Fontes de enerxía e minería en España e Galicia

1. O SECTOR SECUNDARIO
A MINERÍA E AS FONTES DE ENERXÍA

2. Sector secundario: definición
Actividades que o compoñen
► As actividades económicas que transforman as
materias primas en produtos elaborados ou en
semielaborados forman parte do sector secundario.
A actividade máis importante deste sector é a
industria e é o tipo de actividade que máis encaixa
coa definición anterior.
► A minería, aínda que é unha actividade extractiva e
non transformadora, forma tamén parte deste sector
aos que se suman a produción enerxética e a
construción.
► En resume as actividades económicas que
comprende o sector secundario son a industria,
minería, fontes de enerxía e construción.

3. S.1º S. 2º S. 3º Ano PIB
1900 68,0% 15,0% 17,0%
1930 48,0% 31,0% 21,0%
1940 51,0% 24,0% 25,0%
1950 50,0% 25,0% 25,0% 1950 23,45%
1960 41,7% 31,8% 26,5% 1960 30,90%
1970 29,0% 37,3% 33,6% 1970 30,89%
1980 19,5% 37,1% 43,4% 1980 30,21%
1989 12,3% 30,4% 57,3% 1990 26,25%
1996 8,1% 30,0% 61,9%
2016 4,4% 19,8% 76,1% 2015 23,10%

4. As materias primas. As materias
primas de orixe mineral
► Chamamos materias primas a aqueles recursos
extraídos da natureza que nos serven para
transformar en produtos elaborados ou
semielaborados. Éstas clasifícanse segundo a súa
orixe como orgánicas (de orixe vexetal ou animal)
ou mineral.
► Xa se falou na unidade dedicada ao sector
primario sobre as materias de orixe orgánica.
Neste apartado falarase daquelas materias primas
de orixe mineral (ver cadro).

5. MATERIAS
PRIMAS
MINERAIS ou
INORGÁNICAS
METÁLICOS
FÉRRICOS
Ferro
Cromo
Manganeso
Niquel
Pirita
Volframio…
NON FÉRRICOS
Cobre
Chumbo
Aluminio (Bauxita)
Mercurio
Ouro…
NON METÁLICOS ou INDUSTRIAIS
Fosfatos
Sales
Potasas…
PRODUTOS DE CANTEIRA
Cuarzo
Caolín
Arxila
Areas…
ROCHAS ORNAMENTAIS
Granito
Lousa
Mármore
Basalto
Calcárea…
ENERXÉTICOS
Carbón
Petróleo
Gas natural
Uranio…
ORIXE VEXETAL
Algodón
Liño…

6. A MINERÍA
Instituto Xeolóxico Mineiro
MTI.Blog
MINAS DE RIO TINTO

7. Minerais: metálicos e non metálicos
► A primeira división que se fai sobre os minerais é se estes son
metálicos ou non.
► Os primeiros son necesarios para elaborar metais, atópanse en
pequenas cantidades na natureza polo que é necesario facer
minas subterráneas ou a ceo aberto para chegar a eles. Dentro
destes os dividiremos en férricos (se existe unha porcentaxe
importante deste metal) e non férricos (se non hai presenza
deste).
► O segundos teñen unha finalidade distinta á obtención de
metais. Denomínanse tamén como minerais industriais posto
que se utilizan principalmente na industria química, produtos
de canteira e rochas ornamentais para a construción... Dentro
destes destacan as rochas industriais (áridos, aglomerados,
rochas de construción, vidro e produtos cerámicos) que se
extraen, xeralmente, en canteiras ou minas a ceo aberto. Por
último hai que destacar os produtos enerxéticos (carbón,
petróleo, gas natural, uranio...)

8. Materias primas minerais estratéxicas
►Aquelas materias primas que pola súa
importancia son vitais para a existencia
económica ou política dos Estados e inflúen
poderosamente nas decisións políticas.
►Xeralmente están relacionadas con sector
enerxético: petróleo, gas, uranio, carbón...
►Na actualidade considéranse tamén
estratéxicas as materias primas asociadas ás
industrias de novas tecnoloxías: coltan,
cobalto, aluminio, xermanio, grafito, cromo,
níquel, titanio, cobre...

9. Evolución da explotación dos recursos mineiros
en España. A situación actual
► España tivo unha forte actividade mineira. Na antigüidade fenicios, gregos,
cartaxineses e romanos explotaron estes recursos. Minerais como o cobre,
estaño, ouro ou mercurio son un exemplo. No século V, coa caída do imperio
romano, a actividade mineira decaeu e continuará así ata mediados do século
XIX ligada ao arranque e consolidación da Revolución Industrial en Europa.
► A partir de 1868, coa aprobación da Lei de Minas, a explotación do subsolo,
que era un ben patrimonio do Estado, foi vendido fundamentalmente a
importantes compañías mineiras de capital inglés, francés ou belga (como por
exemplo as minas de Riotinto en Huelva). Isto provocou que a maioría do
mineral fora exportado aos países europeos máis industrializados e non se
contribuíse a industrialización de España durante a Revolución Industrial.
► Actualmente a actividade mineira decaeu en termos xerais e especialmente na
minería metálica (aínda que houbo nos últimos anos unha lixeira
recuperación). Si caeron os produtos de canteira (crise da construción) e os
produtos enerxéticos (principalmente o carbón: final de subvencións) e
contaminación (tende a importarse).
► Minas de Rio Tinto: Ver vídeo
► Minas de Almadén: Ver vídeo

10. Evolución da produción mineira
Emprego Incr/05 Explotacións Incr/05
VEB ( en
millóns €)
Incr/05
2005 2013 % 2005 2013 % 2005 2013 %
M. Metálicos 400 3.611 802,8% 3 5 66,7% 178 818 359,6%
M. industriais 4.394 3.941 -10,3% 208 172 -17,3% 572 822 43,7%
Rochas de canteira 19.662 11.611 -40,9% 3.039 2.165 -28,8% 2.262 728 -67,8%
Rochas ornamentais 9.322 6.053 -35,1% 908 563 -38,0% 690 419 -39,3%
Produtos enerxéticos 10.784 4.489 -58,4% 69 37 -46,4% 657 466 -29,1%
Total 44.562 29.705 -33,3% 4.227 2.942 -30,4% 4.359 3.253 -25,4%
Fonte MINETUR

11. Fe
Cu Cobre
Minerais metálicos
Ferro e pirita
Sn Estaño
Fe
Hg
Zn
Pb
V
Mercurio
Cinc
Chumbo
Volframio
Minerais non metálicos
C
M
A
G
P
Cu
Rochas ornamentais
Granito
Lousa
Calcaria
Mármore
Xeso
Fe
Fe
Fe
Fe
Fe
Sn
Sn
Sn
Sn
Cu
Cu Cu
Hg
Zn
Zn
Zn
Zn
Pb
Pb
Pb
Pb
Pb
Pb
V
V
Caolín
Sal mariño
Arxila
C
C
C
C
C
G G
G
G
G
M
M
M
M
M
M
M
M
P
P
AA
A
A A
Sal xema
Sal potásico
Cuarzo
Cu Cu
Cu
Cu
Cu
A
LOCALIZACIÓN DAS PRINCIPAIS RESERVAS E EXPLOTACIÓNS DE MINERAIS METÁLICOS*,
NON METÁLICOS, ROCHAS ORNAMENTAIS E PRODUTOS DE CANTEIRA
*A maioría das minas de minerais metálicos están pechadas
dende principios do século XXI, aínda así quedan reservas.
Elaboración propia.
Cu

12. Valor da produción mineira 2013 (3.253.000 €)
% sobre o total por CCAA (Fte.
Mintetur)
<3%, 3-5%, 5-10%, >10%
25,8%
Cobre, sal mariño
Mármore, xeso,
hidrocarburos
20,4%
Hidrocarburos,
potasa, creta
rochas industriais
11,2%
Hulla, antracita,
Volframio, lousa,
glauberita
8%
Cuarzo, lousa
Granito,
caolín
5,6%
Hulla, antracita,
ouro, fluorita
5,3%
Sal mariño, calcaria
marmórea, caolín,
turba
4,9%
Hulla, sepiolita,
arxila refractaria
4%
sepiolita,
Glauberita,
granito, xeso
3,9%
Arxila,
thenardita
3,4%
Niquel, granito
2,2%
Mármore,
sal
1,7%
Calcaria 1,3%
Magnesita,
sal xema
0,9%
Sal xema
calcaria
0,6%
Calcaria,
areisca
0,5%
Rochas
industriais
0,01%
Calcaria

13. Evolución da explotación dos recursos mineiros
en España A situación actual
► España pasou de ser un exportador neto a ser importador nunha
porcentaxe moi elevada de minerais sobre todo de minerais metálicos e
enerxéticos (carbón). Varias son as causas que motivaron isto:
a) Esgotamento e baixa calidade dos principais depósitos minerais.
b) Dificultades de extracción nas vetas que aínda hai nas reservas.
c) Competencia do exterior. É máis rendible comprar o mineral a outros
países (man de obra barata ou carestía de prezos na explotación por
exemplo)
d) Supresión dalgúns minerais como materia prima na industria para
preservar o medio ambiente (como por exemplo o mercurio)
e) Existencia de explotacións pequenas pouco rendibles, con dificultades
para modernizarse e mecanizarse.
f) Actividade moi contaminante (atmosférica, acústica, augas, solos) que
vai en contra das directrices medio ambientais marcadas pola Unión
Europea que esixe tecnoloxías máis limpas para a descontaminación e
rehabilitación das áreas mineiras abandonadas.
g) A política da Unión Europea que está a reconverter ou desmantelar este
sector ao fixar tres obxectivos: incrementar a competitividade, protexer o
medioambiente e fomentar a investigación e desenvolvemento
tecnolóxico.

14. PRINCIPAIS IMPORTACIÓNS E EXPORTACIÓNS DE MINERAIS 2013 (Fte. MINETUR)
IMPORTACIÓNS Principais proveedores EXPORTACIÓNS Principais
compradores
NON METÁLICOS NON METÁLICOS
Fosfatos 100% Marrocos 72,8% Togo
10,4%
Potasas Francia 19% Noruega
Magnesita Países Baixos 51,3%
China 11,8% Irlanda
10,4%
Espato fluor Italia 30%
METÁLICOS ROCHAS INDUSTRIAIS
Bauxita 100% Guinea 98,4% Lousas Francia 72%
Ferro 100% Brasil 64,6% Venezuela
13,2%
Granito Italia 83%
Cobre Chile 37,4% Indonesia
33,7%
Mármore Italia 38%
Estaño Perú 29,6% Indonesia
14,5% Brasil 14,3%
Zinc Irlanda 35% Perú 30%
Manganeso China 83,2%
Chumbo Marrocos 23,7% Bélxica
22%

15. Evolución da explotación dos recursos mineiros
en España A situación actual
► Importantes comarcas onde había unha
importante concentración da actividade
minería como son Asturias, Huelva (Rio
Tinto), Ciudad Real (Almadén), Teruel
(Utrillas) sufriron importantes reconversións
como consecuencia do peche desta
actividade.
► Na actualidade a balanza comercial[1] é
negativa.
►
[1] A balanza comercial é a diferencia entre o valor das materias
primas, produtos ou mercancías vendidos ao exterior (exportados) e
os que son comprados (importados).

