Những giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường khả năng cạnh tranh của hàng nông sản xuất khẩu Việt Nam tại thị trường EU

1. Ch¬ng I
Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ thÞ trêng
quèc tÕ vµ c¹nh tranh trong thÞ trêng quèc
tÕ
1. Kh¸i niÖm vµ vai trß cña thÞ trêng quèc tÕ ®èi víi nÒn kinh tÕ ViÖt
Nam
1.1 Kh¸i niÖm vµ nh÷ng yÕu tè ®Æc trng c¬ b¶n cña thÞ trêng quèc tÕ
ThÞ trêng, tiÕng Anh lµ “Market”, nghÜa lµ c¸i chî. §©y lµ n¬i diÔn ra c¸c
ho¹t ®éng mua b¸n, trao ®æi hµng hãa nh»m tháa m·n nhu cÇu cña con ngêi.
Ngµy nay, khi ho¹t ®éng trao ®æi hµng hãa ngµy cµng ph¸t triÓn, kh¸i niÖm thÞ
trêng ®îc më réng. Hµng hãa s¶n xuÊt ra kh«ng chØ ®îc bu«n b¸n trong níc
mµ cßn ®îc bu«n b¸n víi níc kh¸c. Kh¸i niÖm thÞ trêng quèc tÕ ra ®êi. Nh
vËy, xÐt theo nghÜa réng thÞ trêng quèc tÕ lµ n¬i trao ®æi bu«n b¸n hµng hãa
kh«ng chØ bã hÑp ë ph¹m vi mét quèc gia mµ gi÷a c¸c quèc gia víi nhau vµ
toµn cÇu.
Néi dung b¶n chÊt cña thÞ trêng lµ ho¹t ®éng trao ®æi. Th«ng qua c¸c ho¹t
®éng trao ®æi mµ ngêi mua vµ ngêi b¸n tho¶ m·n nhu cÇu cña chÝnh m×nh. V×
vËy, khi nghiªn cøu thÞ trêng ngêi ta thêng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng yÕu tè ®Æc trng
c¬ b¶n sau:
- Chñ thÓ cña qu¸ tr×nh trao ®æi: ®ã chÝnh lµ ngêi b¸n vµ ngêi mua. C¶ hai
chñ thÓ nµy ®Òu cã mong muèn ®îc tho¶ m·n lîi Ých cña m×nh th«ng qua trao
®æi.
- §èi tîng cña qu¸ tr×nh trao ®æi: ®Ó cã thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh trao
®æi, ngêi b¸n cÇn cã hµng ho¸, dÞch vô, cßn ngêi mua cÇn ph¶i cã mét lîng
tiÒn tÖ ®¸p øng ®ñ kh¶ n¨ng thanh to¸n. Nh vËy hµng ho¸, dÞch vô vµ tiÒn tÖ
chÝnh lµ ®èi tîng cña qu¸ tr×nh trao ®æi trªn thÞ trêng.
- §iÒu kiÖn cña qu¸ tr×nh trao ®æi: qu¸ tr×nh trao ®æi lµ ho¹t ®éng tù
nguyÖn cña c¸c chñ thÓ. Hä cã thÓ tù do chÊp nhËn hoÆc tõ chèi ®Ò nghÞ cña
phÝa bªn kia. MÆt kh¸c, ®Ó cã thÓ trao ®æi hµng ho¸, gi÷a ngêi b¸n vµ ngêi
mua ph¶i h×nh thµnh mèi quan hÖ rµng buéc nh gi¸ c¶, ®iÒu kiÖn giao nhËn,
thanh to¸n, dÞch vô kÌm theo …
1

2. §èi víi c¸c doanh nghiÖp, ho¹t ®éng kinh doanh cña hä lu«n g¾n víi mét
thÞ trêng s¶n phÈm hµng ho¸, dÞch vô cô thÓ. §ã chÝnh lµ n¬i ®¶m b¶o cung
øng c¸c yÕu tè “®Çu vµo” vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò “®Çu ra” cho s¶n xuÊt vµ
tiªu thô. V× vËy, hä kh«ng quan t©m ®Õn thÞ trêng nãi chung, mµ quan t©m ®Õn
thÞ trêng s¶n phÈm cña doanh nghiÖp. Nãi c¸ch kh¸c, ®iÒu mµ c¸c nhµ kinh
doanh quan t©m ®Õn chÝnh lµ nh÷ng ngêi mua hµng, nhu cÇu cña hä vÒ nh÷ng
hµng ho¸, dÞch vô mµ doanh nghiÖp s¶n xuÊt ra. Theo Philip kotler th× "thÞ tr-
êng lµ tËp hîp nh÷ng ngêi mua hµng hiÖn t¹i vµ t¬ng lai". Quan ®iÓm thÞ trêng
lµ kh¸ch hµng cña doanh nghiÖp sÏ më ra kh¶ n¨ng khai th¸c thÞ trêng réng
lín cho c¸c nhµ kinh doanh. Theo ®ã, thÞ trêng lu«n lu«n ë tr¹ng th¸i vËn
®éng vµ ph¸t triÓn. Kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kh¸ch hµng sÏ quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng
ph¸t triÓn thÞ trêng cña doanh nghiÖp.
Tãm l¹i, thÞ trêng bao gåm c¸c yÕu tè: bªn cung cÊp, bªn tiªu thô vµ ®èi t-
îng hµng ho¸, dÞch vô. Kh¶ n¨ng cung cÊp hµng ho¸, dÞch vô tho¶ m·n bªn
tiªu thô sÏ quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp.
1.2 Vai trß cña thÞ trêng:
XuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt vµ chøc n¨ng nµy cña m×nh, thÞ trêng ®ãng vai trß
rÊt quan träng ®èi víi qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«, còng nh ®èi víi ho¹t ®éng kinh
doanh cña c¸c doanh nghiÖp v× thÞ trêng sÏ quyÕt ®Þnh viÖc doanh nghiÖp sÏ
s¶n xuÊt c¸i g×, b»ng c¸ch nµo, s¶n xuÊt cho ai, quy m« s¶n xuÊt nh thÕ nµo.
Thø nhÊt, doanh nghiÖp ho¹t ®éng hiÖu qu¶ nghÜa ra doanh nghiÖp ®ã tiªu
thô ®îc cµng nhiÒu hµng hãa, dÞch vô cµng tèt. Muèn vËy, nh÷ng hµng hãa vµ
dÞch vô ®ã ph¶i lµ nh÷ng c¸i thÞ trêng cÇn chø kh«ng ph¶i c¸i doanh nghiÖp tù
s¶n xuÊt ra, cho nªn doanh nghiÖp ph¶i biÕt ®îc thÞ trêng cÇn g× vµ ®¸p øng
®óng mÆt hµng ®ã.
Thø hai, thÞ trêng cßn quyÕt ®Þnh quy m« s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp.
Doanh nghiÖp sau khi n¾m ®îc thÞ trêng cÇn g× cßn ph¶i biÕt thÞ trêng cÇn sè
lîng bao nhiªu ®Ó quyÕt ®Þnh quy m« s¶n xuÊt hîp lý. ViÖc s¶n xuÊt Ýt h¬n
hay nhiÒu h¬n nhu cÇu thÞ trêng ®Òu khiÕn doanh nghiÖp ho¹t ®éng kh«ng
hiÖu qu¶, thËm chÝ cßn bÞ thua lç, ph¸ s¶n.
Thø ba, thÞ trêng lµ n¬i cung cÊp c¸c yÕu tè ®Çu vµo cho doanh nghiÖp. Tõ
®ã, doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh ®îc b»ng c¸ch nµo tËn dông ®îc c¸c yÕu tè ®ã
mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm víi chi phÝ thÊp nhÊt. Do ®ã, nãi
thÞ trêng quyÕt ®Þnh viÖc doanh nghiÖp s¶n xuÊt b»ng c¸ch nµo.
2

3. Víi vai trß to lín nh vËy, trong qu¸ tr×nh nÒn kinh tÕ toµn cÇu ho¸ ngµy
cµng diÔn ra m¹nh mÏ hiÖn nay, viÖc doanh nghiÖp cña mét níc ph¶i lu«n t×m
kiÕm vµ më réng thÞ trêng ë nh÷ng níc kh¸c hoÆc nh÷ng khu vùc kh¸c lµ v«
cïng cÇn thiÕt ®èi víi sù sèng cßn cña doanh nghiÖp ®ã.
2. C¹nh tranh trong thÞ trêng quèc tÕ.
2.1 Kh¸i niÖm
Trªn th¬ng trêng, nãi chung c¸c C«ng ty ®Òu ho¹t ®éng v× môc ®Ých l©u dµi
lµ lîi nhuËn. §Ó ®¹t ®îc môc ®Ých ®ã, c¸c C«ng ty lu«n t×m mäi c¸ch thøc,
thùc hiÖn mäi biÖn ph¸p lµm cho m×nh trë nªn cã lîi thÕ h¬n c¸c ®èi thñ kh¸c
vÒ mét hay mét sè mÆt hµng, dÞch vô nµo ®ã.
ThuËt ng÷ kh¶ n¨ng c¹nh tranh chØ kh¶ n¨ng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c
chñ thÓ ho¹t ®éng trªn thÞ trêng nhê cã u thÕ h¬n c¸c chñ thÓ kh¸c vÒ c¸c ®Æc
trng, víi m«i trêng kinh doanh mµ tÝnh chÊt vµ qui m« ngµy cµng t¨ng theo
tr×nh ®é ph¸t triÓn. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ, sù ph¸t
triÓn cña c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, m«i trêng c¹nh tranh kh«ng chØ trong
ph¹m vi quèc gia mµ më réng ra toµn cÇu. Trong m«i trêng ®ã, c¸c chñ thÓ
tham gia c¹nh tranh cã sù gãp mÆt thªm cña c¸c quèc gia kh¸c nhau.
"C¹nh tranh ®èi víi mét quèc gia lµ møc ®é mµ ë ®ã díi c¸c ®iÒu kiÖn tù
do vµ c«ng b»ng, cã thÓ s¶n xuÊt ®îc c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô ®¸p øng ®îc c¸c
®ßi hái cña thÞ trêng quèc tÕ, ®ång thêi duy tr× më réng ®îc thu nhËp thùc tÕ
cña nh©n d©n níc ®ã "1
hay lµ" kh¶ n¨ng cña níc ®ã ®¹t ®îc nh÷ng thµnh qu¶
nhanh vµ bÒn v÷ng vÒ møc sèng, nghÜa lµ ®¹t ®îc c¸c tû lÖ t¨ng trëng kinh tÕ
cao, ®îc x¸c ®Þnh b»ng sù thay ®æi cña tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) trªn
®Çu ngêi theo thêi gian” 2
.
§èi víi doanh nghiÖp, kh¶ n¨ng , kh¶ n¨ng CT thÓ hiÖn qua sù tån t¹i,
ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh thÞ trêng dùa vµo "tÝnh tréi" h¬n c¸c doanh
nghiÖp t¹o nªn sù hÊp dÉn vµ thuËn tiÖn cho kh¸ch hµng trong qu¸ tr×nh sö
dông; cô thÓ th«ng qua chÊt lîng s¶n phÈm, gi¸ c¶ s¶n phÈm, khèi lîng vµ thêi
gian giao hµng, tÝnh chÊt vµ sù kh¸c biÖt cña hµng ho¸, dÞch vô cña níc nµy so
víi hµng ho¸, dÞch vô cña níc kh¸c trong viÖc tho¶ m·n nhu cÇu cña kh¸ch
hµng. Ngoµi ra kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm cßn ®îc thÓ hiÖn qua tÝnh
kinh tÕ cña c¸c yÕu tè ®Çu vµo còng nh ®Çu ra, liªn quan ®Õn chi phÝ c¬ héi,
1, 2
UNDP - ViÖn nghiªn cøu chiÕn lîc - Tæng quan vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh c«ng nghiÖp ViÖt Nam - NXB
ChÝnh trÞ Quèc gia 1999.
3

4. n¨ng suÊt lao ®éng, kh¶ n¨ng ®¸p øng yªu cÇu, thÞ hiÕu kh¸ch hµng vµ ¶nh h-
ëng, t¸c ®éng cña hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« cña Nhµ níc, ®Æc biÖt lµ
trong lÜnh vùc th¬ng m¹i.
Sù ph©n t¸ch kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm, cña doanh nghiÖp hay
cña mét quèc gia chØ mang tÝnh t¬ng ®èi khi xem xÐt, nghiªn cøu kh¶ n¨ng
c¹nh tranh cña mét trong ba cÊp ®é trªn th× kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp ®Õn hai
cÊp ®é cßn l¹i. Bëi v× kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm lµ c¬ së h×nh thµnh,
quyÕt ®inh kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanhh nghiÖp vµ qua ®ã x¸c ®Þnh kh¶
n¨ng c¹nh tranh cña quèc gia. XÐt cho cïng, c¸c quèc gia tham gia vµo thÞ tr-
êng quèc tÕ th«ng qua c¸c doanh nghiÖp mang quèc tÞch cña níc ®ã víi c¸c
s¶n phÈm hµng ho¸, dÞch vô cã thÓ ®îc s¶n xuÊt t¹i chÝnh quèc gia ®ã. Kh¶
n¨ng c¹nh tranh cña mét quèc gia lµ tæng hîp kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c
doanh nghiÖp vµ s¶n phÈm mµ quèc gia ®ã cung øng.
2.2 Vai trß cña c¹nh tranh trªn thÞ trêng quèc tÕ:
BÊt kú mét vÊn ®Ò nµo còng cã 2 mÆt: mÆt tÝch cùc vµ mÆt tiªu cùc. Theo
qui luËt nµy, c¹nh tranh trong thÞ trêng quèc tÕ còng ®· mang l¹i nh÷ng t¸c
dông to lín nhng còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ cña nã. Tríc hÕt c¹nh
tranh ®ãng vai trß tÝch cùc th«ng qua:
- C¹nh tranh th¬ng m¹i ®¶m b¶o ®iÒu chØnh cung cÇu, c¹nh tranh phèi hîp
tèi u gi÷a ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng theo mét c¸ch thøc dµi h¹n, ®¶m
b¶o cho hµng ho¸ vµ dÞch vô ®îc cung cÊp sÏ ®¸p øng ®ñ cho nhu cÇu cña thÞ
trêng.
- C¹nh tr¹nh thùc hiÖn chøc n¨ng ph©n phèi nguån lùc, lµm nguån lùc di
chuyÓn ®Õn nh÷ng n¬i mµ chóng sinh lêi nhÊt, v× nh÷ng ngêi së h÷u nguån
lùc ®ã muèn sö dông chóng ®Ó ®¹t lîi nhuËn cao nhÊt.
- C¹nh tranh lµm tho¶ m·n ngêi tiªu dïng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, chØ
nh÷ng s¶n phÈm vµ dÞch vô ngêi tiªu dïng muèn míi ®îc b¸n ra vµ s¶n xuÊt
dµi h¹n. Do ®ã, c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i t×m mäi c¸ch c¶i tiÕn chÊt lîng s¶n
phÈm , thay ®æi mÉu m·, bao b×, gi¶m gi¸ thµnh cho s¶n phÈm. TÊt c¶ ®iÒu ®ã
mang l¹i lîi Ých cho kh¸ch hµng.
- C¹nh tranh thóc ®Èy c¸c tiÕn bé kü thuËt. Mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt
®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ n¨ng suÊt. Muèn cã ®îc n¨ng suÊt cao chØ cã thÓ
nhê hÖ thèng, m¸y mãc kü thuËt. Trong khi, khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn
nh vò b·o víi sù ra ®êi cña m¸y mãc míi trong tõng phót. Do ®ã, c¸c nhµ s¶n
4

