ΝΕΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ, Αθήνα 16 & 17 Απριλίου 2016.

1. Ευαισθητοποίηση και Πρόληψη του Εκφοβισμού και της Βίας στο Σχολείο
Μαγουλιώτη Θεοδώρα
Εκπαιδευτικός Π.Ε.19,
Μ.Δ.Ε. Ηλεκτρονικής και Μηχανικών
Η/Υ,
dmagoul@yahoo.gr
Έξαρχος Αθανάσιος
Εκπαιδευτικός Π.Ε.17-11,
exatha@gmail.com
Περίληψη
Προκειμένου να τονωθεί ακόμα περισσότερο το ενδιαφέρον των μαθητών για
συμμετοχή στην εκπαιδευτική διαδικασία (Rogers, 1998), ειδικά των ενήλικων
μαθητών που η πρωινή τους εργασία, αλλά συχνά οι οικογενειακές και οι προσωπικές
τους υποχρεώσεις δεν τους δίνουν το περιθώριο εποικοδομητικής συνεισφοράς,
αποφασίστηκε η παρούσα εκπαιδευτική δράση. Αφορμή αποτέλεσε η δυνατότητα
διεξαγωγής ενδοσχολικών δράσεων (Ματσαγγούρας, 2011). Η δράση αφορά στo
σχεδιασμό και την υλοποίηση ιστολογίου (blog), οι αναρτήσεις του οποίου
πραγματοποιήθηκαν, συνοδευόμενες από κατάλληλες ετικέτες (tags) από τους 60
συμμετέχοντες μαθητές, ως επί το πλείστον ενήλικες, αφού όμως πρώτα τα υπό
ανάρτηση άρθρα πριν δημοσιευτούν ελέγχθηκαν από τους συμμετέχοντες
εκπαιδευτικούς. Οι μαθητές κατέγραψαν βιωματικά περιστατικά ενδοσχολικής βίας
και εκφοβισμού, συχνά και μέσα από τη δημιουργική δραστηριότητα της ζωγραφικής,
επίσης σχολίασαν τα αναρτημένα περιστατικά.
Λέξεις - κλειδιά: Σχολικός εκφοβισμός, βία, μαρτυρία, σχόλιο, ετικέτα.
Εισαγωγή
Η παρούσα εργασία αποτελεί προϊόν ενδοσχολικής δράσης προγράμματος αγωγής
υγείας, που υλοποιήθηκε με την πρωτοβουλία του εσπερινού ΕΠΑ.Λ. Ιωαννίνων.
Ένας από τους κύριους εκπαιδευτικούς άξονες του σχολείου είναι η ανάπτυξη της
«κριτικής σκέψης» των μαθητών του (Κασσωτάκη, 2014). Στο πλαίσιο αυτό το
σχολείο οργανώνει και υλοποιεί σειρά δράσεων καινοτομίας, αντισταθμιστικής και
υποστηρικτικής αγωγής (ΙΕΠ, 2013), μεταξύ των οποίων είναι και το πρόγραμμα
«Ευαισθητοποίηση και Πρόληψη του Εκφοβισμού και της Βίας στο Σχολείο»
που δύο συνεχόμενες σχολικές χρονιές (σχολικά έτη 2013–2014, 2014–2015) το
σχολείο έχει αναλάβει να διεκπεραιώσει. Η φιλοσοφία (πλαίσιο αναφοράς) του
προγράμματος είναι:
 Ας δούμε όλοι μαζί περιστατικά βίας που έχουμε βιώσει, έχουμε ακούσει ή
έχουμε δει… Περιγράφουμε περιστατικά και διατυπώνουμε απόψεις (τι συνέβη,
ποιος ευθύνεται, το περιστατικό πώς μπορούσε να έχει αποφευχθεί, τι στη
συνέχεια θα μπορούσε να γίνει).
 Όλοι μαζί μπορούμε να συμβάλλουμε να μειωθούν τα ενδοσχολικά
περιστατικά βίας και εκφοβισμού.