16. Os minerais metálicos
► Son os máis utilizados na transformación industrial sobre
todo na industria de base como a siderurxia[1] ou
metalurxia. As principais reservas atópanse en España no
zócolo hespérico e os seus rebordes. Ata hai moi poucos
anos existían bastantes minas de ferro, pirita, chumbo,
cinc, cobre, mercurio, volframio e estaño que foron
rematando a súa actividade recentemente.
► O ferro é un mineral básico na industria siderúrxica. Foi a
materia prima clave da primeira revolución industrial. Na
actualidade sigue sendo o mineral estrela na industria.
España pasou do autoabastecemento e exportación a
importación do 100% deste mineral (peche das minas das
Encartaciones en Vizcaya ou de pirita en Riotinto).
►
[1] Chámase siderurxia a metalurxia relacionada coa fundición do
ferro.

17. Os minerais metálicos
► O chumbo emprégase fundamentalmente nos acumuladores de
enerxía. Os xacementos máis importantes estaban situados en
Linares-La Carolina (Jaén). O cinc utilízase nas aliaxes, anticorrosivo
e na industria eléctrica. O xacemento máis importante pechou no 2003
(Reocín, Cantabria). O cobre úsase para material eléctrico. As
reservas máis importantes atópase en Riotinto (Huelva). O mercurio
utilizouse para instrumentos de precisión, pilas ou pinturas. As minas
de Almadén (Ciudad Real) (pechadas no 2001) eran as máis
importantes do Mundo. O volframio utilizouse para os carburos,
química, mecánica ferroaliaxes e compoñentes eléctricos.
Actualmente todas as minas están pechadas. Na provincia da Coruña
era onde se situaban as minas máis importantes.
► Se observas a táboa anterior observarás que actividade mineira de
produtos metálicos practicamente está paralizada na actualidade
importándose o 100% destas materias primas.
► Outros minerais dos que España non ten reservas pero que son moi
importantes para a produción de bens industriais e ten que importar na
súa totalidade son a bauxita, para elaborar aluminio; titanio, na
industria química; manganeso, como ferroaliaxe e na industria
química; o níquel, para producir aceiros inoxidables e o cromo, na
industria metalúrxica.

18. Os minerais metálicos
►En resume: España a súa produción é moi
escasa.
►Pecháronse importantes minas, polo que se
importan a maioría.
►Non obstante, a suba de prezo está
impulsando novas explotacións de cobre,
cinc e chumbo (Huelva e Sevilla), níquel
(Badaxoz), volframio (Salamanca) e ouro
(Asturias).

19. PRODUCIÓN DE
MINERAIS METÁLICOS
1980 1995 2000 2013
FERRO (miles de t) 9.227 966 49 0
PIRITA (miles de t) 2.513 403 94 0
COBRE (miles de t) 1.997 23 24 1.273
CHUMBO (miles de t) 134 30 51 0
ZINC (miles de t) 330 172 202 0
ESTAÑO (miles de t) 722 2 1 2,1
MERCURIO (miles de t) 968 1501 0 0
VOLFRAMIO (t) 0 0 0 960
NÍQUEL (miles de t) 112
OURO-PRATA (t) s.d. 128 41,8 14.092
Fte. MINETUR

20. Os minerais industriais
► Estes minerais utilízanse basicamente na construción e na industria química.
Os xacementos están moi dispersos por todo o territorio. Atópanse nas
formacións paleozoicas e nas concas terciarias.
► Como exemplo, as potasas (os seus xacementos atópanse en concas
terciarias de orixe lacustre e estes van dende Navarra á provincia de
Barcelona) empréganse na agricultura como abono e na industria química
como colorante para xabóns, medicamentos ou vidros. A súa produción
diminuíu por ser pouco rendibles. A produción de sal (tanto sal xema como
mariño) é moi alta. Cantabria sitúase á cabeza da extracción de sal xema
utilizada para a fabricación de sosa e noutras industrias químicas. O sal
mariño extraese de salinas situadas na rexión suratlántica e mediterránea. O
seu uso é fundamentalmente alimentario. As salinas máis antigas sitúanse en
San Fernando (Cádiz) e Torrevieja (Alicante). O espato fluor, úsase na
industria química e metalúrxica o xacemento máis importante está en Asturias.
A magnesita utilízase para a produción de cementos, pasta de papel e pensos
compostos. O caolín serve para a produción de cerámica e sanitarios, as
arxilas especiais como a sepiolita ou a bentonita destínase
fundamentalmente a construción. Co cuarzo elabóranse cristais para óptica e
industria de precisión (reloxos...). O feldespato utilízase na industria química e
como fertilizante agrícola.
► A balanza comercial dos minerais non metálicos é negativa. Aínda así o
balance é positivo (exportamos máis do que importamos) en minerais como as
potasas, cuarzo ou sepiolitas.

21. PRODUCIÓN DE MINERAIS
NON METÁLICOS
1980 1995 2000 2013
POTASAS (miles t) 6.256 1.396 646 1.853
SULFATO SÓDICO (miles t) s.d. 813 833 0
ESPATO FLUOR (miles t) 40 114 5 6
MAGNESITA (miles t) 153 195 221 836
CAOLÍN (miles t) 46 113 123 3.073
ARXILAS (miles t) 462 36 45 55
FELDESPATOS (miles t) 103 379 478 926
SAL (inclúe sal mariña) (miles t) 3.482 3.685 4.630 3.529
Fte. MINETUR

22. As rochas de canteira, ornamentais e
produtos enerxéticos
► Rochas de canteira: emprégase sobre todo na construción. Proceden das
canteiras onde se extraen en grandes bloques (calcaria, granito, dolomía,
arxila, xeso) ou xacementos de grava onde se obteñen pequenos fragmentos
(area e grava). A súa relación coa construción provocou un auxe (1995-2008),
e unha contracción desde entón.
► Rochas ornamentais: son rochas de canteira que poden usarse con fins
decorativos na construción de interiores ou exteriores. Soportaron mellor a
crise grazas a exportación. Hai máis de 500 explotacións de rochas industriais
por toda España. Destaca o granito galego, lousa galego-leonesa e o mármore
almeriense-murciano con gran potencial exportador.
► Produtos enerxéticos: substancias naturais sólidas, líquidas ou gasosas
empregadas na produción de enerxía. En España só é significativa a
produción de carbón, localizada en trece concas, que tende a decrecer a
causa da reestruturación do sector. Os hidrocarburos (petróleo e gas) contan
cunha produción mínima.
► Canteira de granito
► Canteira de lousa (Valdeorras)
► Canteira de lousa (Valdeorras)
► Canteira de mármore en Macael (Almería)

23. BALANZA COMERCIAL MINERÍA E FTES. ENERXÍA 2014
(miles €) EXPORTACIÓNS IMPORTACIÓNS BALANZA
Recursos enerxéticos 17.069.174,9 55.373.515,3 80,9% -38.304.340,5
Minerais metálicos 8.850.399,2 10.946.665,9 16,0% -2.096.266,8
Minerais industriais 1.443.827,3 1.891.905,6 2,8% -448.078,4
Rochas ornamentais 871.993,0 122.087,4 0,2% 749.905,6
Produtos de canteira 647.724,7 92.093,1 0,1% 555.631,6
Augas minerais 12.166,3 13.940,0 0,0% -1.773,8
TOTAL 28.895.285,3 68.440.207,4 100% -39.544.922,2
Fte. Estatística do
Comercio Exterior.
Elaboración propia

24. Canteira de granito. Porriño

25. A minería en Galicia
► A produción galega no ano 2013 do sector mineiro (incluíndo o sector enerxético do cal falaremos
máis tarde) supuxo o 8% do total estatal (por debaixo de Andalucía, Cataluña e Castela León).
Galicia, dende a antigüidade, conta con importantes reservas minerais explotadas dende antes da
romanización.
► Desde 1800 ata a finalización da II Guerra Mundial, a minería galega viviu unha etapa de
desenvolvemento basada en dous piares: o ferro (Altos Fornos de Sargadelos na Mariña Lucense),
que pecharían as súas portas en 1875 pola competencia da siderurxia vascas. Durante a II Guerra
Mundial as minas de volframio que se estendían desde a comarca de Bergantiños por toda a Costa
da Morte ata chegar ao Barbanza pechadas hai moitas décadas. As últimas en pechar foron as de
Santa Comba e Lousame (A Coruña).
► Desde 1970, certo dinamismo, aínda que en declive nos últimos anos. No 2013 empregaba ao 1,4%
da poboación activa industrial.
► Minerais metálicos, trala crise do volframio outras minas metálicas continuaron. A maioría
pecharon a finais da década dos noventa do século pasado ou a inicios do século actual aínda que
teñen algunhas delas reservas importantes Hai importantes xacementos de cobre (parada na
actualidade) nas minas dos concellos Touro-O Pino (A Coruña) que chegou a extraer o 15% da
produción estatal. chumbo e Cinc extraíase das minas de Pedrafita do Cebreiro (Lugo). Estaño
obtíñase en Lousame e Viana do Bolo (Ourense). En mans foráneas.
► En canto aos minerais non metálicos destaca a magnesita (32,3% da produción española) en
Rubiá-Bóveda (Lugo) e o caolín en Castrelo-Vimianzo (A Coruña) e Foz (Lugo) co 23% e 15%
respectivamente da produción española.
► Por último son importantísimas as explotacións de rochas de canteira e ornamentais destacando o
granito e a lousa. As principais canteiras de granito de forte produción e dedicadas a exportación
están situadas no sur da provincia de Pontevedra destacando o concello de Porriño que dá nome a
unha variedade de granito moi apreciada (granito rosada). Tamén ten moito prestixio o granito de
Parga-Guitiriz (Lugo). En canto a lousa destacan os principais xacementos na parte oriental de
Galicia Quiroga (Lugo) e Valdeorras (Ourense). Expórtase masivamente a países como EEUU,
Xapón, Francia ou Australia.
► Produtos enerxéticos: lignito nas Pontes e Meirama (A Coruña) (esgotado) reservas na Limia.

