1. XEOGRAFÍA DE ESPAÑA Eva
2º BACH www.aulasabertas.blogspot.com

2.  Que actividades inclúe o sector primario?
 Inclúe as actividades agrarias (agricultura e
gandaría) e outras ligadas á extracción de
recursos naturais, como por exemplo a pesca
e a explota forestal.
 Agricultura, gandaría, silvicultura e pesca.

3. CLIMA
RELEVO
SOLO
PARCELAS CULTIVO POBOAMENTO
POLICULTIVO
MONOCULTIVO ESPALLADO
OPENFIELD REGADÍO CONCENTRADO
BOCAGE SECAÑO
INTENSIVA
EXTENSIVA

4. Openfield Bocage
límites leiras abertas parcelas cerradas
tamaño de pouca extensión relativamente grandes
forma e formas regulares e irregulares

5. Segundo a • POLICULTIVO: cultívanse especies
distintas.
variedade do • MONOCULTIVO: especializase nun só
cultivo produto.
Segundo as • REGADÍO: precisa de auga que obtén
do subsoló ou de encoros.
necesidades de • SECAÑO: en principio só se
auga abastecen da auga da chuvia.
Segundo o • INTENSIVA: gran productividade no
mínimo espazo posible.
aproveitamento • EXTENSIVA: baixos rendementos en
do solo relación o gran tamaño das parcelas.

7.  Técnica de cultivo de especies acuáticas,
vexetais e animais, en ambientes físicos
controlados, co obxectivo de manter as
condicións que estas especies atopan no
seu medio natural.
 Cultivo de peixes, moluscos e crustáceos
en piscifactorias ou bateas flotantes.
 As principais especies de peixes son a
dourada, rodaballo e robaliza no caso da
acuicultura mariña, xunto á troita no caso
da acuicultura continental.
 O volume de produción máis alto
corresponde ao cultivo de mexillón nas
Vista aérea de la piscifactoría de Stolt Sea Farm
Rías Baixas galegas. en cabo Vilán, Camariñas. // Víctor Echave

8.  A agricultura ecolóxica prescinde de utilizar
produtos químicos (fertilizante
insecticidas, sementes modificadas etc.) para
aumentar a fertilidade do solo e das plantas, ou
limita o uso de fármacos nas explotacións
gandeiras. Iso supón apostar por unha menor
produtividade, a cambio de produtos máis
saudables e un maior respecto as condicións
ambientais de cada área.
 Dende o seu recoñecemento oficial en 1989 e a
creación de etiquetas para os produtos
ecolóxicos, houbo un progresivo aumento da
produción ecoilóxica. hoxe conta con axudas
específicas dentro da PAC.
 A primeira comunidade española produtora é
Andalucía (máis dun terzo dos produción)
seguida por Estremadura (18%) e Cataluña (8%).

10.  La agricultura ecológica es un
sistema de producción agraria y
ganadera que proporciona alimentos
de la máxima calidad a través de las
técnicas más respetuosas con el
medio ambiente. Este método de
producción prescinde de la
utilización de sustancias
químicas, como
pesticidas, fertilizantes de síntesis y
aditivos, con el objetivo obtener
alimentos naturales, saludables y
con todas sus propiedades nutritivas
y a la vez minimizar los efectos
negativos sobre el medio ambiente

11.  Certificación
de calidade que
se outorga a produtos dun
determinado territorio do que
toman o seu nome, que
asegura certas características
comúns que todos deben
cumprir.
 Resultacada vez máis
frecuente en produtos agrarios
(vinos, aceites, carnes,
legumes, queixos, doces etc.).

12. DO e IX
Distinción especial
que se lles concede
a produtos que
acadan un elevado
nivel de calidade,
tanto polas materias
primas utilizadas,
como polo seu
proceso de
elaboración

13.  Proceso de redución do
emprego agrario, ante o maior
dinamismo doutras actividades
e a mecanización das tarefas
do campo.
 Asociado ao proceso de
industrialización e ao éxodo
rural, a desagrarización en
España comezou nos anos 60.
 Por primeira vez, no censo de
1970, os ocupados no sector
primario (29%) foron
superados, tanto polos da
industria (37%) coma polos dos
servizos (34%).