5. xuÊt ph¶i lu«n nç lùc ®Ó cã ®îc nh÷ng m¸y mãc kü thuËt hiÖn ®¹i h¬n ®Ó t¨ng
n¨ng suÊt, chÊt lîng s¶n phÈm nh»m c¹nh tranh kh«ng ngõng víi nh÷ng ®èi
thñ kh¸c.
Tuy nhiªn, ®· lµ c¹nh tranh th× tÊt nhiªn sÏ cã nh÷ng doanh nghiÖp m¹nh
lªn, qui m« ngµy cµng më réng, cã søc ¶nh hëng lín trªn thÞ trêng; ngîc l¹i,
sÏ cã nh÷ng doanh nghiÖp nhá kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh dÉn ®Õn ph¸ s¶n.
Doanh nghiÖp lín m¹nh nhÊt dÔ trë thµnh ®éc quyÒn, nghÜa lµ thao tóng thÞ tr-
êng tõ kh©u ph©n phèi ®Õn gi¸ c¶. XÐt trong dµi h¹n, ®éng lùc c¹nh tranh
còng mÊt dÇn. Hä còng kh«ng cÇn chó ý ®Õn viÖc h¹ thÊp chi phÝ s¶n xuÊt,
gi¶m gi¸ thµnh, c¶i tiÕn chÊt lîng s¶n phÈm… Ngêi tiªu dïng chÝnh lµ ngêi
chÞu thiÖt h¹i.
Nh vËy, c¹nh tranh lµ ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt, kinh doanh. Nhng nÕu
c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh th× sÏ dÉn ®Õn nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc, lµm triÖt
tiªu viÖc s¶n xuÊt, kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhá.
2.3 C¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh:
Lîi thÕ so s¸nh:
Ch¼ng h¹n n¨ng suÊt lao ®éng trong ngµnh s¶n xuÊt g¹o vµ than ë hai níc
Anh vµ Mü lÇn lît lµ:
B¶ng 1: N¨ng suÊt lao ®éng trong 2 ngµnh s¶n xuÊt g¹o vµ than cña
Mü vµ Anh.
N¨ng suÊt Mü Anh
G¹o (kg/1 ngµy c«ng lao ®éng ) 300 800
Than (bao/1ngµy c«ng lao ®éng ) 150 200
Theo nh thuyÕt "lîi thÕ tuyÖt ®èi" cña Adam Smith, Anh lµ quèc gia cã
thÓ s¶n xuÊt hiÖu qu¶ 2 mÆt hµng g¹o vµ than so víi Mü. NÕu xÐt mét c¸ch
tuyÖt ®èi th× Mü s¶n xuÊt hoµn toµn kh«ng cã hiÖu qu¶ mÆt hµng than. Nhng
thùc tÕ th× ngîc l¹i, nÕu Mü chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt than vµ Anh chuyªn
m«n ho¸ s¶n xuÊt g¹o th× sÏ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n. Lóc ®ã, c¶ Anh vµ
Mü sÏ s¶n xuÊt ®îc tæng céng lµ 1.600kg g¹o vµ 300 bao than trong 1 ngµy.
§Ó gi¶i thÝch ®iÒu ®ã, David Ricardo ®a ra lý thuyÕt " lîi thÕ so s¸nh" cho
r»ng: mét quèc gia giµnh ®îc lîi thÕ so s¸nh ë nh÷ng ngµnh sö dông réng r·i
c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mµ quèc gia ®ã cã u thÕ th× quèc gia ®ã sÏ s¶n xuÊt vµ
5

6. xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng nµy vµ nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng mµ nã kh«ng cã lîi
thÕ so s¸nh. CÇn chó ý r»ng, lý thuyÕt "lîi thÕ so s¸nh" dùa trªn gi¶ thuyÕt cã
sù ph©n bè c¸c nguån lùc s¶n xuÊt kh«ng ®ång ®Òu ë mçi quèc gia. Tõ lý
thuyÕt nµy cã thÓ më réng ra quèc gia nµy nªn s¶n xuÊt mÆt hµng mµ nã cã
nhiÒu thuËn lîi vÒ nguån lùc nhÊt vµ quèc gia kia nªn s¶n xuÊt mÆt hµng mµ
nã gÆp Ýt bÊt lîi nhÊt.
HiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt (n¨ng suÊt lao ®éng)
Sù kh¸c biÖt vÒ lîi thÕ so s¸nh ë mét ngµnh s¶n xuÊt nµo míi chØ cho phÐp
quèc gia cã thÓ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao h¬n quèc gia kh¸c trong s¶n xuÊt
mÆt hµng ®ã. Nhng ®Ó biÕn c¸c u thÕ thµnh hiÖn thùc th× cÇn ph¶i tæ chøc s¶n
xuÊt ®Ó ®a u thÕ vÒ nguån lùc s¶n xuÊt thµnh u thÕ vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, thÓ
hiÖn b»ng n¨ng suÊt lao ®éng. N¨ng suÊt lao ®éng lµ chØ sè thÓ hiÖn sù t¨ng tr-
ëng cña ngµnh, cña quèc gia, ®îc ®o b»ng gi¸ trÞ hµng ho¸, vµ dÞch vô s¶n
xuÊt ®îc trªn mét ®¬n vÞ lao ®éng, vèn, nguån lùc vËt chÊt trong ngµnh ®ã,
quèc gia ®ã. N¨ng suÊt chÝnh lµ tiªu chÝ mµ th«ng qua ®ã x¸c ®Þnh tÝnh c¹nh
tranh.
Quy m« s¶n xuÊt:
Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cßn ®îc quyÕt ®Þnh bëi quy m« s¶n xuÊt. Tríc mét
tæng cÇu nhÊt ®Þnh, doanh nghiÖp ph¶i tæ chøc quy m« s¶n xuÊt phï hîp. Quy
m« s¶n xuÊt qóa lín, nghÜa lµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt nhiÒu h¬n so víi nhu cÇu, sÏ
dÉn ®Õn l·ng phÝ vµ ®Èy chi phÝ s¶n xuÊt lªn cao, kh«ng cã lîi cho c¹nh tranh.
Ngîc l¹i, nÕu quy m« s¶n xuÊt qóa nhá doanh nghiÖp kh«ng cã kh¶ n¨ng s¶n
xuÊt ®ñ ®¸p øng nhu cÇu thÞ trêng; lóc ®ã, doanh nghiÖp tù bá lì c¬ héi ký kÕt
c¸c hîp ®ång lín víi c«ng ty níc ngoµi.
Tæ chøc ho¹t ®éng th¬ng m¹i:
Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cßn ®îc t¨ng cêng h¬n n÷a nhê tæ chøc ho¹t ®éng th-
¬ng m¹i. Tæ chøc ho¹t ®éng th¬ng m¹i kh«ng chØ dõng ë chç kÕt nèi th«ng tin
vÒ nguån cung - cÇu trªn thÞ trêng mµ cßn thÓ hiÖn ë viÖc liªn kÕt c¸c nhµ
cung cÊp víi nhau ®Ó võa ®¸p øng nhu cÇu hµng hãa cña thÞ trêng, võa t¹o ra
søc m¹nh tæng hîp nh»m ®¸nh b¹i c¸c ®èi thñ kh¸c. NhiÒu khi x¶y ra hiÖn t-
îng tranh mua tranh b¸n, c¸c nhµ xuÊt khÈu m¹nh ai nÊy xuÊt, g×m gi¸ lÉn
nhau. §iÒu nµy lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp nãi riªng
vµ cña c¸c quèc gia nãi chung.
6

7. Ngoµi bèn yÕu tè kÓ trªn cßn rÊt nhiÒu yÕu tè kh¸c nh: chi phÝ c¬ héi,
chÝnh s¸ch th¬ng m¹i, tû gi¸ hèi ®o¸i cña Nhµ níc, quan hÖ ngo¹i giao, …
2.4 Nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng n«ng
s¶n:
Hµng n«ng s¶n xÐt cho cïng lµ mét lo¹i hµng ho¸, cho nªn, nh©n tè ¶nh h-
ëng ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mÆt hµng nµy còng bao gåm bèn nh©n tè kÓ
trªn. Tuy nhiªn, lµ mÆt hµng thuéc vÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nªn nh©n tè ¶nh h-
ëng ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nã còng cã ®Æc trng riªng.
S¶n xuÊt n«ng nghiÖp g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, phô thuéc vµo ®iÒu
kiÖn thæ nhìng, khÝ hËu, sù ph©n bæ cña ¸nh s¸ng, nguån níc… do ®ã lîi thÕ
so s¸nh quan träng lµ sù kh¸c biÖt vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, khÝ hËu gi÷a c¸c
quèc gia. C¸c lîi thÕ nµy cho phÐp quèc gia ®ã cã thÓ cã kh¶ n¨ng c¹nh canh
cao vÒ hµng n«ng s¶n v× cã thÓ s¶n xuÊt ra cïng mét lo¹i hµng ho¸ víi chi phÝ
thÊp vµ chÊt lîng s¶n phÈm cao h¬n.
Nh©n tè th hai lµ n¨ng suÊt cña c©y trång vµ vËt nu«i: Lîi thÕ vÒ ®iÒu kiÖn
tù nhiªn míi chØ lµ ®iÒu kiÖn cÇn. §Ó biÕn nh÷ng lîi thÕ vÒ tù nhiªn ®ã thµnh
nh÷ng u thÕ vît tréi vÒ chÊt lîng, chi phÝ s¶n xuÊt… cÇn ph¶i cã c¬ c¸u gièng
thÝch hîp, cho n¨ng suÊt cao, chÊt lîng tèt vµ ph¶i cã c¬ cÊu mïa vô thÝch
hîp.
Nh©n tè tiÕp theo lµ tr×nh ®é vµ qui m« cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn t-
¬ng øng víi nguån nguyªn liÖu. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp liªn quan mËt thiÕt víi
c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn. C¸c ngµnh nµy kh«ng nh÷ng gãp phÇn tiªu
thô mét phÇn n«ng s¶n lµm ra mµ cßn lµm t¨ng gi¸ trÞ n«ng s¶n lµm ra mµ cßn
lµm t¨ng gi¸ trÞ n«ng s¶n qua qu¸ tr×nh s¬ chÕ vµ tinh chÕ.
Lîi thÕ vÒ lao ®éng còng cã ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh
cña hµng n«ng s¶n. s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph©n bè trªn ®Þa bµn réng r·i, mang
tÝnh chÊt thêi vô cao l¹i phô thuéc nhiÒu vµo qui luËt sinh trëng cña vËt nu«i,
c©y trång v× thÕ ®Æc ®iÓm lao ®éng trong n«ng nghiÖp kh¸c h¼n trong c«ng
nghiÖp. §ã lµ tr×nh ®é c¬ giíi ho¸, tù ®éng ho¸ thÊp, nhiÒu c«ng ®o¹n kh«ng
thÓ sö dông m¸y mãc vµ ®Æc biÖt lµ tÝnh tËp trung cña lao ®éng thÊp, do ®ã s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp phô thuéc nhiÒu vµo lao ®éng, chi phÝ lao ®éng chiÕm mét
phÇn lín trong gi¸ thµnh s¶n phÈm.
7

8. Cuèi cïng, chÝnh s¸ch cña c¸c níc xuÊt - nhËp khÈu cã t¸c ®éng rÊt lín
®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng n«ng s¶n. C¸c níc xuÊt khÈu muèn t¨ng c-
êng xuÊt khÈu mét mÆt hµng nµo ®ã th× sÏ cã chÝnh s¸ch t¨ng cêng s¶n xuÊt
trong níc, chÝnh s¸ch më réng thÞ trêng, chÝnh s¸ch u ®·i vÒ thuÕ,…®èi víi
mÆt hµng ®ã. C¸c níc nhËp khÈu còng cã chÝnh s¸ch u ®·i vÒ thuÕ cho mét sè
níc cã hµng n«ng s¶n mµ hä cÇn. Nhê ®ã mµ hµng n«ng s¶n cña níc nµy cã
lîi thÕ c¹nh tranh h¬n so víi hµng n«ng s¶n cña níc kh¸c.
3. Tæng quan vÒ thÞ trêng n«ng s¶n thÕ giíi vµ t×nh h×nh cung cÊp hµng
n«ng s¶n cña ViÖt Nam ra thÞ trêng thÕ giíi
3.1 §Æc ®iÓm cña thÞ trêng n«ng s¶n thÕ giíi
ThÞ trêng n«ng s¶n thÕ giíi lu«n diÔn biÕn phøc t¹p, sù biÕn ®éng thêng
xuyªn vÒ c¸c nguån cung vµ cÇu ¶nh hëng ®Õn gi¸ c¶ vµ s¶n lîng cña c¸c mÆt
hµng n«ng s¶n. Nh×n chung, thÞ trêng n«ng s¶n thÕ giíi cã 6 ®Æc ®iÓm chÝnh
sau:
Thø nhÊt, kh¸c víi s¶n phÈm cña c«ng nghiÖp phÇn s¶n phÈm n«ng nghiÖp
®îc ®a ra trao ®æi trªn thÞ trêng thÕ giíi chiÕm tû träng thÊp trong tæng s¶n l-
îng s¶n xuÊt ra hµng n¨m. Theo tµi liÖu cña WTO, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y,
tû lÖ ®ã cña mét sè n«ng s¶n nh sau: lóa g¹o: 4%, lóa m×: 20%, ®Ëu t¬ng:
30%, ®êng: 30%, cµ phª: 75%, ca cao 65%... song kh«ng v× n«ng s¶n trao ®æi
trªn thÞ trêng quèc tÕ chiÕm tû träng nhá trong tæng lîng s¶n xuÊt ra mµ th¬ng
m¹i n«ng s¶n gi÷ vÞ trÝ kÐm phÇn quan träng trong lu th«ng quèc tÕ.
Thø hai, chñ nghÜa b¶o hé vµ chñ nghÜa tù do lµ 2 mÆt m©u thuÉn cña mét
vÊn ®Ò nh»m híng tíi viÖc h×nh thµnh mét thÞ trêng bu«n b¸n n«ng s¶n ngµy
cµng tù do h¬n. Mét sè níc cã lîi thÕ tuyÖt ®èi trong s¶n xuÊt n«ng s¶n, cïng
víi lîi Ých d©n téc cña m×nh lu«n theo ®uæi chÝnh s¸ch tù do trong th¬ng m¹i
quèc tÕ. Cßn mét sè níc cã nh÷ng bÊt lîi trong s¶n xuÊt nhiÒu n«ng s¶n l¹i cè
g¾ng duy tr× chñ nghÜa b¶o hé ®èi víi thÞ trêng n«ng s¶n trong níc cña hä.
Thø ba lµ thÞ trêng n«ng s¶n quèc tÕ phô thuéc trùc tiÕp vµo quan hÖ chÝnh
trÞ gi÷a c¸c quèc gia. Nãi c¸ch kh¸c, chÝnh trÞ lµ sù biÓu hiÖn tËp trung cña
kinh tÕ. Trong c«ng t¸c t×m kiÕm thÞ trêng th× ho¹t ®éng chÝnh trÞ lu«n ph¶i ®i
tríc mét bíc.
Thø t, nh÷ng níc ph¸t triÓn vµ nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn dÇn t×m ®îc vÞ trÝ
cña m×nh trong danh môc c¸c mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu, nghÜa lµ, víi c¸c
8

9. n«ng s¶n c¬ b¶n, c¸c níc ph¸t triÓn lµ nh÷ng cêng quèc gi÷ u thÕ tuyÖt ®èi vÒ
n¨ng suÊt, s¶n lîng, gi¸ thµnh… cßn c¸c níc ®ang ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ xuÊt
khÈu nh÷ng n«ng s¶n mµ hä cã thÓ t¬ng ®èi so víi ®èi thñ nãi trªn. §ã lµ c¸c
n«ng s¶n nhiÖt ®íi nh: cµ phª, chÌ, g¹o, h¹t ®iÒu… víi viÖc xuÊt khÈu nh÷ng
hµng n«ng s¶n kh«ng trïng víi hµng n«ng s¶n thÕ m¹nh cña EU, Mü… c¸c n-
íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ dÇu len ch©n vµ ®îc chÝnh thÞ trêng cña c¸c níc ph¸t
triÓn nµy.
Thø n¨m, trong mÊy thËp kû qua, thÞ trêng mét sè n«ng s¶n chñ yÕu ®· c¬
b¶n ®îc ph©n chia xong. Trong ®ã, mét sè níc gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh t¹o
nguån cung , cßn mét sè kh¸c l¹i lµ ngêi quyÕt ®Þnh t¹o nguån cÇu. VÝ dô:
hµng n¨m, Hång K«ng nhËp kho¶ng 1,1 triÖu tÊn cµ phª (chiÕm 1/4 s¶n lîng
cµ phª giao dÞch thÞ trêng thÕ giíi) do Brazil, Colombia, Mexico cung cÊp; hay
thÞ trêng g¹o chÊt lîng thÊp (35% tÊn) ë Ch©u Phi hµng n¨m nhËp kho¶ng 4
triÖu tÊn chñ yÕu tõ Th¸i Lan.
Cuèi cïng, ®Æc ®iÓm thø s¸u cña thÞ trêng n«ng s¶n thÕ giíi lµ sù kh«ng
æn ®Þnh vÒ nguån cung trong khi nguån cÇu t¬ng ®èi æn ®Þnh dÉn ®Õn sù lªn
xuèng thêng xuyªn cña gi¸ c¶ mét sè mÆt hµng n«ng s¶n trªn thÕ giíi.
N¾m ®îc nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn sÏ gióp ViÖt Nam cã nh÷ng biÖn ph¸p më
réng quan hÖ chÝnh trÞ nh»m tõng bíc më réng thÞ trêng. §ång thêi, x¸c ®Þnh
®îc vÞ trÝ c¸c mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña m×nh trªn thÞ trêng thÕ giíi,
trªn c¬ së nhËn thøc ®îc nh÷ng ®iÓm cßn h¹n chÕ cña nã, x¸c ®Þnh ®îc chiÕn
lîc th©m nhËp vµo nh÷ng thÞ trêng phï hîp, nh÷ng kÏ hë cña thÞ trêng nh»m
môc tiªu cuèi cïng lµ t¨ng uy tÝn vµ søc c¹nh tranh cña hµng n«ng s¶n ViÖt
Nam trªn thÞ trêng thÕ giíi.
3.2 Xu híng cña thÞ trêng n«ng s¶n thÕ giíi
ThÞ trêng n«ng s¶n thÕ giíi tuy diÔn biÕn bÊt thêng nhng ®i theo mét sè xu
híng chÝnh sau:
* Xu híng chuyÓn tõ chuyªn m«n ho¸ sang ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt vµ xuÊt
khÈu n«ng s¶n. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ c¸c quèc gia
muèn gi¶m bít hËu qu¶ cña c¸c cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ, mµ theo ®ã lµ sù
biÕn ®éng lín vÒ gi¸ c¶. Cô thÓ lµ quèc gia nÕu bÞ thÊt thu tõ n«ng s¶n nµy cßn
cã nguån thu tõ n«ng s¶n kh¸c g¸nh ®ì. V× vËy, ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt vµ xuÊt
khÈu n«ng s¶n võa ®èi phã ®îc víi diÔn biÕn bÊt thêng cña thÞ trêng, võa khai
9