26. ANTIGA MINA DE VOLFRAMIO
MONTE NEME (CARBALLO)

27. MINA DE CAOLÍN
CASTRELO (VIMIANZO)

28. MAGNESITA
RUBIÁN (BÓVEDA)

29. FONTES DE ENERXÍA
Central térmica
de As Pontes

30. Definición e clasificación dos tipos de enerxía

Unha fonte de enerxía é un recurso que
se precisa para realizar unha actividade.

Toda actividade económica necesita deste
elemento.

Desde a prehistoria o ser humano
precisou dela pero será a partir da
industrialización cando a demanda creza
de xeito importante.

31. As fontes de enerxía clasifícanse de diferentes maneiras:
primarias ou finais

Primarias ou finais tamén chamadas
secundarias.

Chamamos fonte de enerxía primaria a aquel
recurso que para o seu consumo, non sufriu
ningún proceso de transformación (carbón,
petróleo, gas natural...).

En cambio, unha fonte de enerxía final ou
secundaria é aquela que transformou o recurso
natural en enerxía útil (electricidade, derivados
do petróleo, gas procedente das refinerías...).

32. As fontes de enerxía clasifícanse de diferentes maneiras
renovables ou non renovables

As primeiras son inesgotables, é
dicir, non desaparecen ao xerar
enerxía (sol, auga ou vento...).

En cambio as non renovables
esgotan os seus recursos ao xerar
enerxía (carbón, petróleo ou gas
natural...).

33. As fontes de enerxía clasifícanse de diferentes maneiras
clásicas ou alternativas
►As clásicas tamén se poden chamar
convencionais ou tradicionais. Estas
son as que se usaron máis
frecuentemente desde o principio da
industrialización (carbón, petróleo...).
►As enerxías alternativas son aquelas
que tratan de substituír na actualidade as
enerxías tradicionais (eólica, solar...).

34. As fontes de enerxía clasifícanse de diferentes maneiras
contaminantes ou non contaminantes
►As primeiras deterioran ou poden
deteriorar de forma moi
importante o medio ambiente
(térmica ou nuclear).
►As segundas non (solar,
eólica...).

35. Déficit enerxético en España

En materia de fontes de enerxía é deficitaria.
Dúas son as características deste déficit:
desequilibrio (consúmese máis do que se
produce) e dependencia (impórtase o 78% da
enerxía consumida)

O consumo de enerxía en España creceu
desde a segunda metade do s. XIX coa
industrialización e acelerouse a partir de 1960:
crecemento industrial, auxe do transporte, da
urbanización e mellor no nivel de vida.

36. O consumo enerxético en España

Ata 1960 a principal fonte primaria (uso industrial e transporte) foi o
carbón.

Posteriormente (1960-1970) foi substituída polo petróleo. Como
consecuencia da crise do petróleo de 1973, a partir desta década,
recupérase a explotación do carbón (para a produción de enerxía
termoeléctrica) e óptase pola enerxía nuclear.

Actualmente mantense o modelo convencional enerxético pero cada
vez máis óptase polas chamadas enerxías alternativas
(fundamentalmente a eólica) aínda que tan só aportan o 7% da
demanda aínda que o plan de enerxías renovables (PER) pretende
chegar ao 12% no 2010.

A produción, lévase a cabo a partir da enerxía nuclear e do carbón,
dada a pobreza de hidrocarburos (petróleo e gas natural) que ten
España. As principais fontes de enerxía que importamos son: petróleo,
gas natural e carbón. Así como o uranio enriquecido o mantemento
tecnolóxico para as centrais nucleares.

37. 2014 Produción Consumo Autoabastecemento
1975 2014 1975 2014 1975 2014
Carbón 44,4% 4,7% 17,9% 10,1% 76,2% 13,2%
Petróleo 18,1% 0,9% 73,2% 42,9% 4,6% 0,6%
Gas 0,0% 0,1% 1,6% 20,0% 0,0% 0,1%
Nuclear 17,3% 44,4% 3,4% 12,6% 100% 100%
Hidráulica 19,9% 10,0% 3,9% 2,8% 100% 100%
Outras
renovabeis
0,0% 39,9% 0,0% 11,7% 100% 100%
TOTAL 100% 100% 100% 100%
FTE. MINETUR

38. O carbón

Rocha sedimentaria fósil e combustible.

Existen catro tipos de carbón: antracita, hulla formado na era
primaria durante o período Carbonífero e lignito entre finais da era
secundaria e principios da terciaria e a turba no cuaternario.

Estes carbóns diferéncianse, ademais do momento da súa
formación, polo seu poder calorífico, contido en carbono e grao de
pureza.

A hulla destilada denomínase coque e utilízase para fundición
siderúrxica. Ademais do anterior, os principais usos do carbón é
para a fundición en siderurxias, calefaccións domésticas e a
produción (térmica) de enerxía eléctrica. As centrais térmicas
localízanse preto das concas mineiras; na costa cando funcionan
con carbón importado; ou preto das grandes cidades que
abastecen

Destino: O lignito só se usa para a produción de enerxía eléctrica.
O 85% do carbón utilízase para a produción termoeléctrica e o
15% restante principalmente para industria siderúrxica e cemento.

39. EVOLUCIÓN DO CARBÓN (1935-2014) (Ktep)
ANO CONSUMO PRODUCIÓN
%
importación
1935 8.155 2.522 69,1%
1945 11.569 3.971 65,7%
1950 13.003 4.728 63,6%
1955 14.168 5.013 64,6%
1960 15.024 5.381 64,2%
1965 8.200 5.627 31,4%
1970 8.500 5.427 36,2%
1975 10.332 4.956 52,0%
1980 13.337 10.281 22,9%
1985 19.121 12.916 32,5%
1990 18.974 11.527 39,2%
1995 18.721 9.877 47,2%
2000 22.137 8.884 59,9%
2005 22.514 7.957 64,7%
2010 7.163 3.033 57,7%
2014 11.975 1.577 86,8%
Produción carbón 2014
Produción Ktep Valor (miles €)
Antracita 642,5 62.663,6
Hulla 966,4 193.267,4
Total 1.608,9 255.931,0
Distribución explotacións e emprego
directo (2013)
Provincias Explotacións Emprego
Antracita 19 1.165
Asturias 6 697
León 10 443
Palencia 3 25
Hulla 8 3.207
Asturias 1 1.786
Ciudad Real 1 216
Cuenca 1 12
León 2 763
Teruel 3 430
Total 27 4.372
FTE. MINETUR

40. PRODUCIÓN DE CARBÓN
ANO MINAS MILES DE
TONELADAS
(Ktep)
MINEIROS
1990 234 18.974 45.212
2013 27 1.577 4.372
FTE. MINETUR

41. Evolucióndocarbón(1935-2014)
8.155
11.569
13.003
14.168 15.024
8.200 8.500
10.332
13.337
19.121 18.974 18.721
22.137 22.514
7.163
11.975
2.522
3.971 4.728 5.013 5.381 5.627 5.427 4.956
10.281
12.916
11.527
9.877
8.884 7.957
3.033
1.577
0
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
1935 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2014
Ktep
CONSUMO PRODUCIÓN
FTE. MINETUR

42. O carbón: evolución da produción

A comezos da industrialización o carbón tivo un papel
predominante como fonte de enerxía.

En España (1935-1965) a política proteccionista dos gobernos
fomentou o crecemento de explotacións de minas fronte a
importación do carbón estranxeiro que era de mellor calidade e
moito máis barato. Esta hexemonía continuou ata a posguerra.

O aillamento español posterior á Guerra Civil fixo que España non
se incorporase a outras tecnoloxías que utilizaban outro tipo de
enerxía.

Ao rematar o período da autarquía (finais dos anos 50) o petróleo
foi substituíndo o consumo de carbón. Descendeu o seu uso e
péchanse moitas minas.

A crise enerxética de 1973 (1975-1985), co corte do
abastecemento e a subida do prezo do petróleo, reactiva de novo
o consumo de carbón para reducir a dependencia do petróleo
(sobre todo na produción de enerxía eléctrica).

Desde 1985, a produción descende debido aos graves problemas
do sector que deron lugar na década de 1990 e, na actualidade, a
unha política para rematar coa minería non competitiva entre 2013
e 2018.

43. O carbón: evolución do consumo

Moi destacado durante a 1ª Revolución Industrial, partía de cifras
modestas en 1935 ante a primacía da hidroelectricidade.

Ata 1960 creceu para cubrir o incremento da demanda enerxética
sen as flutuacións da hidroelectricidade.

Entre 1960 e 1975 decaeu pola adopción xeneralizada do petróleo.

Entre 1975 e 1985 (crise do petróleo) recuperouse e mantívose ata
2005.

Desde entón decrece, pois a produción eléctrica tende a facerse
máis eficiente e a incrementar o uso do gas natural e renovables; e a
crise de 2008 reduce a actividade económica e a actividade
industrial.

A recuperación 2010-2014 explícase pola imposición compensada a
dez centrais térmicas de utilizar certa porcentaxe de carbón nacional
na produción de electricidade.

Pero desde 2014 espérase un novo descenso pola maior utilización
doutras fontes na produción eléctrica.

44. Problemas do carbón español:
situación actual

Os xacementos máis ricos esgotáronse quedando outros de
mediana ou mala calidade, excesivamente contaminante (dado
a cantidade de impurezas: cinzas, xofre...)

Elevado custo de extracción (dislocación das vetas, lavado...) o
carbón nacional é seis veces máis caro que o importado.

Minifundismo empresarial, pois, a parte da gran compañía
estatal (Hunosa), hai numerosas privadas, pouco capitalizadas,
que producen con altos custos e baixa rendibilidade.

Diminuíu a demanda (peche da actividade siderúrxica como
consecuencia da reconversión industrial en 1984). Ciclo
combinado que utiliza o gas natural e enerxías alternativas na
produción eléctrica.

A UE liberalizou o mercado exterior fronte ao proteccionismo
tradicional isto obrigou a reconverter o sector a partir de 1990 que
eliminou progresivamente as axudas estatais á produción e ao
consumo, que é probable que a UE corte definitivamente no 2010
si non se respectan os acordos de Kyoto relativos a redución de
emisións de CO2. Aínda así, as minas que sexan máis produtivas
poderán seguir recibindo axudas públicas ao considerarse
estratéxicas no abastecemento enerxético.

45. Problemas do carbón español:
situación actual

Na actualidade, esta política contempla o fin da minería non
competitiva entre 2013 e 2018.

Entre ambas as dúas datas poderán recibir axudas as minas
non competitivas, destinadas ao seu peche definitivo en
2018.