14. O proceso de desagrarización foi máis
intenso naqueles territorios que coñeceron
un maior desenvolvemento
industrial, contan con grandes cidades, ou
presentan un forte crecemento do turismo
nas últimas décadas. Iso explica que en
Madrid, o País Vasco, así como en boa parte
de Cataluña e os dous arquipélagos, a
porcentaxe de poboación agraria non supere
o 2% do total de ocupados.
En cambio, os valores máis altos de
ocupación en actividades agrarias
corresponden as provincias do interior
peninsular, en especial as que bordean a
fronteira con Portugal ou corresponden a
áreas montañosas e menos accesibles. No
litoral, tan so as provincias de
Murcia, Almería e Huelva presentan tamén
porcentaxes de poboación agraria superiores
ao 8%, debido á expansión da agricultura
intensiva baixo plástico.
En todas as provincias, os traballadores
agrarios son xa unha minoría. Pero boa parte
dos seus produtos son a base da industria
agroalimentaria e tamén contribúen a
preservar algúns produtos de calidade
vinculados a territorios concretos.

15.  Trata de sacar a maior
produtividade no mínimo espazo
posible. Este tipo de explotacións
practicase en lugares moi poboados
onde o terreo é escaso. Precisa de
cuantiosos investimentos e
tecnoloxía avanzada. Utilízanse
fertilizantes e sementes
selecionadas.
 Produtos de agricultura intensiva
en España son a froita e a verdura.
 Avicultura e gando porcino
(gando estabulado)

16.  Política da Unión Europea dirixida á promoción do sector agrario. A
PAC xestiona, a través do Fondo Europeo de Orientación e Garantía
Agraria (FEOGA), as subvenciones que se lle dan á producción agrícola
na Unión Europea Así mesmo, intenta ofrecerlles aos consumidores
produtos alimentarios ao máis baixo prezo posible, ao tempo que trata
de conseguir certo autoabastecemento dentro da UE.
 Unha das medidas tomadas pola PAC foi esixencia de redución de
superficie, ou cotas máximas de produción, para algúns cultivos ou
especies gandeiras que xeran excedentes non consumidos, tal como
ocorreu, por exemplo, co viñedo ou as granxas leiteiras.

17.  Establecemento de prezos de garantía para determinados produtos agrícolas
e gandeiros (cereais, oleaxinosas, leguminosas, leite etc.), con subvencións
aos produtores en función da superficie cultivada ou do número de cabezas de
gando coas que contan.
 Esixencia de redución de superficie, ou cotas máximas de produción, para
algúns cultivos ou especies gandeiras que xeran excedentes non
consumidos, tal como ocorreu, por exemplo, co viñedo ou as granxas leiteiras.
 Apoio á forestación de terras agrícolas, para reducir a superficie total
cultivada e mellorar a calidade do medio ambiente, así como á agricultura e a
gandaría ecolóxicas.
 Axudas para a modernización das explotacións e a incorporación de mozos
agricultores.
 Apoio á diversificación económica do mundo rural, que evite a excesiva
especialización agraria de certas comarcas e favoreza empregos alternativos
para mulleres e mozas (turismo rural, artesanía e industria etc.),
 Axudas especiáis para áreas de montaña e zonas desfavorecidas

18.  A Política Pesqueira Comunitaria (PPC) consiste nun conxunto de
regras e mecanismos que abarcan as actividades de explotación de
peixes, crustáceos e moluscos, incluíndo a acuicultura, así como o
seu procesamento e comercialización.
 Os obxectivos do PCP son :
― Aumentar a produtividade, fomentando o progreso técnico e
asegurando o desenvolvemento racional da produción pesqueira e
a utilización óptima dos factores de produción, en particular da
man de obra.
― Garantir un nivel de vida equitativo para a poboación de peixes,
especialmente mediante o aumento da renda individual dos que
traballan na pesca.
― Estabilizar os mercados.
― Garantir ao consumidor suministros a prezos razoables.