10. th¸c hîp lý nguån lùc trong n«ng nghiÖp, lµm t¨ng thu ngo¹i tÖ cho níc xuÊt
khÈu.
* Nhu cÇu n«ng s¶n cña thÕ giíi ®ang híng tíi nh÷ng s¶n phÈm cã chÊt
lîng tù nhiªn. VÝ dô: ngêi ta thÝch ¨n thÞt gµ ®îc ch¨n th¶ tù nhiªn h¬n lµ thÞt
gµ ®îc nu«i theo kiÓu c«ng nghiÖp, hay c¸c lo¹i rau qu¶ ®îc bãn b»ng ph©n
h÷u c¬ l¹i ®îc a chuén h¬n s¶n phÈm cïng lo¹i bãn b»ng ph©n v« c¬ vµ dïng
nhiÒu ho¸ chÊt kh¸c. §iÒu nµy cho phÐp c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã lîi thÕ so
sanh vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, lao ®éng tËn dông triÖt ®Ó u thÕ cña m×nh.
* Gi¸ thùc phÈm c¬ b¶n nh×n chung Ýt biÕn ®éng h¬n c¸c n«ng s¶n n©ng
cao ®êi sèng. V× ba lý do: thø nhÊt, c¸c quèc gia ®Æc biÖt chó ý ®Õn sù c©n ®èi
v÷ng ch¾c cung - cÇu nh÷ng n«ng s¶n c¬ b¶n ë thÞ trêng níc hä b»ng mäi
biÖn ph¸p thÝch hîp, thø hai, sù øng dông thµnh c«ng c¸ch m¹ng khoa häc kü
thuËt, c¸ch m¹ng xanh, c¸ch m¹ng tr¾ng vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· gãp
phÇn gi¶i quyÕt c¬ b¶n vÊn ®Ò l¬ng thùc c¬ b¶n, cuèi cïng hÇu hÕt c¸c quèc
gia ®Òu thùc hiÖn dù tr÷ ®èi víi nh÷ng thùc phÈm c¬ b¶n nh»m tr¸nh ®îc c¬n
sèt vÒ thùc phÈm.
N¾m ®îc nh÷ng xu híng trªn sÏ gióp c¸c quèc gia x¸c ®Þnh c¬ cÊu s¶n
xuÊt vµ xuÊt khÈu n«ng s¶n ®Ó võa ®îc t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu, võa gi¶m
®Õn møc thÊp nhÊt th©m hôt c¸n c©n th¬ng m¹i do sù biÕn ®éng cña thÞ trêng
n«ng s¶n thÕ giíi.
3.3 T×nh h×nh cung - cÇu mét sè mÆt hµng n«ng s¶n cña thÕ giíi vµ kh¶
n¨ng cung cÊp cña ViÖt Nam.
3.3.1 Cung - cÇu mét sè hµng n«ng s¶n trªn thÞ trêng thÕ giíi.
a. G¹o:
Theo dù b¸o cña Bé n«ng nghiÖp Hoa Kú (USDA), 10 níc xuÊt khÈu g¹o
chÝnh trªn thÕ giíi n¨m 2002 lµ: Th¸i Lan, Ên §é, Hoa Kú, ViÖt Nam, Trung
Quèc, Myanma, Pakistan, Uruguay, Australia, Ai CËp víi tæng s¶n lîng lµ
24,949 triÖu tÊn, vµ 10 níc nhËp khÈu chÝnh lµ: In®onªxia, Nigªria, Iran, Irak,
Ar©pxªut, Senegal, EU, NhËt B¶n, Malayxia, Braxin.
Khèi lîng g¹o th¬ng m¹i n¨m 2002 ®· håi phôc l¹i ®éng lùc t¨ng trëng,
t¨ng gÇn 0,7 triÖu tÊn so víi møc dù b¸o tríc ®ã, ®¹t 25,7 triÖu tÊn, vµ t¨ng 1,7
triÖu tÊn so víi n¨m 2001. Nguyªn nh©n lµ do lîng nhËp khÈu cña Nigiªria
10

11. t¨ng, nhu cÇu tiªu thô cña Ch©u ¸ t¨ng nhÊt lµ In®onªxia vµ Philippin. Tr¸i l¹i
Trung Quèc nhËp khÈu gi¶m chØ cßn 7,5% kim ng¹ch quy ®Þnh bëi tæ chøc th-
¬ng m¹i thÕ giíi. VÒ xuÊt khÈu, c¹nh tranh vÉn tiÕp tôc gay g¾t. Ên §é, Th¸i
Lan vÉn chiÕm thÞ phÇn lín trªn thÞ trêng thÕ giíi so víi c¸c nhµ xuÊt khÈu lín
truyÒn thèng kh¸c. Ên §é xuÊt khÈu 5,5 triÖu tÊn g¹o, chiÕm gÇn 20% khèi l-
îng xuÊt khÈu thÕ giíi n¨m 2002, t¨ng m¹nh so víi tû lÖ 7% n¨m 2001; xuÊt
khÈu g¹o cña Hoa Kú t¨ng 150 ngh×n tÊn lªn 3,1 triÖu tÊn nhê tèc ®é chuyªn
chë tèt vµ nguån thu mua s½n. Trong khi khèi lîng g¹o xuÊt khÈu cña Th¸i
Lan, Burma gi¶m. NhËp khÈu g¹o thÕ giíi n¨m 2002 t¨ng 2,2% so víi n¨m
2001. Trong ®ã nhËp khÈu m¹nh nhÊt ë Philippin vµ Iran, ®¹t møc 70 - 100%
so víi n¨m 2001, cßn ë hÇu hÕt c¸c níc kh¸c ®Òu gi¶m.
Gi¸ g¹o thÕ giíi cã nh÷ng biÕn ®éng rÊt kh¸c biÖt, biªn ®é giao ®éng rÊt
lín, lo¹i g¹o 25% tÊn giao ®éng tíi 30 USD/ tÊn. §©y lµ ®iÒu kiÖn bÊt lîi cho
c¸c doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt - nhËp khÈu.
b. Cµ phª:
Tæng s¶n lîng cµ phª niªn vô 2001 / 2002 ®¹t møc 117,3 triÖu tÊn, t¨ng
4,8% so víi 112,7 triÖu bao ®¹t ®îc trong niªn vô 2000/2001. Trong ®ã, s¶n l-
îng cña khu vùc Ch©u Phi, Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng, Mexico vµ c¸c níc
Trung Mü liªn tôc gi¶m, cßn s¶n lîng cña c¸c níc Nam Mü (trõ Ecuador) ®Òu
t¨ng, ®Æc biÖt s¶n lîng Brazin t¨ng m¹nh khiÕn nguån cung cµ phª thÕ giíi
vÉn tiÕp tôc dåi dµo.
Møc tiªu thô cña c¸c níc nhËp khÈu æn ®Þnh ë møc 81 triÖu bao cña niªn
vô tríc do t¨ng trëng tiªu thô ë c¸c níc tiªu thô truyÒn thèng nh mét sè níc
Ch©u ¢u, NhËt B¶n… yÕu ®i, nhng bï l¹i Trung Quèc l¹i næi lªn nh lµ mét n-
íc tiªu thô cµ phª ®Çy tiÒm n¨ng.
Sau vµi n¨m liªn tiÕp gi¶m, gi¸ cµ phª thÕ giíi niªn vô 2001/2002 ®· phôc
håi nhê nh÷ng cè g¾ng cña ngµnh cµ phª toµn cÇu trong viÖc gi¶i quyÕt cuéc
khñng ho¶ng cña thÞ trêng cµ phª nh÷ng n¨m qua. Gi¸ cµ phª Robusra vµ
Arabica t¨ng lÇn lît lµ 27%, vµ 13,2% so víi cuèi niªn vô 2000/2001.
c. Cao su:
11

12. C¸c níc xuÊt khÈu chÝnh lµ Th¸i Lan, In®onªxia, ViÖt Nam, Malayxia,
Libªria víi tæng s¶n lîng n¨m 2002 lµ 4,5 triÖu tÊn, vµ c¸c níc nhËp khÈu lín
nhÊt lµ Hoa Kú, Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Ph¸p, §øc.
NÕu nh n¨m 2001 lµ n¨m u ¸m nhÊt trong lÞch sö ngµnh cao su thÕ giíi th×
t×nh h×nh n¨m 2002 ®· s¸ng sña h¬n do 3 níc cã lîng xuÊ khÈu cao su lín
nhÊt thÕ giíi lµ Th¸i Lan, In®onªxia, Malayxia ®· quyÕt ®Þnh gi¶m 4% s¶n l-
îng s¶n xuÊt cao su ë mçi níc vµ 10% lîng xuÊt khÈu nh»m ®Èy gi¸ cao su
t¨ng lªn.
Theo tæ chøc nghiªn cøu cao su quèc tÕ (IRSG), nhu cÇu cao su toµn cÇu
n¨m 2002 ®¹t møc 18,4 triÖu tÊn, t¨ng kho¶ng 5,3% so víi n¨m tríc, trong ®ã,
nhu cÇu cña B¾c Mü t¨ng tíi 10,6%, cña EU t¨ng h¬n 4% , c¸c níc Ch©u ¸ -
Th¸i B×nh D¬ng t¨ng kho¶ng 4,7%.
Nhê nç lùc gi¶m s¶n lîng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cña c¸c níc s¶n xuÊt
chÝnh cïng víi hîp t¸c tÝch cùc ®iÒu tiÕt cung - cÇu nh»m n©ng gi¸ lªn cña
IRSG vµ ITRO (tæ chøc cao su quèc tÕ 3 bªn) gi¸ cao su trªn thÞ trêng thÕ
giíi cã xu híng phôc håi râ rÖt vµ cã dÊu hiÖu kh¶ quan. Gi¸ cao su RSS 3 cña
Th¸i Lan cuèi n¨m 2002 ®· lªn tíi 95 - 96 cent/kg t¨ng 53 - 55% so víi møc
55 - 60 cent/kg n¨m 2001.
d. ChÌ:
C¸c níc Ch©u ¸ vÉn lµ khu vùc cung cÊp chÌ lín trªn thÕ giíi, riªng 5 níc
Ên §é, Srilanka, Kªnya, Trung Quèc vµ In®onªxia chiÕn trªn 85% tæng s¶n l-
îng chÌ thÕ giíi. Ên §é lµ níc s¶n xuÊt chÌ lín nhÊt thÕ giíi víi s¶n lîng b×nh
qu©n 823 ngh×n tÊn/ n¨m nhng xuÊt khÈu l¹i ®øng sau Kªnya vµ Srilanka.
Theo HiÖp héi chÌ thÕ giíi (ITC), n¨m 2002 møc tiªu thô chÌ thÕ giíi
t¨ng nhÑ so víi n¨m 2001. Céng ®ång c¸c quèc gia ®éc lËp, Anh, Pakistan, Ai
CËp, Hoa Kú… lµ c¸c thÞ trêng nhËp chÌ chñ yÕu, chiÕm kho¶ng 60% tæng
møc tiªu thô cña thÕ giíi, trong ®ã Nga lµ thÞ trêng nhËp khÈu chÌ ®en lín,
kho¶ng 150 - 160 ngh×n tÊn. Ên §é ®ang mÊt ®i thÞ trêng xuÊt khÈu v× chÊt l-
îng thÊp vµ gi¸ kÐm c¹nh tranh so víi c¸c ®èi thñ lín kh¸c.
Gi¸ chÌ trªn thÞ trêng thÕ giíi n¨m 2002 chØ t¨ng nhÑ theo tõng lo¹i.
Nguyªn nh©n kh«ng ph¶i do cÇu vît cung mµ do 2 nguyªn nh©n: sù lo ng¹i vÒ
hiÖn tîng Elnino xuÊt hiÖn trë l¹i sÏ t¸c ®éng ®Õn mËu dÞch chÌ thÕ giíi; sù
12

13. t¨ng gi¸ cña cµ phª h×nh thµnh xu híng chuyÓn sang dïng chÌ v× ®©y lµ 2
nhãm hµng cã nhu cÇu thay thÕ.
3.3.2 Kh¶ n¨ng cung cÊp cña ViÖt Nam :
B¶ng 2: VÞ trÝ, thÞ phÇn, møc gi¸ trung b×nh cña mét sè mÆt hµng n«ng
s¶n ViÖt Nam.
MÆt hµng G¹o Cµ phª Cao su ChÌ
VÞ trÝ 2 2 4 8
ThÞ phÇn (%) 17 % 13% 5% 3%
Møc gi¸ so víi gi¸ TB ThÊp h¬n 55% ThÊp h¬n 20% ThÊp h¬n ThÊp h¬n
CPSX so víi ®èi thñ c¹nh
tranh chÝnh
50% - 60 - 70% -
Nguån: §¸nh gi¸ s¬ bé tiÒm n¨ng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam - Dù ¸n VIE98/021 Côc xóc tiÕn th¬ng
m¹i - Bé th¬ng m¹i
Theo ®¸nh gi¸ cña Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn N«ng th«n n¨m 1999 th×
trong sè 5 mÆt hµng n«ng s¶n chñ lùc cã 3 mÆt hµng lµ g¹o, cµ phª, ®iÒu lµ cã
kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao. Cao su, chÌ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh ë møc trung
b×nh, cô thÓ:
a. MÆt hµng g¹o: Cho ®Õn n¨m 2002, ViÖt Nam xuÊt khÈu vµo 80 thÞ tr-
êng chñ yÕu, trong ®ã: khu vùc Trung §«ng chiÕm 30% ( n¨m 2001 chiÕm
14%), khu vùc Ch©u Phi chiÕm 10% (n¨m 2001 chiÕm 25 %), c¸c khu vùc cßn
l¹i chiÕm tû träng t¬ng ®èi æn ®Þnh so víi n¨m 2001; víi lîng xuÊt khÈu ®¹t
kho¶ng 3,4 triÖu tÊn, trÞ gi¸ 726 triÖu USD gi¶m kho¶ng 13% vÒ lîng nhng l¹i
t¨ng 16% vÒ gi¸ trÞ. ChÊt lîng hµng xuÊt khÈu ®· ®îc n©ng lªn, v× vËy nh÷ng
th¸ng cuèi n¨m gi¸ suÊt cña ta t¬ng ®¬ng víi Th¸i Lan. G¹o chÊt lîng cao
chiÕm kho¶ng 7%, lo¹i chÊt lîng trung b×nh chiÕm kho¶ng 85% lo¹i chÊt lîng
thÊp vµ c¸c lo¹i kh¸c chiÕm kho¶ng 8%.
b. MÆt hµng cµ phª: N¨m 2002 ViÖt Nam xuÊt khÈu 710 ngµn tÊn, íc
®¹t 315 triÖu USD, b»ng 76,3% vÒ lîng vµ 86,3% vÒ trÞ gi¸ vµo 35 thÞ trêng
chñ yÕu, trong ®ã cã 12 thÞ trêng cã tû träng lín nhÊt (Cã tû träng tõ 3,3 -
15%): §øc, Hoa Kú, BØ, T©y ban Nha, NhËt B¶n, Anh, Thôy Sü, Ph¸p, Hµ
Lan, Italia, Philippin, Ba Lan. Gi¸ xuÊt khÈu kh«ng æn ®Þnh, b×nh qu©n 10
th¸ng ®Çu n¨m ®¹t 414,5 USD/tÊn, c¸c th¸ng cuèi n¨m gi¸ ®¹t kho¶ng 560 -
600 USD/tÊn, t¨ng kho¶ng 80 - 100 USD/ tÊn. Khèi lîng xuÊt khÈu t¨ng
chËm. VÒ chÊt lîng, lîng xuÊt khÈu cµ phª hoµ tan vµ cµ phª rang xay cña
13