As rexións mineiras afectadas para paliar custos
excepcionais derivados do peche (rexeneración
medioambiental, cesamentos laborais) e para crear
infraestruturas e empresas alternativas.

Desde 2019 só seguirán producindo as minas competitivas e
as que desenvolvesen entón as axudas europeas recibidas.

Non obstante, garánteselle ao carbón unha participación dun
7,5% no mix ou combinación enerxética, dado que se
considera unha materia prima estratéxica por ser o único
combustible autóctono capaz de asegurar a subministración
eléctrica en casos excepcionais de falta de abastecemento
enerxético externo ou de irregularidade na produción de
fontes renovables.

46. Reservas actuais de carbón
duración e importacións
► As reservas, ao ritmo de consumo actual, durarían
104 anos para a hulla e antracita e o lignito está
practicamente esgotado.
► España precisa importar hulla coquizable sobre
todo para a industria siderúrxica e para as
térmicas. A produción española non supón o 1%
mundial. Os recursos actuais son de 2.300 m de
tm. en hulla e antracita e 1.500 m de tm. de lignitos
(o 0,023% das reservas mundiais).
► As necesidades carboníferas son substituídas por
importacións procedentes de Colombia, Rusia,
Sudáfrica, Indonesia, EEUU e Australia.

47. Consumo de carbón por sectores (2013)
ktec %
Centrais térmicas 14.571 85,2%
Siderurxia e coquerías 1.720 10,1%
Cemento 11 0,1%
Resto 806 4,7%
Total 17.108 100%
FTE. MINETUR

48. Concas mineiras principais
►
Rexión astur-leonesa: É a rexión máis importante. Explótanse as minas de
hulla e antracita. Os xacementos asturianos son os que máis sobresaen xa
dende 1/3 do s. XIX ata os nosos días. A conca central comprende as minas
hulleras do val do Nalón con centro en Langreo e do Caudal con centro en
Mieres. No conxunto de León e Palencia ten unha producción predominante a
antracita. En León os principais distritos produtores son os do val do Bierzo,
Fabero, Villablino, e La Robla. (75% das reservas españolas aprox.)
► Rexión de Serra Morena e proximidades: Comprende as provincias de
Badajoz, Ciudad Real, Córdoba e Sevilla. Os xacementos de Puertollano
(Ciudad Real) que abastecen a central térmica e complexo industrial desta
localidade. En Córdoba existen núcleos carboníferos en Bélmez e
Peñarroya-Pueblonuevo. (5% das reservas españolas aprox.)
► Zona de Cataluña e Aragón: produción de lignito en Cataluña as concas de
Figols e Alto Llobregat. Aragón: Utrillas e Teruel. (15% das reservas aprox.)
► Outras áreas: Galicia esgotouse a explotación de lignito nos xacementos de
As Pontes e Meirama (A Coruña). Baleares: en Mallorca hai xacementos que
se explotaban (Alaró, Benisalem e Alcudia) cunha central térmica nesta última
localidade que sirve para subministrar combustible á illa. (4% reservas aprox.)
► Lago das Pontes. Xaneiro 2011

49. Reservas de carbón en España (2013)
Cuncas Mtec %
Hulla e antracita 2.810,8 81,2%
Asturias Occ. 47,3 1,4%
Asturias Centro 722,5 20,9%
Asturias resto 223,5 6,5%
Villablino-El Bierzo (León) 860,2 24,8%
Norte de León 280,0 8,1%
Guardo-Barruelo (Palencia) 503,5 14,5%
Suroccidental (Cr-Co-Se-Ba) 173,8 5,0%
Hulla subbituminosa 546,2 15,8%
Teruel 408,5 11,8%
Mequinenza (Lleida-Zaragoza) 55,7 1,6%
Pirenaica (Barcelona) 62,8 1,8%
Baleares 19,2 0,6%
Lignito pardo 106,4 3,1%
As Pontes-Meirama (Coruña, A) 78,3 2,3%
Padul (Granada) 28,1 0,8%
Total de reservas 3.463,4 100%
FTE. MINETUR

50. EL BUSTIELLO
POBOADO MINEIRO
CONCA DO ALLER. ASTURIAS

51. EL BUSTIELLO
POBOADO MINEIRO
CONCA DO ALLER. ASTURIAS

52. MUMI

53. MUMI

54. Mina de lignito de Meirama e
As Pontes.
Antes e despois

55. O petróleo

O petróleo é un aceite mineral composto por unha mestura
de hidrocarburos formado pola descomposición de restos
animais e plantas que quedaron almacenados en capas
xeolóxicas.

O forte crecemento do seu consumo produciuse en España a
partir da década de 1960. A industria foi incorporando esta
fonte de enerxía que daquela era moi barata ao que hai que
sumarlle o seu consumo no transporte. A pesar da crise de
1973 e 1979, segue a ser a fonte de enerxía principal do
sistema enerxético (cerca do 50% da enerxía consumida en
España procede desta fonte).

A produción española é escasa. As sondaxes que se
levaron a cabo desde 1958, tanto en terra como en zonas
mariñas, deron resultados mediocres, e actualmente tan só
están en explotación as plataformas da costa de Tarragona
Amposta e Ayoluengo (Burgos) (a punto de pechar ou
semipechada), cunha producción de 0,3 millóns de toneladas
ao ano.

Esta produción non cubre máis que o 0,6% do consumo

56. O petróleo

Destino: obtención de derivados en refinerías para o seu uso no
transporte e na industria (gasóleo, gasolina, fuel óleo, nafta,
queroseno, aceites lubricantes, asfalto); e nas industrias
petroquimicas (xofre, amoníaco, acetona).

En menor medida para a produción de electricidade en centrais
térmicas (limitadas na actualidade ás centrais insulares. Algunhas
outras como o caso de Sabón tamén o utilizaron no pasado).

Dado que o petróleo se importa por mar, as centrais térmicas de
fuel óleo, as refinerías (hai 8 en España) e as petroquímicas
localízáronse na costa, agás no caso de Puertollano (Ciudad Real)
(suman 9).

Como indicamos antes, o consumo segue sendo o máis elevado
no mix enerxético (perto do 50%), aínda que tende a decrecer desde
2005 polo seu reducido uso na xeración eléctrica onde foi
susbstituído por outras fontes (carbón e gas no caso termoeléctrico e
alternativas); diminución na demanda de transporte (descenso do
tráfico de mercadorías (crise econonómica, biocombustibles) e a
diminución da demanda doméstica (estancamento na construción de
vivendas e substitución do gasóleo por gas natural nas calefaccións).

Para 2020 prevese un continuo descenso pola súa substitucion
polo gas na xeración de electricidade nas illas, a mellora da eficiencia
dos vehículos e o desenvolvemento do automóbil eléctrico.

57. Petróleo en Ayoluengo (Burgos)

En xuño de 1964 brotou por
primeira vez o petróleo da Lora,
na provincia de Burgos.

Ayoluengo, Valdeajos e
Sargentes, tres pequenos pobos
do páramo, adicados por aquel
entón á pataca de semente,
atopáronse de repente rodeados
de xornalistas, políticos,
enxeñeiros e especuladores.

Todos buscaban a súa parte do
pastel negro, todos querían ser
protagonistas da nova Texas
española.
Bienvenido Mr. Marshall
James Dean. Xigante
A historia repítese

58. Bienvenido Mister Marshall
"Los yanquis han venido,
olé salero, con mil regalos,
y a las niñas bonitas
van a obsequiarlas con aeroplanos,
con aeroplanos de chorro libre
que corta el aire,
y también rascacielos, bien
conservaos
en frigidaire ."
ESTRIBILLO
"Americanos,
vienen a España
gordos y sanos,
viva el tronío
de ese gran pueblo
con poderío,
olé Virginia,
y Michigan,
y viva Texas, que no está mal,
os recibimos
americanos con alegría,
olé mi madre,
olé mi suegra y
olé mi tía."
"El Plan Marshall nos llega
del extranjero pa nuestro avío,
y con tantos parneses
va a echar buen pelo
Villar del Río.
Traerán divisas pá quien toree
mejor corría,
y medias y camisas
pá las mocitas más presumías."

59. Pozo petrolífero en Ayoluengo (Burgos)

60. Plataforma petrolífera na costa de Tarragona

61. EVOLUCIÓN DO PETRÓLEO (1965-2014) (Ktep)
ANO CONSUMO PRODUCIÓN % import.
1965 14.300 0 100%
1971 30.900 126 99,6%
1975 42.230 2.027 95,2%
1981 46.439 1.226 97,4%
1985 39.538 2.183 94,5%
1991 49.367 1.067 97,8%
1995 49.709 652 98,7%
2001 66.721 338 99,5%
2005 71.786 166 99,8%
2011 58.240 102 99,8%
2014 50.740 311 99,4%
Evolución do petróleo (1965-2014)
14.300
30.900
42.230
46.439
39.538
49.367 49.709
66.721
71.786
58.240
50.740
0 126 2.027 1.226 2.183 1.067 652 338 166 102 3110
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
70.000
80.000
1965 1971 1975 1981 1985 1991 1995 2001 2005 2011 2014
Ktep
CONSUMO PRODUCIÓN
FTE. MINETUR

62. Procedencia do petróleo
•
A procedencia interior é insignificante e limítase
aos xacementos da plataforma continental de
Tarragona e Ayoluengo en Burgos.
•
Requírense custosas importacións de Oriente
Medio (Irán, Arabia Saudita, Iraq); África (Nixeria,
Guinea Ecuatorial); América Latina (México,
Venezuela) e Europa (Rusia, Reino Unido,
Noruega).

63. Refinerías de petróleo
► Se a produción é escasa, non o é no seu refinado.
A variedade de produtos petrolíferos e as súas
aplicacións son numerosas, especialmente para o
transporte e a industria (gasóleo, gasolinas para o
transporte; naftas e queroseno para a
petroquímica que produce xofre, amoníaco,
acetona, plásticos, fertilizantes; asfaltos, aceites
lubricantes, produción de electricidade...). En
España hai un total de nove refinarías (oito
situadas na costa e unha no interior.