19.  Coidado e explotación dos bosques.
Os principais produtos que se
obteñen da explotación forestal son
a madeira, a cortiza, a resina, os
piñóns, as bagas, os froitos
silvestres e os cogomelos. Destaca
ademais o uso cinexético das zonas
forestais.
 A explotación forestal en España
realízase principalmente nos
bosques atlánticos e do norte
situados no Macizo Galaico, na
Cordilleira Cantábrica, nos Pirineos,
no Sistema Central e nos Montes de
Toledo.

20.  Produtos que se obteñen a
partir da manipulación
xenética das sementes. Esta
manipulación permite obter
plantas coas características
desexadas (por exemplo, de
cor ou tamaño) e que sexan
máis resistentes a certas
pragas ou enfermidades ou ben
a determinadas condicións
adversas como as secas.
 No 2011 en España aumentou o
cultivo de maíz transxénico.
Comunidades nas que cultivan
millo transxénico son Aragón e
Cataluña

21. TRANSXÉNICOS

22.  PRODUTO INTERIOR BRUTO: corresponde á produción total de bens e
servizos xerados nun país ao longo dun ano. Adoita utilizarse como
indicador da potencia económica dos Estados.
 MINIFUNDIO: Explotación de pequenas dimensións (menos de 10
ha), que predominan na metade Norte da Península e nos dous
arquipélagos. Son propios dunha economía de autoconsumo.
 EXPLOTACIÓN EXTENSIVA: explotación agraria na que a produción é
elevada en conxunto, pero escasa en relación á superficie
utilizada, que debe ter grandes dimensións.
 GLOBALIZACIÓN: proceso de carácter
económico, social, cultural, político etc., que supón unha compresión
do espazo e do tempo, e a eliminación á libre circulación dos factores
de produción, das ideas, das persoas e, sobre todo, dos capitais e os
movementos financeiros.

23.  CULTIVO FORRAXEIRO: tipo de aproveitamento agrícola cuxo destino
é a alimentación do gando.
 ECONOMÍA SOMERXIDA: conxunto de actividades económicas que non
aparecen reflectidas nas estatísticas oficiais debido á súa
ilegalidade, e que permiten a subsistencia dun sector máis ou menos
amplo da poboación segundo os países.
 AUGAS XURISDICIONAIS: espazo mariño sobre o que un estado exerce
a súa soberanía e forma parte do seu territorio, polo que lle pertence
a explotación dos seus recursos.
 FONDOS ESTRUTURAIS: fondos establecidos na Unión Europea co fin
de lograr a cohesión,axudando ao desenvolvemento de rexións
desfavorecidas e que abarcan diversos aspectos (axudas á
agricultura, ás infraestruturas, a proxectos de desenvolvemento etc.)
 ROTACIÓN DE CULTIVOS: sistema de cultivo que consiste en alternar
produtos diferentes e complementarios ao longo do ano ou de varios
anos sobre unha mesma terra, co fin de rexenerala e facela descansar.

24. 1) OS USOS DO SOLO E A SÚA DISTRIBUCIÓN:
TIPOS E FACTORES EXPLICATIVOS.
2) A ESTRUTURA AGRARIA E AS SÚAS
TRANSFORMACIÓNS RECENTES (U.E.)
3) O DESENVOLVEMENTO DA GANDERÍA
ESPAÑOLA E AS SÚAS TRANSFORMACIÓNS.
4) A EXPLOTACIÓN DOS BOSQUES.
5) AS PAISAXES AGRARIAS:
ATLÁNTICA, MEDITERRÁNEA, DE
INTERIOR, CANARIA E DE MONTAÑA.
6) A PESCA E OS ESPAZOS PESQUEIROS.

27. Os máis de cincuenta millóns de hectáreas do territorio español
destínanse a diferentes usos, o que xera diversos tipos de paisaxes.
A grandes trazos, identifícanse catro grandes tipos de usos do solo.
 As terras labradas, ocupadas por diferentes cultivos, comprenden
algo máis de 16 millóns de hectáreas (34% da superficie total).
 Os prados e pastos ocupan uns 8 millóns de hectáreas (17% da
superficie total).
 As áreas forestais, que se corresponden con bosques de especies
caducifolias ou perennifolias, ocupan 15 millóns de hectáreas (32%
da superficie total).
 Os restantes usos do solo suman outros 8,4 millóns de hectáreas
(que conste o 17% da superficie total).