14. ViÖt Nam cßn nhá bÐ so víi tiÒm n¨ng, kim ng¹ch xuÊt khÈu 2 lo¹i nµy míi
chØ chiÕm 0,6% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª.
c. MÆt hµng cao su: C¶ níc xuÊt khÈu 444 ngµn tÊn íc ®¹t 263 triÖu
USD, t¨ng 44,2% vÒ lîng vµ 58,6% vÒ trÞ gi¸ vµo 34 thÞ trêng chñ yÕu, trong
®ã 10 thÞ trêng cã tû träng lín nhÊt lµ: Trung Quèc 32,9%; Singapore 14,3%;
§µi Loan 5,9%; Maylaysia 5,8%; Hµn Quèc 5,4%; NhËt B¶n 3,9%; §øc
3,7%; Hoa Kú 3,5%; Hång K«ng 3,2%; T©y Ban Nha 2%. Gi¸ xuÊt khÈu lµ 23
USD/tÊn, t¨ng 10% so víi n¨m 2001. Ngµnh cao su ViÖt Nam gÆp nhiÒu thuËn
lîi do gi¸ cao su thÕ giíi gÇn ®©y t¨ng m¹nh, c¸c níc s¶n xuÊt vµ cung cÊp l-
îng cao su thiªn nhiªn chñ lùc trªn thÕ giíi lµ Th¸i Lan, Malaysia, Indonexia
vÉn gi÷ lËp trêng kh«ng t¨ng s¶n lîng khai th¸c vµ h¹n chÕ xuÊt. Tuy nhiªn,
ViÖt Nam vÉn thiÕu s¶n lîng cao su xuÊt khÈu do n¾ng h¹n kÐo dµi lµm h¬n
75% diÖn tÝch cao su rông l¸.
d. MÆt hµng chÌ: Tèc ®é t¨ng b×nh qu©n xuÊt khÈu chÌ trong giai ®o¹n
1996 - 2000 lµ 49,6%, ®Æc biÖt tõ n¨m 97 trë l¹i d©y, xuÊt khÈu chÌ t¨ng ®ét
biÕn, n¨m 1997 ®¹t 32 ngµn tÊn, trÞ 48 triÖu USD (t¨ng 55,2% vÒ lîng vµ
65,5% vÒ gi¸ trÞ so víi n¨m 96), ®Õn n¨m 2001 ®¹t h¬n 68 ngµn tÊn víi trÞ gi¸
78,4 triÖu USD; n¨m 2002 lµ 75 ngµn tÊn, trÞ gi¸ 83 triÖu USD. Tuy nhiªn khèi
lîng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam míi chØ ®¹t kho¶ng 6% so víi nhu cÇu tiªu thô
cña thÕ giíi. Gi¸ chÌ xuÊt khÈu biÕn ®éng thÊt thêng vµ phô thuéc vµo gi¸ thÞ
trêng thÕ giíi, nhng l¹i theo chiÒu híng bÊt lîi. NÕu gi¸ chÌ thÕ giíi gi¶m th×
gi¸ chÌ ViÖt Nam gi¶m nhanh vµ m¹nh h¬n cßn nÕu gi¸ chÌ cña thÕ giíi t¨ng
th× gi¸ chÌ ViÖt Nam t¨ng chËm h¬n. HiÖn nay, chÌ ViÖt Nam chñ yÕu xuÊt
khÈu sang §«ng ¢u, Nga, Pakistan, vµ ®· cã nh÷ng b¹n hµng míi nh Trung
CËn §«ng, Anh, NhËt B¶n, §µi Loan, Hoa Kú, …
e. MÆt hµng h¹t tiªu: ViÖt Nam xuÊt khÈu 77 ngµn tÊn vµo n¨m 2002, íc
®¹t 108 triÖu USD vµo 32 thÞ trêng chñ yÕu, 4 thÞ trêng cã tû träng lín nhÊt lµ
Hoa Kú 15,3%; Hµ Lan 13,5%; Singapore 10,2%; §øc 6,9%. ViÖt Nam lµ níc
®øng thø 2 thÕ giíi vÒ s¶n lîng vµ ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ khèi lîng xuÊt khÈu.
Gi¸ xuÊt khÈu thÊp h¬n c¸c níc kh¸c 20 - 30%; n¨m 2002 gi¸ h¹t tiªu xuÊt
khÈu gi¶m cßn 1.319 USD/ tÊn so víi møc 1.596 USD/ tÊn n¨m 2001. §Æc
biÖt, 70% khèi lîng xuÊt khÈu ph¶i qua níc thø 3.
f. MÆt hµng nh©n ®iÒu: N¨m 2002, c¶ níc xuÊt khÈu kho¶ng 63 ngµn
tÊn nh©n ®iÒu, ®¹t kim ng¹ch kho¶ng 212 triÖu USD víi gi¸ b×nh qu©n c¶ n¨m
14

15. lµ 3.275 USD/ tÊn. Nhu cÇu nhËp khÈu h¹t ®iÒu tõ ViÖt Nam cña 25 thÞ trêng
t¨ng rÊt m¹nh, trong ®ã cã Nga, Ba Lan, Th¸i Lan, T©y Ban Nha, Indonªxia,
Ph¸p, Newzealand, Trung Quèc, Hoa Kú, …
g. MÆt hµng rau qu¶: N¨m 2002 ®¹t kho¶ng 200 tr USD, vµo 36 thÞ tr-
êng chñ yÕu, trong ®ã cã 6 thÞ trêng cã tØ träng lín nhÊt lµ Trung Quèc, §µi
Loan, NhËt B¶n, Nga, Hµn Quèc, Hoa Kú. Khèi lîng xuÊt khÈu gi¶m 20% chñ
yÕu do s¶n lîng trong níc gi¶m v× h¹n h¸n nÆng. §ång thêi, gi¸ xuÊt khÈu
còng gi¶m 15%.
Nh vËy, hµng n«ng s¶n ViÖt Nam ®· cã mÆt t¹i hÇu hÕt c¸c khu vùc
trªn thÕ giíi, thËm chÝ th©m nhËp vµo c¸c thÞ trêng khã tÝnh nh Hoa Kú, NhËt
B¶n, EU. T¹i thÞ trêng EU, c¸c mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®·
cã mÆt, chñ yÕu ë Anh, Ph¸p, §øc; Tuy nhiªn cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n nh
chÝnh s¸ch cña EU ®èi víi hµng n«ng s¶n ViÖt Nam, c¹nh tranh gay g¾t víi
c¸c níc kh¸c, còng nh viÖc s¶n xuÊt, chÕ biÕn cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña thÞ
trêng nµy.
15

16. Ch¬ng II
ThùC TR¹NG Vµ KH¶ N¡NG C¹nh tranh CñA hµng
n«ng s¶n xuÊt khÈu ViÖt Nam t¹i thÞ trêng EU
1. Kh¸i qu¸t thÞ trêng n«ng s¶n EU vµ tiÒm n¨ng cña thÞ trêng EU ®èi
víi hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu ViÖt Nam
1.1 Kh¸i qu¸t thÞ trêng n«ng s¶n EU
1.1.1 §Æc ®iÓm thÞ trêng n«ng s¶n EU
Tríc n¨m 1995, thÞ trêng xuÊt khÈu n«ng s¶n cña ViÖt Nam chñ yÕu lµ
Liªn X«, c¸c níc §«ng ¢u cò, .. Tuy nhiªn, sau khi c¸c thÞ trêng nµy sôp ®æ,
§¶ng vµ Nhµ níc ®· ®a ra mét chÝnh s¸ch v« cïng ®óng ®¾n, ®ã lµ: ®a d¹ng
ho¸, ®a ph¬ng ho¸ thÞ trêng xuÊt khÈu nãi chung vµ thÞ trêng xuÊt khÈu hµng
n«ng s¶n nãi riªng. Trªn mét khÝa c¹nh nµo ®ã th× viÖc lùa chän th©m nhËp
vµo thÞ trêng EU ®îc coi nh lµ viÖc t×m kiÕm mét thÞ trêng thay thÕ cho nh÷ng
thÞ trêng ®· bÞ mÊt vµo thêi ®iÓm ®ã. Nhng thùc tÕ nh÷ng n¨m qua ®· chøng
minh r»ng, thÞ trêng EU ®· - ®ang - vµ sÏ trë thµnh thÞ trêng chiÕn lîc ®èi víi
c¸c nhµ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Dï c¬ héi xuÊt khÈu sang thÞ trêng EU cña
c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam rÊt lín, nhng ®Ó x©m nhËp vµ chiÕm lÜnh thÞ trêng
nµy, c¸c nhµ xuÊt khÈu ViÖt Nam cÇn n¾m ®îc c¸c ®Æc ®iÓm sau:
Thø nhÊt lµ sù kh¸c biÖt vÒ v¨n ho¸ gi÷a c¸c níc thµnh viªn dÉn ®Õn nhu
cÇu, thÞ hiÕu vÒ hµng n«ng s¶n cña ngêi tiªu dïng t¹i c¸c níc thµnh viªn EU lµ
kh«ng gièng nhau. §ång thêi, EU kh«ng ph¶i lµ mét thùc thÓ v¨n ho¸ cã
nh÷ng mÉu h×nh ®ång nhÊt vÒ suy nghÜ, th¸i ®é, c¸ch øng xö, ng«n ng÷, hÖ
thèng ph¸p lý,... Do vËy, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn ph¶i ®Ó ý ®Õn ®iÒu
nµy, tõ ®ã ®a ra ph¬ng thøc gi¶i quyÕt kh¸c nhau ®èi víi 15 níc thµnh viªn
nh»m ®¸p øng ®îc nh÷ng nhu cÇu kh¸c nhau vµ tËn dông ®îc c¬ héi kh¸c
nhau mµ c¸c níc thµnh viªn ®a ra.
Thø hai, EU lµ thµnh viªn cña tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi nªn chÕ ®é qu¶n
lý nhËp khÈu chñ yÕu dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c cña tæ chøc nµy. C¸c mÆt
hµng n«ng s¶n qu¶n lý b»ng h¹n ng¹ch kh«ng nhiÒu, nhng l¹i sö dông kh¸
nhiÒu biÖn ph¸p phi thuÕ quan. MÆc dï thuÕ nhËp khÈu n«ng s¶n cña Eu thÊp
h¬n so víi c¸c cêng quèc kinh tÕ kh¸c vµ cã xu híng gi¶m nhng EU vÉn lµ
mét thÞ trêng b¶o hé rÊt chÆt chÏ bëi hµng rµo kü thuËt. Hµng rµo kü thuËt
16

17. chÝnh lµ quy chÕ nhËp khÈu chung vµ c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ quyÒn lîi ngêi tiªu
dïng cña EU, ®îc cô thÓ ho¸ ë 5 tiªu chuÈn cña s¶n phÈm: tiªu chuÈn chÊt l-
îng, vÖ sinh thùc phÈm, tiªu chuÈn an toµn cho ngêi sö dông, tiªu chuÈn m«i
trêng vµ tiªu chuÈn vÒ lao ®éng.
§Æc ®iÓm tiÕp theo lµ t¹i thÞ trêng n«ng s¶n EU, c¹nh tranh diÔn ra quyÕt
liÖt gi÷a hµng n«ng s¶n tõ cêng quèc kinh tÕ (Mü), tõ c¸c níc c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn (Singapore, Th¸i Lan,...) cho tíi c¸c níc ë khu vùc Ch©u Mü La
Tinh, c¸c níc khu vùc Caribª. §Æc biÖt, hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña Trung
Quèc - 1 níc thµnh viªn WTO ®· ®îc hëng nhiÒu u ®·i khi th©m nhËp vµo EU
còng trë nªn rÊt ®¸ng gêm. C¹nh tranh t¹i thÞ trêng nµy trong nh÷ng n¨m tíi
sÏ gay g¾t h¬n, mét phÇn lín xuÊt ph¸t tõ viÖc tù do ho¸ vÒ th¬ng m¹i vµ ®Çu
t trªn thÕ giíi còng nh nh÷ng c¶i c¸ch vÒ chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ qu¶n lý xuÊt
nhËp khÈu cña EU ®ang cã xu híng ngµy cµng ®îc níi láng.
Thø t, kªnh ph©n phèi cña EU rÊt phøc t¹p. Mét sè mÆt hµng n«ng s¶n cña
ViÖt Nam rÊt ®îc a chuéng nh h¹t ®iÒu, rau qu¶ ®ãng hép, cho ®Õn nay vÉn
…
cha tiÕp cËn ®îc trùc tiÕp víi kªnh ph©n phèi nµy. NhiÒu khi, hµng n«ng s¶n
ViÖt Nam th©m nhËp vµo thÞ trêng EU theo mét nh¸nh cña kªnh ph©n phèi.
ViÖc nµy h¹n chÕ kh¶ n¨ng ®Èy m¹nh xuÊt khÈu vµ n©ng cao gi¸ b¸n cña c¸c
Doanh nghiÖp ViÖt Nam.
Tãm l¹i, thÞ trêng n«ng s¶n EU lµ n¬i héi tô rÊt nhiÒu nguån cung còng
nh nguån cÇu ®a d¹ng, phong phó nªn x¶y ra mét sù c¹nh tranh rÊt gay g¾t.
Mét mÆt, EU thùc hiÖn viÖc níi láng qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu hµng n«ng s¶n
theo tinh thÇn tù do ho¸, toµn cÇu ho¸ nÒn KT. Nhng mÆt kh¸c, ®Ó ®¶m b¶o
nÒn n«ng nghiÖp néi khèi ph¸t triÓn v÷ng ch¾c, EU vÉn thùc hiÖn chÝnh s¸ch
b¶o hé n«ng nghiÖp ngµy cµng chÆt chÏ.
1.1.2 ChÝnh s¸ch b¶o hé n«ng nghiÖp cña EU:
ChÝnh s¸ch b¶o hé n«ng nghiÖp cña EU ®îc thùc hiÖn th«ng qua nhiÒu
biÖn ph¸p nh: ThuÕ quan, c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh lîng, c¸c biÖn ph¸p
qu¶n lý gi¸, hµng rµo kü thuËt, hç trî trong níc trong n«ng nghiÖp vµ trî cÊp
xuÊt khÈu n«ng s¶n, c¸c biÖn ph¸p phßng vÖ th¬ng m¹i t¹m thêi,... Díi ®©y lµ
mét sè biÖn ph¸p ®iÓn h×nh b¶o hé s¶n phÈm hµng n«ng s¶n cña EU.
* ThuÕ quan.
17

18. C¸c níc EU thùc hiÖn chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp chung (Common
Agriculture Poliey). ChÝnh s¸ch nµy ®a ra nh»m ®¶m b¶o tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm
n«ng s¶n ph¶i an toµn, hîp vÖ sinh, qu¸ tr×nh chÕ biÕn ph¶i tu©n theo c¸c qui
®Þnh kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn m«i trêng, b¶o vÖ c¸c trang tr¹i cã qui m« nhá
vµ võa, gióp nh÷ng ngêi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm
®¸p øng mong ®îi cña ngêi tiªu dïn. C¸c ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp cËn thÞ trêng n«ng
s¶n EU do chÝnh s¸ch CAP nµy quyÕt ®Þnh. ChÝnh s¸ch nµy duy tr× tû lÖ tù
cung - tù cÊp cao cña EU ®èi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp chñ yÕu, tríc hÕt lµ
ngò cèc, s¶n phÈm s÷a thÞt, ®· g©y t¸c ®éng "lan to¶" tíi thÞ trêng thÕ giíi.
ThuÕ quan víi n«ng s¶n t¬ng ®èi cao. Ban th ký cña WTO íc tÝnh møc thuÕ
trung b×nh gi¶n ®¬n lµ 17,3%; mÆc dï thuÕ suÊt 0% hoÆc rÊt thÊp ®îc ¸p dông
cho nhËp khÈu trong h¹n ng¹ch thuÕ quan tõ c¸c níc thµnh viªn WTO hoÆc cã
tho¶ thuËn th¬ng m¹i u ®·i.
§èi víi viÖc nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp quan träng, møc thuÕ
thay ®æi trong ph¹m vi tõ 0% ®èi víi ®Ëu nµnh vµ b¸nh dÇu tíi møc thuÕ íc
tÝnh lµ 54% ®èi víi chuèi. ThuÕ ®Ønh (cao gÊp 3 lÇn møc thuÕ trung b×nh gi¶n
®¬n) ®îc ¸p dông ®èi víi thÞt, s¶n phÈm s÷a, ngò cèc, 39% sè dßng thuÕ
…
®èi víi n«ng s¶n lµ thuÕ phÇn tr¨m vµ phÇn cßn l¹i lµ thuÕ "Phi phÇn tr¨m".
C¸c dßng thuÕ nµy díi d¹ng thuÕ tuyÖt ®èi, thuÕ tæng hîp, vµ c¶ c¸c lo¹i thuÕ
mang tÝnh kü thuËt kh¸c ®¸nh vµo c¸ s¶n phÈm nh ®éng vËt sèng, thÞt, s¶n
phÈm s÷a, rau qu¶ t¬i, s¶n phÈm chÕ biÕn, ngò cèc vµ s¶n phÈm chÕ biÕn tõ
ngò cèc, g¹o, dÇu « liu, ®êng,…
B¶ng 3: B¶o hé b»ng thuÕ quan ®èi víi viÖc nhËp khÈu c¸ s¶n phÈm n«ng
nghiÖp hµng dÇu cña EU, 1999.
M· M« t¶ NhËp khÈu
(triÖu USD)
Møc MFN 1999
Møc thuÕ trung
b×nh ®¬n gi¶n
(%)
Tèi
thiÓu
(%)
Tèi ®a
(%)
Møc chªnh
lÖch chuÈn
(%)
0910 Cµ phª 6.602,7 7,3 0,8 12,6 4,7
1201 §Ëu Nµnh 4.098,9 0,0 0,0 0,0 0,0
2304 B¸nh dÇu 2.843,9 0,0 0,0 0,0 0,0
0803 Chuèi 2.045,0 54,6 16,7 130,4 65,6
1801 §Ëu Coca 1.851,6 0,5 0,5 0,5 0,
2401 Thuèc l¸ 1.827,5 9,8 3,3 35,6 7,1
18