64. EMPRESA LOCALIDADE CAPACIDADE DE
REFINADO (millóns
de t de cru/ano)
CEPSA San Roque (Cádiz) 12
La Rábida (Huelva) 5
Sta. Cruz Tenerife 4,5
REPSOL Meicende (A Coruña) 6
Puertollano (C. Real) 7,5
Cartagena 5,5
Tarragona 9,4
BP Castellón 6
PETRONOR Somorrostro (Vizcaya) 11
TOTAL 66,9

65. Ler artigo

66. Refinerías de petróleo
► Chama a atención a localización da refinería situada no interior:
Puertollano (creada na época da Autarquía[1] para a explotación de
lousas bituminosas).
► As refinerías téñense que adaptar aos cambios na demanda. Cada
vez aumenta a petición de produtos lixeiros. Isto obrigou a restruturar
o sector, instalando plantas máis axeitadas ás novas demandas (Plan
de Reconversión de Refinerías, 1980) coordinado por empresas do
sector público (Repsol) posteriormente privatizada a partir de 1996.
► Unha rede de oleoductos conecta a periferia costeira co interior e
interrelaciona as refinerías. Ver mapa.
► O 50% do consumo é para o transporte, seguido do consumo
industrial (química, téxtil e calzado) e dos usos domésticos
(calefaccións). A produción termoeléctrica está diminuíndo o consumo
de petróleo (substitución do tipo de combustible principalmente ciclo
combinado de gas natural).
► [1] Autarquía: período económico do primeiro franquismo (1939-1959) baseado na autosuficiencia económica e non
dependencia do exterior (proteccionismo económico)

67. Oleoduto soterrado
Na avenida homónima
atravesando o barrio do
Castrillón (A Coruña)
conexión porto-refinería
Peirao petroleiro (San
Diego-A Coruña)

68. FTE. El Público

69. O gas natural
► Fonte de enerxía cunha orixe similar á do petróleo, xa que é un
hidrocarburo gasoso composto por etano e metano e que se atopa na
codia terrestre, ás veces ao lado do petróleo. O consumo pasou dun
2,4% en 1980 da demanda final enerxética o 20% nos últimos anos.
► Destino: obtención de derivados na industria petroquímica (propileno,
etileno, naftas); o uso calorífico na industria e nos fogares (cociñas e
calefaccións); e, sobre todo, a produción eléctricas en centrais
térmicas convencionais ou ciclo combinado e produción conxunta
eléctrica e térmica en instalacións de coxeración.
► Ciclo combinado: aplícase en centrais termoeléctricas de nova
xeración. Utilizan dúas veces o combustible para xerar electricidade
(eficiencia enerxética). 1º. O gas queimado move directamente unha
turbina. Despois, 2º. O vapor producido polos gases de saída da
primeira turbina moven unha segunda turbina. Aproveitase máis do
90% do combustible a penas ten perdas enerxéticas.
► Coxeración: produción conxunta de enerxía térmica e eléctrica. A
calor sobrante de queimar o gas para obter calor ou frío nunha
industria emprégase para producir vapor e xerar electricidade.

70. O gas natural
► España só produce o 0,1% da súa demanda. Os xacementos
céntranse no golfo de Cádiz, tamén no golfo de Vizcaya (La Gaviota) e
o Serrablo no Pireneo aragonés. O 99,5% hai que importalo. Ata 1979
o principal país importador era Libia. Actualmente é Alxeria (43,3% do
total de importacións no 2012), Nixeria (15,2%), Qatar (14,8%), Exipto
(9%), Noruega (5,3%).
► Esta importación realízase en forma líquida a través de barcos
metaneiros e en forma gasosa a través dos gasoductos que conectan
cos xacementos internacionais: Alxeria a través de Tarifa; Noruega a
través de Larrau; e Portugal a través de Tui e Badaxoz. Para mitigar
as compras, na actualidade estúdase o aproveitamento de recursos
non convencionais de gas atopados nos poros das rochas
sedimentarias. A súa explotación consiste en facer un pozo vertical ata
a rocha que contén o gas e logo unha perforación vertical mediante
unha canalización pola que se inxecta auga a presión con area e
compostos químicos. A auga sae por uns pequenos orificios
practicados na canalización, fractura a rocha, e libera o gas. Logo a
auga retírase e o gas procedentes das fracturas da rocha extráese
pola canalización. Este proceso coñécese como a fracturación
hidraúlica (fracking). Este proceso intenta levarse a cabo na conca
vasco-cantábrica; e Mediterráneo.

71. O gas natural
► Consumo: iniciouse en 1969, incrementouse ata o 2005
grazas ao seu alto poder calorífico; prezo máis baixo; e
menor contaminación ao carecer de xofre e emitir menos
CO2.
► Desde entón decrece pola maior achega das fontes
renovables á produción de electricidade e polos efectos da
crise de 2008 na demanda residencial, terciaria e
industrial.
► Para 2020 prevese o crecemento do seu consumo, ao
substituír o petróleo na xeración de electricidade en ambos
os dous arquipélagos, suprimir gradualmente as
termoeléctricas convencionais de carbón por ciclo
combinado de gas natural e estenderse a rede gasista por
todo o territorio.

72. EVOLUCIÓN DO GAS NATURAL (1963-2014) (Ktep)
ANO CONSUMO PRODUCIÓN % impor.
1963 0 3,8 0%
1969 100 2,5 97,5%
1975 941 1,2 99,9%
1979 1.327 0,6 99,95%
1985 2.195 230 89,5%
1989 4.505 1.527 66,1%
1995 7.504 366,2 95,1%
1999 13.535 123 99,1%
2007 31.603 145,4 99,5%
2009 31.093 12 99,96%
2014 23.664 21 99,9%
Evolución do gas natural (1963-2014)
0 100 941 1.327 2.195
4.505
7.504
13.535
31.603 31.093
23.664
3,8 2,5 1,2 0,6 230 366,2 145,4 12 21
1.527
1230
5.000
10.000
15.000
20.000
25.000
30.000
35.000
1963 1969 1975 1979 1985 1989 1995 1999 2007 2009 2014
Ktep
CONSUMO PRODUCIÓN
FTE. MINETUR

74. PRODUCIÓN DE GAS NATURAL ESPAÑA 2013
REGASIFICADORAS Gwh/ano
BARCELONA 57.448 15,3%
BILBAO 40.774 10,8%
HUELVA 40.050 10,6%
SAGUNTO 31.918 8,5%
CARTAGENA 28.813 7,7%
MUGARDOS 17.987 4,8%
TOTAL GNL 216.990 57,6%
CONEXIÓN INTERNACIONAL 158.452 42,1%
XACEMENTOS 1.139 0,3%
TOTAL 376.581 100%FTE. MINETUR

75. PROVEDORES DE GAS N. 2011 2012
Gwh % Gwh %
ALXERIA 150.985 37,65% 167.218 42,40%
NIXERIA 77.799 19,40% 60.725 15,40%
CATAR 52.786 13,16% 45.761 11,60%
NORUEGA 31.923 7,96% 44.481 11,28%
TRINIDAD TOBAGO 26.757 6,67% 26.629 6,75%
PERÚ 19.989 4,98% 26.366 6,69%
FRANCIA 5.325 1,33% 8.184 2,08%
BÉLXICA 2.965 0,74% 7.874 2,00%
EXIPTO 25.933 6,47% 6.266 1,59%
PORTUGAL 50 0,01% 443 0,11%
ESPAÑA 1.742 0,43% 393 0,10%
EE.UU. 1.850 0,46% 0,00%
LIBIA 967 0,24% 0,00%
OMÁN 1.918 0,48% 0,00%
TOTAL 400.989 100% 394.340 100%FTE. MINETUR

76. Gas Natural 2012
Aprovisionamento ao mercado español
FTE. CNE

77. Proxecto
gasoducto
Alxeria-Almería

78. Planta regasificadora (Mugardos)
Construción
Gasoduto

79. Hoyo del Tozo
(Burgos)
País Vasco
Campañas
contra
a fractura
hidraúlica

80. Petróleo
Carbón
Refinerías petróleo
Gas natural
Reservas de uranio
Oleoducto
Gasoducto
LOCALIZACIÓN DE XACEMENTOS, TRANSPORTE E TRANSFORMACIÓN DE COMBUSTIBLES FÓSILES
Regasificadora

81. Enerxía termoeléctrica (carbón, petróleo, gas natural)
O ciclo combinado (enerxía final)
► Unha central termoeléctrica é aquela que produce enerxía
eléctrica a partir da enerxía primaria obtida ao queimar un
combustible (sólido ou líquido) ou da xerada pola fisión de
núcleos atómicos de certos elementos químicos. No
primeiro caso denominámola termoeléctrica clásica ou
convencional, e no segundo, termoeléctrica nuclear
(falarase máis adiante). O funcionamento deste tipo de
centrais é o seguinte: a auga transformada en vapor é
conducida cara unha turbina a fortes presións; a enerxía
mecánica xerada polo vapor ao circular pola turbina
convertese en enerxía eléctrica mediante un alternador, e
ésta é emitida á rede de alta tensión por medio dun
transformador.

82. Torre de
refrixeración
Tendido eléctrico
Vapor
a presión
Suministro
de auga fría
Bombas
Condensador
Quentadores
Queimador
Entrada
de combustible
Emisión
de fumes
Caldeira
Funcionamento dunha central térmica
Recuperador
de calor
Turbinas
Transformador

83. Central térmica de Compostilla
Ponferrada

84. Enerxía termoeléctrica (carbón, petróleo, gas natural).
Vantaxes
► As vantaxes que ofrecen as centrais térmicas son as
seguintes:
► Construción rápida e pouco custosa;
► Poden utilizar calquera tipo de combustible
fundamentalmente o carbón pero tamén gases e
produtos residuais da industria e do petróleo: fuel oil),
gas natural;
► O seu emprazamento pode estar perto dos centros de
consumo co conseguinte aforro, pois se evitan así a
perda de enerxía e o encarecemento derivado da rede
de transporte pero tamén atópanse en bocamina perto
da extracción do carbón, das industrias siderúrxicas para
aproveitar o gas recuperado ou perto das refinerías e
terminais dos gasoductos.

85. Enerxía termoeléctrica (carbón, petróleo, gas
natural). Inconvenientes
• Os inconvenientes deste tipo
de central é que son altamente
contaminantes. Son as
principais emisoras de CO2
responsable do efecto
invernadoiro co quentamento da
atmosfera e da choiva
áceda[1]; consume moita
enerxía primaria (carbón, gas
natural...) e necesita maior
número de persoal para o seu
mantemento que outro tipo de
centrais.
•
[1] Choiva ácida: Termo que se utiliza para designar á
contaminación ocasionada polo xofre e o nitróxeno
liberados á atmósfera, os cales, combinados coa
auga, transfórmanse en moléculas de ácido
corrosivo. Proceden sobre todo, da combustión de
hidrocarburos debido ás impurezas de minerais que
conteñen combustible.
Térmica de Sabón

86. Enerxía termoeléctrica (carbón, petróleo, gas natural).
Vantaxes
►As centrais termoeléctricas que utilizaban
como fonte primaria o petróleo están sendo
substituídas por outros combustibles
principalmente o gas natural.
►As centrais termoeléctricas de carbón cada
vez importan máis este.
► Tamén estase introducindo o ciclo
combinado coa finalidade de conseguir a
máxima eficiencia enerxética.

