนของสหประชาชาติ
ได้ภายใน ค.ศ. 2030 อัตราความยากจนของประเทศสมาชิกอาเซียนลดลงในแง่ที่ประชากรอาเซียนมี
ความสามารถในการตอบสนองความต้องการพื้นฐานและมีรายได้เลี้ยงชีพ แต่ความท้าทายยังคงมีอยู่
โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การยกระดับสุขภาวะและการเข้าถึงบริการสาธารณสุขขั้นพื้นฐาน ซึ่งเป็นภารกิจ
สาคัญของรัฐในการช่วยลดช่องว่างการพัฒนา
นอกจากการขจัดความยากจนแล้ว รายงานฉบับนี้ได้ชี้ให้เห็นแนวโน้มของความเป็นไปได้ในการ
พัฒนาเศรษฐกิจที่เน้นอุตสาหกรรมหนักและการเกิดเมือง ซึ่งจะทาให้แต่ละประเทศมีความต้องการ
โครงสร้างและระบบสาธารณูปโภคพื้นฐาน ความต้องการเหล่านี้ส่งผลต่อการบริหารจัดการการผลิตและ
การบริโภค ตลอดจนการพัฒนาโครงข่ายความเชื่อมโยงต่าง ๆ เช่น พลังงาน โทรคมนาคม เป็นต้น แม้
รายงานจะคาดการณ์ว่า อาเซียนมีโอกาสพัฒนาจนไต่ระดับไปอยู่ในกลุ่มประเทศที่มีความก้าวหน้าอย่าง
ออสเตรเลีย ญี่ปุ่น เกาหลีใต้ สหภาพยุโรป ฯลฯ อาเซียนก็ยังมีความท้าทายที่ต้องเผชิญทั้งผลกระทบ
จากการเปลี่ยนแปลงเศรษฐกิจการเมืองโลก รัฐบาลของอาเซียนยังมีขีดความสามารถที่จากัดในการ
รับมือความท้าทายดังกล่าว
ทาไมต้องอาเซียน?
ผู้เขียนได้มีโอกาสแลกเปลี่ยนกับนักศึกษาคณะนโยบายและการจัดการ สถาบันศึกษาการพัฒนา
แห่งสาธารณรัฐเกาหลี (KDI School of Policy and Management) ซึ่งส่วนใหญ่เป็นผู้ปฏิบัตินโยบายจาก
กลุ่มประเทศอาเซียน โดยได้ถามคาถามสาคัญสามข้อ ได้แก่ อะไรคือปัญหาเกี่ยวกับการพัฒนาที่สาคัญ
และเร่งด่วนที่สุดในประเทศของท่าน? ท่านคิดว่าการดารงอยู่ของประชาคมอาเซียนช่วยแก้ปัญหา
ดังกล่าวหรือไม่? และอะไรคือนิยามของความยั่งยืนในทรรศนะของท่าน? ผู้เข้าร่วมส่วนใหญ่เห็นพ้องกัน
ว่า ในประเทศของพวกเขา แทบทุกปัญหาทั้งเศรษฐกิจ สังคม การเมือง สิ่งแวดล้อมเป็นปัญหาสาคัญ
และเร่งด่วนทั้งสิ้น การดารงอยู่ของอาเซียนมีประโยชน์ในแง่ที่ช่วยสร้างพื้นที่ของความร่วมมือระดับ
ภาครัฐในการจัดการปัญหาภูมิภาคและแบ่งปันประสบการณ์กับแนวปฏิบัติที่ดีจากประเทศอาเซียน
1
UN, Ministry of Foreign Affairs, Thailand & ASEAN Secretariat, Complementarities between the ASEAN Community 2025 and
the United Nations 2030 Agenda for Sustainable Development: A Framework for Action, (Bangkok: UNESCAP, 2017), 5-6.

3. สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ 3
ด้วยกัน ผู้เข้าฟังส่วนใหญ่เห็นว่า นิยามของความยั่งยืนที่สาคัญคือ ระยะยาว (Long-term) มีเสถียรภาพ
(Stable) และมีศักยภาพในการธารงรักษา (Ability to sustain)
ในทรรศนะของผู้เขียน คาตอบเหล่านี้เป็นการยืนยันว่า การพัฒนาอย่างยั่งยืนเป็นประเด็นสาคัญ
ในการขับเคลื่อนประชาคมอาเซียน และอาเซียนมีส่วนเสริมสร้างขีดความสามารถของแต่ละรัฐสมาชิกใน
การขับเคลื่อนการพัฒนา ผู้เขียนมีสามเหตุผลเพิ่มเติมว่า ทาไมประเทศสมาชิกอาเซียนควรส่งเสริมการ
พัฒนาอย่างยั่งยืน เหตุผลแรกคือเหตุผลทางยุทธศาสตร์ ที่ตั้งของอาเซียนนั้นอยู่ระหว่างมหาอานาจที่
กาลังผงาดสองแห่งได้แก่ จีนและอินเดีย ซึ่งจีนมียุทธศาสตร์หนึ่งแถบหนึ่งเส้นทาง (Belt and Road
Initiative: BRI) ส่วนอินเดียมีนโยบายมุ่งตะวันออก (Act East Policy) ขณะเดียวกัน อาเซียนก็เป็น
ศูนย์กลางฉากทัศน์ (Scenario) ของยุทธศาสตร์อินโด-แปซิฟิกของสหรัฐอเมริกา และเป็นเป้าหมายทาง
ยุทธศาสตร์ของญี่ปุ่น ออสเตรเลีย นโยบายมุ่งใต้ใหม่ของเกาหลีใต้ (New Southern Policy) นโยบายมุ่ง
ใต้ใหม่ของไต้หวัน (New Southbound Policy) การเป็นศูนย์กลางของยุทธศาสตร์นี้เป็นโอกาสให้
อาเซียนสามารถระดมทรัพยากรที่จะเข้ามาตอบสนองความต้องการการพัฒนาได้ และทาให้อาเซียนมี
ตัวเลือกว่าใครเป็นหุ้นส่วนการพัฒนาที่เหมาะสมที่สุด โดยเฉพาะอย่างยิ่ง หุ้นส่วนที่พึงใจและไม่เสนอข้อ
แลกเปลี่ยนที่ทาให้รัฐบาลของประเทศสมาชิกลาบากใจมากนักแต่ในขณะเดียวกัน อาเซียนก็เป็น
ศูนย์กลางของความเสี่ยงจากการปรับปรุงระบบพันธมิตรใหม่และโอกาสที่จะเกิดการปะทะด้วยกาลัง
ทหารในพื้นที่สุ่มเสี่ยง เช่น ทะเลจีนใต้
สาหรับเหตุผลทางการเมือง การมีความร่วมมืออย่างแน่นแฟ้นในภูมิภาคย่อมส่งเสริมความเป็น
แกนกลางของอาเซียน (ASEAN Centrality) ความเป็นแกนกลางของอาเซียนนี้มีสองนัยสาคัญคือ การที่
อาเซียนสามารถแสดงออกเป็นเสียงเดียวกันในการต่อรองกับคู่เจรจาต่าง ๆ เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุด
สาหรับภูมิภาคที่ทุกประเทศสมาชิกได้ประโยชน์ร่วมกัน อีกนัยหนึ่งก็คือ การยืนยันว่า แนวปฏิบัติหรือวิถี
อาเซียน (ASEAN Way) นั้นเป็นสิ่งที่ยังใช้ได้ในสถานการณ์ปัจจุบัน อาเซียนไม่จาเป็นต้องเหมือนหรือ
เดินตามแนวทางของสหภาพยุโรปก็สามารถรักษาเสถียรภาพและขับเคลื่อนอย่างมีประสิทธิภาพได้ แม้
จะต้องใช้เวลาบ้างก็ตาม ส่วนเหตุผลทางด้านการพัฒนานั้น รายงานเรื่องอาเซียนในฐานะสถาปัตยกรรม
รองรับความร่วมมือด้านการพัฒนาระดับภูมิภาคระบุว่า ผู้ให้เงินช่วยเหลือ (Donor) ส่วนใหญ่มีแนวโน้ม
ให้เงินสนับสนุนความร่วมมือด้านการพัฒนาในระดับภูมิภาคเพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งของประชาคม
มากขึ้น ใน ค.ศ. 2000 ยอดเงินช่วยเหลือทั้งแบบให้เปล่าและแบบกู้ยืมอยู่ที่ 47.6 ล้านดอลลาร์สหรัฐ
ขณะที่ ค.ศ. 2013 ยอดเงินดังกล่าวอยู่ที่ 190.9 ล้านดอลลาร์สหรัฐ ในบรรดาผู้ให้เงินช่วยเหลือทั้งหมด
ออสเตรเลียเป็นผู้ให้เงินช่วยเหลือจานวนสูงที่สุด2
หากประเทศสมาชิกสามารถแสดงออกเป็นเสียง
เดียวกันในการดึงดูดความสนใจของความร่วมมือด้านการพัฒนาได้ ประชาคมอาเซียนจะกลายเป็นผู้เล่น
สาคัญในการต่อรองจานวนเงิน และช่วยเป็นผู้ประสานเรื่องการบรรเทาความเสี่ยงไปด้วยในเวลาเดียวกัน
2
Thomas Parks, Larry Maramis, Apichai Sunchindah & Weranuch Wongwatanakul, ASEAN as the Architect for Regional
Development Cooperation: Advancing ASEAN Centrality & Catalyzing Action for Sustainable Development, (Bangkok: The Asia
Foundation, 2018), 16.

