Mongolian energy sector bayarbaatar

1. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ САЛБАРЫН ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ,
ТУЛГАМДСАН АСУУДАЛ, ЦААШИД АВАХ АРГА ХЭМЖЭЭ
1. Салбарын одоогийн байдал
Манай улсын эрчим хүчний систем нь Баруун бүсийн эрчим хүчний систем, Алтай-
Улиастайн эрчим хүчний систем, Төвийн бүсийн эрчим хүчний систем, Дорнод бүсийн эрчим
хүчний систем гэсэн дөрвөн системд хуваагддаг бөгөөд үүнд 7 дулааны цахилгаан станц,
Дөргөн, Тайширын усан цахилгаан станц, Алтай, Улиастайн дизель станцууд болон бага
чадлын сэргээгдэх эрчим хүчний үүсвэрүүдээс цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэн 220110 кВ-ын
дэд станц, дамжуулах сүлжээ, 351060,4 кВ-ын түгээх сүлжээгээр дамжуулан хэрэглэгчдэд
цахилгаан түгээж байна.
Улсын хэмжээнд 220 кВ-ын 6 дэд станц, 1400 гаруй км шугам, 110 кВ-ын 30 гаруй дэд
станц 4240 км шугам, 0.22-35 кВ-ын 3300 гаруй дэд станц, 25000 гаруй км цахилгаан
дамжуулах шугамаар дамжуулан хэрэглэгчдэд цахилгаан түгээж байна.
Цахилгаан дамжуулах түгээх шугамын урт км
Хүчдлийн
түвшин кВ
Төвийн бүс Баруун бүс Зүүн бүс Нийт
220 1044 - 1044
110 3196 739 305 4240
35 5588 640 693 6921
15 1079 486 547 2112
6-10 8196 615 828 9639
Эрчим хүчний төв, баруун, зүүн бүсийн системийн дүнгээр 2009 онä дулааны цахилгаан
станцаар 3,989.7 сая кВт.ц, усан цахилгаан станцаар 11.05 сая кВт.ц цахилгаан үйлдвэрлэж,
импортоор 180.8 сая кВт.ц цахилгаан худалдан авч, экспортод 21.2 сая кВт.ц цахилгаан
гарган, 2,746.9 сая кВт.ц цахилгаан эрчим хүч, 6,399.7 мян.Гкал дулаан хэрэглэгчдэд
ò¿ãýýæýý.
Мөн дулааны цахилгаан станцаас үйлдвэрлэсэн дулаанаар Улаанбаатар, Дархан,
Эрдэнэт хотууд, Чойбалсан, Даланзадгад сумдыг дулаанаар хангаж байна. Багануур, Налайх
зэрэг томоохон суурин газрууд болон аймгийн төвүүдийг дулааны станцууд, том чадлын уурын
зуухаар дулаанаар хангаж байна.
Цахилгаан станцуудын суурилагдсан хүчин чадал
№ Эх үүсвэр
Хүчин чадал
цахилгаан, мВт
Хүчин чадал
Дулаан, Гкал /цаг
Төслийн
одоо
байгаа
Төслөөр
одоо
байгаа
1. Дулааны II цахилгаан станц 24 21.5 93.5 93.5
2. Дулааны III цахилгаан станц 148 136 570 570
3. Дулааны IV цахилгаан станц 540 560 1185 1185
4. Дархан дулааны цахилгаан станц 48 48 290 290
5. Эрдэнэт дулааны цахилгаан станц 36 28.8 193.5 193.5
6. Төвийн бүс дүн 796 794.3 2332 2332
7. Дорнод бүсийн эрчим хүчний систем
Чойбалсан хотын дулааны цахилгаан
36 36 173.5 150
2009 оны дөрөвдүгээр сар 1

2. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
станц
8.
Баруун бүсийн эрчим хүчний систем
Дөргөний УЦС
12 12
9.
Алтай-Улиастайн эрчим хүчний
систем Тайширын УЦС
11 11
10.
Даланзадгад дулааны цахилгаан
станц
6 5.4 7 2
11. ДҮН 861 858.7 2512.5 2484
Монгол улсын 21 аймгийн 333 сум, суурин газрын эрчим хүчний хангамжийн одоогийн
байдлыг авч үзвэл нийт 307 сум суурин газрыг төвлөрсөн ЦЭХ-д холбох ЦДАШ, дэд станц
барьсан бөгөөд үүнээс 274 сумын төвийг эрчим хүчинд холбосон ба Говь-Алтай, Завхан
аймгийн 34 сумын ЦДАШ, дэд станцыг барьсан ч эрчим хүчний эх үүсвэргүй тул эрчим хүчинд
холбогдоогүй байна.
• 2010 оноос хойш төвлөрсөн цахилгаан хангамжид холбогдох эсвэл сэргээгдэх
эрчим хүчээр хангагдах 15 сум байна. Үүнээс:
2011-2015 онд багтан төвлөрсөн цахилгаан
хангамжид холбогдох сумд
Сэргээгдэх эрчим хүчээр хангагдсан, 2015
-2020 онд төвлөрсөн цахилгаан хангамжид
холбогдох сумд
Өмнөговь аймгийн
• Баян-Овоо,
• Ханбогд,
• Цогтцэций
Дорнод аймгийн
• Матад,
Баянхонгор аймгийн
• Баян-Өндөр,
• Баянцагаан,
• Шинэжинст,
Завхан аймгийн
• Дөрвөлжин,
• Ургамал,
Говь-Алтай аймгийн
• Алтай,
• Бугат,
• Цээл,
Өмнөговь аймгийн
• Манлай,
Дорноговь аймгийн
• Хатанбулаг,
• Мандах,
4 11
Монгол улсын 2007 оны төсвийн тухай хуулийн дагуу 83 сумын ЦДАШ, дэд станц барихад
79.6 тэр бум төгрөг баталсан бөгөөд 2007 онд 56 сумын шугам, дэд станцыг түлхүүр гардуулах
шууд гэрээ байгуулан хэрэгжүүлсэн байна.
Эрчим хүчний салбарт 1990 оноос 2008 оныг дуусталх хугацаанд ãàäààä îðîí, îëîí óëñûí
áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãààñ нилээд хэмжээний зээл тусламж олгосон ба нийт 575,3
сая ам.долларын зээл, тусламжийн 347,9 сая ам.доллар нь зээлд, 227.4 нь тусламжид
зарцуулагдсан байна. Ýäãýýð çýýë òóñëàìæèéí õºðºí㺺ð íèéò 67 òºñºë õºòºëáºðèéã
õýðýãæ¿¿ëñýí áóþó õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Засгийн Газар, салбарын яамнаас эрчим хүчний үйлдвэр, эх үүсвэрүүдэд
хөрөнгө оруулалт хийхэд ихээхэн анхаарч ажиллан, эíýõ¿¿ зээлийн õºðºí㺺ð дулаан
цахилгааны эх үүсвэр, дамжуулах, түгээх сүлжээнүүдийн технологийн шинэчлэлт,
2009 оны дөрөвдүгээр сар 2

3. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
өргөтгөл, эрчим хүчний алдагдал бууруулах, үр ашгийг дээшлүүлэх íýí øààðäëàãàòàé
ажлуудыг хийж гүйцэтгэж тодорхой үр дүнд хүрсэн юм.
Нийт зээлийн 186.1 сая ам.доллар буюу 53,4 хувийг дулааны цахилгаан
станцуудад авсан ба эх үүсвэрүүдэд хэрэгжүүлсэн, хөрөнгө оруулалт, төслийн талаар
танилцуулбал:
2008 онд Монгол улсыг хөгжүүлэх сангийн болон улсын төсвийн хөрөнгөөр 2008 онд 86,1
тэрбум төгрөгийн санхүүжилттэй 64 төсөл арга хэмжээ хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсний дотор
62,5 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөгтэй ЦДАШ, дэд станцын 50 төсөл арга хэмжээг
хэрэгжүүлжээ.
2009 онд Улсын төсвийн болон, Улс хөгжүүлэх сангийн хөрөнгө оруулалтаар Эрчим хүчний
салбарт нийт шинээр 4288.8 сая төгрөгийн төсөвт өртөгтэй ЦДАШ, дэд станцын, 6956.2 сая
төгрөгийн өртөгтэй Дулааны станц, дулааны шугамын шинэчлэлтийн ажлыг хийж гүйцэтгэлээ.
Монгол улсын хэмжээнд сүүлийн 20 гаруй жилд шинээр эрчим хүчний эх үүсвэр ашиглалтад
оруулсангүй. Эрчим хүчний хэрэглээний өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээг хангахын тулд шинээр
барих эх үүсвэрийн талаар зөв, тодорхой бодлого баримтлан хэрэгжүүлэх шаардлагатай
болсон байна.
Иймд эрчим хүчний салбарын техникийн одоогийн байдал цаашид баримтлах чиглэлийн
талаар бүс бүрээр дэлгэрүүлж ярья.
1.1 Баруун бүсийн эрчим хүчний систем
Дөргөний УЦС 2009 онд ашиглалтад орсноор ББЭХС-нь өөрийн эх үүсвэртэй болсон ба
одоо УЦС-ын үйлдвэрлэсэн цахилгаан болон ОХУ-н Красноярскийн эрчим хүчний системээс
импортлож буй цахилгаанаар баруун гурван /Увс, Баян-Өлгий, Ховд/ аймгийг цахилгаанаар
хангаж байна.
2009 оны дөрөвдүгээр сар 3

4. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
Улсын хилээс Улаангом, Ховд, Өлгийн дэд станц хүртэлхи 110 кВ-н 462.5 км өндөр
хүчдэлийн цахилгаан дамжуулах шугам, 110/35/6 кВ-н 4 дэд станц нь дамжуулах сүлжээ,
гурван аймгийн төв болон сумдыг тэжээсэн 35/6/0.4 кВ хүчдэлтэй шугам дэд станц бүхий нам
хүчдэлийн хэсэг нь хуваарилах сүлжээнд ордог.
ББЭХС-н жилийн нийт хэрэглээ нь 71,8 сая кВт цаг, хамгийн их ачаалал нь өвлийн улиралд
17 МВт, бага ачаалал нь зуны улиралд 2,4МВт байна.
Дөргөний станцын суурилагдсан хүчин чадал нь 12 МВт бөгөөд хэвийн горимд 4,3 Мвт
ачаалал авч жилд 38 орчим сая кВт цаг цахилгаан үйлдвэрлэж хэрэглэгчдэд түгээх боломжтой
тул УЦС дангаараа ажиллаад баруун бүсийн нийт хэрэглээг хангаж чадахгүй тул ОХУ-ын
цахилгаан системтэй заавал зэрэгцээ ажиллах шаардлагатай.
Баруун бүсийн цахилгааны хэрэглээ
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
саяквт.цаг
Баруун бүсийн ДЦС-ын үйлдвэрлэх
цахилгаан
ББЭХС-ийн импортоор авсан цахилгаан
Дөргөний УЦС-ын үйлдвэрлэх цахилгаан
2009 оны дөрөвдүгээр сар 4

5. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
2009 онд ББЭХС нь 2991,6 сая төгрөгийн борлуулалтын орлого олж 3300 сая төгрөгийн
татаас авч нийт 6291,6 сая төгрөгийн орлоготой 6393,7 сая төгрөгийн зардал гарган 102,1 сая
төгрөгийн алдагдалтай ажилласан байна.
2009 оны цахилгаан түгээлтийн алдагдал өмнөх онîîс 6,1 нэгжээр буурч 29,2 %-д хүрч 3,8 сая
кВт.ц цахилгааны хэмнэлт гаргасан байна. 2009 онд баруун бүсийн цахилгаан түгээх
компаниудад дэлхийн банкны хөрөнгөөр түгээлтийн алдагдал бууруулах төсөл “Ховд ЦТС”
ХХК, “Увс ЦТС” ХХК-д бүрэн хэрэгжиж дууссан, Баян-Өлгийн ÖØÑÃ-ûí хувьд дээрх төслийн
хэрэгжилт 90 гаруй хувьтай байгаа нь тус бүсийн цахилгаан түгээлтийн алдагдал буурàхад
тодорхой үр дүн өгсөн бàéíà.
Баруун бүсийн түгээлтийн алдагдлын хэмжээ %
20
25
30
35
40
45 %
Алдагдлын хувь 40,2 40,2 40,3 42,6 40,5 36,5 35,3 29,2
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
2010 онд ББЭХС нь ОХУ-аас 14,5 МВт чадалтай 63,04 сая кВт.цаг цахилгааныг 1,43
руб/кВт.цаг тарифаар худалдан авч төлбөрт нь 4,3 тэрбум төгрөг, Дөргөний УЦС-аас 3,5 МВт
чадалтай 16,5 сая кВт.цаг цахилгааныг 32,1 төгрөг/кВт.цаг тарифаар худалдан авч төлбөрт нь
510 сая төгрөг тус тус зарцуулахаар байна.
Нийт 79,5 сая кВт.цаг цахилгааныг 3,3 тэрбум төгрөгөөр борлуулж 9,2 тэр бум
төгрөгийн зардал гаргаж татаасанд 4,0 тэрбум төгрөг авч 7,2 тэрбум төгрөгийн орлого
төвлөрүүлж 1,9 тэрбум төгрөгийн алдагдал гарч байна.
Баруун бүсийн ЭХС-д төрөөс олгосон татаас
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
саятөгрөг
Баруун бүс татаас 1105,3 1035 1354 2000 3300
2005 2006 2007 2008 2009
Цаашид импортын цахилгааны үнэ жил бүр өсч, төрөөс жил бүр 4,0 тэрбум төгрөгийн
татаас өгч ажиллах боломжгүй тул Нүүрсхотгор, Хар тарвагатай, Хөшөөт зэрэг нүүрсний орд
газруудыг түшиглэн 24 МВт-аас багагүй дулааны цахилгаан станц барих судалгааг хийж
хувийн хөрөнгө оруулалтаар цахилгаан станц бариулан энэ системийн тогтвортой найдвартай
ажиллагааг хангахын зэрэгцээ бүс нутгийн хэрэгцээтэй уялдуулан чадлыг 60 МВт хүртэл
нэмэгдүүлэн Мянгад-Улиастайн 220 кВ-ын ЦДАШ-ыг барьж Алтай-Улиастайн системтэй
холбон нэгдсэн систем үүсгэх шаардлагатай.
2009 оны дөрөвдүгээр сар 5

6. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
Баруун бүсийн эрчим хүчний системийн тулгамдсан асуудлууд
1. Дөргөний УЦС-тай зэрэгцээ ажиллах, импортоор авах цахилгааны чадлыг хаах шинэ эх
үүсвэр барих судалгаа хийх
2. Үйл ажиллагааны зардлыг бууруулах, үнэ тарифын тооцоог боловсронгуй болгож
санхүү эдийн засгийн байдлыг сайжруулах
3. Системийн найдвартай ажиллагааг дээшлүүлэх судалгаа хийж, техникийн шинэчлэлийн
хөтөлбөр хэрэгжүүлэх.
4. Алтай-Улиастайн болон ТЭХС-тэй холбогдох горимын тооцоо судалгаа, зураг төслийг
гаргах
1.2 Алтай-Улиастайн эрчим хүчний систем
Завхан Говь-Алтай аймгийн хувьд тусдаа бие даан ажилладаг дизель цахилгаан
станцуудтай. Нэг аймагт 500-1000 кВт чадалтай 8-12 дизель станц, 10/0.4, 6/0.4кВ хүчдэлтэй
цахилгаан дамжуулах шугам бүхий хуваарилах сүлжээтэй. Говь-Алтай аймаг КАТ маягийн
дизель станцуудтай. Завхан аймаг ДГ-72, КАТ болон Вольва үйлдвэрийн дизель станцуудтай.
2007-2008 онд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар Завхан Говь-Алтай аймгийн ихэнхи
сумуудыг Тайширын станцтай холбох цахилгаан дамжуулах шугам, дэд станцын ажил
хийгдсэн. 35-110 кВ-ийн нийт 1816 км шугам, 57 дэд станцаас бүрдсэн дамжуулах, түгээх
шугам сүлжээнд 40 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдсэн боловч Тайширын
станц хугацаандаа ороогүй тул одоогоор шугам дэд станцыг ашиглалтад хүлээн аваагүй
байгаа.
Тайширын УЦС-ын нийт санхүүжилт нь ТЭЗҮ-д зааснаар 38,9 сая ам. доллар. Шугам, дэд
станцын хөрөнгө оруулалттай нийлээд одоогоор энэ бүс нутагт 90 орчим тэрбум төгрөгийн
хөрөнгө оруулалт хийгдсэн байна.
Энэ их хөрөнгө оруулалтын үр өгөөжийг дээшлүүлэх, цаашдын техник ашиглалтын байдал,
цахилгаан хангамжийн найдвартай ажиллагааг хангах зорилгоор 2008 оны 6 сард Алтай
Улиастай эрчим хүчний систем ХК-ийг байгуулж Тайширын УЦС болон бусад жижиг усан
станцууд, цахилгаан дамжуулах шугам дэд станцыг энэ системийн харьяанд өгөх шийдвэр
гарсан. Тус ТӨХК-д Алтай, Улиастайн эрчим хүчний үйлдвэр, цахилгаан түгээх сүлжээнүүд,
2009 оны дөрөвдүгээр сар 6

7. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
Тайшир, Богдын гол, Тосонцэнгэл, Гуулин, Цэцэн-Уул, Завханмандалын Усан цахилгаан
станцууд, Цээл, Бугатын нар, салхи хосолсон цахилгаан станцууд, 35-110 кв-ийн 1816 км
шугам, 57 дэд станцаас бүрдсэн дамжуулах шугам сүлжээ харъяалагдаж байна.
Завхан,Говь-Алтай аймгийн ЭХҮ-үүдэд төрөөс олгосон татаасын хэмжээ /сая төгрөг/
Эрчим хүчний үйлдвэр 2008 онд 2009
онд
2010 онд
батлагдсан
Сумын төвүүдэд
олгох дизелийн
түлшний үнэнд
Говь Алтай аймгийн ЭХҮ 4701,1 6132 6132 1300
Завхан аймгийн ЭХҮ 4575 5240 5240
ДизельЦС-тай аймгийн ЭХҮ-т олгосон татаас ба
ЦЭХ үйлдвэрлэл
-800
200
1200
2200
3200
4200
5200
6200сая₮
-1500,0
500,0
2500,0
4500,0
6500,0
8500,0
10500,0
12500,0
14500,0
мян кВт.цаг
Говь Алтайн ЭХҮ татаас
сая₮
1798,7 2523,8 2378,1 4701,1 6132 6132
Завханы ЭХҮ татаас сая₮ 2351 2962,1 2987,6 4575 5240 5240
Говь Алтайн ЭХҮ
үйлдвэрлэл мян кВт.цаг
7982,9 8459,26 9660,63 10862,0 11541,35 12529
Завханы ЭХҮ үйлдвэрлэл
мян кВт.цаг
8907 11281,6 11918,7 12555,8 13300 14240
2005 2006 2007 2008 2009 2010 ХБГ
Тайширын Усан цахилгаан станцын суурилагдсан чадал нь 11 МВт боловч усны нөөц,
станцын горим ажиллагааны байдлаас шалтгаалж дунджаар 3,5-4,1 МВт ачаалалтай буюу
жилдээ 36 сая орчим кВт цаг цахилгаан үйлдвэрлэх боломжтой. Хоёр аймгийн өвлийн их
ачаалал цаашид нэмэгдэж оргил ачаалал 10 МВт хүрэхээр байна.
Иймд цаашдаа хоёр аймгийн дизель станцын хэвийн ажиллагааг алдагдуулахгүй байх, засвар
үйлчилгээг хийж Усан станцтай өвөл зэрэгцээ ажиллуулах байдлаар ашиглах нь маш чухал
гэж үзэж байгаа.
Анх энэ усан цахилгаан станцын судалгаа тооцоог хийж байх үетэй харьцуулбал жил
бүр цахилгааны хэрэгцээ, шаардлага өсч байгаа тул усан станц ашиглалтад орсны дараа ч
энэ хоёр аймгийн цахилгааны хэрэгцээг бүрэн хангах боломжгүй байдалтай байна.
Говь-Алтай Завхан аймгуудыг тогтвортой цахилгааны эх үүсвэртэй болгохын тулд
цахилгааны үндсэн суурь ачааллын горимд ажиллах Могойн голын уурхайн нүүрсээр
ажилладаг дулааны цахилгаан станц барьж байгуулах ажлыг эхлүүлээд байна.
2009 оны дөрөвдүгээр сар 7

8. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
Могойн голын цахилгаан станц нь 2012 онд ашиглалтанд орох бөгөөд Тайширын УЦС-тай
зэрэгцээ ажиллаж Алтай-Улиастайн эрчим хүчний системийн бие дааж тогтвортой ажиллах
нөхцлийг бүрдүүлэн цахилгаан дамжуулах шугам барихад оруулсан хөрөнгө оруулалтын үр
өгөөжийг энэ хоёр аймгийн ард түмэн хүртэн цахилгаанаар бүрэн хангагдан бүс нутагт
үйлдвэрлэл хөгжин, ажлын байр нэмэгдэж амьдрал дээшлэх нэг гол нөхцөл бүрдэнэ гэж үзэж
байна.
Цаашид 2015 он гэхэд энэ станцыг Мөрөнгийн 110 кВ-ын дэд станцтай холбон төвийн бүсийн
эрчим хүчний системтэй холбох бөгөөд энэ нь одоогийн төвийн бүсийн системийн шугамын
алдагдлыг бууруулж ашиглалтын горимыг дээшлүүлэн Хөвсгөл аймгийн хэрэглэгчидийн
цахилгаан хангамжийн чанарыг сайжруулж хэрэглээг нэмэгдүүлэх, энэ бүс нутагт томоохон
үйлдвэр бий болох нөхцлийг мөн бүрдүүлж өгөх юм.
Дараагийн шатанд Баруун бүсийн системд шинэ эх үүсвэр ашиглалтад орж Мянгад-Улиастайн
220 кВ-ын ЦДАШ-ыг барьж Алтай-Улиастайн системтэй холбон нэгдсэн систем үүсэх
боломжтой болох юм.
Шийдвэрлэх ажил:
• Улсын төсвийн хөрөнгөөр баригдсан ЦДАШ, дэд станцуудыг АУЭХС-д хүлээн
авах, хяналт тавих
• Тайшир сум Есөнбулаг хотын хооронд 110 кВ-ын ЦДАШ барих
• Одоо ашиглагдаж байгаа дизель станцуудыг төрийн эзэмшилд авах
• Орон нутагт баригдсан УЦС, нар салхины эх үүсвэрүүдийн үнэ тариф,
ашиглалтын үйл ажиллагаа, мэргэжлийн боловсон хүчин, хариуцах эзэн,
харьяаллыг тодорхой болгож баталгаажуулах
• Могойн голын цахилгаан станцыг хугацаанд нь бариулах ашиглалтанд оруулах
• Могойн гол, Мөрөнгийн 110 кВ-ын ЦДАШ-ыг барих
1.3 Зүүн бүсийн эрчим хүчний систем
Зүүн бүсийн эрчим хүчний системд Дорнод аймгийн төвийн цахилгаан станц, Дорнод
Сүхбаатар аймгийг холбосон 185 км өндөр хүчдэлийн цахилгаан дамжуулах шугам, 110/35/6кВ
хүчдэлтэй хоёр дэд станц багтдаг ба жилдээ 88.7 сая кВт.ц цахилгаан үйлдвэрлэж, 70.1 сая
кВт.цаг цахилгаан түгээж байна. Станцын суурилагдсан чадал нь 36 МВт, өвлийн оргил ачаалал нь
21 МВт хүрдэг.
Өндөрхаан Баруун уртыг холбосон 110 кВ-ын ЦДАШ нь урт найдваржилт муутай,10-
12 МВт-аас илүү чадал дамжуулах чадваргүй тул Дорнод бүсэд нэмэгдэж буй цахилгааны
хэрэглээг хангах боломжгүй юм.
2009 оны дөрөвдүгээр сар 8

9. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
Дорнод бүсийн эрчим хүчний системд ЦЭХ худалдаж авахаар хүсэлт гаргасан компаниудын
захиалга
Д.д Нэр
Дэд
станцын
хүчин
чадал кВа
Он
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
1
Дорнод аймгийн
хэрэглээ /11
сумын хамт/ - 3,09 3,09 3,4 3,74 4,11 4,52 4,98 5,47
2
Сүхбаатар
аймаг /11 сумын
хамт/ - 1,62 1,62 1,78 1,96 2,16 2,37 2,61 2,87
3
Цавын уурхай
35/10 2500х1 1 1,2 1,2 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5
4
Төмөртийн
цайрын үйлдвэр
110/10 кВ 6300х1 1,7 2 1,9 2 1,95 2,05 2 2
5
Эмээлт майнз
110/35/10 кВ 16000х1 0,5 1 2 5 8 8 8 8
6
Улааны орд
110/35/10кВ 16000х1 7,56 9 12 12 12 12 12 12
7
Төв Ази уран
110/35/10 кВ 16000х1 1 2 3 5 15 15 15 15
8
Петро Чайна
Дайчин тамсаг
110/35/10 кВ 25000х2 4,1 10,5 16,6 23,4 31,7 39,8 39,3 39,3
9
Эрвэн хүдэр
110/35/10 кВ 6300х1 - 3 3 3 3 3 3 3
Нийлбэр ачаалал 20,57 33,41 44,88 57,6 79,42 87,35 88,39 89,14
2009 оны дөрөвдүгээр сар 9

10. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
Хэрэглээний хэтийн төлөвөөс харахад 2011 оноос суурилагдсан чадал дутагдахаар
байна.
Мөн Тамсагийн орд газрын нефтийн үйлдвэрүүд тус станцаас цахилгаан авах захиалга өгч
өндөр хүчдэлийн шугам татах техник эдийн засгийн үндэслэл зураг төсөл боловсрогдон шугам
барих ажил эхэлсэн бөгөөд 2010 онд ашиглалтад орж эхний ээлжинд 4,1 МВт цахилгаан
чадал авахаар захиалга өгөөд байна.
Зөвхөн Дорнод аймаг дахь “Петро Чайна Дачин Тамсаг” ХХК-ийн газрын тос олборлох
үйлдвэр, “Төв Ази Уран” ХХК-ийн уран олборлох үйлдвэр, “Эмээлт-Майнз” ХХК-ийн уран
олборлох үйлдвэр, “Шин-Шин” ХХК-ийн хар тугалга олборлох үйлдвэр, Төмөртэйн овоогийн
цайр хар тугалгын орд гэх мэт уул уурхайн томоохон хэрэглэгчдийг хангахад зүүн бүсийн
шинээр үүсэх хэрэглээ 80 МВт хүрч энэ бүс нутаг чадлын дутагдалд орохоор байна.
Иймд зүүн бүсийн хувьд нэн тулгамдсан хоёр асуудлыг яаралтай шийдэх хэрэгтэй байна.
Үүнд:
1. Дорнодын станцын чадлыг нэмэгдүүлэх, энэ бүс нутагт нэмж шинэ 100 МВт эх
үүсвэр барих арга хэмжээг цаашид авах шаардлага гарч байгаа. Шинэ эх үүсвэр
баригдсанаар Монголын эрчим хүчний нэгдсэн системийн нөөц чадал нэмэгдэж
импортын хараат байдлаас бүс нутгийн хувьд гарах нөхцөл бүрдэнэ.
2. Багануураас Чойбалсан хүртэл 220 кВт шугам татах ажлыг хийхээр энэ Засгийн
газрын мөрийн хөтөлбөрт тусгасан. Энэ ажлыг яаралтай эхлүүлэх шаардлагатай
байгаа. Уг хөтөлбөр хэрэгжсэнээр төв болон зүүн бүсийн системийн тогтвортой,
найдвартай ажиллагаа сайжирна.
1.4 Говийн бүсийн цахилгаан хангамж
Өмнөговь аймгийн Даланзадгадын Дулааны цахилгаан станц 2000 оноос үйл
ажиллагаа явуулж эхэлсэн бөгөөд ашиглалтын байдлаас хамаарч 2008 он хүртэл ихээхэн
доголдож, аваари саатал гарч хүндрэлтэй ажиллаж ирсэн тул 2008 оны 6 сараас
Улаанбаатарын 4-р цахилгаан станцад менежментийн гэрээгээр өгч ажиллуулсан. Одоо
хэвийн ажиллаж байгаа.
Даланзадгадын дулааны цахилгаан станц жилдээ 16 сая кВт.цаг цахилгаан үйлдвэрлэж,
11.7 сая кВт.цаг цахилгаан, 19.2 мян.Гкал дулааныг хэрэглэгчдэд түгээж байна. Өвлийн оргил
ачаалал 3,6 МВт. Суурилагдсан чадал нь 5,4 МВт боловч хэрэглээний өсөлт, станцын ашиглалтын
байдал, ажиллагааны хүндрэлээс болж нэг зуух, нэг турбин ажиллуулан их ачаалал, аваарийн үед
дизель станц ажиллуулах шаардлага гардаг.
Говийн бүсийн цахилгаан хангамж нь зөвхөн Даланзадгадын станцын асуудал биш тул
энэ бүс нутгийг хэрхэн цахилгаанаар хангах вэ гэдгийг цогцоор нь авч үзэх шаардлагатай. Энэ
бүс нутагт шинээр барих эх үүсвэрийг Монгол орны цахилгааны хэрэглээний өсөлт, хэтийн
төлөв, уул уурхайн салбарын хэтийн төлөв, цаашдын хөгжил, сэргээгдэх эрчим хүчний
хөгжлийн талаар баримтлах хэтийн чиглэл, бодлого хэрэгжүүлэх арга замтай уялдуулан
шийдэх нь оновчтой гэж үзэж байна. Үүнд:
• Шинэ эх үүсвэр нь ойрын жилүүдэд зайлшгүй шаардагдаж байгаа цахилгааны хэрэглээг
хэрхэн оновчтой хангах вэ гэдгийг тооцох
• Төвийн бүсийн нэгдсэн сүлжээний тогтвортой, найдвартай ажиллагаа, бие
даасан байдлыг хангахад чухал нөлөөтэй байх, баруун зүүн бүсийн системтэй зэрэгцээ
ажиллагааг хангахад горимын хувьд хамгийн оновчтой байх
• Сэргээгдэх эрчим хүчний томоохон эх үүсвэр барьж нэгдсэн сүлжээнд холбох
зэрэг зарчмын асуудлуудыг хамгийн зөв шийдэх үүднээс хандах шаардлагатай юм.
Говийн бүсэд барих шинэ эх үүсвэрийн хүчин чадал, байрлалын талаар нэгдсэн систем
хөтөлбөр, мастер төлөвлөгөө зэрэгт тусгасан боловч бодитой бий болох хэрэглээ одоогийн
2009 оны дөрөвдүгээр сар 10

11. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
нэгдсэн системийн горим, тогтвортой, найдвартай ажиллагаа талаас нь үнэлэлт дүгнэлт өгч
тооцох шаардлагатай байгаа. Шинэ эх үүсвэр барих асуудал нь хэрэглээтэй шууд уялдан гарч
ирдэг бөгөөд өнөөгийн нөхцөлд говийн бүс нутагт Оюутолгойн уурхайн бүрэн хүчин чадлаараа
ажиллах үедээ 230МВт чадал буюу жилдээ 1610 сая кВт цаг цахилгаан хэрэглэнэ гэж
урьдчилсан тооцоо гарсан нь хамгийн том хэрэглээ болох төлөвтэй байна. Энэ нь одоогийн
манай төвийн бүсийн нэгдсэн системийн жилийн хэрэглээний 50 орчим хувьтай тэнцэх
хэрэглээ болж байна.
Оюу толгойн уурхайн цахилгаан хэрэглээ
Энэ том хэрэглээг найдвартай цахилгаанаар хангах асуудал нь ирээдүйд барих шинэ
эх үүсвэрийн нэг гол зорилт байх юм. Нөгөө талаас одоогийн системийн тогтвортой
найдвартай ажиллагаа, бие даасан байдлыг хангахад шинэ эх үүсвэр чухал үүрэгтэй. Өөрөөр
хэлбэл:
• Шинэ эх үүсвэр нэгдсэн сүлжээтэй зэрэгцээ ажиллагаанд ажиллах зайлшгүй
шаардлагатай
• Оюутолгой, Цагаансуврага гэх мэтийн томоохон хэрэглэгч хоёр талын тэжээлтэй
байх нөхцлийг хангаж өгөх ёстой
Иймээс Оюутолгойн уурхайг цахилгаанаар хангахын тулд Улаанбаатар-Мандалговь-
Оюутолгой гэсэн чиглэлд 220 кВ-ын хүчдэлтэй өндөр хүчдэлийн цахилгаан дамжуулах шугам
татах зайлшгүй шаардлагатай. Энэ шугам нь тус уурхайн эхний 3-5 жилийн цахилгааны
хэрэгцээг бүрэн хангаж чадах бөгөөд нэгдсэн систем талаас цахилгаанаар хангах нэг эх
үүсвэр нөгөө талаас шинээр барих эх үүсвэрийг одоогийн системтэй зэрэгцээ ажиллуулах
холбоос шугам болж өгнө.
Цаашид Тавантолгойн уурхайг түшиглэн томоохон чадлын 300 МВт-аас доошгүй хүчин
чадалтай цахилгаан станц барьж уг станцыг Оюутолгойтой холбовол уурхайг хоёр талын
тэжээлтэй найдвартай цахилгаанаар урт хугацааны турш хангах асуудлыг иж бүрэн шийдэх
юм. Мөн Таван толгойн станцыг барихад эхний ээлжинд шаардагдах чадлыг төвийн бүсийн
шугамаар хангах бололцоотой болох юм.
Иймд 2010 оны эцэс гэхэд энэ шугамын эхний шат болох Мандалговь-Оюутолгойн
хэсгийг барьж эхлэх шаардлага тавигдаж байна.
Шугам барьж бүрэн ашиглалтанд оруулах хүртэл Оюутолгойн уурхайн хэрэглээг
цахилгаанаар хангах арга замууд гэвэл:
• Оюутолгойд өөрийн хэрэгцээнд зориулан 100 МВт хүртэл хүчин чадалтай дизель станц
суурилуулах
• Монголын талын хөрөнгө оруулалтаар 220 кВ-ын ЦДАШ барьж БНХАУ-ын цахилгаан
системтэй холбогдох
2009 оны дөрөвдүгээр сар 11

12. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
Дизель станц барих нь ашиглалтын зардал өндөр гарах тул Оюу толгойн уурхайд хөрөнгө
оруулагч Хятадаас цахилгаан авахаар төлөвлөж байна. Тавантолгойн станц ашиглалатанд
орсон тохиолдолд цаашид энэ шугамаар БНХАУ-д цахилгаан экспортлох боломжтой.
Цаашид шинээр барих эх үүсвэрүүдийн хувьд:
• Орчин үеийн шинэ техник технолги дээр үндэслэсэн байх.
• Байгаль орчинд ээлтэй байх
• Нийлбэр болон нэгж агрегатын хүчин чадал нь 4-р цахилгаан станцтай ойролцоо байх. Энэ
нь одоогийн системийн тогтвортой ажиллагаа бие даасан байдлыг хангахтай холбоотой.
• Хэрэглээний төвд ойролцоо байх
• Ашиглалтын зардал багатай хямд эрчим хүч үйлдвэрлэх
Шивээ-Овоогийн уурхайн илчлэг багатай нүүрсийг эргэлтэнд оруулж 4800 МВт-ын хүчин
чадалтай цахилгаан станц барьж 300 МВт чадлыг говийн бүсд дамжуулж эсвэл 500 МВт
чадалтай цахилгаан станц барьж тус бүс нутгийн цахилгаан хангамжийг шийдэж болно.
Говийн бүсийн уул уурхайг дотоодын цахилгаан эрчим хүчээр хангасан нөхцөлд жилд
150 гаруй сая ам доллар /2010 он ЭХЗГ-ын тогтоосон тарифаар/ төвийн бүсийн эрчим хүчний
салбарт орохоор байна.
Иймд яаралтай Төрийн зүгээс шинээр бий болж байгаа уул уурхай, аж үйлдвэрийн
цогцолборыг дотоодын эрчим хүчний эх үүсвэрээс хангах бодлогыг хэрэгжүүлж, эрчим хүчний
салбарт шаардлагатай хөрөнгийг бүрдүүлэх хэрэгтэй байна.
Ингэснээр Монгол улсын эрчим хүчний аюулгүй байдал хангадах бөгөөд, аж үйлдвэр,
нийгмийн хөгжлийг хангах эрчим хүчний зохистой нөөц бүрдэх юм.
Харин Шивээ-Овоогийн өндөр хүчин чадлын станц барьж цахилгаан экспортлох асуудлыг олон
хүчин зүйлийн нөлөөллийг харгалзан тооцож үзэж хамгийн оновчтой хувилбарыг сонгох нь
чухал бөгөөд энэ талаар нилээд их судалгаа тооцоо хийх шаардлагатай.
1.5 Төвийн бүсийн эрчим хүчний систем
Төвийн бүсийн эрчим хүчний системийн харьяанд Улаанбаатарын 2, 3, 4-р станц,
Дарханы цахилгаан станц, Эрдэнэтийн цахилгаан станц гэсэн 5-н цахилгаан станц,
Багануурын дулааны станц, Налайхын дулааны станц, Төвийн бүсийн цахилгаан дамжуулах
сүлжээ, Улаанбаатар, Дархан-Сэлэнгэ, Эрдэнэт-Булган, Багануур зүүн өмнөд бүсийн
цахилгаан түгээх сүлжээний газрууд, Улаанбаатар, Дархан, Эрдэтэнийн дулааны сүлжээ
багтдаг бөгөөд Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт, Багануур хотууд, Төв, Дундговь, Дорноговь,
Хэнтий, Сэлэнгэ, Булган, Архангай, Өвөрхангай, Хөвсгөл, Баянхонгор аймгийн нутгийг
хамарсан үйл ажиллагаа явуулж байна.
Төвийн бүсийн систем нь 1976 оноос хойш 220 кВ өндөр хүчдэлийн цахилгаан
дамжуулах шугамаар ОХУ-н Буриадын эрчим хүчний системтэй холбогдон зэрэгцээ ажиллаж
байна.
2009-2010 оны өвлийн оргил ачаалал 711 МВт болсон нь төвийн бүсийн системийн
түгээх боломжит дээд чадлаас 90 орчим МВт-аар илүү гарсан байна. Өөрөөр хэлбэл өвлийн
саруудад оргил ачааллын үед цахилгааны дутагдлыг ОХУ-аас импортоор авч хангажээ.
Төвийн бүсийн эрчим хүчний системийн цахилгааны хоногийн ачааллын графикт
шөнийн бага, оройн их ачааллын зөрүү өмнөх жилүүдэд дээд хэмжээ нь 160-180 МВт байсан
бол сүүлийн 2 жилд нэмэгдэж 180-230 МВт болж өссөн нь нэгдсэн сүлжээний горимын
тохируулга, станцуудын ачааллын хэлбэлзлэлд сөрөг нөлөөтэй болж байна.
2009 оны дөрөвдүгээр сар 12

13. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
Манай улсын төвийн эрчим хүчний системийн ачааллын тохируулгыг хүчин чадлын
хувьд харьцангуй зөрүүтэй ДЦС-ууд тус тусын боломжоор техникийн минимумаар ачаалал
дарж, боломжгүй хэсгийг ОХУ-ын их чадлын цахилгаан систем зохицуулдаг. Энэ нь бие даасан
тохируулгын горимд ажиллах боломжтой цахилгаан станцтай болох шаардлагатайг харуулж
байна.
Өмнөд говьд дамжуулах чадлыг тооцсон төвийн бүсийн системийн чадлын баланс
/МВт/ 2008-2020 он
Он
Үзүүлэлт
2008 2009
201
0
201
1
201
2
201
3
201
4
201
5
201
6
201
7
201
8
201
9
2020
ДЦС-2 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18
ДЦС-3 96
11
0
110 110 110 110 110 110 110 110 110 110 110
ДЦС-4 431
45
0
460 460 460 460 460 460 460 460 460 460 460
ДДЦС 40 40 42 42 42 42 54 54 54 54 54 54 54
ЭДЦС 21 26 26 26 26 26 26 26 26 26 26 26 26
Улаанбаатарын шинэ
ДЦС 300 МВт
240 240 240 240 240 240 240 240
ДЦС-ын нийт чадал 606
64
4
656 656 656 896 908 908 908 908 908 908 908
Системийн Рмах 673
69
5
724 773 801 928 953 970
105
7
109
0
117
0
119
1
1217
Өмнөд говьд дамжуулах
шаардлагатай чадал
0 0 0 25 25 125 160 160
Шаардлагатай импортын
оролцоо 67 51 68 142 170 157 205 222 149 182 262 283 309
Импортын боломжит
дээд чадал
170
17
0
170 170 170 170 170 170 170 170 170 170 170
Дутагдаж байгаа чадал
35 52 12 92 113 139
Таван толгойн ЦС
500 МВт 400
400 400 400 400
Оюутолгойн ачааллыг оруулж тооцсон хэтийн төлөвийн таац, судалгаагаар 2012 оноос
чадлын дутагдалд орж эхлэх бөгөөд 2013 онд 300 МВт-аас доошгүй чадалтай Улаанбаатарын
цахилгаан, дулааны эх үүсвэр, 2016 онд Таван толгойд 500 МВт чадлын цахилгаан станц
ашиглалтанд орсон байх шаардлагатай.
2017-2018 онд Төвийн бүсд нэмэлт 300 гаруй МВт-ын чадлыг оруулснаар ОХУ-ын
импортоос хамаарах хамаарлыг багасгах боломжтой болохоор байна. Энэ нэмэлт эх үүсвэр
нь Шивээ Овоод баригдах том чадлын станцаас Монголын эрчим хүчний системд дамжуулах
чадал эсвэл 500 МВт-ын ДЦС-ын эхний ээлж, Сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэр, Усан цэнэгт
цахилгаан станцууд байж болох юм.
Мөн эрчим хүчний хэмнэлтийн бодлогыг эрчимтэй хэрэгжүүлснээр 20-30 МВт чадлын
нөөцийг бүрдүүлж болно.
Сүүлийн жилүүдэд ДЦС-ын дотоод хэрэгцээний цахилгаан эрчим хүч болон цахилгаан
дамжуулах, түгээх үйийн техникийн алдагдлыг тогтвортой бууруулж байна. Цаашдаа хэрэглээ
талдаа эрчим хүчний зүй зохистой ашиглалтыг дэмжих, хэмнэлтийг урамшуулах бодлогыг
төрөөс авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай.
2009 оны дөрөвдүгээр сар 13

14. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
Төвийн бүсийн Цахилгаан эрчим хүчний түгээлт ба алдагдал
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
саякВт.цаг
0
5
10
15
20
25
%
ЭХ үүсвэрээс түгээсэн сая кВтцаг 2274,2 2374,9 2428,9 2585,1 2718,4 2832,4 2987,33512 3229,4 3262
Дамжуулалт, түгээлтийн алдагдал % 23,6 23 21,9 20,3 19,8 18,4 17,4 16,8 17,7
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Т вийн б сийн ДЦС –ууд 2009 оныг 2005 онтой харьцуулахад Дотоод хэрэгцээний цахилгаанө ү
эрчим х чийг 1,9 хувь бууруулснаар 8 МВт , Дамжуулах т гээхийн алдагдлыг 3 хувьү ү
бууруулснаар 11 МВт, нийт 19МВт чадал ч л ж чадсан байна.ө өө
ДЦС-уудын боловсруулсан ЦЭХ ба ДХЦЭХ 2009 он
0,00
4,00
8,00
12,00
16,00
20,00
24,00
28,00
%
0,0
500,0
1000,0
1500,0
2000,0
2500,0
3000,0
саякВт.цагДХЦЭХ % 16,35 20,54 15,64 19,47 22,70 20,67 27,21
БолЦЭХ сая кВтц 119,6 654,7 2761,3 244,2 144,3 97,0 18,5
ÄÖÑ.2 ÄÖÑ-3 ÄÖÑ-4 ÄàÄÖÑ ÝðÄÖÑ Äî ÄÖÑ ÄÇÄÖÑ
Монгол Улсын хэмжээнд Төвийн бүсийн 110220 кВ-ын ЦДАШ, дэд станцыг хариуцсан
нэг дамжуулах сүлжээ үйл ажиллагаа явуулж байна. Баруун, Зүүн бүсийн 110 кВ-ын сүлжээ нь
тухайн системийн харьяанд байгаа бөгөөд бие даан компанийн хэлбэрээр ажиллахгүй байна.
Нийт 11 цахилгаан түгээх компани болон орон нутгийн эрчим хүчний үйлдвэрүүд ажиллаж
цахилгаан түгээх, хангах үйл ажиллагааг зохицуулж байна.
“Төвийн бүсийн цахилгаан дамжуулах сүлжээ” ХК-ийн 59 дэд станцын хүчний
трансформаторын 30% нь 30-40 жил 40 % нь 20-30 жил, 26% нь 10-20 жил, 4% нь 10жил, 110
кВ-ын шугамын 20 орчим хувь нь 30-40 жил, 40 гаруй хувь нь 20-30 жил, үлдсэн хувь нь 20
хүртэл жил ашиглагдсан байна.
Нийслэлийн цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж байгаа болон
өнгөрсөн өвлийн их ачааллын хэмжилтээр Дорнод–2 дэд станц нь 98 %, Умард дэд станц нь
110-120%, Туул дэд станц 100%-ийн ачаалалтай хүнд нөхцөлд тус тус ажиллаж байна.
Төвлөрсөн хот суурингуудын 6-10 кВ-ын хуваарилах цахилгаан шугам сүлжээний
холболтын кабелиуд ихээхэн хуучирч муудсан, олон залгаас муфттэй, урт болсон, ихээр
гэмтэж байгаагаас гадна Улаанбаатар хотын төвийн барилга байшингийн нягтралт ихсэж,
төлөвлөлт муутай барилга байгууламж ихээр баригдаж хүн амын суурьшил, төвлөрөл эрс
нэмэгдснээс шалтгаалан ачаалал төвлөрсөн Өмнөд, Умард, Баруун, Дорнод-2 дэд
станцуудын шин дээрхи газардлагын гүйдлийн утга нь “Цахилгаан байгууламжийн дүрэм”-ийн
2009 оны дөрөвдүгээр сар 14

15. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
зөвшөөрөгдөх норм хэмжээнээс хэтэрсэн. Энэ байдал нь даамжирч үндсэн тоноглолууд дээр
гэмтэл ихээр гарч цахилгаан эрчим хүчний найдвартай ажиллагаа алдагдаж байна.
Баянхонгор, Хөвсгөл, Хэнтий, Дорноговь аймгийн алслагдсан газрууд руу татсан 110
кВ-ын шугамын уртаас хамаарч шугамын дамжуулах чадвар хязгаарлагдмал байна.
Тухайлбал Багануураас–Чойр-Хар-Айраг-Сайншандыг дайраад Замын-Үүд ороход шугамын
нийт 609 км урт болсон бөгөөд уг 110 кВ-ын шугамаар тус суманд одоогийн байдлаар 5 МВт
чадал очихоор тооцоо гарч байна.
Зүүнбаянгийн нефтийн орд газарт 5,6МВт суурилагдсан хүчин чадалтай боловсруулах
үйлдвэр, Хар-Айргийн орчимд 16-30МВт хүчин чадалтай цемент, шохойн хэд хэдэн
үйлдвэрүүд олборлолт үйлдвэрлэл явуулахад шаардлагатай цахилгаан эрчим хүчний
хангамжийг шийдвэрлэж өгөх асуудлыг ТБЦДС ТӨХК-д компанид тавиад байгаа боловч
өнөөгийн байгаа схем, шугамаар шинээр үүсэн гарч байгаа томоохон чадлын хэрэглэгчдийг
цахилгаан эрчим хүчээр хангах горимын болон тоноглолын хүчин чадлын ямарч боломжгүй
байна. Цагаансуврагын уурхай руу Чойроос 2 хэлхээ 220 кВ-ын ЦДАШ татаж 70 МВт чадал
хэрэглэх, цааш нь говийн бүсд цахилгаан дамжуулах техник эдийн засгийн үндэслэлийг МАК
ХХК хийлгээд байна. Улаанбаатар-Багануурын 220 кВ-ын 205,206 дугаар шугам дамжуулах
чадвар хязгаарлагдмал /250 МВт/ тул шинээр баригдах Чойр Цагаан суврагын шугамаар 100
МВт-аас илүү чадал дамжуулах боломжгүй байна.
Ийм байдал Хөвсгөл, Баянхонгорт ч мөн ижил байна.
2009 оны дөрөвдүгээр сар 15

16. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
Хэдийгээр Монгол Улсын хэмээнд бүх сум суурин газар байнгийн болон сэргээгдэх
эрчим хүчний хангамжтай болсон ч бүс нутгийн онцлогтой уялдан ачаалал багатай урт
цахилгаан дамжуулах агаарын шугаманд техникийн алдагдал ихэсч горимын хүндрэлүүд гарах
болсон. Иймд ачааллыг тэнцвэржүүлж системийн хэвийн ажиллагааг хангахын тул бүс нутагт
жижиг болон дунд чадлын цахилгаан үүсвэрүүдийг барих шаардлагатай байна.
Нөгөө талаас уул уурхайн үйлдвэрлэл хөгжихийн хэрээр цахилгаан эрчим хүчний
хэрэглээ огцом өсөх хандлагтай байгаа тул цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын
дамжуулах чадварыг дээшлүүлэх, шинээр шугам барих том чадлын усан болон дулааны
станцуудыг яаралтай барьж системийн тэнцвэржилтийг хангах шаардлагатай байгаа юм.
Эхний удаа нэн даруй Улаанбаатар-Мандалговийн 220кВ-ын шугамыг яаралтай
бариулж ашиглалтанд оруулах нь одоо зүүн бүсийг хангаж байгаа ганц шугам болох 207-р
шугамын ачааллыг бууруулахын зэрэгцээ нэмж хэрэглэгч холбох боломж бүрдүүлэх ба
цаашлаад Таван толгой, Оюутолгойн уурхайн орд газрууд төвлөрсөн эрчим хүчний системд
холбогдох өндөр ач холбогдолтой юм.
Цаашид Могойн голын станцыг ашиглалтад оруулах, Шивээ-Овоо орчим цахилгаан
станц барих асуудлыг шийдэх нь өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээг хангах эх үүсвэр болохын
зэрэгцээ одоогийн дамжуулах сүлжээний алдагдлыг бууруулж дамжуулах чадварыг
нэмэгдүүлэх, системийн тогтвортой найдвартай ажиллагааг дээшлүүлэх ач холбогдолтой
болох юм.
Дамжуулах сүлжээний хувьд гадаадын зээл, тусламжаар хэрэгжүүлж байгаа төсөл,
хөтөлбөрүүдээр тоног төхөөрөмжийг шинэчлэн сайжруулах ажлууд хийгдэж байгаа хэдий ч
цаашид схем, тоноглолын хувьд анхаарч ажиллах зүйлүүд нилээд байна.
Тухайлбал нийслэл хотын хүн амын нягтрал суурьшил, хот орчмын бүс нутгийн
хөгжлийн өнөөгийн болон хэтийн төлөвийг харвал нийт цахилгааны ачаалал 2008 онд 535
МВт байсан бол 2010 онд 635,1МВт, 2020 онд 779,4МВт болж өсөх тооцоог Нийслэлийн хот
байгуулалтын хүрээлэн гаргасан.
Одоогоор “УБЦТС” ХК-ийн 6-10 кВ-ийн трансформаторуудын суурьлагдсан хүчин чадал
441.6 МВА байна.
Улаанбаатар хотод 100000 айлын орон сууц хөтөлбөрийн хүрээнд баригдах орон
сууцнууд, олон улсын өндөр зэрэглэлийн зочид буудлын цогцолбор барилгууд болон бусад
хэрэглээний өсөлтийг хангахын тулд шинээр 110, 220кВ-ын шугам дэд станцуудыг барих, одоо
ашиглагдаж байгаа 110кВ-ын “Умард”, ”Дорнод-2”, Амгалан, Туул дэд станцуудын хүчин
чадлыг нэмэгдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай болоод байна.
Улаанбаатар хотын төвийн хэрэглэгчдийн тэжээлийн кабель шугам нь 80 орчим
хувь нь /хуучнаар/ ЗХУ-д үйлдвэрлэгдсэн 60 хувь нь 20 жилээс дээш ажилласан, 15
хувь нь ашиглалтын хугацаа дууссан сольж шинэчлэх, кабелийн тусгай суваг бий болгон
ажиллах шаардлагатай байна.
Улаанбаатарын цахилгаан түгээхэд учирч байгаа хүндрэлүүд Багануур, Эрдэнэт, Дархан
болон хөдөө орон нутгийн бусад цахилгаан түгээх сүлжээний хувьд мөн адил тулгамдсан
асуудлууд болж байна.
Бүс нутгийн хувьд эрчим хүчний үйлдвэр, салбаруудыг хэрхэн цаашид ажиллуулах талаар
төрийн нэгдсэн бодлого боловсруулж түгээх сүлжээнүүдийн чадавхийг бэхжүүлэх
шаардлагатай байна.
1.6.Сэргээгдэх эрчим хүчний талаар
Монгол оронд сэргээгдэх эрчмийн нөөцийг ашиглах үндсэн зорилтуудын нэг нь хөдөөг
эрчим хүчээр хангах явдал юм. Үүнийг хэрэгжүүлэхийн тулд 1999 онд 100000 нарны гэр
үндсэний хөтөлбөр, 2005 онд Сэргээгдэх эрчим хүчний үндэсний хөтөлбөр, 2007 онд Монгол
Улсын сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуулийг тус тус батлан гаргасан билээ.
Эхний зорилт болох малчин айл өрхийг цахилгаанаар хангах асуудлын хувьд малчдын радио,
телевиз ажиллуулах, гэрэл гаргах зэрэг ахуйн цахилгааны хэрэглээг хангах зорилгоор Монгол
компаниудын болон олон улсын байгууллагын буцалтгүй тусламжаар нарны цахилгаан станц,
2009 оны дөрөвдүгээр сар 16

17. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
салхин цахилгаан станцыг малчдад нийлүүлж ирсэн. Одоогийн байдлаар 73,8 мянга гаруй
малчин айл 20-100Вт чадалтай нарны цахилгаан үүсгүүртэй болсон байна.
1990
оноос
Салхины
эрчим
Салхин цахилгаан үүсгүүр (Рутланд
маягийн 50 Вт)
2000
орчим
Монголд үйлдвэр-лэж
худалдсан
Салхин цахилгаан
үүсгүүр (Хятад FD маягийн 100Вт)
1000
орчим
Хил худалдаагаар авч
худалдсан
1990 Нарны
эрчим
Нарны цахилгаан үүсгүүр (Хятад аморф
цахиур дэлгэц 11 Вт)
3000 Хил худалдаагаар авч
худалдсан
1992 Нарны
эрчим
Нарны цахилгаан үүсгүүр (Кеосера
корпораци 200Вт)
200 Японы NEDO-ийн
туршилтын төсөл
1997
оноос
Нарны
эрчим
Нарны цахилгаан дэлгэц угсрах
үйлдвэр
1500
орчим
Монголд үйлдвэр-лэж
худалдсан
2003 онд Нарны
эрчим
Нарны цахилгаан үүсгүүр (50Вт) Японы
Шарф
11170 Японы буцалтгүй
тусламжийн төсөл
2004 онд Нарны
эрчим
Нарны цахилгаан үүсгүүр (20, 50, 75 Вт)
Хятадын Сантех үйлдвэр
20620 Хятадын буцалт-гүй
тусламжийн төсөл
2007 онд Нарны
эрчим
Нарны цахилгаан үүсгүүр (50 Вт)
Хятадаас худалдаж авсан
40400 Монгол Улсын
Засгийн газрын төсөл
Нийт79890 Үүнээс нарны үүсгүүр 73890
Малчин айлын гэр ахуйдаа ашиглахад тохиромжтой нарны цахилгаан үүсгүүрийн
нэгжийн чадал нь 50-60 ба 100 Вт орчим байвал, овор хэмжээ, ашиглалтын хувьд
тохиромжтой байдаг болох нь туршилтын дүнгээс харагдаж байна.
Манай орны эрчим хүчнээс алслагдсан нилээд тооны сумдад нар, салхи хосолсон биеэ
даасан цахилгаан станцыг байгуулсан байна.
Сумдын төвийг цахилгаанаар хангах зорилгоор байгуулсан нар, салхи, усан цахилгаан
станцын ашиглалтын одоогийн байдал
Аймгийн нэр
Эрчим хүчний эх
үүсвэрийн чадал
Ашиглалтанд
орсон огноо
Тайлбар
СЦС
1 Өвөрхангай
Богд
80 кВт
11/25/2008
1 салхин агрегат эвдэрсэн
2 Дорноговь
Хатанбулаг
150 кВт
6/24/2008
Салхин агрегат болон контроллер
нь удаа дараа гэмтэж байсан.
3 Дорноговь
Мандах
80 кВт
8/3/2007
Удирдлагын компьютер нь гэмтэж
байсан.
4 Өмнөговь
Сэврэй
80 кВт
11/26/2008
Инвертор нь удаа дараа гэмтэж
байсан.
5 Сүхбаатар
Эрдэнэцагаан
100 кВт
12/1/2004
Аккумулятор нь ажиллагаагүй
болсон.
НЦС
1 Өмнөговь Ноён 200 кВт 9/10/2003 Аккумулятор муудсан байгаа
2 Ховд Цэцэг 100 кВт 11/23/2008 Хэвийн ажиллаж байгаа.
3 Говь-Алтай
Бугат
60 кВт Улсын комисс
ажиллаагүй
Нарны цахилгаан үүсгүүрийн эгнээ
хоорондын зай ойрхон байгаа.
Инверторт нэг удаа гэмтэл гарч
2009 оны дөрөвдүгээр сар 17

18. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
байсан.
НЦС+СЦС
1 Өмнөговь
Манлай
PV(30)/WP (120)
150 кВт
Улсын комисс
ажиллаагүй
Инвертор болон контроллер нь
ажиллагаагүй болсон.
2 Дорнод Матад PV(30)/
WP(90) 120кВт
Улсын комисс
ажиллаагүй
1 салхин салхин агрегат нь гэмтэж
байсан.
3 Говь-Алтай
Цээл
PV(30)/WP(120)
150 кВт
12/24/2007 5 салхин агрегат нь ажиллагаагүй
болсон. Нарны зайн холболт буруу
хийгдсэн.
4 Баянхонгор
Баянцагаан
PV(30)/WP(120)
150 кВт
УК
ажиллаагүй
4 салхин агрегат нь гэмтсэн
байгаа.
5 Шинэжинст PV(30)/WP(120)
150 кВт
12/24/2008 Аккумулятор нь хөлдсөн.
6 Баян-Өндөр PV(30)/WP(120),
150 кВт
12/25/2008 1 салхин агрегат нь гэмтсэн
байгаа.
УЦС
1 Хар хорин 560 кВт 1959 Ажилгүй байгаа
2 Өндөрхангай 200 кВт 1989 Турбин ажилгүй, ЦДШ байхгүй
болсон байна.
3 Гуулин 400 кВт 1998 Дулааны улиралд ажиллаж байна
4 Манхан 150 кВт 1999 Дулааны улиралд ажиллаж байна,
Өндөр хүчдэлд холбосон
5 Мөнххайрхан 150 кВт 2003 Дулааны улиралд ажиллаж байна,
Өндөр хүчдэлд холбосон
6 Богдын гол 2000 кВт Дулааны улиралд ажиллаж байна
7 Тосонцэнгэл 375 кВт 2006 Дулааны улиралд ажиллаж байна
8 Үенч 930 кВт 2006 Дулааны улиралд ажиллаж байна
9 Эрдэнэбулган 200 кВт 2006 Дулааны улиралд ажиллаж байна
10 Завханмандал 110 кВт 2009 Дулааны улиралд ажиллаж байна
11 Цэцэн-Уул 150 кВт 2009 Дулааны улиралд ажиллаж байна
2.Дүгнэлт, цаашид шийдвэрлэх гол чухал ажлууд:
Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал, эрчим хүчний найдвартай тасралтгүй
ажиллагааг хангах, салбарын бүтэц, зохион байгуулалт, хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах,
хүний нөөцийг бэхжүүлэх, чадавхийг нь дээшлүүлэх, техник технологийн шинэтгэл хийх
зорилтыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай гэж үзэж байна.
“Монгол улсын эрчим хүчний нэгдсэн систем” хөтөлбөрийг 2002 онд баталсан бөгөөд
2007 онд багтаан 7 арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн бөгөөд Ýðäýíýòýýñ-̺ðºíãèéí 220
êÂ-èéí 350 êì ÖÄÀØ áàðèõ, Îðõîí ãîë äýýð 100 ìÂò-ûí õ¿÷èí ÷àäàëòàé ÓÖÑ áàðих, ªâºðõàíãàé
àéìãèéí Áàÿíòýýãèéí í¿¿ðñíèé óóðõàéã ò¿øèãëýí 12 ìÂò-ûí õ¿÷èí ÷àäàëòàé öàõèëãààí ñòàíö
áàðих, Òºâèéí á¿ñýä ñàëõèí ñòàíöûí ïàðê áàðих заалтууд хэрэгжээгүй байна. Энэ хөтөлбөрт
2007 онд шинэчлэн тодотгол хийсэн юм. Энэ хөтөлбөрийн эхний шатанд буюу 2012 онд
багтаан: Ýãèéí ãîë äýýð 220 ÌÂò õ¿÷èí ÷àäàëòàé óñàí öàõèëãààí ñòàíö áàðüæ 220 êÂ-ûí
øóãàìààð òºâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìä õîëáîõ; Óëààíáààòàð-Ìàíäàëãîâü-Îþóòîëãîéí 220 êÂ-ûí ºíäºð
õ¿÷äýëèéí öàõèëãààí äàìæóóëàõ øóãàì áàðèõ, Òàâàíòîëãîéí êîêñæèõ í¿¿ðñíèé óóðõàéã
ò¿øèãë¿¿ëýí 300 ÌÂò-ààñ äîîøã¿é õ¿÷èí ÷àäàëòàé öàõèëãààí ñòàíö áàðüæ òºâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé
2009 оны дөрөвдүгээр сар 18

19. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
ñèñòåìä õîëáîõ; Óëààíáààòàð õîòîä 100-ààñ äîîøã¿é ÌÂò õ¿÷èí ÷àäàëòàé äóëààíû öàõèëãààí ñòàíö
áàðüæ õîòûí äóëààí õàíãàìæèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ; Íÿëãà, ×îéðûí õ¿ðýí í¿¿ðñíèé á¿ëýã îðäûã
ò¿øèãëýí ýð÷èì õ¿÷íèé öîãöîëáîð áàðüæ öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã ýêñïîðòëîõ;.ªâºðõàíãàé àéìãèéí
Áàÿíòýýãèéí í¿¿ðñíèé óóðõàéã ò¿øèãë¿¿ëæ 15-20 ÌÂò-ûí õ¿÷èí ÷àäàëòàé öàõèëãààí ñòàíö
áàðüñíû ¿íäñýí äýýð Áàÿíõîíãîð àéìãèéí 110 êÂ-ûí äýä ñòàíöààñ Òàéøèðûí óñàí öàõèëãààí ñòàíö
õ¿ðòýë 110 êÂ-ûí øóãàì áàðèõ гэх мэт 14 ажил төлөвлөснөөс өнөөдөр Ìîãîéí ãîëûí í¿¿ðñíèé
óóðõàéã ò¿øèãë¿¿ëýí öàõèëãààí ñòàíö áàðüæ Óëèàñòàé õ¿ðòýë 110 ê–ûí øóãàì áàðèõ,.Õîâä
ãîë äýýð Ýðäýíýá¿ðýíãèéí óñàí öàõèëãààí ñòàíö áàðèõ òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëèéã
áîëîâñðóóëàõ; ãàçðûí ã¿íèé äóëààíûã àøèãëàõ á¿ðýí õýìæýýíèé ñóäàëãàà õèéõ; ñàëõèíû ýð÷èì
õ¿÷ àøèãëàí ñàëõèí ïàðê áàéãóóëæ, òýäãýýðèéã òºâëºðñºí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìä õîëáîõ зэрэг
ажлууд хэрэгжиж эхлэх төдий байна. Энэ хөтөлбөрийн эхний шатны ажил хэрэгжээгүйн
улмаас Завхан, Говь Алтай аймгууд байнгын цахилгаангүй, Таван толгой, Оюу толгой зэрэг
стратегийн ач холбогдолтой ашигт малтмалын ордуудыг ашиглалтанд оруулах хугацаа
хойшлох, эдгээр уурхайг дотоодын цахилгаан эрчим хүчээр хангах боломжоо алдснаар 2015
он хүртэл 5 тэр бум орчим кВт.цаг импортын цахилгаан худалдан авснаар 400 сая орчим ам
доллартай дүйцэх валютыг гадаадруу урсгахаар байна.
Бүс нутгийн хэрэглэгчдийг дотоодын эх үүсвэрээс цахилгаанаар хангах, ТЭХС-д нөхөн
сэргээгдэх болон бусад эрчим хүний бусад нөөцийг ашигласан шинэ эх үүсвэрүүдийг бий
болгон эрчим хүчний нөөцийг зохистойгоор ашиглах эхлэлийг тавих, стратегийн болон
томоохон орд газруудыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулахад шаардагдах эрчим хүчний шинэ
эх үүсвэрүүдийг барьж уул уурхайн үйлдвэрлэлийг цахилгаанаар бүрэн хангахын зэрэгцээ том
чадлын цахилгаан станц барьж орчин үеийн дэвшилтэт технологид суурилсан, нэмүү өртөг
шингэсэн цахилгаан эрчим хүчийг БНХАУ-д экспортлох ажлуудыг даруй эхлүүлж, хугацаа
алдалгүй ашиглалтанд оруулах нь эрчим хүчний салбарын санхүүгийн чадавхид төдийгүй улс
орны эдийн засагт чухал хувь нэмрийг оруулах юм.
Энэ ажлын хүрээнд:
• Улаанбаатарын 5-р цахилгаан станцыг даруй барьж эхлэх, дулааны сүлжээний
нэвтрүүлэх чадварыг нэмэгдүүлэх;
• Могойн голын нүүрсний ордыг түшиглэн нүүрсээр ажиллах дулааны цахилгаан станц
барьж, Говь-Алтай, Завхан аймгуудыг төвийн эрчим хүчний системд холбон Алтай-Улиастайн
системийг байнгын найдвартай цахилгааны эх үүсвэртэй болгох;
• Өмнөд говийн бүсийн ЦЭХ-ний хэрэглээг эхний ээлжинд хангах Улаанбаатар-
Мандалговь-Тавантолгой-Оюутолгойн 220 кВ-ын ЦДАШ, дэд станцуудыг барьж ашиглалтад
оруулах;
• Таван толгойд 300 МВт-аас доошгүй чадалтай цахилгаан станц барьж төвийн
системтэй холбон Говийн бүсийн өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэгцээг хангах хөтөлбөр гарган
хэрэгжүүлэх, цаашид уул уурхайн салбарын хөгжилтэй уялдан бий болох цахилгааны
хэрэглээг дотоодын эх үүсвэрийн хүчин чадлыг бүрэн ашиглах, нэмэгдүүлэх замаар
шийдвэрлэх;
• Шивээ-Овоогийн орчимд том чадлын цахилгаан станц барьж, эрчим хүч экспортлохоос
гадна төвийн эрчим хүчний системийн найдвартай ажиллагааг хангах;
• Зүүн бүсийн өсөн нэмэгдэж байгаа эрчим хүчний хэрэгцээг хангахын тулд Багануур-
Өндөрхаан- Чойбалсангийн 220 кВ-ын ЦДАШ-ыг барих, одоо ашиглагдаж байгаа эх үүсвэрийг
өргөтгөх, шинээр эх үүсвэр барих, улмаар тус бүс нутагт Атомын цахилгаан станц барих
судалгааг хийх;
• Баруун бүс нутагт Хар тарвагатай, Нүүрст хотгор, Хөшөөт зэрэг уурхайнуудын аль
нэгийг түшиглэн нүүрсээр ажиллах дунд чадлын цахилгаан станц барьж тус бүс нутгийн эрчим
хүчний хэрэглээг дотоодоосоо хангах;
2009 оны дөрөвдүгээр сар 19

20. Эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдал,тулгамдсан асуудал, цаашид авах арга хэмжээ ЭХГ-ын дарга Ц.Баярбаатар
• Улаанбаатар хотын цахилгаан хангамжийг найдваржуулах, кабель шугамуудыг
шинэчлэх, “100000 айлын орон сууц хөтөлбөр”-ийн дэд бүтцийг байгуулах үүднээс 110 кВ-ын 2
дахь тойрог шугам, дэд станцууд, түгээх сүлжээг шинээр барих;
• Салбарын бодлого, хөтөлбөрт тусгагдсан арга хэмжээнүүдийн суурь судалгаа хийх.
• Эрчим хүчний зохистой үр ашигтай хэрэглээг дэмжих бодлогыг төрөөс дэмжиж хууль
эрхийн орчинг бүрдүүлэх зэрэг ажлыг нэн ойрын хугацаанд эхлүүлэх, хийж хэрэгжүүлэх
шаардлагатай байна.
2009 оны дөрөвдүгээр сар 20