87. Cheminea de Sabón na néboa

88. Enerxía termoeléctrica (carbón, petróleo, gas natural).
Ciclo combinado
• O proceso de ciclo combinado consiste na
recuperación das perdas de calor emitidas para a
produción de enerxía. Calcúlase que en cada
proceso de combustión dunha fonte de enerxía
primaria, pérdese 1/3 de enerxía o ciclo
combinado recuperaría un 80% desa fuga
enerxética dos gases de saída da turbina que
pasarían a unha segunda turbina para producir
enerxía. En España o ciclo combinado estase
aplicando a partir do gas natural.
• O 33,1% da demanda de electricidade foi
cuberta no 2015 por centrais termoeléctricas
convencionais.

89. Entrada de aire
Turbina de gas
Cámara de combustión
Xerador
Transformadores
Liñas de transporte
de enerxía eléctrica
Caldeira de vapor
Turbina de vapor
Xerador da turbina de vapor
Condensador
Torre de refrixeración
Térmica de ciclo combinado

90. CENTRAIS TÉRMICAS EN ESPAÑA

91. As dez industrias máis contaminantes

92. Sectores de actividade que emiten máis CO2 en Galicia
Produción de papel
0,9%
Produción de enerxía
eléctrica
66,4%
Produción de aceiro e
ferroaliaxes
3,8%
Fabricación produtos
químicos orgánicos
1,0%
Produción cemento, cal,
magnesita
0,8%
Refino e produción de
H2
9,8%
Produción de aluminio
8,9%
Fabricación cerámica
0,1%
Coxeración-combustión
8,3%
Sectores de actividade que máis emiten CO2 en Galicia
toneladas
Emisións
2016
Variación
% 2015
Produción de enerxía eléctrica 9.395.282 -12,2%
Refino e produción de H2 1.380.620 2,2%
Produción de aluminio 1.262.027 -0,7%
Coxeración-combustión 1.178.223 8,5%
Produción de aceiro e ferroaliaxes 531.719 -3,4%
Fabricación produtos químicos orgánicos 141.814 2,7%
Produción de papel 123.880 7,6%
Produción cemento, cal, magnesita 119.142 -12,8%
Fabricación cerámica 7.798 -8,9%
TOTAL 14.140.505 -7,9%
Fte. Consellería de Medioambiente

93. Produción das centrais termoeléctricas 2015
Gwh % sobre o total
Carbón 52.789 19,7%
Ciclo combinado Gas Natural 29.357 11,0%
Fuel/gas 6.497 2,4%
Termoeléctrica total 88.643 33,1%
FTE. REE

94. A enerxía nuclear
• Obtense actualmente por fisión (separación de átomos
pesados de uranio), aínda que está en experimentación a
súa produción por fusión (unión de isótopos lixeiros de
hidróxeno (deuterio ou tritio), que produce helio e grandes
cantidades de enerxía).
• A fusión nuclear está en fase experimental. Consiste na
unión de isótopos lixeiros de hidróxeno (deuterio e tricio). É
moi complicada de producir posto que reacción prodúcese
a temperaturas de cen millóns de graos centígrados e non
se conseguiu probar o inicio nin o control da reacción
nuclear. España colabora no proxecto internacional ITER
con sede en Cadarache (Francia) para construír un
reactor capaz de producir este tipo de enerxía e que sexa
rendible economicamente.

95. Central nuclear
de Trillo (Guadalajara)

96. A enerxía nuclear
• A produción desta enerxía en España é recente. Íniciase en 1969
(temos que relacionar o seu auxe coa crise enerxética do petróleo
de 1973). Será entre mediados dos anos setenta e gran parte dos
oitenta cando se produza a súa expansión. En 1987 prodúcese a
moratoria nuclear. A súa produción estabilízase. No 2014 xenerou o
20,5% da enerxía eléctrica española.
• A presión da opinión pública moi sensible aos argumentos sobre
todo dos movementos ecoloxistas e da explosión da central nuclear
de Chernóbil (Ucraína) motivaron este freo. Coa moratoria nuclear
que supuxo a paralización das novas centrais que estaban
construíndose (ver táboa) e o peche gradual das centrais que
actualmente están operativas no momento da morte do seu ciclo de
funcionamento (30 anos aproximadamente). As centrais nucleares
operativas na actualidade están situadas en seis emprazamentos
co funcionamento de oito reactores (ver táboa e mapa).
• O seu destino principal é producir electricidade en seis centrais
nucleares, cuxa localización responde exclusivamente a decisións
políticas. Ademáis, emprégase en medicina (radioloxía e
radioterapia).

98. A enerxía nuclear
• Na actualidade, os grupos de presión económica favorables a esta
enerxía están intentando defender este modelo mediante os
seguintes argumentos: as centrais nucleares melloraron moito en
tecnoloxía, son moi seguras e non emiten de CO2 .
• O principal problema que presenta a enerxía de fisión é: a
dependencia externa no enriquecemento de uranio e na tecnoloxía;
os riscos, a pesar dos sistemas de seguridade existente; e, sobre
todo, o almacenamento de residuos radioactivos. Actualmente se
realiza na mina de El Cabril (Córdoba). A maioría dos residuos
mándanse a Francia (La Hague (Beaumont-Hague na Baixa
Normandía) (cun costo moi elevado). No 2010 aprobouse o novo
cementerio en Villar de Cañas (Cuenca) actualmente paralizado.
• A produción de uranio obtíñase dos xacementos de Saelices el Chico
(Salamanca) e Don Benito (Badajoz) paralizados no ano 2002.
Actualmente impórtase o 100% de uranio. A maioría provén de Níxer.
• Para o 2020 prevese a diminución do seu peso no mix enerxético.
• Por último sinalar que mentres na actualidade España ten oito
reactores nucleares activos, Francia ten 58. A cantidade de enerxía
que aporta ao sistema eléctrico español é do 20% fronte ao 80%
francés.

99. NUCLEARES FUNC. CESE MW
ZORITA-GUADALAJARA 1968 2006 160
GAROÑA-BURGOS 1971 2009[1] 466
ASCÓ I-TARRAGONA 1982 1.033
ASCÓ II-TARRAGONA 1985 1.027
VANDELLÓS-I TARRAGONA 1972 1989 480
VANDELLÓS-II TARRAGONA 1988 1.087
COFRENTES-VALENCIA 1984 1.092
ALMARAZ I-CÁCERES 1980 980
ALMARAZ II-CÁCERES 1983 984
TRILLO I-GUADALAJARA 1987 1.043
TRILLO II-GUADALAJARA MORATORIA
VALDECABALLEROS I-BADAJOZ MORATORIA
VALDECABALLEROS II-BADAJOZ MORATORIA
LEMÓNIZ I-VIZCAYA MORATORIA
LEMÓNIZ II-VICAYA MORATORIA
FTE. REE.
Elaboración
propia

100. Central nuclear
en activo
Central nuclear
parada ou desmantelada
Almaraz I e II
Valdecaballeros I e II
Lemóniz I e II
Garoña
Zorita
Trillo I e II
Cofrentes
Ascó I e II
Vandellós I e II
Cementerio nuclear
El Cabril
ENERXÍA NUCLEAR

101. Evolución enerxía nuclear (1969-2014)
200
1.966 1.746
7.308
14.625 14.449
15.337
16.602
14.995
13.750
14.933
0
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
16.000
18.000
1969 1975 1979 1985 1989 1995 1999 2001 2005 2009 2014
Ktep

102. PRODUCIÓN ENERXÍA NUCLEAR MUNDO
País Reactores Potencia (Mw)
Potencia media
por reactor
EEUU 104 100.747 969
Francia 58 63.610 1097
Xapón 54 46.821 867
Rusia 32 22.693 709
Corea do Sur 21 18.698 890
India 20 4.391 220
Reino Unido 19 10.137 534
Canadá 18 12.565 698
Alemaña 17 20.490 1205
Ucraína 15 13.107 874
China 13 10.058 774
Suecia 10 9.298 930
España 8 7.514 939

103. REACTORES NUCLEARES NO MUNDO
2014

104. URANIO 2011
PAÍS PRODUCIÓN %
KAZAKHASTÁN 19.451 35,79%
CANADÁ 8.923 16,42%
AUSTRALIA 5.886 10,83%
NÍXER 4.159 7,65%
NAMIBIA 3.262 6,00%
UZBEKISTÁN 3.000 5,52%
RUSIA 2.993 5,51%
USA 1.537 2,83%
CHINA 1.500 2,76%
MALAWI 998 1,84%
UCRAÍNA 890 1,64%
SUDÁFRICA 656 1,21%
INDIA 400 0,74%
BRASIL 265 0,49%
R. CHECA 252 0,46%
ROMANÍA 77 0,14%
ALEMAÑA 51 0,09%
PAQUISTÁN 45 0,08%
TOTAL 54.345 Toneladas m.
Fte. MINETUR

105. Centro de reprocesado
La Hague (Beamont-Hague)
Onde se envían gran parte dos
residuos radiactivos das
centrais nucleares españolas
Fte. Wikipedia

106. Concellos que presentaron candidatura
para ter o novo cementerio nuclear.
O goberno aprobou no 2010 en Villar de
Caña (Cuenca).
Paralizado o plan actualmente
Polo Consello de Seguridade Nuclear
Fte. Wikipedia

107. Enerxías renovables
• Proceden de recursos inesgotables.
• Causan menos alteración medioambiental.
• Son autóctonas, permitindo o
autoabastecemento.
• Posúen elevada dispersión, o que permite
utilizalas en lugares diversos.
• Un contra: son discontinuas (suxeitas á
variación de caudal, vento, insolación...)
• Son a enerxía hidraúlica e as novas fontes de
enerxía alternativas.