4. สถาบันคลังปัญญาด้านยุทธศาสตร์ชาติ 4
ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายสาหรับอาเซียน
ผู้เขียนเห็นว่า อาเซียนจาเป็นต้องมีเป้าหมายและมาตรการที่ชัดเจนในการขับเคลื่อนการพัฒนา
อย่างยั่งยืนเพื่อลดทอนความเป็นการเมืองและการช่วงชิงความเป็นใหญ่ของคู่เจรจาในภูมิภาคลง
เอกสารการประเมินภาพรวมยุทธศาสตร์อินโด-แปซิฟิกของอาเซียน (ASEAN Outlook on the Indo-
Pacific) เป็นตัวอย่างที่ดีของการแปรเป้าหมายทางยุทธศาสตร์ให้กลายเป็นการสร้างความร่วมมือด้าน
การพัฒนาโดยกาหนดประเด็นสาคัญ เช่น การระดมทรัพยากรของสหรัฐอเมริกาเพื่อสร้างความเชื่อมโยง
ของความเชื่อมโยงอาเซียน (Connecting the Connectivities) ความมั่นคงทางทะเล เป็นต้น ในระดับ
อาเซียน รายงานการขับเคลื่อนการดาเนินงานของอาเซียนในเรื่องความเกื้อกูลระหว่างวิสัยทัศน์
ประชาคมอาเซียน ค.ศ. 2025 กับวาระการพัฒนาที่ยั่งยืน ค.ศ. 2030 ของสหประชาชาติได้กาหนดเจ็ด
โครงการนาร่อง ได้แก่ การเสริมสร้างภาวะโภชนาการให้แก่กลุ่มอ่อนไหว การจัดตั้งคณะมนตรีอาเซียน
ว่าด้วยการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานอย่างยั่งยืน การจัดตั้งวงสัมมนาเรื่องการจัดสรรทรัพยากรของ
อาเซียนที่ประกอบด้วยตัวแทนภาคส่วนต่าง ๆ การพัฒนาธุรกิจขนาดกลางและขนาดย่อมที่รัก
สิ่งแวดล้อม การจัดตั้งกลไกของอาเซียนเพื่อถ่ายโอนความเสี่ยง การจัดตั้งศูนย์อาเซียนเพื่อศึกษาการ
พัฒนาอย่างยั่งยืน และโครงการเสริมสร้างความตระหนักรู้เรื่องความเกื้อกูลระหว่างสองวิสัยทัศน์3
จะเห็นได้ว่า อาเซียนมีความเห็นพ้องในเรื่องการพัฒนาอย่างยั่งยืนอยู่แล้ว และประเทศไทยก็ได้
มีบทบาทในการผลักดันความริเริ่มใหม่ ๆ มาโดยตลอด ผู้เขียนเห็นว่า ก้าวต่อไปสาหรับการขับเคลื่อน
การพัฒนาอย่างยั่งยืนในอาเซียนคือ การพัฒนาเชิงสถาบันด้วยการจัดประชุมเชิงปฏิบัติการของ
หน่วยงานภาครัฐและสถาบันวิจัยที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาอย่างยั่งยืนในภูมิภาคอาเซียนเพื่อกาหนด
ประเด็นร่วมกัน และหารือแนวทางการยกระดับการขับเคลื่อนการพัฒนาอย่างยั่งยืนในฐานะวาระของ
อาเซียนในอนาคต และการสร้างความรับรู้เรื่องการพัฒนาอย่างยั่งยืนตามกรอบอาเซียนด้วยกิจกรรมการ
ทูตสาธารณะ เช่น การจัดประกวดสุนทรพจน์ เรียงความ คลิปวิดีโอ การจัดค่ายเยาวชน การสัมมนาเพื่อ
สร้างเครือข่ายตัวแสดงที่ไม่ใช่รัฐในการขับเคลื่อนการนาความริเริ่มด้านการพัฒนาอย่างยั่งยืนไปปฏิบัติ
พร้อมกับระดมแนวปฏิบัติที่ดีด้านการพัฒนาอย่างยั่งยืนของไทยให้เผยแพร่ออกไปสู่ภูมิภาค
* * *
3
UN, Ministry of Foreign Affairs, Thailand & ASEAN Secretariat, Complementarities between the ASEAN Community 2025, 6-7.