лекц 2

2. 1. Урьдчилсан ойжуулалт
2. Мод бэлтгэсний дараа хийх ойжуулалт
3. Шатсан ойд хийх ойжуулалт
4. Ойгүй талбайг ойжуулах

3.  Îéí íºìðºã äîðõ îéæóóëàëòûí ñàíààã
Òóëüñêèéí öàðñàí îéã íºõºí ñýðãýýõèéí
òóëä 1887 îíä Ô.Ê.Àðíîëüä àíõ äýâø¿¿ëýí
ãàðãàñàí. Õàðèí àíõ õýðýãæ¿¿ëñýí íü
Âîðîíåæèéí ãóáåðíèéí ãàçàð íóòàã äýýðõ
Òåëëåðìàíîâûí îéä îéæóóëàëò õèéñýí îé
õàìãààëàã÷ Ã.À.Êàðíàêîâñêèé áàéæýý.

4.  Ойд мод бэлтгэхээс нь 2-3 жилийн өмнө
нас гүйцсэн ойн нөмрөг дор ойжуулалтын
ажил явуулна. Ойжуулалтын энэхүү хэлбэр
нь аж ахуйн ач холбогдол багатай модоор
үүлдэр солигдохоос урьдчилан сэргийлэх
бөгөөд өвслөг ургамлын нөмрөг бага байх
тул хөрс боловсруулах ажиллагааг
хөнгөвчилж арчилгааны зардлыг хэмнэнэ.

6.  Ойн тааламжтай бичил уурамьсгалын
нөлөөн дор нарны цонолт, цочир хүйтрэл
зэрэгорчны тааламжгүй нөлөөнөөс
хамгаапагдах тул тарьцны амьдралтын
хувь харьцангуй өндөр байна. Гэрлийн
хангамж муутай байх тул эхний жилүүдэд
сүүдэрлэлт сайн даадаг хуш, гацуур, жодоо
зэрэг модыг энэ аргаар нөхөн сэргээж
болно.

7.  Тэрчлэн улиас хус зэрэг навчит модыг
огтлохын өмнө шилмүүст модоор үүлдэр
солих, холимог ой үүсгэх зорилгоор энэхүү
аргыг хэрэглэх боломжтой юм. Харин
урьдчилан ойжуулалт хийсэн нөхцөлд мод
бэлтгэх явцдаа өсвөр ургацыг гэмтээхгүй
байх технологийг мөрдөх шаардлагатай.
Үүний тул зузаан цас тоггож бүрэн хатуурсны
дараа мод бэлтгэлийн ажлыг явуулбал өсвөр
ургац бүрэн хамгаалагддаг байна.

8.  Мод бэлтгэсний дараа сэргэн ургалт
явагдахгүй байгаа юмуу хангалтгүй
явагдаж байгаа талбайд ойжуулалтын
ажлыг явуулна. Мод бэлтгэлийн ажлыг
ямар аргаар, ямар эрчимтэйгээр хийснээс
хамааруулан ойжуулалтын ажлын арга
технологийг сонгоно.

9.  Нэлэнхүйд нь огтолсон талбайд
огтолсноос нь хойш 2 жилийн хугацаанд
багтаан тарьцаар ойжуулах нь илүү үр
дүнтэй. Энэ арга манай орны нөхцөлд
хамгийн тохиромжтой бөгөөд шан гаргаж
тарьцаар ойжуулахад тарьцын
амьдралтын хувь 52-85 байна.

10.  Мод огтолсон газарт хожуулыг тойруулан
ойжуулалт хийсэн нь ихээхэн үр дүнтэй
болж байна. Ингэхдээ хожуулын эргэн
тойронд түүний том жижгээс хамааруулан
1 метрийн радиус дотор 6-10 тарьцыг
суулгана. Ингэж ойжуулсан газрын
амьдралтын хувь 60%-аас дээш гарч байна
(Ж.Бат-Эрдэнэ 2000).

11.  Монгол орны ой төв Азийн эх газрын
эрстэс, хуурай уур амьсгалай нутагт
голлон тархах учир шатамхай чанар
өндөртэй. Сүүлийн 5 жилд 274
удаагийнтохиолдлоор 933,9 мянган га-д
ойн түймэр гарчээ.

12.  Нэгэнт шатсан ой байгалийн аясаараа
нөхөн сэргэх нь муу тул түүнийг зориудаар
нөхөн сэргээх шаардлага гардаг.Түймэрт
шатсан талбай нь хавтгайруулан огтолсон
талбайг бодвол ойн сэргэн ургах нөхцөл
харьцангуй сайтай байдаг. Шатсан
талбайд модны иш босоогоороо үлдэж
хөрсийг сүүдэрлэн хээржих процессийг
удаашруулан сэргэн ургах нөхцөлийг
бүрдүүлнэ.