108. Produción de enerxías renovables (1990-2014)
0
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
1990 2000 2005 2010 2014
Ktep
Minihidráulica (<10 MW) Hidraúlica (>10 MW) Eólica Biomasa
Biogás Biocarburantes RSU Solar térmica
Solar fotovoltaica Solar termoeléctrica Xeotermia
1990 2000 2005 2010 2014 %
Minihidráulica (<10 MW) 184 380 345 567 616 3,6%
Hidraúlica (>10 MW) 2.019 2.155 1.237 3.071 2.745 16,1%
Eólica 1 406 1.821 3.807 4.495 26,3%
Biomasa 3.753 3.443 4.175 4.560 4.857 28,4%
Biogás 0 73 299 277 171 1,0%
Biocarburantes 0 51 256 1.413 969 5,7%
RSU 0 227 189 174 119 0,7%
Solar térmica 22 31 61 183 258 1,5%
Solar fotovoltaica 0 2 3,5 553 705 4,1%
Solar termoeléctrica 0 0 0 299 2.142 12,5%
Xeotermia 3 8 7 16 20 0,1%
Total 5.982 6.776 8.393,5 14.920 17.097

109. A enerxía hidráulica
• España contaba ao redor de 1.300 centrais hidroeléctricas
(2015) con 20.353 MW (19,2% da potencia eléctrica) 11,5%
da produción eléctrica Estado.
• A distribución por bacías sería a seguinte:
• 1º Vertente cantábrica e galaica: subministra moita enerxía
grazas ao réxime regular dos ríos e á forza das augas que
salvan niveis considerables. É de destacar o sistema
hidraúlico da cunca do Miño-Sil. As empresas eléctricas
están estudiando na actualidade a creación de proxectos de
microcentrais[1]. No 2015 esta vertente xerou o 32% da
enerxía hidroeléctrica española da que o 22% correspondeu
a Galicia.
• [1] Microcentral: central hidráulica con menos de 10 Mwh de potencia. A produción enerxética
compútase pola Rede Eléctrica de España como réxime especial, non como réxime ordinario.

110. Enerxía hidraúlica Potencia Producción
(GWh)
%Bacía MW 2015
Norte 5.801 9.857 32,0%
Duero 4.427 8.748 28,4%
Ebro-Pirineo 3.371 7.584 24,6%
Tajo-Júcar-Segura 5.309 3.827 12,4%
Guadalquivir-Sur 1.162 641 2,1%
Guadiana 282 158 0,5%
Total 20.352 30.815 100%

111. Encoro de Aldeávila (Salamanca)
o de maior potencia en España

112. A enerxía hidráulica
• 2º Bacía do Duero: Sobre todo na área
fronteiriza con Portugal. Destaca o encoro de
Aldeávila (Salamanca), inaugurado en 1962,
que é a central de maior potencia da de toda
Europa Occidental e o encoro da Almendra
(río Tormes) que é o de maior vaso de toda a
Península. Tamén destaca o sistema
hidraúlico de Ricobayo (Zamora). No 2015
xerou o 28,4% da produción hidroeléctica do
estado. Aínda que é habitual na maioría dos
anos que sexa a principal conca produtora.

113. 1. Encoro
2. Presa
3. Reixas
filtradoras
4. Tubería forzada
5. Conxunto grupos
tubina-alternador
6. Turbina
hidráulica
7. Eixo
8. Xerador eléctrico
9. Transformadores
10. Liñas de
transporte de
enerxía electrica

114. A enerxía hidráulica
• 3º Bacía do Ebro As características físicas o
permiten (afluentes da marxe esquerda que teñen o
nacemento nos Pireneos: precipitacións regulares,
fortes pendentes que fomentan a creación de
saltos) e pola demanda de enerxía da zona
industrial de Barcelona á que hai que sumarlle, a
partir dos anos sesenta, Zaragoza. Os pantanos dos
ríos Noguera-Pallaresa (Tremp e Camarasa),
Noguera-Ribagorzana, Segre, Aragón xunto coa
presa de Flix no mesmo Ebro, son as realizacións
máis importantes deste conxunto. Xerou no 2015 o
24,6% de España.

115. Encoro de Belesar
no río Miño

116. A enerxía hidráulica
• 4ºCuncas suratlánticas: bacías do Tajo, Júcar e Segura
Guadalquivir: Empezouse a explotar tardiamente. Os pantanos de
Buendía e Entrepeñas, no Tajo. No 2013 inaugurouse no Júcar a
central reversible Muela II (a de más potencia de Europa 800 MW).
No 2015 aportaron o 12,1%. Precisan encoros para regular as súas
augas escasas e torrenciais.
• 5º Ríos do sur embalsan grande cantidade de auga e o pantano de
Cíjara é o máis importante do Guadiana. Os pantanos do
Guadalquivir alimentan centrais de pouca potencia. 3,6% da
produción.
• O aproveitamento dos saltos de auga en España está acercándose
ao seu límite.
• Distinguimos entre grandes centrais (>10 MW de potencia) e
microcentrais (<10 MW).
• Nos últimos anos introducíronse innovacións na enxeñería hidraúlica:
centrais reversibles (La Muela II) no cunca do río Xúcar (Valencia) e
as centrais hidroeólicas (sistema mixto) de El Hierro (Canarias)
ámbalas dúas inauguradas no 2013.

117. La Muela de Cortes (Valencia)

118. Central
hidraúlica
reversible
(La Muela II)
inaugurada
no 2013

119. Central
hidraúlica
reversible
(La Muela II)
inaugurada
no 2013

120. Central
Hidroeólica
de El Hierro
Inaugurada
no 2013

121. Novas fontes de enerxía renovable: eólica, biomasa,
solar, xeotérmica e maremotriz
• O consumo arrinca da crise do petróleo
(diminuír a dependencia enerxética) e da
creación dunha nova conciencia
ecolóxica na maioría da poboación.
Vantaxes: inesgotables, limpas, posuír
elevadas dispersión. Inconvenientes:
descontinuas, a tecnoloxía, instalación
e mantemento sigue sendo cara.
Representa o 25,5% da enerxía eléctrica
xerada no 2015 (principalmente a
eólica).

122. Eólica
• Actualmente é a fonte de enerxía máis importante dentro
das renovables
• O seu crecemento foi moi importante na última década
debido a dúas causas: redución dos custos e incremento
da potencia instalada nos parques eólicos.
• No 2015 xerou o 18% da enerxía eléctrica.
• Os parques eólicos localízanse en zonas con ventos
intensos, constantes e regulares. Coinciden cos cumios
montañosos e certas costas (galega) e Tarifa (Cádiz).
• As CC.AA. máis produtoras son as dúas Castelas,
Andalucía e Galicia que xeneran máis do 70% da
produción eólica estatal.

123. Parque eólico do cabo
Vilaño (Camariñas)

124. 1. Turbina-xenerador
2. Cables
condutores
3. Carga de freado
4. Toma de terra
5. Caixa de control e
batería.
6. Fonte auxiliar
7. Transformadores
8. Liña de transporte
de enerxía
eléctrica.

125. Enerxía eólica en España 2016
CCAA
Potencia
(MW)
% sobre total Nº parques
Potencia
media por
parque
(MW)
Castilla León 5.593 24,3% 243 23,02
Castilla La Mancha 3.807 16,5% 139 27,39
Andalucía 3.338 14,5% 153 21,82
Galicia 3.330 14,5% 161 20,68
Aragón 1.893 8,2% 87 21,76
Cataluña 1.269 5,5% 47 27,00
C. Valenciana 1.189 5,2% 38 31,29
Navarra 1.004 4,4% 49 20,49
Asturias 518 2,2% 21 24,67
La Rioja 447 1,9% 14 31,93
Murcia 262 1,1% 14 18,71
Canarias 182 0,8% 57 3,19
País Vasco 153 0,7% 7 21,86
Cantabria 38 0,2% 4 9,50
Baleares 4 0,0% 46 0,09
Total 23.027 100% 1.080 21,32
Fte. IDAE

126. ENERXÍA EÓLICA: POTENCIA ELÉCTRICA INSTALADA (MW)
1980 1998 2000 2004 2008 2016
6 835 2.292 8.317 16.740 23.027
Fte. IDAE. REE. Elaboración propia.

127. Biomasa e biogás
• Obtense da combustión e fermentación de materia orgánica de orixe
agrícola, gandeira, forestal; lixo; ou certas industrias que usan
produtos orgánicos (industria agroalimentaria); madeira ou papel.
• Destínanse a producir enerxía eléctrica ou térmica, queimándoos
directamente, ou transformándoos en biogás a partir da fermentación
sen aire dos residuos do lixo, os xurros gandeiros e os lodos de
depuración.
• Permite producir biocombustibles (bioetanol (cereais e remolacha),
e biodiésel (xirasol e colza)).
• Localízanse en ámbitos rurais ou nos portos (importación por mar).
• Estase fomentando a co-combustión, combustión conxunta da
biomasa e do carbón nas centrais térmicas e o uso doméstico en
estufas de pellets.
• As comunidades máis produtoras son Andalucía, Galicia, Castela-
León.

128. Planta de biomasa
Allariz (Ourense)

129. Planta de bioetanol
Teixeiro (Curtis)

130. Produción de pellets
Fábrica Brión (A Coruña)
Caldeira para o seu uso

131. Solar
• Obtense a partir da radiación solar. España ten o potencial enerxético máis
alto de Europa dado que o 70% do seu territorio conta con máis de 2.500
horas anuais de sol. A enerxía solar clasifícase como térmica (pasiva e
activa), fotovoltaica e termoeléctrica. Chamamos térmico pasivo ao aforro
enerxético dos edificios en función ao illamento e orientación. A enerxía solar
térmica activa precisa de paneis solares para quentar a auga e as
calefaccións das vivendas. As Comunidades Autónomas que máis equipos
teñen instalados son Andalucía, Cataluña, Canarias e Baleares.
• As centrais fotovoltaicas utilizan paneis de silicio para transformar a enerxía
solar en electricidade. Existen grandes centrais en provincias como Toledo,
Madrid e Alicante. Tamén estase difundindo cada vez máis na paisaxe as
denominadas hortas solares (agrupacións en parcelas de pequenas
instalacións fotovoltaicas).
• A enerxía solar termoeléctrica, tanto de media como alta temperatura, utiliza
grandes paneis de espellos para producir vapor que se transformará en
enerxía eléctrica. A central máis importante está en Sanlúcar la Mayor
(Sevilla). A enerxía solar só cubre na actualidade o 5% da demanda de
electricidade en España (2015).

133. Térmica pasiva
a construción como eficiencia enerxética

134. Térmica activa
paneis solares para quentar auga
Grupo Carme
antes
da rehabilitación

135. Centrais fotovoltaicas

136. Central fotovoltaica
hortas solares

137. Enerxía solar termoeléctrica

138. Enerxía solar termoeléctrica
Planta de Sanlúcar la Mayor (Sevilla)

139. Outras enerxías renvables
• Xeotérmica: utiliza a auga quente ou vapor
subterráneo. Úsase a calefacción de
invernadoiros (Murcia, Granada, Tarragona) ou
uso doméstico e balnearios (Ourense e Lleida), ou
para a obtención eléctrica.
• Maremotriz: utilización da forza das ondas do
mar para a produción de enerxía. Actualmente
está en fase experimental en Santoña (Cantabria)
e Mutriku (Guipúzcoa). Prevense outras en
Tenerife e Galicia (zona con maior potencial)

140. Enerxía final
• Obtense da transformación das fontes de enerxía
primaria en formas de enerxía aptas para ser
utilizadas polos consumidores (transporte,
industria, fogar e outras actividades económicas).
• A produción da enerxía final en España céntrase
nos produtos petrolíferos e na electricidade. A
distancia sitúanse o carbón de uso directo; e o
gas natural e as enerxías renovables de uso non
eléctrico.