28. 2007

29.  Ocupadas por diferentes cultivos
 Comprenden algo máis de 16 millóns de
hectáreas (34% da superficie total).
 Grandes cuncas e vales interiores, de relevo
predominantemente chan ou ondulado (vales
do Ebro, Douro, Texo, Guadiana e
Guadalquivir)
 Depresións interiores (Bierzo leonés, Baza e
Guadix en Granada, Antequera en Málaga)
 Litoral mediterráneo.
 Escasas tanto nas rexións do norte
peninsular, coma na áreas de montaña e o
arquipélago canario. Neste último, as
condicións climáticas topográficas ou a
escasa fertilidade do solo dificultaron sempre
a súa posta en cultivo, ou ben produciuse o
seu abandono recente debido aos seus
escasos rendementos ou á competencia
doutros usos.

30.  Ocupan uns 8 millóns de
hectáreas (17% da superficie
total)
 Destinados á produción de
herba para alimento do gando
 Ocupan as áreas máis
húmidas, topograficamente
accidentadas ou con solos de
pouca calidade para o cultivo
 Pódense distinguir tres tipos
de situacións: as pradarías
permanentes, os pastos
estacionais e os pastos de
altura

31.  AS PRADARÍAS PERMANENTES constitúen o
uso máis característico do solo nas rexións
de clima oceánico próximas ao litoral
cantábrico, desde Galicia ao País Vasco, e
están asociadas a unha importante
gandaría vacúa.
 No oeste da Península Ibérica predominan
os PASTOS ESTACIONAIS, verdes nos
períodos chuviosos, pero que secan no
verán; isto permitiu manter unha gandaría
máis diversificada (bovina, ovina e
porcina) e de carácter extensivo.
 Nos cumes das principais cordilleiras, onde
desaparece o bosque polas baixas
temperaturas e a pobreza dos solos,
aparecen os PASTOS DE ALTURA, utilizados
tradicionalmente por unha gandaría
transhumante -principalmente ovina- que
se traslada a eles no verán desde as terras
máis baixas e cálidas.

32.  Bosques de especies caducifolias ou perennifolias
 Ocupan 15 millóns de hectáreas (32% da superficie total).
 A súa densidade é maior nas rexións máis húmidas, así como
nas principais cadeas montañosas da Península e os
arquipélagos, que son tamén as áreas menos transformadas
pola acción humana.
 Permiten a explotación da madeira e doutros produtos
complementarios (cortiza, froitos), así como a súa
utilización para a caza.

33.  Suman outros 8,4 millóns de
hectáreas (que constitúe o 17%
da superficie total)
 Terreos ermos improdutivos
 Áreas urbanizadas
 Áreas ocupadas por
infraestruturas (como son
aeroportos, portos, estradas, fer
rocarrís)
 Espazos hídricos de auga doce e
non mariños (lagos, ríos e
encoros)

35.  O mapa actual de usos do solo permite diferenciar unha serie de
grandes conxuntos.
 Todas as rexións do norte peninsular, as principais cadeas
montañosas e o oeste da Meseta están dominadas por usos
forestais, prados e pastos, cunha escasa proporción de terras
labradas. As condicións climáticas, a pouca calidade de boa
parte dos solos e as pendentes son a clave desta situación, que
está reforzada nalgúns casos pola estrutura da propiedade:
grandes latifundios privados nas devesas occidentais, e montes
públicos en moitas áreas de montaña ou pequeñas explotacións
gandeiras nas rexións do Cantábrico.
 En cambio, as grandes chairas interiores (Douro, Texo,
Guadiana, Ebro e Guadalquivir), xunto a outros litorais de
menor dimensión foron cavadas ao longo da Historia e están
ocupadas case na súa totalidade por terras de cultivo con
escasa presenza de bosques e pastos. En Canarias e algunhas
áreas de especial dificultade para a súa ocupación, predominan
as terras baldías ou ermas.

40. En España distínguense tres dominios:
 O dominio atlántico, de clima húmido, que conta coa
presenza de prados e bosques. Esténdese polo norte e
oeste peninsular, degradándose cara ao interior.
 O dominio mediterráneo, localizado no resto da
Península e as illas Baleares. Caracterízase pola
existencia dunha estación seca no verán, e mostra un
predominio de terras labradas.
 O dominio subtropical, nas illas Canarias, que ten na
aridez o principal factor limitante para os cultivos e o
bosque, agás nas zonas que están expostas aos ventos
alisios.