14.  Тэрчлэн өвсөн бүрхүүл нэлэнхүйдээ
хуйхлагдаж сийрэгжин өрсөлдөх чадвар
багассан байна. Манай оронд олон жил
ажилласан Германы эрдэмтэд, ой зүйчид
шатсан талбайд хийх цэвэрлэгээний
огтлолоос татгалзах нь ойн талбайг
хээржихээс хамгаалж сэргэн ургах
нөхцөлийг бүрдүүлдэг ач холбогдолтойг
зөвлөж байна.

15.  Монгол улсын ойн тухай хуульд өөрийн
хөрөнгөөр ойгүй талбайг шинээр
ойжуулсан иргэн аж ахуйн нэгж бий
болгосон ойгоо өмчлөх эрхтэй байхаар
заасан байдаг. Ойгүй талбайг ойжуулах
ажлын зорилго нь манай орны нөхцөлд
модлогийг нь бус түүний байгаль орчин
уур амьсгалд үзүүлэх тааламжтай
нөлөөлөл, дагалт баялгийг нь ашиглахад
чиглэгдэж байна.

16.  Үүний тодорхой хэлбэрүүд нь
тариалангийн талбай, хөрсний элэгдлээс
хамгаалах ойн зурвас байгуулах, хот
суурин газарт ногоон байгууламж
байгуулан цэцэрлэгжүүлэх, жимс,
жимсгэний цэцэрлэг байгуулах зэрэг ой
үржүүлгийн ажлууд юм.

18.  Îéæóóëàëòûí ñèñòåì íü îéæóóëàõ
òàëáàéí íºõöºë áà îéæóóëàëòûí
¿éëäâýðëýëèéí õàðüöàíãóé õóãàöààãààð
òîäîðõîéëîãäîíî. Îéã çîðèóäààð íºõºí
ñýðãýýõ ¿éë àæèëëàãààã îéæóóëàëòûí
¿íäñýí 2 ñèñòåìä õóâààíà. ¯¿íä:
 1. Äàëä îéæóóëàëòûí ñèñòåì,
 2. Çàäãàé îéæóóëàëòûí ñèñòåì

19.  Ýíý íü áîëö ã¿éöñýí ìîäëîãèéã îãòëîõ
õ¿ðòýë 1 æèëä çàðèìäàà õýä õýäýí æèëä
îéí íºìðºã äîð îéæóóëàëò ÿâóóëàõ,
óðãóóëàõ òýð÷ëýí íèéëìýë õýëáýðýýð,
õîëèìîã á¿ðýëäýõ¿¿íòýé îéã áèé áîëãîõ
çîðèëãîîð õèéãäýíý.

20.  Ýíý íü îé òàðüæ óðãóóëàõ ¿íäñýí àðãà áîëíî.
Çàäãàé îéæóóëàëò íü îéí òàëáàé äýýð õèéãäýõ
áîëîâ÷ îéãîîð á¿ðõýãäýýã¿é /ìîä îãòîëñîí òàëáàé,
øàòñàí ãàçàð, ñèéðýã îé, îéí öîîðõîé ã.ì/, îéí áèø
/ºìíº íü ÕÀÀ-í çîðèóëàëòààð àøèãëàæ áàéñàí/
òàëáàéä õèéãäýæ áîëíî. ªºðººð õýëáýë îé áîëîí
ÿìàð íýã ìîäëîã óðãàìàëòàé ãàçàð íóòàãò
õèéãääýãýýðýý îíöëîã þì. ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð ìîä
îãòîëñîí òàëáàéä õèéãäýæ áàéãàà îéæóóëàëò ìîä
áýëòãýëèéí àæëûí äàðàà õèéãääýã ó÷ðààñ
äàðààãèéí îéæóóëàëò ãýæ íýðëýãäýíý.

21.  Àæ àõóéí ¿íýò òºðëèéí ºñâºð ìîä
õàðüöàíãóé áàéãàà ýñâýë îéæóóëæ
áàéãàà óðãàìàë îéæóóëàëòûí òàëáàéä
æèãä áàéðëàëòàé áîë ò¿¿íèéã íýëýíõ¿é
áà õýñýã÷èëñýí ãýæ 2 òºðºëä õóâààíà.

22.  à/ Íýëýíõ¿é îéæóóëàëò
 á/ Õýñýã÷èëñýí îéæóóëàëò

23.  Ýíý íü îéí á¿ðýëäýõ¿¿íä äàâàìãàéëàí
îðîëöîæ áàéãàà òàðèìàë óðãàìëûí
õàðüöàíãóé æèãä áàéðëàëûã õýëíý. ýíý
õýëáýð îéæóóëàõ ïðàêòèêò ¿íäñýí àðãà
íü áîëíî. Íýëýíõ¿é îéæóóëàëòûã íýëýíõ¿é
áà õýñýã÷ëýí áîëîâñðóóëñàí õºðñºíä
ã¿éöýòãýíý.