141. Produción de enerxía eléctrica en España e Galicia 2015
España Galicia
Gwh % Gwh %
Termoeléctrica 88.643 33,1% 11.466 38,7%
Nuclear 54.755 20,5%
Coxeración 25.108 9,4% 2.844 9,6%
Total non renovables 168.506 63,0% 14.310 48,3%
Eólica 48.118 18,0% 8.444 28,5%
Hidráulica 30.819 11,5% 6.458 21,8%
Solar 13.321 5,0% 21 0,1%
Outras renovables 4.625 1,7% 393 1,3%
Residuos 2.196 0,8%
Total renovables 99.079 37,0% 15.316 51,7%
Total 267.585 100% 29.626 100%
Fte. REE. Elaboración propia % Galicia sobre total 11,1%
% Electricidade producida en Galicia exportada a outras CCAA 33%

142. Consumo de enerxía final
• O consumo creceu ata o ano 2005.
• Desde 2005 descende pola mellora da eficiencia
enerxética e o efecto da crise de 2008.
• Fontes: baséase nos produtos petrolíferos, diminución en
carbón e aumento en electricidade e renovables.
• Sectores: creceu no transporte ata o 2008. A industria
reduce consumo desde 2005 (eficiencia enerxética), segue
a crecer no sector residencial.
• Comunidades: desequilibrio. Consumidoras: Cataluña,
Andalucía, Madrid, Valencia. Produtoras. Cataluña,
Andalucía, C. León, Galicia, Castela-Mancha e
Extremadura.

143. Produción e consumo de enerxía eléctrica por CCAA en España
2015
Produción Demanda Saldo
Cataluña 42.394 46.569 -4.175
Andalucía 35.294 38.879 -3.585
C. León 30.385 13.752 16.633
Galicia 29.390 19.615 9.775
C. La Mancha 21.582 11.567 10.015
Extremadura 21.058 4.809 16.249
C. Valenciana 17.348 26.788 -9.440
Asturias 16.779 10.422 6.357
Aragón 15.086 10.253 4.833
Canarias 8.669 8.669 0
País Vasco 5.937 16.890 -10.953
Navarra 5.269 4.835 434
Murcia 4.909 8.905 -3.996
Baleares 4.461 5.796 -1.335
La Rioja 1.863 1.714 149
Cantabria 1.020 4.208 -3.188
Madrid 1.203 28.842 -27.639
Melilla 213 213 0
Ceuta 205 205 0
Fte. REE
Elaboración
propia

144. CONSUMO DE ENERXÍA FINAL POR SECTORES 1975-2013 (Ktep)
Industria % Transporte % Residencial % Sector 3º % Sector 1º % Total
1975 20.827 48,9% 12.915 30,3% 4.239 10,0% 1.942 4,6% 2.666 6,3% 42.589
2005 37.359 37,5% 37.574 37,7% 13.148 13,2% 7.437 7,5% 4.192 4,2% 99.710
2013 20.762 25,7% 31.829 39,3% 15.015 18,6% 10.499 13,0% 2.795 3,5% 80.900
Fte. MINER e IDAE

145. Problemas e política enerxética
• Problemas:
a) Dependencia externa: impórtase o 71,6% da enerxía primaria
utilizada (2014). Tómanse medidas para garantir a seguridade no
abastecemento mediante o diálogo cos países provedores;
diversificación da procedencia; fomento das enerxías autóctonas e
renovables; e a extensión das redes transeuropeas de gas e
electriciade.
b) Elevado gasto enerxético: reduce a competitividade da economía.
Solucións: abaratar os prezos liberalizando o mercado enerxético da
UE, reducir o consumo (eficiencia enerxética), coxeración, centrais
de ciclo combinado e melloras tecnolóxicas.
c) Impacto ambiental: esgota certos recursos, contaminación do aire,
requenta as augas, produce residuos, reduce a biodiversidade,
impacto paisaxístico, comporta riscos.
• Política: enerxías renovables. Plan de Acción Nacional de
Renovables (2011-2020). Obxectivo 20% do consumo da enerxía
final bruta. Biocarburantes consumo do 10% en vehículos.

146. A produción enerxética en Galicia
A enerxía hidroeléctrica
• Galicia ten un enorme potencial de produción de enerxía eléctrica.
Xerou o 11,1% (2015) do total español.
• A primeira fonte de produción foi a hidroeléctrica debido a factores
físicos como a caudalosidade, relevo accidentado e o encaixamento
dos ríos. As primeiras microcentrais datan de principios do século XX
(a central de Piago en Outeiro de Rei é a máis antiga de Galicia
(1900)) pero será a partir dos anos 40 coa creación de Fuerzas
Eléctricas del Noroeste (FENOSA), cando se lle dea un impulso moi
forte á creación de centrais hidroeléctricas sobre todo a partir da
década dos sesenta. Conta con 38 centrais de máis de 10 MW de
potencia (nove delas teñen máis de 100 MW) todas elas situadas na
conca do Miño-Sil no seu curso medio: Ponte Bibei (313 MW), Belesar
(255 MW), San Estevo (254 MW), Os Peares (181 MW), Velle,
Castrelo de Miño e Frieira) sen menosprezar outros existentes nos
ríos da vertente Atlántica: Eume, Xallas, Tambre, Ulla. Hai que engadir
as microcentrais (< 10 MW de potencia) 108 centrais. Galicia xera o
25,8% de toda a produción hidroeléctrica de España.

147. Produción de enerxía eléctrica en España e Galicia 2015
Galicia
Gwh %
Termoeléctrica 11.466 38,7%
Coxeración 2.844 9,6%
Total non renovables 14.310 48,3%
Eólica 8.444 28,5%
Hidráulica 6.458 21,8%
Solar 21 0,1%
Outras renovables 393 1,3%
Total renovables 15.316 51,7%
Total 29.626 100%
Fte. REE. Elaboración propia 11,1%
% Electricidade producida en Galicia exportada a outras CCAA 33%

148. A produción enerxética en Galicia
A enerxía termoeléctrica
• A finais dos anos setenta, relacionado coa crise do subministro e
encarecemento do prezo do petróleo, empezaron a funcionar as centrais
termoeléctricas (As Pontes de García Rodríguez e Meirama) que
utilizaban o lignito pardo como fonte de enerxía primaria con xacementos
que se atopaban a pé das centrais. Esgotado este no 2007 utilizan na
actualidade carbón importado. A estas centrais hai que sumarlle a de
Sabón (Arteixo) que consumía fuel oíl e transformada na actualidade en
central de ciclo combinado (consumindo gas natural como fonte de
enerxía primaria. Algúns dos xeradores de As Pontes estanse adaptando
para o uso do gas natural en ciclo combinado ata ter unha potencia de
1.200 MW). Se observamos os datos da táboa anterior, as centrais
térmicas galegas, co 33% da potencia eléctrica instalada xeran o 38,7%
de toda a enerxía anual en Galicia. Isto débese a que a súa produción é
regular fronte as enerxías renovables que teñen descontinuidade na
produción (dependendo do balance hídrico ou da velocidade do vento por
exemplo). No lado negativo hai que sinalar que son as responsables da
emisión do 40% de todo CO2 e de dióxido de xofre aínda que a mellora da
calidade do carbón importado e a introdución do ciclo combinado fan que
éstas diminúan.

149. A produción enerxética en Galicia
A enerxía eólica e outras fontes
• A gran novidade enerxética está na enerxía eólica. Galicia tiña ata o
ano 2016, 161 parques eólicos e 3.330 MW de potencia instalada. A
serra do Xistral, a dorsal Occidental, a serra da Capelada, a Costa da
Morte e o Barbanza son as áreas onde hai maior concentración de
parques, moitos deles con potencia de ata 50 MW.
• A biomasa xerada a partir dos residuos forestais, aceites e
pneumáticos aumentou nos últimos anos. É moi recomendable
potenciar este tipo de enerxía para fomentar a limpeza do monte
galego e así frear os incendios forestais.
• A coxeración é un sector que está a medrar. 108 empresas galegas,
sobre todo no sector enerxético e madeireiro participaron na xeración
de enerxía eléctrica.
• Na Comunidade Autónoma non hai centrais nucleares pese ao intento
de introducir a finais dos anos setenta en Xove (Lugo).

150. Centrais termoeléctricas
Centrais hidraúlicas
Centrais minihidraúlicas < 10 MW
Parques eólicos
Centrais de residuos
Centrais de biomasa
Centrais de coxeración
Mariña
Occidentall
Mariña
Central
Terra Cha
Meira
Ortegal
A CORUÑA
FERROL
Betanzos
As Pontes
LUGO
Cerceda
Ordes
SANTIAGO
Chantada
OURENSE
Terra de
Caldelas
Monforte
Trives
Viana
Valdeorras
Baixa
Limia
O Carballiño
O Ribeiro
Terra de
Celanova
Arteixo
Terra de
Soneira
Xallas
Fisterra
Muros
O Sar
Noia
Barbanza
Deza
Tabeirós
PONTEVEDRA
VIGO

151. A produción enerxética en Galicia
Situación e consumo
• En canto ao que tecnicamente coñécese como cesta enerxética, os expertos
consideran que a galega está suficientemente diversificada. Considérase que un
sistema eléctrico é robusto cando o 50% da enerxía provén dunha base firme, é dicir, de
fácil xestión (basicamente térmica ou nuclear). As centrais térmicas xeran case a
metade da produción. Por outro lado o 60% da potencia instalada está baseada en
enerxías renovables.
• No consumo de electricidade destaca a altísima demanda da metalurxia non férrea
galega que absorbe o 25% (produción de aluminio). (Cada tonelada de aluminio
electrolítico de primeira fusión do que Galicia produce o 71% total do estado, precisa 15
MWh).
• Outro sector é a construción naval, transformación de madeira, a extracción de carbón e
lignitos e a propia enerxía consumida para obter e distribuír electricidade. A actividade
industrial (descontando a produción de aluminio) consume o 28%.
• A enerxía eléctrica consumida en Galicia para uso doméstico e agrario é dun 13% e un
7% respectivamente.
• Isto supón que Galicia xera máis enerxía eléctrica da que consume internamente.
Exporta o 26% cara outras áreas de España e o 1% a Portugal.
• Fora da produción de enerxía eléctrica é de destacar a transformacións doutras enerxías
(refinado de petróleo en A Coruña e a planta regasificadora de gas natural de
Mugardos).