19. 2204 Rîu 1.486,1 8,2 0,0 42,5 8,8
2009 Níc rau qu¶ 1.456,6 28,0 12,5 108,3 18,4
0802 H¹t 1.425,6 2,7 0,0 5,8 2,2
1511 DÇu cä 1.128,0 7,7 0,7 14,0 5,0
Nguån: Rµ so¸t chÝnh s¸ch th¬ng m¹i EU, 2000
Tuy nhiªn, thuÕ nhËp khÈu trong c¸c c¬ quan u ®·i mµ EU tham gia còng
rÊt kh¸c nhau. B¶ng díi d©y cho chóng ta c¸c møc thuÕ trung b×nh ®èi víi
n«ng s¶n mµ EU ¸p dông trong c¸c tho¶ thuËn th¬ng m¹i u ®·i.
B¶ng 4: C¸c møc thuÕ ¸p dông trung b×nh cña EU, n¨m 1999 (%).
Møc thuÕ
MFN rµng
buéc
Møc thuÕ
MFN ¸p
dông
LomÐ
+ LDC
+ MFN
LomÐ
+ GSP
+ MFN
LDC
+ MFN
FTA
+ MFN
GSP
+ MFN
N«ng s¶n 17,4 17,3 9,5 10,3 10,3 16,7 15,7
Nguån: Trade Policy Review, the European Union, 2000
N¨m 1999, EU ®· chi cho CAP 45 tû EU (kho¶ng 50 tû USD), biÕn n«ng
nghiÖp thµnh lÜnh vùc chiÕm nhiÒu ng©n s¸ch céng ®ång nhÊt cña EU (45%
ng©n s¸ch céng ®ång EU). Trong vßng ®µm ph¸n Urugoay, EU chÊp nhËn
thiÕt lËp gi¸ trÇn tÝnh thuÕ ®èi víi ngò cèc. Tuy nhiªn, hiÖn nay EU ®ang thiÕt
lËp mét hÖ thèng gi¸ tham chiÕu cho nhËp khÈu ngò cèc. HÖ thèng nµy kh«ng
cho phÐp nhµ s¶n xuÊt ®îc hëng thuÕ suÊt thÊp ®èi víi c¸c lo¹i h¹t cã gi¸ trÞ
cao nh lóa m¹ch vµ g¹o ®ãng gãi.
* C¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan.
- CÊm nhËp khÈu: EU còng dùa vµo lý do b¶o vÖ ngêi tiªu dïng, m«i trêng
vµ ®éng thùc vËt ®Ó ¸p dông viÖc cÊm nhËp khÈu ®èi víi c¸c s¶n phÈm kh«ng
®ñ tiªu chuÈn vÒ s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn. VD: NÕu EU ph¸t hiÖn thÊy trong chÌ
xuÊt khÈu cña EU cã d lîng thuèc trõ s©u vît møc cho phÐp th× EU lËp tøc ra
lÖnh cÊm nhËp khÈu mÆt hµng chÌ cña VN.
- GiÊy phÐp nhËp khÈu: ViÖc nhËp khÈu mét sè s¶n phÈm nh ngò cèc, g¹o,
thÞt, s÷a, ®êng, rau qu¶ chÕ biÕn, chuèi, c¸c lo¹i h¹t, dÇu ¨n ®ßi hái ph¶i cã
giÊy phÐp. NhËp khÈu trong h¹n ng¹ch thuÕ quan còng ®ßi hái ph¶i cã giÊy
phÐp.
19

20. - H¹n ng¹ch - h¹n ng¹ch thuÕ quan: EU ®ang ¸p dông h¹n ng¹ch ®èi víi
mÆt hµng cµ phª.
- Hµng rµo kü thuËt: mÆc dï EC ®îc trao quyÒn ®iÒu phèi, ®µm ph¸n vµ tæ
chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i, gi÷a c¸c quèc gia thnµh viªn EU vÉn
cßn cã kh¸c biÖt lín vÒ tiªu chuÈn, kiÓm tra vµ thñ tôc cÊp chøng nhËn ®èi víi
mét sè s¶n phÈm. Nh÷ng kh¸c biÖt nµy cã thÓ ®ãng vai trß nh nh÷ng rµo c¶n
®èi víi viÖc vËn chuyÓn tù do c¸c s¶n phÈm nµy trong EU vµ g©y nªn chËm
chÔ kÐo dµi trong viÖc b¸n hµng do yªu cÇu kiÓm tra vµ chøng nhËn s¶n phÈm
theo c¸c ®ßi hái kh¸c nhau vÒ søc khoÎ vµ an toµn cña c¸c quèc gia thµnh
viªn.
- C¸c biÖn ph¸p tù vÖ: C¬ chÕ tù vÖ ®Æc biÖt cho c¸c s¶n phÈm n«ng
nghiÖp qui ®Þnh trong HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp cña WTO. C¬ chÕ nµy cho phÐp
EU ¸p dông thuÕ bæ sung ®èi víi s¶n phÈm nhËp khÈu nÕu nh gi¸ cña s¶n
phÈm thÊp h¬n møc gi¸ "lÉy" hoÆc sè lîng nhËp khÈu t¨ng vît qu¸ møc "lÉy".
1.1.3 T×nh h×nh cung - cÇu n«ng s¶n t¹i thÞ trêng EU
T×nh h×nh cung.
VÒ mét sè hµng n«ng s¶n lµ ngò cèc, EU cã kh¶ n¨ng tù cung mét phÇn
lín vµ cã xu híng giµnh nhiÒu ng©n s¸ch h¬n n÷a ®Ó më réng ngµnh trång trät
nµy. 40% ®Êt n«ng nghiÖp t¹i EU ®îc sö dông ®Ó trång lóa m¹ch, lóa m×, ng«,
c©y c¶i dÇu,… vµ hÇu nh nh÷ng lo¹i c©y nµy ®îc trång ë mäi quèc gia thµnh
viªn EU. Gi¸ cña c¸c s¶n phÈm tõ ngò cèc t¹i thÞ trêng EU thêng cao h¬n gi¸
trªn thÕ giíi. C¸c nhµ s¶n xuÊt ®îc trî cÊp nh»m lµm gi¶m sù chªnh lÖch gi÷a
2 møc gi¸ trªn. Mçi n¨m, møc trî cÊp dÇu h¹n chÕ c¶ vÒ khèi lîng vµ gi¸ trÞ.
Do vËy, nh÷ng s¶n phÈm nµy cã thÓ thu ®îc lîi nhuËn tõ nhiÒu c¬ héi kh¸c
nhau trªn thÞ trêng thÕ giíi vèn ®îc cho lµ cã dung lîng trao ®æi t¨ng ®¸ng kÓ
trong thêi gian trung h¹n.
HiÖn nay, hÇu nh tÊt c¶ c¸c khu vùc trªn thÕ giíi ®Òu cã hµng n«ng s¶n
xuÊt khÈu vµo EU. §èi víi khu vùc Ch©u ¸, ngoµi Mü, Trung Quèc, Hµn
Quèc, NhËt B¶n th× EU chÝnh lµ mét thÞ trêng chiÕn lîc. NÕu xÕp theo thø tù
c¸c thÞ trêng chñ chèt, EU lµ thÞ trêng sè 1 cña Indonesia, sè 4 cña Malaysia
vµ Trung Quèc, sè 3 cña Philippines vµ Th¸i Lan. Hµng n¨m, c¸c níc Ch©u ¸
cung cÊp vµo thÞ trêng EU mét sè mÆt hµng n«ng s¶n nh g¹o, cµ phª, cao su,
rau qu¶ t¬i vµ rau qu¶ chÕ biÕn, s¶n phÈm thÞt, dÇu ®éng - thùc vËt,… Ên §é
20

21. ®îc ®¸nh gi¸ lµ nhµ cung cÊp hµng n«ng s¶n hµng ®Çu vµo EU t¹i Ch©u ¸ víi
c¸c s¶n phÈm thÞt, rau qu¶, h¹t ®iÒu, dÇu ®éng thùc vËt cã gi¸ trÞ kim ng¹ch
cao. Tõ n¨m 1998 ®Õn nay, riªng kim ng¹ch xuÊt khÈu rau qu¶ vµo EU lu«n
®¹t h¬n 800 triÖu Euro vµ cã xu híng t¨ng. Ngoµi ra, Ên §é cïng víi víi Th¸i
Lan vµ ViÖt Nam lµ nh÷ng níc xuÊt khÈu g¹o hµng ®Çu sang EU riªng ViÖt
Nam, n¨m 2001 ®· xuÊt khÈu 287,283 ngµn tÊn g¹o víi gi¸ trÞ 71,32 triÖu
USD vµ 290 ngµn tÊn g¹o víi gi¸ trÞ 80,3 triÖu USD vµo EU.
Mü lµ mét níc cung cÊp hµng n«ng s¶n cho EU chñ yÕu lµ s¶n phÈm thÞt,
rau qu¶ chÕ biÕn, dÇu ®éng thùc vËt vµ g¹o, thu ®îc gi¸ trÞ kim ng¹ch cao h¬n
so víi c¸c khu vùc kh¸c.
C¸c níc Ch©u Mü La Tinh chñ yÕu cung cÊp cµ phª, ®êng, rau qu¶ t¬i cho
EU. Barazin lµ níc s¶n xuÊt cµ phª hµng ®Çu trªn thÕ giíi, hµng n¨m cung cÊp
h¬n 50% s¶n lîng cµ phª xuÊt khÈu vµ EU. Ngoµi rra, Canada còng lµ thÞ tr-
êng cung cÊp cho EU mét lîng lín rau qu¶ vµ s¶n phÈm tõ thÞt víi gi¸ trÞ kim
ng¹ch xuÊt khÈu lÇn lît lµ 802.780.340 Euro vµ 319.796.180 Euro vµo n¨m
2001.
T×nh h×nh cÇu.
Nh×n chung, møc cÇu vÒ hµng n«ng s¶n t¹i thÞ trêng EU t¬ng ®èi æn ®Þnh,
hÇu nh chØ t¨ng rÊt nhÑ. Møc cÇu trªn cã thÓ ®îc ®¸nh gi¸ qua b¶ng sau:
B¶ng 5: NhÞp ®é t¨ng tiªu dïng b×nh qu©n giai ®o¹n (2000 - 2002) t¹i thÞ
trêng EU ®èi víi mét sè mÆt hµng n«ng s¶n chñ yÕu.
§¬n vÞ: %
G¹o Cµ phª ChÌ §êng Qu¶ cã mói ThÞt c¸c lo¹i Cao su tù nhiªn
1,66 3,2 1,8 4,04 1,61 5,53 3,86
Nguån: Commodity market review 2000 - 2001, 2001 - 2002
Cô thÓ, nhu cÇu cña thÞ trêng EU vÒ mét sè mÆt hµng n«ng s¶n ®îc thÓ
hiÖn râ nhÊt qua sè liÖu nhËp khÈu c¸c mÆt hµng nµy trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y:
B¶ng 6: NhËp khÈu mét sè mÆt hµng n«ng s¶n EU trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y.
MÆt hµng 2000 2001 2002
G¹o (ngh×n tÊn) 700 850 850
21

22. Cµ phª (ngh×n tÊn) 2.400 2580 2700
ChÌ (ngh×n tÊn) >213 212 230
Cao su (ngh×n tÊn) 538 540 550
Nguån: Côc diÖn kinh tÕ thÕ giíi 2002 - Bé Th¬ng M¹i.
1.2. TiÒm n¨ng cña thÞ trêng EU ®èi víi hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña
ViÖt Nam.
EU lµ thÞ trêng xuÊt khÈu tiÒm n¨ng cña ViÖt Nam. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë
chç EU lµ mét trong nh÷ng thÞ trêng tiªu thô lín trªn thÕ giíi, cã nhu cÇu ®a
d¹ng vµ phong phó vÒ hµng n«ng s¶n vµ nhu cÇu nhËp khÈu cña EU ®èi víi
mÆt hµng n«ng s¶n chñ lùc cña ViÖt Nam rÊt lín.
Trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, kim ng¹ch xuÊt khÈu sang
thÞ trêng EU liªn tôc t¨ng tõ n¨m 1991 cho tíi nay. N¨m 1991, kim ng¹ch
xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang EU tõ 119,4 triÖu USD (chiÕm 5,7% tæng kim
ng¹ch xuÊt khÈu ViÖt Nam) ®· t¨ng lªn trªn 3 tØ USD (chiÕm 25% tæng kim
ng¹ch xuÊt khÈu ViÖt Nam). Trong ®ã kim ng¹ch xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng
n«ng s¶n chñ yÕu cña ViÖt Nam sang EU chiÕm 15% tæng kim ng¹ch xuÊt
khÈu sang EU. Sù t¨ng lªn vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi (t¨ng gi¸ trÞ USD) vµ gi¸ trÞ t¬ng
®èi (t¨ng tû träng cña kim ng¹ch xuÊt khÈu sang EU trong tæng kim ng¹ch
xuÊt khÈu cña ViÖt Nam) ®· kh¼ng ®Þnh r»ng thÞ trêng EU cã nhu cÇu nhËp
khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam nãi chung vµ hµng n«ng s¶n cña ViÖt Nam nãi
riªng rÊt lín. HiÖn nay, kim ng¹ch xuÊt khÈu sang EU lµ trªn 3 tØ USD, t¬ng
®¬ng 25% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Víi d©n sè 377 triÖu d©n
vµ tæng s¶n phÈm quèc néi ®¹t 9.785 tû USD vµo n¨m 2000, trong t¬ng lai,
viÖc më réng EU sang phÝa §«ng ¢u khiÕn sè d©n t¨ng lªn, thÞ trêng më réng
ra sÏ lµ c¬ héi lín nhÊt cho xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Nguån cÇu vÒ n«ng s¶n
t¨ng t¹o thêi c¬ cho c¸c nhµ xuÊt khÈu n«ng s¶n ViÖt Nam ký kÕt hîp ®ång
cung cÊp hµng cho thÞ trêng EU. Tõ ®ã lµm t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu cho
ViÖt Nam.
ViÖc xuÊt khÈu ngµy cµng nhiÒu hµng n«ng s¶n vµo Eu kh«ng nh÷ng gióp
ViÖt Nam khai th¸c ®îc gi¸ trÞ kim ng¹ch lín tõ xuÊt khÈu, ®ãng gãp vµo sù
ph¸t triÓn kinh tÕ mµ cßn gióp ViÖt Nam tËn dông ®îc triÖt ®Ó c¸c yÕu tè lîi
thÕ so s¸nh cña m×nh ®Ó t¹o ra kh¶ n¨ng c¹nh tranh cµng cao cña hµng n«ng
s¶n ViÖt Nam t¹i chÝnh thÞ trêng nµy. §ã lµ c¸c yÕu tè vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn
(®Êt ®ai, khÝ hËu), nguån lao ®éng dåi dµo víi chi phÝ thÊp, n¨ng suÊt lao
22

23. ®éng,... ®Ó cã s¶n lîng cao, s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm cã chÊt lîng tèt, gi¸
thµnh rÎ h¬n c¸c s¶n phÈm n«ng s¶n cïng lo¹i, tõ ®ã cã thÓ ®¸nh b¹i c¸c ®èi
thñ kh¸c. MÆt kh¸c, ViÖt Nam cã thÓ khai th¸c mÆt ViÖt Nam kh«ng cã lîi thÕ
mµ EU l¹i cã, ®ã lµ nhËp khÈu c«ng nghÖ chÕ biÕn, b¶o qu¶n s¶n phÈm n«ng
s¶n tõ EU.
TiÒm n¨ng cña thÞ trêng EU ®èi víi hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu ViÖt Nam
cßn thÓ hiÖn ë chç: chÝnh s¸ch kinh tÕ cña EU ®· cëi më h¬n ®èi víi ViÖt
Nam. Tõ chç EU coi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam lµ mét nÒn kinh tÕ phi thÞ trêng th×
®Õn nay Eu ®· coi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng t¹m thêi vµ
cho ViÖt Nam hëng ch¬ng tr×nh u ®·i thuÕ quan phæ cËp (GSP) vµ qui chÕ u
®·i tèi huÖ quèc (MFN). Nhê ®ã, hµng n«ng s¶n ViÖt Nam ®îc chÞu møc thuÕ
nhËp khÈu thÊp h¬n vµ møc nµy sÏ ®îc duy tr× nÕu, trong 1 n¨m, ViÖt Nam
kh«ng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n»m trong danh môc ®îc hëng GSP víi kim
ng¹ch qu¸ 2% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo EU cña nhãm s¶n phÈm ®ã cña
tÊt c¶ c¸c níc n»m trong danh s¸ch ®îc hëng GSP.
Qua 3 ®iÓm ph©n tÝch ë trªn, EU thùc sù lµ thÞ trêng tiÒm n¨ng ®èi víi
hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam mÆc dÇu ViÖt Nam x¸c ®Þnh râ, t¹i thÞ
trêng nµy, ViÖt Nam sÏ ph¶i ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu ®èi thñ m¹nh kh¸c.
2 Mét sè ®èi thñ c¹nh tranh cña ViÖt Nam vÒ hµng n«ng s¶n t¹i thÞ tr-
êng EU.
N¨m 1999, xuÊt khÈu g¹o sang EU chiÕm 6% tæng s¶n lîng xuÊt khÈu g¹o
cña ViÖt Nam, rau qu¶ 7,7%, h¹t ®iÒu 8,6%. T¬ng tù, ®èi víi chÌ lµ 11%, cµ
phª lµ 35%, cao su lµ 15%. HiÖn nay, c¸c tû lÖ nµy ®· t¨ng lªn, nghÜa lµ, ViÖt
Nam xuÊt khÈu vµo EU nh÷ng mÆt hµng trªn víi khèi lîng vµ gi¸ trÞ ngµy
cµng t¨ng. Tuy nhiªn, hµng n«ng s¶n ViÖt Nam t¹i EU vÉn chiÕm 1 thÞ phÇn
khiªm tèn vµ ViÖt Nam ph¶i c¹nh tranh víi nhiÒu ®èi thñ kh¸c ®Ó t¨ng thÞ
phÇn hoÆc Ýt nhÊt lµ gi÷ nguyªn ®îc thÞ phÇn nh vËy. §iÓn h×nh, ViÖt Nam
ph¶i c¹nh tranh víi c¸c níc ASEAN vÒ mÆt hµng g¹o, cao su, h¹t ®iÒu; c¹nh
tranh víi Mü vÒ mÆt hµng g¹o; c¹nh tranh víi c¸c níc Ch©u Mü La Tinh vÒ
mÆt hµng cµ phª, rau qu¶,...
2.1 ASEAN.
C¹nh tranh vÒ g¹o, rau qu¶ xuÊt khÈu víi Th¸i Lan t¹i thÞ trêng EU.
23