41. Outra divisoria é a existente entre
áreas montañosas e chairas.
 Nas áreas montañosas, as
condicións especiais de elevada
altitude e pendente, solos pouco
profundos e descenso térmico
favorecen un uso do solo para
pastos e bosques.
 En cambio, nas chairas, a
ocupación humana foi
historicamente máis intensa, polo
que predominan as terras
cultivadas. Exceptúanse as
penechairas occidentais, onde os
solos son de pouca calidade, o que
explica o seu uso para pastos e non
para cultivos.

42.  Na economía de subsistencia,
cultivos, pastos e bosque
complementábanse, poñéndose en
uso a maior superficie de terra posible
para asegurar a alimentación da
poboación.
 O desenvolvemento da economía de
mercado, desde hai máis dun século,
conduciu ao abandono das terras de
cultivo pouco rendibles e a súa
substitución por pastos destinados a
alimentar o cada vez máis demandado
gando; tamén produciu a destrución
de certos bosques compensada coa
repoboación doutros, o que produciu
cambios no mapa de usos do solo.

43.  Nos territorios dominados pola
gran propiedade, son habituais
os usos extensivos con poucos
rendementos por hectárea,
pero con investimentos de
traballo e capital escasos, que
os fan rendibles.
A pequena propiedade
asóciase a usos máis intensivos
do solo para poder subsistir con
pouca terra, pero maiores
rendementos.

44. TRAZOS CARACTERÍSTICOS DAS ACTIVIDADES
AGRARIAS EN GALICIA:
 Predominaa pequena
propiedade ou minifundio
 Aspropiedades están
formadas por numerosas
parcelas ou leiras
A maioría dos propietarios
están en idade a avanzada
 freo a innovación
tecnolóxica das explotacións

45. Páx. 261

46. Tanto a distribución dos tipos de cultivo
coma o seu nivel de tecnificación ou o seu
reflexo na paisaxe, vense moi influidos pola
estrutura agraria de cada territorio, que
inclúe cuestións como:
A repartición da propiedade da terra
 As características das explotacións agrarias
O réxime de tenza

48. Unha propiedade agraria é unha unidade
xurídica cuxas terras pertencen ao
mesrno dono. En España, persisten
importantes contrastes herdados entre:
 Latifundios de gran tamaño,
habitualmente traballados de forma
extensiva por xornaleiros asalariados de
baixos ingresos, predominantes na
metade sur peninsular, sobre todo en
Andalucía e Estremadura.
 Minifundios de moi pequeno tamaño,
resultado de sucesivas fragmentacións
por herdanza, predominantes nas rexións
do norte, o litoral mediterráneo e as
illas. Galicia e Comunidade Valenciana.

49.  OS MINIFUNDIOS foron tradicionalmente o tipo de
explotacións que predominaban en Galicia, nas provincias
da Submeseta Norte e, sobre todo, na Comunidade
Valenciana.
 O campo galego experimentou nas últimas décadas un forte
proceso de modernización grazas á progresiva
mecanización; as políticas de concentración parcelaria,
que ampliaron o tamaño das explotacións; e as normativas
comunitarias que Galicia tivo que acetar para poder
competir nos mercados con produtos de maior calidade.
 Existe unha tendencia ao crecemento da superficie media
destes minifundios como consecuencia dunha política de
concentración parcelaria e do éxodo rural.
 Nos minifundios destacan as terras labradas e especialmente
o regadío.

51.  Unha explotación agraria é unha unidade económica
que agrupa todas as parcelas traballadas por un mesmo
agricultor ou gandeiro, xunto as instalacións
complementarias (granxas, almacéns, silos,,.), aínda
que non todas as térras sexan da súa propiedade e
estean dispersas polo territorio.
 En España contabilízanse hoxe un millón de
explotacións agrarias, cifra moi inferior aos 2,9 millóns
censadas en 1962. Unha parte dese descenso débese ao
abandono de terras polos que se xubilaron, emigraron
ou cambiaron de actividade. Pero tamén é resultado dun
proceso de concentración, por venda ou arrendamento
de parte desas terras aos que permanecen no campo.