24.  Ýíý íü îéí ºòãºðëèéã ñàéæðóóëàõ ýñâýë
ºñâºð ìîäòîé õîñëîí èðýýä¿éí îéí òºðëèéí
á¿ðýëäýõ¿¿íèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð
¿íäñýí òºðëèéí ºñâºð ìîäûã òàëáàéä
áàéðëóóëàõûã õýëíý.

26.  Îéæóóëàëòûí àðãà íü îéæóóëàõ òàëáàéí
îé-óðãàìàëæèëòûí íºõöºë, ñóóëãàæ,
òàðüæ áàéãàà ìîäíû áèîëîãèéí îíöëîã, ÎÀÀ-
í ýð÷èìæèëòèéí ò¿âøèí áîëîí áóñàä
ç¿éëýýñ õàìààðíà. Îéæóóëàëòûã äàðààõ
àðãóóäààð õèéæ áîëíî. ¯¿íä:
 à/ ñóóëãàõ
 á/ òàðèõ
 â/ õîñëóóëàõ àðãóóä çýðýã îðíî

27.  Оéæóóëàëòûí õàìãèéí íàéäâàðòàé,
õýìíýëòòýé àðãûí íýã þì. Îð÷èí ¿åä ÎÀÀ-ä
ñóóëãàõ àðãààð îéã òàðüæ óðãóóëàõ
ÿâäàë íèéò àæëûí 80 ãàðóé õóâèéã
ýçëýõ áîëñîí. Çàðèì õºðñ-óóð àìüñãàëûí
íºõöëèéí ¿åä ñóóëãàëò íü òàðèëòûí ºìíº
õèéãäýíý. Òóõàéëáàë: èë¿¿äýë ÷èéãòýé
áà ìàø õóóðàé ¿ðæèë øèì ìóóòàé õºðñºí
ã.ì.

28.  Òàðèëòûí ºìíºõ ñóóëãàëò /òàðüö, ñóóëãàö/
èõýíõäýý ¿íäýñíèé ñèñòåìèéí õºãæèë èë¿¿
áàéäãèéí à÷ààð èë¿¿ àìæèëòòàé óðãàõ áà
óðãàìëûí äàðàíãóéëàë, ºðñºë人í áàãà, òèòýì
íèéëýëò ò¿ðãýí, ¿ðèéí çàðöóóëàëò ̯Ã-òàé
õàðüöóóëàõàä õýä äàõèí áàãà áàéäàã.
 Ñóóëãàõ àðãûí äóòàãäàëòàé òàë íü
ñóóëãàõ àæëûí òåõíèê èë¿¿ íàðèéí,
õàðüöàíãóé ãýìòýë èõòýé, çàðèìäàà
ñóóëãàö ìàòåðèàëûí ¿íäýñíèé ñèñòåìèéí
ãýìòýë èõ áàéäàã.

29.  Энэ нь íèëýýä õóó÷íû óëàìæëàëò àðãóóäûí
íýã áºãººä áàéãàëèéí íºõöºë人 èë¿¿ îéð äºò
áàéíà. Ò¿¿íèé äàâóóòàé òàë íü ̯Ã-ò
óðãàñàí çàëóó óðãàìëûí ¿íäýñíèé ñèñòåì
áàéãàëèéí õºãæèëòýé áàéõ áà òàðèõ àæèë
èë¿¿ ýíãèéí áàéíà. Õàðèí äóòàãäàëòàé òàë
íü ¿ðèéí çàðöóóëàëò èõ, òàðèëòûã á¿ðýí
õýëáýðýýð õýðýãëýõ òàëáàé
õÿçãààðëàãäìàë, àíõíû æèë¿¿äýä òàðèìëûí
ºñºëò õàðüöàíãóé óäààí áà õýñýã÷èëñýí áà
óäààí õóãàöààíä àð÷èëãàà ÿâóóëàõ
øààðäëàãàòàé áàéäàã.

30.  ¯ðýýð îéæóóëàëò õèéõäýý õàíãàëòã¿é ÷èéãòýé,
èë¿¿äýë ÷èéãòýé õ¿íä õºðñºíä ÿâóóëàõ íü èë¿¿
¿ð ä¿íòýé áàéäàã. Òàðèëòûã èõýâ÷ëýí òàéãûí
á¿ñýä ºâñºí áà õºâäºí õó÷ààñûí õºãæèë áàãàòàé
õàéðãàðõàã õºðñòýé óóëûí á¿ñýä õýðýãëýíý.
 Îéæóóëàëòûí ïðàêòèêò õóø áà íàðñ, ãàöóóð,
æîäîî, øèíýñèéã òàðüöààð, öàðñ, ýâýðëýã ìîäûã
¿ð, òàðüöààð, çàã, õàéëààñ áîëîí áóñàä 纺ëºí
íàâ÷èò ìîäûã ¿ðýýð òàðèõ íü àìæèëò ñàéòàé
áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

31.  Ýíý íü íýã áîëîí õýä õýäýí îéæóóëàõ
òàëáàéä ¿ð áà òàðüöààð õàâñðàí
îéæóóëàëò õèéõèéã õýëíý.