24. Hµng n¨m, Th¸i Lan xuÊt khÈu trung b×nh 7 triÖu tÊn g¹o ra thÞ trêng thÕ
giíi (gÊp ®«i s¶n lîng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam). T¹i EU, Th¸i Lan còng lµ
níc chiÕm thÞ phÇn g¹o xuÊt khÈu lín nhÊt. Gi÷a g¹o ViÖt Nam vµ Th¸i Lan
lu«n diÔn ra sù c¹nh tranh gay g¾t vÒ chñng lo¹i, chÊt lîng vµ gi¸ c¶. Th¸i Lan
cã lîi thÕ h¬n ViÖt Nam ë chç: Th¸i Lan cã khèi lîng g¹o xuÊt khÈu lín, cã
uy tÝn, ®îc nhiÒu kh¸ch hµng a chuéng. H¬n n÷a, g¹o Th¸i Lan ®ång ®Òu vµ
cã phÈm cÊp, chÊt lîng cao, phï hîp víi thÞ trêng ®ßi hái g¹o chÊt lîng cao
nh EU. Tuy nhiªn, theo ý kiÕn cña nhiÒu chuyªn gia, ViÖt Nam cã lîi thÕ h¬n
Th¸i Lan trong s¶n xuÊt xuÊt khÈu g¹o.
B¶ng 7: Mét sè chØ tiªu so s¸nh vÒ s¶n xuÊt lóa.
ChØ tiªu Th¸i Lan ViÖt Nam
% so s¸nh (ViÖt
Nam/ Th¸i Lan)
1. Mét sè chØ tiªu vÒ s¶n xuÊt
- DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c (tr. ha) 9,2 4,2 45,65
- DiÖn tÝch gieo trång (tr. ha) 10,1 6,76 66,93
- HÖ sè quay vßng ®Êt (lÇn). 1,2 1,6 133,33
2. Lîng ph©n ho¸ häc sö dông
(tr.tÊn/n¨m)
3,5 2,095 59,85
3. N¨ng suÊt b×nh qu©n. 24,2 36,8 152,06
B¶ng 8: Mét sè gi¸ vËt t liªn quan trùctiÕp ®Õn s¶n xuÊt lóa.
ChØ tiªu ViÖt Nam Th¸i Lan
1. X¨ng (lÝt) 0,350 USD = 2,7 kg thãc 0,40 USD = 2,4 kg thãc
2. DÇu DO (lÝt) 0,260 USD = 2,0 kg thãc 0,30 USD = 1,8 kg thãc
3. §iÖn (kW/h) 0,064 USD = 0,5 kg thãc 0,12 USD = 0,65 kg thãc
Nguån: Ban vËt gi¸ ChÝnh phñ - TrÝch theo" Ph¸t huy lîi thÕ, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh
tranh cña n«ng s¶n xuÊt khÈu ViÖt Nam - NXB N«ng NghiÖp 1999
Chi phÝ s¶n xuÊt lóa cña ViÖt Nam hiÖn thÊp h¬n Th¸i Lan tõ 10 - 20% do
viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ ®Êt ®ai, n¨ng suÊt lóa b×nh qu©n cao. Theo b¶ng trªn,
mÆc dï diÖn tÝch ®Êt canh t¸c chØ cã 4,2 triÖu ha so víi 9,2 triÖu ha cña Th¸i
Lan, nhng hÖ sè quay vßng ®Êt cña ViÖt Nam lµ 1,6 trong khi con sè nµy cña
Th¸i Lan chØ lµ 1,2 nªn diÖn tÝch gieo trång thùc tÕ cña ViÖt Nam ®¹t 6,76
triÖu ha so víi 10,1 triÖu ha cña Th¸i Lan. ViÖc sö dông nhiÒu ph©n bãn vµ
quay vßng ®Êt nhanh ®· ®a n¨ng suÊt lóa cña ViÖt Nam cao gÇn gÊp ®«i so
24

25. víi Th¸i Lan. H¬n n÷a, gi¸ c¶ mét sè vËt t ®Çu vµo cho s¶n xuÊt lóa cña ViÖt
Nam còng thÊp h¬n Th¸i Lan. TÊt c¶ c¸c yÕu tè trªn gãp phÇn h¹ gi¸ thµnh
s¶n xuÊt lóa cña ViÖt Nam thÊp h¬n Th¸i Lan. Chi phÝ s¶n xuÊt lóa cña Th¸i
Lan tríc 1997 vµo kho¶ng 165 - 175 USD/tÊn (tû gi¸ 25 bath/1USD). N¨m
1998, do trît gi¸ 1 USD b»ng 35 bath th× gi¸ thµnh s¶n xuÊt lóa cña Th¸i Lan
lµ 115 - 120 USD. Trong khi ®ã, theo tÝnh to¸n cña ViÖn Kinh tÕ N«ng nghiÖp
th× gi¸ thµnh s¶n xuÊt lóa ë ViÖt Nam n¨m 1998 vµo kho¶ng 1250 ®Õn 1600
VND t¬ng ®¬ng 90 - 115 USD/tÊn2
.
Mét lîi thÕ kh¸c cña g¹o ViÖt Nam t¹i EU lµ gi¸ g¹o cña ViÖt Nam thÊp
h¬n nhiÒu so víi gi¸ g¹o cña Th¸i Lan. Tríc ®©y, gi¸ g¹o Th¸i Lan cïng phÈm
cÊp vÉn thêng cao h¬n gi¸ g¹o ViÖt Nam tõ 35 - 80 USD/tÊn. Nh÷ng n¨m gÇn
®©y, kho¶ng c¸ch nµy ®· ®îc thu hÑp dÇn. Gi¸ g¹o b×nh qu©n cña Th¸i Lan lµ
255USD/1 tÊn cßn cña ViÖt Nam lµ 221 USD/tÊn. Nh vËy gi¸ g¹o ViÖt Nam
vÉn thÊp h¬n gi¸ g¹o Th¸i Lan 13%.
B¶ng 9: Gi¸ g¹o xuÊt khÈu FOB ngµy 24/4/2003 cña Th¸i Lan vµ ViÖt
Nam.
Lo¹i g¹o Gi¸ xuÊt khÈu cña Th¸i Lan Gi¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam
5% tÊm 193 178
10% tÊm 190 174
15% tÊm 187 169
25% tÊm 171 164
Nguån: Gi¸ hµng ho¸ thÕ giíi - ThÞ trêng - sè 107/2003.
TiÕp theo, viÖc thay ®æi c¬ cÊu chÊt lîng lóa g¹o xuÊt khÈu còng t¹o thuËn
lîi cho xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam vµo EU. V× thÞ trêng EU rÊt khã tÝnh nªn g¹o
xuÊt khÈu vµo ®©y ph¶i lµ g¹o 5% tÊm, cßn lo¹i g¹o phÈm cÊp trung b×nh vµ
thÊp th× kh«ng ®îc phÐp xuÊt khÈu vµo EU. Cho ®Õn n¨m 1998, lo¹i g¹o tÊm
5% - 10% cña ViÖt Nam ®· v¬n lªn chiÕm tû träng 53,1% 3
trong tæng s¶n l-
îng g¹o xuÊt khÈu. §iÒu nµy cho phÐp ViÖt Nam xuÊt khÈu s¶n lîng g¹o cao
h¬n vµo EU.
Tuy nhiªn, bªn c¹nh mét sè ®iÓm m¹nh, g¹o ViÖt Nam vÉn m¾c ph¶i mét
sè yÕu kÐm gi¶m h¼n søc c¹nh tranh víi g¹o Th¸i Lan. Thø nhÊt lµ chÊt lîng
g¹o ViÖt Nam kÐm h¬n h¼n so víi g¹o Th¸i Lan. Còng lµ g¹o 5%, 25% tÊm,
2
NguyÔn TiÕn M¹nh - Ph¸t huy lîi thÕ, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña n«ng s¶n xuÊt khÈu ViÖt
Nam - NXB N«ng nghiÖp 1999.
3
Lóa g¹o ViÖt Nam tríc thiªn niªn kû míi - híng xuÊt khÈu - NXB ChÝnh trÞ Quèc Gia 2000.
25

26. nhng g¹o Th¸i Lan ngon h¬n g¹o ViÖt Nam. Do cha ®¸p øng ®îc tiªu chuÈn
cña EU nªn g¹o ViÖt Nam thêng bÞ Ðp gi¸. Thø 2, chªnh lÖch gi¸ gi÷a gi¸ g¹o
trong níc vµ gi¸ g¹o giao t¹i c¶ng kh¸ lín do chi phÝ dÞch vô xuÊt khÈu g¹o
cña ViÖt Nam cao. VÝ dô: Chi phÝ t¹i c¶ng ®Èy gi¸ xuÊt khÈu g¹o lªn, tõ ®ã,
lµm gi¶m lîi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam. Thø 3,
lîng g¹o tæn thÊt sau thu ho¹ch ë níc ta kh¸ cao, kho¶ng 15%, tøc lµ gi¸ cã
thÓ bÞ ®Èy lªn tíi 15%. Ngoµi ra, c¬ chÕ ®iÒu hµnh xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt
Nam còng béc lé nh÷ng nhîc ®iÓm nh h¹n ng¹ch xuÊt khÈu giao tõ ®Çu n¨m
khi lîng lóa s¶n xuÊt trong n¨m cha biÕt râ, nªn liªn tôc ph¶i ®iÒu chØnh kÕ
ho¹ch, nhiÒu trêng hîp ph¶i huû hîp ®ång ®· ký.
Mét mÆt hµng n«ng s¶n cña ViÖt Nam ph¶i c¹nh tranh víi Th¸i Lan n÷a lµ
rau qu¶, bao gåm: rau, hoa qu¶ t¬i, qu¶ cã mói, hoa qu¶ ®ãng hép (døa, da
chuét, ®u ®ñ,…). HiÖn nay, mÆt hµng nµy cña ViÖt Nam míi chØ ®ang chiÕm
díi 5% thÞ phÇn t¹i thÞ trêng EU trong khi thÞ phÇn cña Th¸i Lan t¹i thÞ trêng
EU gÊp 3 lÇn thÞ phÇn cña ViÖt Nam. XuÊt khÈu rau qu¶ cña Th¸i Lan ®¹t gi¸
trÞ h¬n 800 triÖu USD vµo n¨m 2002 cßn cña ViÖt Nam lµ 201 triÖu USD. Së
dÜ, gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu rau qu¶ cña ViÖt Nam thÊp h¬n nhiÒu so víi
Th¸i Lan nh vËy kh«ng ph¶i lµ do trong níc kh«ng s¶n xuÊt ®îc. Thùc tÕ,
hµng n¨m c¶ níc s¶n xuÊt kho¶ng 3,8 triÖu tÊn tr¸i c©y vµ 5 triÖu tÊn rau th×
xuÊt khÈu chØ chiÕm 15 - 20% trong gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm v× kh«ng ®¹t tiªu
chuÈn chÊt lîng, cha thÓ th©m nhËp ®îc vµo c¸c thÞ trêng khã tÝnh nh Ch©u
¢u, Mü, NhËt, óc. Rau qu¶ ViÖt Nam chñ yÕu cung cÊp cho thÞ trêng Trung
Quèc (60%), NhËt B¶n (7,2%), EU (6,5%), B¾c Mü (4%) 4
.
Theo tiÕn sÜ Roger H. Ford - chuyªn gia cña "Dù ¸n n©ng cao n¨ng lùc
c¹nh tranh ViÖt Nam" (VNCI) - "N¨ng lùc c¹nh tranh kh«ng ph¶i lµ nguån tµi
nguyªn dåi dµo, kh«ng ph¶i lµ nguån nh©n c«ng rÎ, nh÷ng u ®·i cña ChÝnh
phñ. N¨ng lùc c¹nh tranh lµ sù t¨ng n¨ng suÊt mét c¸ch bÒn v÷ng vµ ®îc x©y
dùng b»ng mèi liªn kÕt ngµnh. Mµ ®ã lµ ®iÒu ngµnh tr¸i c©y ViÖt Nam cßn
thiÕu".
Thùc tÕ, diÖn tÝch trång c©y ¨n tr¸i ViÖt Nam cha cã kÕ ho¹ch qui ho¹ch
tæng thÓ trªn qui m« c¶ níc. Do ®ã, rau qu¶ cña ViÖt Nam n¨ng suÊt thÊp, chÊt
lîng kÐm, kh«ng ®ång ®Òu, gi¸ thµnh s¶n phÈm cao, cha cã nhiÒu gièng tèt,
qui tr×nh canh t¸c, ch¨m bãn l¹c hËu, s©u bÖnh nhiÒu, cha ®¶m b¶o ®îc yªu
cÇu rau qu¶ s¹ch. Tæ chøc vµ kü thuËt thu h¸i, vËn chuyÓn - b¶o qu¶n cha tèt,
4
Hå S¬ xuÊt khÈu hµng n«ng s¶n ViÖt Nam - Bé Th¬ng M¹i.
26

27. g©y tæn thÊt lín sau thu ho¹ch, ¶nh hëng xÊu ®Õn chÊt lîng vµ t¨ng gi¸ thµnh
s¶n phÈm, do ®ã tiªu dïng trong níc lµ chÝnh. H¹n chÕ lín nhÊt vÉn lµ ý thøc
cña c¸c th¬ng gia ViÖt Nam, hä chØ biÕt m¹nh ai nÊy xuÊt, thËm chÝ cßn ph¸
gi¸ lÉn nhau,… trong khi thÞ trêng EU ®ßi hái lîng hoa qu¶ xuÊt sang ph¶i
®ång ®Òu vÒ chñng lo¹i, chÊt lîng, tiªu chuÈn vÖ sinh, an toµn, … §Æc biÖt,
x©y dùng th¬ng hiÖu cho rau qu¶ ViÖt Nam lµ rÊt quan träng. C¸c s¶n phÈm
rau qu¶ ViÖt Nam nÕu d¸n nh·n ghi râ th¬ng hiÖu, xuÊt xø, tiªu chuÈn chÊt l-
îng,…sÏ t¹o niÒm tin rÊt lín ®èi víi ngêi tiªu dïng EU vµ g©y ®îc ch÷ tÝn cho
c¸c nhµ xuÊt khÈu rau qu¶ ViÖt Nam vÒ mÆt dµi h¹n.
ý thøc ®îc hµng lo¹t c¸c ®iÓm yÕu trªn, ViÖt Nam ®· ®Ò ra nhiÒu chiÕn l-
îc ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ t¨ng cêng xuÊt khÈu sang thÞ trêng EU. Trong ®ã,
ph¶i cã ®îc th¬ng hiÖu ®Æc s¶n, tõng bíc x©y dùng tiªu chuÈn chÊt lîng vµ vÖ
sinh theo tiªu chÝ quèc tÕ ®Ó ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu kh¾t khe cña thÞ trêng
EU. Quan träng nhÊt lµ h×nh thµnh liªn kÕt ngµnh gi÷a c¸c C«ng ty s¶n xuÊt
vµ xuÊt khÈu cïng chñng lo¹i, gi÷a c¸c ng©n hµng, C«ng ty b¶o hiÓm, tæ chøc
kiÓm dÞch, qu¶n lý chÊt lîng ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh cña mÆt hµng rau qu¶
ViÖt Nam víi rau qu¶ cña Th¸i Lan.
§iÓm kh¸c biÖt gi÷a rau qu¶ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµ rau qu¶ xuÊt
khÈu cña Th¸i Lan lµ: tû lÖ rau qu¶ chÕ biÕn cña Th¸i Lan cao h¬n rÊt nhiÒu so
víi ViÖt Nam, trong khi rau qu¶ ViÖt Nam xuÊt sang EU chñ yÕu lµ rau qu¶ t-
¬i, cßn ®· qua chÕ biÕn th× chØ cã døa ®ãng hép, da chuét muèi,… Tuy nhiªn,
ngµnh s¶n xuÊt rau qu¶ cña Th¸i Lan hiÖn nay còng vÊp ph¶i mét sè vÊn ®Ò vÒ
chÊt lîng vµ an toµn. Mét sè vÊn ®Ò an toµn thùc phÈm chÝnh mµ Th¸i Lan gÆp
ph¶i lµ c¸c nhµ s¶n xuÊt thùc phÈm vµ n«ng d©n kh«ng thùchiÖn ®Çy ®ñ c¸c
qui ®Þnh trong hiÖp ®Þnh vÒ vÖ sinh thùc phÈm (SPS), c¸c s¶n phÈm cã vi sinh
häc hoÆc tån d ho¸ chÊt ë c¸c møc kh«ng thÓ chÊp nhËn ®îc. C¸c vÊn ®Ò kh¸c
còng bao gåm thiÕt bÞ kiÓm tra h¹n chÕ vµ hÖ thèng chøng nhËn ®èi víi rau
qu¶ t¬i vµ chÕ biÕn cßn yÕu kÐm. Ngoµi ra, nguån cung cÊp hoa qu¶ cho c¸c
nhµ chÕ biÕn hoa qu¶ Th¸i Lan vÉn cha ®îc ch¾c ch¾n. Cã thÓ do thêi tiÕt mµ
vµo nhiÒu thêi ®iÓm, c¸c nhµ chÕ biÕn ph¶i chê nguån cung cÊp hoa qu¶ míi
tiÕp tôc s¶n xuÊt ®îc.
Nh vËy viÖc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu rau qu¶ cña Th¸i Lan kh«ng ph¶i lµ
kh«ng cã ®iÓm yÕu. C¶ ViÖt Nam vµ Th¸i Lan ®Òu cè g¾ng ®¶m b¶o tiªu
chuÈn vÒ chÊt lîng, vÖ sinh, an toµn ®Ó cã thÓ xuÊt khÈu rau qu¶ vµo EU. ViÖt
Nam hiÖn ®ang xuÊt rau qu¶ sang EU víi mét lîng nhá h¬n rÊt nhiÒu so víi
27