52.  Esa concentración permitiu a elevación do tamaño
medio das explotacións a 24,8 hectáreas, pero aínda
existen fortes contrastes: a metade non chega as 5
hectáreas, mentres so un 5% supera as 100
hectáreas: aínda que reúnen máis da metade da
terra e dos ingresos obtidos. O resultado é unha
dualidade cada vez maior entre:
 Explotacións familiares moi pequenas e pouco
rendibles, en progresivo abandono ou traballadas so
a tempo parcial ao non permitiren uns ingresos
suficientes, o que supón unha baixa produtividade.
 Empresas agrarias, ben de particulares, sociedades
ou cooperativas, que teñen maior
dimensión, estanse modernizando e son
rendibles, o que permite aumentara súa produción
e manter os empregados.

53.  Existen importantes diferenzas rexionais en
canto ao tamaño medio das súas explotacións
agrarias:
 As rexións dominadas por cultivos de
secaño ou devesas presentan explotacións
de maior tamaño medio: máis de 50
hectáreas en Castela e León, ou máis de 30
en Aragón, Cástela- A Mancha, Estremadura e
Madrid.
 As rexións húmidas e de especialización
gandeira, xunto aos regadíos do litoral
mediterráneo e as illas, contan con
explotacións máis pequenas: menos de 12
hectáreas de media en Galicia, País Vasco ou
Murcia, e de 5 hectáreas na Comunidade
Valenciana e Canarias.

55.  Se se considera o total de explotacións, a España
agrícola identifícase con Andalucía, as dúas Gástelas e
Estremadura, xunto co litoral mediterráneo e Galicia.
 En cambio, o seu número é moi reducido en rexións
altamente urbanizadas como Madrid, nas rexións do
Cantábrico e nos arquipélagos.
 Por outra parte, se o que se representa é o seu tamaño
medio, a diferenza básica é a que divide as rexións con
predominio da agricultura de secano (Meseta e val do
Ebro), que presentan explotacións máis grandes, fronte
ao seu menor tamaño nas rexións con maior importancia
do regadío.
 A división da térra por herdanza en rexións como Galicia,
que tiveron no seu día unha alta densidade de poboación
rural, tamén xustifica a súa pequeña dimensión.

56.  Establece a relación existente entre propiedade e explotación ou uso da terra.
Pode distinguirse entre:
 Tenza directa, cando a explotación é traballada polos seus propietarios, con
ou sen asalariados.
 Arrendamento, cando se explotan terras alleas a cambio-do pagamento dunha
renda anual: é moi frecuente en rexións onde boa parte dos propietarios
emigraron, e explotan as súas térras quen permanecen.
 Parzaría, cando se fai a cambio dunha porcentaxe da colleita obtida,
situación que tende a desaparecer.
 Na actualidade, un 70% das terras cultivadas mantéñense en tenza directa,
e so o 30% en tenza indirecta (arrendamento ou parzaría). Esa proporción
tende a reducirse polo abandono de moitas pequenas explotacións familiares
(hai medio século, supoñía máis do 75%).
 Aumentan, en cambio, as terras arrendadas debido á emigración ou cambio
de actividade -supoñen xa un 28% do total (13% hai medio século)- con
valores máximos en Castela e León (44,1%) e a Comunidade de Madrid (32,4%).
En cambio, case desapareceu o sistema de parzaría (so un 2% do total).

57. Crecente importancia do cooperativismo agrario
 Un medio para conseguir explotacións agrarias
rendibles de dimensión suficiente foi a creación de
cooperativas, en que os propietarios son os socios ou
cooperativistas, e poñen as súas terras ou a súa
produción en común.
 Nalgúns casos compártense as tarefas do
campo, pero predominan as dedicadas a transformar
os produtos (elaboración de viños e aceites, por
exemplo) e comercializalos.
 España hai arredor de 4000 cooperativas
agrarias, que xa xeran o 45% da produción final
agraria. Son especialmente numerosas en
Andalucía, Castela- A Mancha e Comunidade
Valenciana.