28. Th¸i Lan nªn ë mét khÝa c¹nh nµo ®ã, c¬ héi ®Ó ViÖt Nam ®¹t ®îc nh÷ng tiªu
chuÈn trªn còng dÔ dµng h¬n Th¸i Lan. Trong t¬ng lai, rau qu¶ ViÖt Nam sÏ
gÆp khã kh¨n trong viÖc tiÕp tôc c¹nh tranh víi rau qu¶ Th¸i Lan v× míi ®©y,
Bé N«ng nghiÖp vµ c¸c Hîp t¸c x· Th¸i Lan ®· ký hiÖp ®Þnh víi Tæ chøc
N«ng L¬ng Liªn Hîp Quèc vÒ viÖc nhËn sù gióp ®ì cña FAO vÒ kü thuËt
trong ®µo t¹o vµ lËp ch¬ng tr×nh kiÓm so¸t cã hiÖu qu¶ nh»m ®¸p øng c¸c tiªu
chuÈn an toµn thùc phÈm quèc tÕ ®èi víi rau qu¶ xuÊt khÈu cña Th¸i Lan. Cô
thÓ, FAO sÏ gióp ®ì vÒ chuyªn m«n ®Ó ®¶m b¶o s¶n xuÊt rau qu¶ t¬i vµ chÕ
biÕn cña Th¸i Lan ®¸p øng ®îc hiÖp ®Þnh vÒ vÖ sinh thùc phÈm cña WTO vµ
c¸c yªu cÇu vÒ an toµn thùc phÈm cña Uû ban mµ thùc phÈm cña FAO/ WHO.
Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, ViÖt Nam còng nªn sím ký kÕt mét hiÖp ®Þnh t¬ng
tù nh hiÖp FAO - Th¸i Lan ®Ò nghÞ FAO gióp ®ì ViÖt Nam n©ng cao chÊt lîng
rau qu¶, ®¹t tiªu chuÈn WTO ®Ó ®îc thÞ trêng EU chÊp nhËn.
C¹nh tranh vÒ cao su xuÊt khÈu víi Th¸i Lan, Indonªsia, Malaysia.
N¨m 2002, ViÖt Nam ®· xuÊt khÈu 449 ngh×n tÊn cao su víi trÞ gi¸ 268
triÖu USD, trong ®ã xuÊt sang EU 56 ngh×n tÊn (chiÕm 12,5% tæng s¶n lîng
xuÊt khÈu cao su ViÖt Nam)5
. Tuy s¶n lîng cao xuÊt khÈu t¨ng ®¸ng kÓ so víi
n¨m 2001 nhng vÉn thÊp h¬n rÊt nhiÒu so víi s¶n lîng xuÊt khÈu cña Th¸i
Lan, Indonªsia, Malaysia.
B¶ng 10: XuÊt - nhËp khÈu cao su thiªn nhiªn.
(§¬n vÞ: 1000 tÊn)
N¨m 2001 2002
XuÊt khÈu 4.844 4.520
+ Th¸i Lan 2.252 2.050
+ Indonªsia 1.430 1.320
+ ViÖt Nam 297 449
+ Malaysia 151 139
+ Liberia 129 131
NhËp khÈu 4.844 4.520
+ Hoa kú 965 970
5
Vô Tæng hîp kinh tÕ - Bé Ngo¹i Giao.
28

29. + Trung Quèc 830 840
+ NhËt B¶n 740 755
+ Hµn Quèc 329 331
+ Ph¸p 300 305
+ §øc 240 245
Nguån: T×nh h×nh kinh tÕ thÕ giíi 2000- Bé Th¬ng m¹i.
Nh×n vµo b¶ng trªncã thÓ thÊy râ r»ng, trong khèi ASEAN nãi riªng vµ
trªn toµn thÕ giíi nãi chung, c¸c níc Th¸i Lan, Indonªsia, ViÖt Nam, Malaysia
lµ nh÷ng níc xuÊt khÈu cao su tù nhiªn lín nhÊt (chiÕm 80% lîng cao su tù
nhiªn trªn thÕ giíi). Th¸i Lan dÉn ®Çu víi khèi lîng xuÊt khÈu n¨m 2002 lµ
2.050 ngh×n tÊn. TiÕp theo lµ Indonªsia, ViÖt Nam ®øng vÞ trÝ thø 3 víi khèi l-
îng xuÊt khÈu chØ b»ng kho¶ng 1/5 khèi lîng xuÊt khÈu cña Th¸i Lan. Sù
chªnh lÖch trong khèi lîng xuÊt khÈu gi÷a ViÖt Nam, Th¸i Lan vµ Indonªsia
cµng ®îc thÓ hiÖn râ h¬n t¹i thÞ trêng EU, khi khèi lîng xuÊt khÈu cña Th¸i
Lan t¹i thÞ trêng nµy lµ 453 ngh×n tÊn 6
, gÊp 8 lÇn khèi lîng xuÊt khÈu cña
ViÖt Nam t¹i trêng EU vµ xÊp xØ tæng khèi lîng 280 ngh×n tÊn 7
, gÊp 5 lÇn
khèi lîng cao su ViÖt Nam t¹i thÞ trêng nµy. §iÒu nµy cho thÊy c¶ Th¸i Lan,
Indonªsia ®Òu rÊt chó träng xuÊt khÈu cao su vµo thÞ trêng EU nªn viÖc ViÖt
Nam muèn t¨ng khèi lîng xuÊt khÈu vµo EU lµ rÊt khã. V×, cho dï tæng khèi
lîng cao su mµ EU nhËp khÈu tõ c¸c níc cã thÓ lªn, xuèng nhng xÐt mét c¸ch
t¬ng ®èi, nhu cÇu vÒ cao su cña thÞ trêng EU lµ æn ®Þnh vµ sù lªn xuèng chØ cã
thÓ dao ®éng xung quanh mét møc nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, n¨m 2003, triÓn
väng ViÖt Nam cã thÓ t¨ng khèi lîng xuÊt khÈu vµo thÞ trêng EU do 3 níc
Th¸i Lan, Indonªsia, Malaysia gÆp thêi tiÕt thÊt thêng lµm nguån cung cÊp
nguyªn liÖu th« vÒ cao su gi¶m sót. §Ó gi÷ gi¸, c¸c níc nµy ®· tho¶ thuËn
trong giai ®o¹n 2002 - 2004 gi¶m 4% s¶n lîng s¶n xuÊt cao su ë mçi níc vµ
gi¶m 10% lîng xuÊt khÈu. Vµ thùc tÕ, theo nhãm nghiªn cøu cao su quèc tÕ
(IRSG) nhu cÇu cao su cña EU t¨ng h¬n 4%.
Bªn c¹nh ®ã, Th¸i Lan, Indonªsia, Malaysia l¹i cã lîi thÕ c¹nh tranh xuÊt
khÈu cao su sang EU h¬n ViÖt Nam do cã chñng lo¹i cao su phong phó. Riªng
Th¸i Lan cã 10 lo¹i cao su gåm RSS1, RSS2, RSS3, RSS4, RSS5, STR5L,
STR20, LATEX, STR10. Malaysia còng cã 6 lo¹i lµ RSS1, SMRCV, SMRL,
SMR5, SMR10, SMR20. Trong khi, do c¬ cÊu s¶n phÈm cao su ViÖt Nam vÉn
6
FAO - Commodity Review 2001 - 2002.
7
FAO - Commodity Review 2001 - 2002.
29

30. thiªn vÒ cao su 3L nªn viÖc tiÕp cËn vµo thÞ trêng tiªu thô cao su RS cña EU
cßn nhiÒu h¹n chÕ. V× vËy, ViÖt Nam cÇn chó träng vÊn ®Ò chÕ biÕn, ®a d¹ng
ho¸ s¶n phÈm ®Ó th©m nhËp thÞ trêng nµy.
Nh vËy, trong 2 n¨m qua, cung nhá h¬n cÇu, gi¸ cao su t¨ng ®· t¹o c¬ héi
thuËn lîi cho ngµnh cao su ViÖt Nam tiÕn s©u vµo thÞ trêng EU. Míi ®©y, thÊy
râ tÇm quan träng cña ViÖt Nam trong viÖc xuÊt khÈu cao su, C©u l¹c bé c¸c
nhµ cao su §«ng Nam ¸ (Th¸i Lan, Indonªsia, Malaysia) ®· mêi Tæng C«ng
ty cao su ViÖt Nam (Geruco) tham dù víi t c¸ch lµ quan s¸t viªn t¹i cuéc häp
thµnh lËp Tæ chøc kiÓm so¸t gi¸ c¶ vµ cao su thiªn nhiªn (ITRCo) vµ cho phÐp
Geruco sau khi tham gia cuéc häp sÏ trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña
ITRCo. Víi sù cã mÆt cña ViÖt Nam, tæ chøc nµy sÏ n¾m v÷ng kho¶ng 90%
s¶n lîng cao sù tù nhiªn trªn thÕ giíi. Khi ý tëng trªn trë thµnh hiÖn thùc, kh¶
n¨ng xuÊt khÈu cao su ViÖt Nam sÏ cã c¬ héi cao h¬n.
Mét thuËn lîi n÷a cho viÖc xuÊt khÈu cao su cña ViÖt Nam sang EU lµ Bé
Tµi ChÝnh võa qua ®· ra QuyÕt ®Þnh sè 136/Q§-BTC ngµy 8/11/2002 söa ®æi
møc thu chªnh lÖch gi¸ xuÊt khÈu mñ cao su nguyªn liÖu cha qua s¬ chÕ víi
møc míi lµ 10%. §iÒu nµy sÏ h¹n chÕ t×nh tr¹ng b¸n mñ cao su cha qua s¬ chÕ
nh thêi gian tríc mµ tËp trung chÕ biÕn cao su RS mµ thÞ trêng EU ®ang cã
nhu cÇu rÊt lín.
2.2 C¸c níc Ch©u Mü La Tinh.
C¸c níc Ch©u Mü La Tinh lµ Brazil, Mexico, Colombia, Pªru hµng n¨m
s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu mét lîng lín cµ phª, rau qu¶, ®êng, ... sang Mü vµ c¸c
níc EU.
VÒ c¹nh tranh mÆt hµng rau qu¶ cña ViÖt Nam t¹i thÞ trêng EU, ë phÇn 1
®· ph©n tÝch kh¸ râ ®iÓm yÕu, ®iÓm m¹nh, thuËn lîi vµ khã kh¨n trong xuÊt
khÈu rau qu¶ ViÖt Nam sang EU. ë ®©y, víi nh÷ng ®èi thñ ë khu vùc nµy, cã
mét ®iÓm ViÖt Nam cÇn quan t©m trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh, ®ã lµ c¸c níc
nµy, ngoµi viÖc ®îc hëng chÕ ®é MFN vµ GSP, EU cßn ®a ra u ®·i vÒ quota vµ
møc thuÕ nhËp khÈu thÊp h¬n so víi nhËp khÈu rau qu¶ tõ ViÖt Nam thËm chÝ
sè mÆt hµng ®îc miÔn hoµn toµn. §iÒu nµy nghÜa lµ, bªn c¹nh viÖc c¹nh tranh
vÒ khèi lîng, chÊt lîng, chñng lo¹i, rau qu¶ ViÖt Nam cßn ph¶i c¹nh tranh vÒ
gi¸ víi rau qu¶ cña c¸c níc Ch©u Mü La Tinh.
30

31. VÒ mÆt hµng cµ phª, cµ phª ViÖt Nam ®îc ®¸nh gi¸ lµ cã n¨ng lùc c¹nh
tranh cao vµ hiÖn nay cµ phª cña ViÖt Nam ®ang chiÕm 45% thÞ phÇn t¹i thÞ tr-
êng EU, trong khi Brazil l¹i lµ níc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª lín nhÊt thÕ
giíi vµ còng chiÕm thÞ phÇn lín t¹i thÞ trêng EU. Do vËy, ViÖt Nam sÏ ph¶i
®èi mÆt víi mét ®èi thñ c¹nh tranh lín m¹nh lµ Brazil.
C¹nh tranh vÒ cµ phª xuÊt khÈu cña ViÖt Nam víi Brazil t¹i EU.
Niªn vô 2001/2002, Brazil ®· xuÊt khÈu tæng céng 23,550 triÖu bao cµ
phª. Trong khi ®ã, ViÖt Nam xuÊt khÈu 14,280 triÖu bao, 50% lîng cµ p hª ®-
îc xuÊt sang EU, chiÕm 45% thÞ phÇn EU. Con sè nµy nãi lªn n¨ng lùc c¹nh
tranh cña cµ phª ViÖt Nam vµ nh÷ng ®iÓm m¹nh mµ ViÖt Nam ph¶i tËn dông
®Ó tiÕp tôc c¹nh tranh víi Brazin, ®ã lµ:
Thø nhÊt: ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn rÊt phï hîp cho viÖc trång c©y
cµ phª lµ mét níc n»m trong vµnh ®ai nhiÖt ®íi B¾c b¸n cÇu, tr¶i dµi theo ph-
¬ng kinh tuyÕn tõ 80
30' ®Õn 230
30' vÜ ®é B¾c, ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, ®é Èm, lîng
ma ®· mang l¹i cho cµ phª mét h¬ng vÞ rÊt riªng, rÊt ®Ëm ®µ vµ tù nhiªn, phï
hîp víi së thÝch cña ngêi tiªu dïng Eu. Do vËy, c«ng ty EU ®· ký rÊt nhiÒu
hîp ®ång víi ViÖt Nam ®Ó nhËp khÈu cµ phª ViÖt Nam.
Thø hai: chñng lo¹i cµ phª cña ViÖt Nam hoµn toµn ®¸p øng nhu cÇu cña
thÞ trêng EU v× thÞ trêng nµy chñ yÕu tiªu thô 2 lo¹i cµ phª chÝnh lµ Arabica vµ
Robusta. ë 160
14' vÜ ®é B¾c cã ®Ìo H¶i V©n n»m ngang ra ®Õn biÓn, t¹o ra
mét bøc têng thµnh cao h¬n 100 mÐt, ng¨n giã mïa §«ng B¾c vµ chia ®Þa lý
khÝ hËu ViÖt Nam ra lµm 2 miÒn. MiÒn ®Þa lý khÝ hËu phÝa Nam thuéc ®íi khÝ
hËu nãng Èm thÝch hîp víi viÖc tång cµ phª Robusta, trong khi ®ã, miÒn khÝ
hËu phÝa B¾c cã mïa ®«ng l¹nh vµ ma phïn thuËn lîi cho cµ phª Arabica ph¸t
triÓn. Nh vËy, ®Æc ®iÓm khÝ hËu ViÖt Nam kh«ng nh÷ng thÝch hîp víi c©y cµ
phª mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn cña 2 lo¹i cµ phª hiÖn ®ang ®îc
bu«n b¸n phæ biÕn t¹i thÞ trêng EU.
Bªn c¹nh ®ã, chi phÝ lao ®éng vµ chi phÝ s¶n xuÊt cµ phª ë ViÖt Nam hiÖn
nay lµ thÊp h¬n so víi ®èi thñ c¹nh tranh chÝnh. Chi phÝ lao ®éng cña ViÖt
Nam thÊp h¬n Brazil tõ 3 - 5 lÇn. MÆt kh¸c, n¨ng suÊt cµ phª cña ViÖt Nam l¹i
thuéc vµo lo¹i cao nhÊt trong sè c¸c níc xuÊt khÈu cµ phª, cô thÓ n¨ng suÊt
trung b×nh ®¹t 13.000 kg/ha, cao h¬n møc trung b×nh cña thÕ giíi 2,35 lÇn vµ
cao h¬n møc trung b×nh cña Brazil lµ 1,5 lÇn. Do vËy, ch¾c ch¾n chi phÝ s¶n
xuÊt cµ phª cña ViÖt Nam thÊp h¬n nhiÒu so víi Brazil. Chi phÝ s¶n xuÊt sÏ
31

32. quyÕt ®Þnh gi¸ c¶. Nãi c¸ch kh¸c, gi¸ cµ phª ViÖt Nam t¹i thÞ trêng EU thÊp
h¬n cña Brazil lµ yÕu tè quan träng t¹o nªn søc c¹nh tranh cao h¬n cña mÆt
hµng cµ phª ViÖt Nam so víi cña Brazil.
Tuy nhiªn, trong 2 n¨m tíi, ViÖt Nam sÏ gÆp khã kh¨n trong viÖc duy tr×
s¶n lîng cµ phª ®Ó cung cÊp ra thÞ trêng thÕ giíi nãi chung vµ thÞ trêng EU nãi
riªng. Theo dù b¸o cña Bé N«ng nghiÖp Hoa Kú (USDA), s¶n lîng cµ phª
ViÖt Nam sÏ gi¶m tõ 11,9 triÖu bao n¨m 2002 xuèng 10,35 triÖu bao n¨m
2003 (tøc lµ gi¶m 19,1%) trong khi nhu cÇu tiªu thô cµ phª cña Trung Quèc
t¨ng, cho nªn viÖc duy tr× vµ t¨ng s¶n lîng cµ phª xuÊt khÈu sang EU vµo n¨m
2003 lµ rÊt khã.
Mét xu híng tiªu dïng cµ phª n÷a cña thÞ trêng EU mµ ViÖt Nam rÊt cÇn
quan t©m, ®ã lµ xu híng chuyÓn sang dïng cµ phª Arabica ngµy cµng t¨ng.
HiÖn nay, xuÊt khÈu cµ phª Arabica vµ Robusta cñ ViÖt Nam theo tû lÖ 50 :
50, trong khi 78,2% s¶n lîng cµ phª xuÊt khÈu vµo EU cña Brazil lµ cµ phª
Arabica, cßn cµ phª Robusta chØ chiÕm 21,8%. Do vËy, ViÖt Nam nªn sím
®iÒu chØnh c¬ cÊu xuÊt khÈu 2 lo¹i cµ phª nµy ®Ó ®¸p øng ®îc nhu cÇu ®ang
thay ®æi cña thÞ trêng EU.
2.3 C¸c níc Ch©u ¸ kh¸c (ngoµi ASEAN).
C¸c níc Ch©u ¸ vÉn lµ khu vùc cung cÊp chÌ lín trªn thÕ giíi, riªng 4 níc
Ên §é, Srilanka, Kªnya, Trung Quèc chiÕm trªn 80% s¶n lîng chÌ thÕ giíi.
Ên §é lµ s¶n xuÊt chÌ lín nhÊt thÕ giíi víi s¶n lîng b×nh qu©n 823 ngh×n
tÊn/n¨m, nhng xuÊt khÈu l¹i ®øng sau Kªnya vµ Srilanka. S¶n lîng chÌ cña Ên
§é chiÕm kho¶ng 30% s¶n lîng chÌ thÕ giíi, n¨m 2002 ®¹t 822 ngh×n tÊn,
gi¶m 4% so víi n¨m 2001. Theo hiÖp héi chÌ Ên §é, xuÊt khÈu gÆp rÊt nhiÒu
khã kh¨n do bÞ chÌ cña Srilanka, Trung Quèc,... c¹nh tranh.
N¨m 2002, Trung Quèc s¶n xuÊt kho¶ng 702 - 720 tÊn chÌ. Srilanka còng
trë thµnh níc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu chÌ lín trªn thÕ giíi víi s¶n lîng íc ®¹t
307 - 310 ngµn tÊn 8
.
So víi s¶n lîng chÌ xuÊt khÈu cña c¸c níc trªn, s¶n lîng chÌ xuÊt khÈu
cña ViÖt Nam vµo lo¹i thÊp. Tuy s¶n lîng chÌ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam t¨ng
®¸ng kÓ qua tõng n¨m: tõ 18,8 ngh×n tÊn n¨m 1995 lªn 55,6 ngh×n tÊn 2000 vµ
75 ngh×n tÊn n¨m 2002 nhng ®Õn nay lîng chÌ xuÊt khÈu vµo thÞ trêng EU
8
Côc diÖn kinh tÕ thÕ giíi 2002 vµ dù b¸o th¬ng m¹i 2003 - Bé Th¬ng M¹i.
32

33. míi ®¹t 3,45 ngh×n tÊn, chiÕm 1,5% lîng chÌ Eu nhËp vµo mçi n¨m (kho¶ng
230 ngh×n tÊn) 9
do n¨ng lùc c¹nh tranh cña mÆt hµng nµy cßn thÊp.
Tríc hÕt, gi¸ thµnh s¶n xuÊt chÌ Ýt mang tÝnh c¹nh tranh so víi gi¸ thµnh
s¶n xuÊt chÌ cña c¸c ®èi thñ kh¸c. ViÖt Nam tuy cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn rÊt
thuËn lîi cho viÖc trång chÌ, chÌ ®îc ph©n bè trªn diÖn tÝch lín, h×nh thµnh
vïng nguyªn liÖu tËp trung, nhng n¨ng suÊt chÌ l¹i thuéc vµo lo¹i thÊp nhÊt
trªn thÕ giíi, chØ b»ng 52% n¨ng suÊt b×nh qu©n cña Ch©u ¸. §Çu t kh¸ lín
vµo s¶n xuÊt nhng n¨ng suÊt thu ®îc l¹i thÊp ®Èy gi¸ thµnh s¶n xuÊt chÌ lªn
cao . Trong khi ®ã, thÞ trêng EU ®a ra tiªu chuÈn vÒ an toµn thùc phÈm mét
c¸ch chÆt chÏ khiÕn c¸c nhµ xuÊt khÈu ViÖt Nam muèn th©m nhËp thÞ trêng
chÌ EU ph¶i ®Çu t ®Ó s¶n xuÊt chÌ s¹ch. Bé trëng Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t
triÓn n«ng th«n - Lª Huy Ngä - ®· ph¸t biÓu "VÊn ®Ò cèt tö cña ngµnh chÌ
ViÖt Nam lµ kiÓm so¸t d lîng ho¸ chÊt ®éc h¹i trong nguyªn liÖu. Ph¸t triÓn
trång chÌ s¹ch lµ mét gi¶i ph¸p" 10
. §©y lµ lo¹i chÌ ®îc trång vµ ch¨m sãc
b»ng biÖn ph¸p phßng trõ tæng hîp vµ bãn ph©n ho¸ häc h¹n chÕ. BiÖn ph¸p
nµy tèn kÐm lµm t¨ng gi¸ thµnh s¶n xuÊt chÌ.
Mét mÆt, gi¸ thµnh s¶n xuÊt trong níc cao. MÆt kh¸c, gi¸ b¸n t¹i EU lu«n
thÊp h¬n 10 - 20% so víi møc gi¸ xuÊt khÈu cña c¸c níc kh¸c. Nh vËy, gi¸
thµnh b¸n thÊp, chi phÝ trång vµ chÕ biÕn cao ®· lµm gi¶m tÝnh c¹nh tranh cña
mÆt hµng nµy.
Vµ l¹i, hiÖn nay c«ng nghÖ chÕ biÕn chÌ ë ViÖt Nam cßn nhiÒu bÊt cËp,
kh«ng ®¸p øng ®îc yªu cÇu vÒ chÊt lîng vµ sù phong phó, ®a d¹ng s¶n phÈm
cña thÞ trêng EU. ViÖt Nam míi cã 76 c¬ së chÕ biÕn c«ng nghiÖp vµ h¬n
1000 c¬ së chÕ biÕn nhá víi tæng c«ng suÊt 1.100 tÊn bóp t¬i/ngµy, trong ®ã
chÕ biÕn chÌ xuÊt khÈu 620 - 650 tÊn bóp t¬i/ngµy 11
. PhÇn lín c¸c nhµ m¸y
chÕ biÕn nµy ®îc x©y dùng tõ l©u, thiÕt bÞ cò nªn chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh
phÈm cao, trong khi chÊt lîng thÊp. §©y lµ nh÷ng nguyªn nh©n ¶nh hëng
kh«ng nhá ®Õn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mÆt hµng chÌ hiÖn nay.
Tãm l¹i, trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh víi c¸c ®èi thñ Th¸i Lan, Malaysia,
Indonªsia, Ên §é, Brazil,... hµng n«ng s¶n ViÖt Nam béc lé nhiÒu u thÕ chung
nhng còng vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ. Thø nhÊt, cïng mét mÆt hµng nhng gi¸ cña
ViÖt Nam lu«n thÊp h¬n gi¸ cña c¸c níc kh¸c. Thø hai, chÊt lîng hµng n«ng
9
B¸o thÞ trêng - Sè 130 + 131/2003.
10
B¸o Th¬ng m¹i - sè 3 - 2003.
11
Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n - Thùc tr¹ng ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn ViÖt Nam.
33
Tải bản FULL (70 trang): https://bit.ly/2RiiBMz
Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net

34. s¶n nh×n chung lµ thÊp, mÉu m· kÐm hÊp dÉn, chñng lo¹i Ýt. Thø 3, thÞ trêng
EU gÇn nh vÉn rÊt thiÕu th«ng tin vÒ hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam
nªn nhiÒu khi hµng kh«ng ®îc xuÊt khÈu trùc tiÕp tõ ViÖt Nam sang EU mµ
ph¶i qua mét níc thø 3, thø 4, c¸c mÆt hµng n«ng s¶n ViÖt Nam vÉn cha x©y
dùng ®îc th¬ng hiÖu ®Ó g©y uy tÝn trªn thÞ trêng EU nh hµng cña c¸c níc
kh¸c. V× vËy, trong t¬ng lai, híng nh»m t¨ng cêng n¨ng lùc c¹nh tranh cña
hµng n«ng s¶n ViÖt Nam t¹i thÞ trêng nµy lµ: ®a d¹ng ho¸ chñng lo¹i s¶n
phÈm; c¶i thiÖn chÊt lîng s¶n phÈm, mÉu m· b»ng c¸ch ®Çu t m¹nh vµo c«ng
nghÖ chÕ biÕn, b¶o qu¶n, bao b× hÊp dÉn, t¨ng cêng kÕt nèi th«ng tin gi÷a c¸c
nhµ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµ c¸c c«ng ty cña EU.
3 Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n trong viÖc xuÊt khÈu hµng n«ng s¶n
ViÖt Nam sang EU.
3.1 ThuËn lîi.
3.1.1 Sù c¶i thiÖn trong quan hÖ ViÖt Nam - EU.
Quan hÖ ViÖt Nam - EU lµ mét mèi quanhÖ tr¶i qua qu¸ tr×nh lÞch sö l©u
dµi. Tõ chç ViÖt Nam - EU ®øng trªn 2 quan ®iÓm chÝnh trÞ ®èi lËp ®Õn chç 2
bªn ®· cã mét mèi quan hÖ h÷u h¶o vµ ngµy cµng bÒn chÆt h¬n trong tÊt c¶
c¸c lÜnh vùc kÓ tõ khi ViÖt Nam b×nh thêng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao víi céng
®ång Ch©u ¢u n¨m 1990. §Æc biÖt, HiÖp ®Þnh khung ViÖt Nam - EU ngµy
17/7/1995 ®· chÊm døt thêi kú EU ¸p dông chÝnh s¸ch th¬ng m¹i chung ®èi
víi c¸c níc XHCN víi ViÖt Nam. Tuy HiÖp ®Þnh khung kh«ng dµnh cho ViÖt
Nam bÊt cø mét sù gi¶m thuÕ quan nµo nhng EU ®· tuyªn bè sÏ thóc ®Èy ®Ó
ViÖt Nam sím trë thµnh thµnh viªn cña Tæ chøc Th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO),
hai bªn sÏ giµnh cho nhau qui chÕ tèi huÖ quèc. §iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng
v× nã t¹o c¬ héi cho ViÖt Nam th©m nhËp vµo thÞ trêng EU.
3.1.2. C¬ së ph¸p lý.
"HiÖp ®Þnh hîp t¸c gi÷a Céng hoµ x· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam vµ Céng
®ång Ch©u ¢u" ký ngµy 17/7/1995 bao gåm 21 ®iÒu kho¶n vµ 3 phô lôc ®Ýnh
kÌm víi néi dung tËp trung vµo nh÷ng c¬ héi míi quan träng trong viÖc bu«n
b¸n c¸c mÆt hµng vµ ®a ra qui íc vÒ quan hÖ th¬ng m¹i. C¸c bªn t¹o ®iÒu kiÖn
thuËn lîi trong khu«n khæ ph¸p lu©t nh dµnh cho nhau ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho
xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ tho¶ thuËn xem xÐt c¸ch thøc vµ biÖn ph¸p ph¸ bá
hµng rµo th¬ng m¹i gi÷a hai bªn, ®ång thêi trao ®æi th«ng tin vÒ c¬ héi thÞ tr-
34
Tải bản FULL (70 trang): https://bit.ly/2RiiBMz
Dự phòng: fb.com/TaiHo123doc.net

35. êng, c¶i thiÖn quan hÖ hîp t¸c vÒ c¸c vÊn ®Ò h¶i quan gi÷a c¸c nhµ chøc tr¸ch
t¬ng øng cña m×nh. Sau khi ký hiÖp ®Þnh khung, hai bªn ®· dµnh cho nhau c¸c
quy chÕ u ®·i tèi huÖ quèc (MFN) vµ më cöa cho hµng ho¸ c¸c bªn vµo thÞ tr-
êng cña nhau. Hµng ho¸ cã xuÊt xø tõ ViÖt Nam ®îc hëng qui chÕ u ®·i chung
phæ cËp (GSP).
3.1.3. ChÝnh s¸ch u ®·i cña EU ®èi víi hµng n«ng s¶n cña c¸c níc
®ang ph¸t triÓn.
ViÖt Nam lµ níc ®ang ph¸t triÓn, nhiÒu nhãm hµng xuÊt khÈu cña ViÖt
Nam, trong ®ã cã hµng n«ng s¶n ®îc hëng hÖ thèng u ®·i thuÕ quan phæ cËp
míi cña EU ¸p dông tõ ngµy 1/7/1999. Qui chÕ GSP míi cña EU qui ®Þnh 4
nhãm s¶n phÈm cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®îc hëng GSP. Theo ®ã, c¸c mÆt
hµng n«ng s¶n cña ViÖt Nam phÇn lín thuéc nhãm rÊt nh¹y c¶m vµ b¸n nh¹y
c¶m ®îc hëng møc thuÕ lÇn lît lµ 85% vµ 35% møc thuÕ nhËp khÈu th«ng th-
êng MFN. ThËm chÝ cã nhãm hµng nh h¹t ®iÒu, cao su, ®
… îc miÔn hoµn toµn
thuÕ nhËp khÈu. §©y lµ ®iÒu kiÖn gióp ViÖt Nam bªn c¹nh gi÷ gi¸ hµng n«ng
s¶n xuÊt khÈu ë møc ®é æn ®Þnh, t¨ng cêng khèi lîng xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng
n«ng s¶n vµo thÞ trêng EU. Ngoµi ra, EU cßn dù ®Þnh gi¶m thuÕ nhËp khÈu
xuèng cßn 36% ®Ó thóc ®Èy sù tiÕp cËn thÞ trêng EU cña hµng n«ng s¶n ®Õn tõ
c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.
3.1.4. S¶n xuÊt trong níc
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, s¶n lîng c¸c n«ng s¶n cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu sang EU
®Òu ®¹t tèc ®é t¨ng cao nh: g¹o 13%/n¨m, cµ phª nh©n 18,36%/n¨m, mñ cao
su kh« 16,68%/n¨m, … Cïng víi sù gia t¨ng c¶ vÒ gi¸ trÞ s¶n lîng n«ng
nghiÖp lµ sù n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm vµ sù h×nh thµnh c¸c vïng s¶n xuÊt
hµng hãa tËp trung. Trong nhãm l¬ng thùc, tû lÖ g¹o th¬m, g¹o ®Æc s¶n ®îc
n©ng cao râ rÖt. Trong s¶n xuÊt c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶ ®· h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn c¸c vïng trång tËp trung quy m« lín, s¶n lîng hµng hãa nhiÒu, g¾n
víi chÕ biÕn vµ tiªu thô nh g¹o ë ®ång b»ng s«ng Hång, s«ng Cöu Long; cµ
phª ë §¾c L¾c, Bu«n Mª Thuét; mÝa ®êng ë Lam S¬n (Thanh Hãa); v¶i thiÒu
ë Lôc Ng¹n (Hµ B¾c)… Nh÷ng n¨m qua ngêi s¶n xuÊt ®· quan t©m nhiÒu h¬n
®Õn thÞ trêng tiªu thô EU ®Ó tõ ®ã bè trÝ c¬ cÊu c©y trång hîp lý h¬n. ChÝnh b-
íc tiÕn cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong níc lµ mét yÕu tè thuËn lîi c¬ b¶n cho
xuÊt khÈu hµng n«ng s¶n ViÖt Nam sang EU.
3.1.5. ThÞ trêng
35
3554902