2.  Όλοι οι μαθητές είναι ισάξιοι, όλοι οι μαθητές έχουν δικαίωμα ισοτιμίας και
αποδοχής από καθηγητές και συμμαθητές.
 Εξάλλου καθηγητές και μαθητές είναι μια γερή ομάδα που στόχο έχει τη
μάθηση σε κάθε επίπεδο.
Η θεματολογία της δράσης αφορά στην πρόληψη περιστατικών βίας. Σκοπός της
είναι οι μαθητές να κατανοήσουν το φαινόμενο του εκφοβισμού και της βίας στο
σχολείο, συνειδητοποιώντας το εύρος περιστατικών βίας και εκφοβισμού που
συμβαίνουν στις σχολικές μονάδες και σχετικά να ευαισθητοποιηθούν. Επίσης, οι
μαθητές που φέρουν μέσα τους ανάλογες εμπειρίες να τις μοιραστούν, ώστε να
καταλαγιάσουν εσωτερικά βάρη που πιθανά συνεχίζουν να κουβαλούν, ακόμα και
στην ενήλικη ζωή τους.
Στο πλαίσιο της εργασίας σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε ιστολόγιο (blog)
(http://blogs.sch.gr/2epal-esp-ioann/), οι αναρτήσεις του οποίου πραγματοποιήθηκαν,
συνοδευόμενες από κατάλληλες ετικέτες (tags), από μικτή ομάδα 60 μαθητών (33
αγόρια, 27 κορίτσια) του σχολείου, ως επί το πλείστον ενηλίκων, αφού όμως πρώτα
τα υπό ανάρτηση άρθρα πριν δημοσιευτούν ελέγχθηκαν από τους συμμετέχοντες
εκπαιδευτικούς. Οι συμμετέχοντες μαθητές επίσης σχολίασαν τα αναρτημένα
περιστατικά ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού και συζήτησαν τρόπους
αντιμετώπισης ή/και πρόληψης αυτών ή άλλων παρεμφερών περιστατικών. Τέλος,
ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες μαθητές να εκφραστούν δημιουργικά μέσα από
ζωγραφική, μετά το ανέβασμα κάποιας μαρτυρίας τους, ώστε να αποτυπωθεί ο
συναισθηματικός τους φόρτος.
Πλαίσιο μεθοδολογίας και παιδαγωγικοί στόχοι της δράσης
Η μεθοδολογία υλοποίησης της δράσης αφορά:
 Αρχικά θα συναντηθούν ομάδες μαθητών για να συζητήσουν επί του θέματος,
μέσω (α) παρουσίασης των στόχων και δράσεων του Υπουργείου Παιδείας και του
Σχολικού Παρατηρητηρίου του Υπουργείου Παιδείας για την ευαισθητοποίηση και
την πρόληψη του φαινομένου του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο (ΕΥΕ,
2013), (β) παρουσίασης συναφών εργασιών άλλων σχολείων, προβολής video και
μαρτυριών άλλων μαθητών (Παππά, 2012).
 Θα διαμορφωθεί πρωτόκολλο συμφωνίας των ομάδων που θα δουλέψουν στο
παρόν αντικείμενο, καθώς και πρωτόκολλο κανόνων του τρόπου εργασίας.
 Θα παρουσιαστούν ιστολόγια συγκεκριμένων θεμάτων, θα συζητηθούν με
τους μαθητές τα πλεονεκτήματα των απόψεων σε ιστολόγιο και θα διαμορφωθούν
σχέδια υλοποίησης και σύνταξης του ιστολογίου της δράσης.
 Θα σχεδιαστεί και θα υλοποιηθεί το ιστολόγιο στο σχολικό δίκτυο, με
δυνατότητα σύνταξης του περιεχομένου του από τους συμμετέχοντες του
προγράμματος.
 Θα παραχωρηθούν στους συμμετέχοντες μαθητές δικαιώματα συνεργάτη του

3. blog.
 Στο ιστολόγιο, με τις κατάλληλες ετικέτες (tags), θα αναρτηθούν περιστατικά
ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού, που θα έχουν συντάξει οι μαθητές, αφού όμως
πρώτα ελεγχθούν από τους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς. Οι ετικέτες που
συμφωνήθηκε να χρησιμοποιηθούν αφορά στις φράσεις αγόρι, γυμνάσιο,
δημοτικό, εξωτερική εμφάνιση, κορίτσι, λεκτική βία, λύκειο, παρακολουθώ αλλά δε
βοηθώ, ρατσισμός, χειροδικία.
 Στη συνέχεια, οι μαθητές θα σχολιάσουν τα αναρτημένα περιστατικά βίας και
εκφοβισμού και θα αναφερθούν σε πτυχές, που έχουν σχέση με το αν το
περιστατικό θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί, πώς θα έπρεπε να αντιδράσουν οι
εμπλεκόμενοι μαθητές, τι έπρεπε να κάνουν οι εκπαιδευτικοί που ενεπλάκησαν
στο περιστατικό και τι θα έπρεπε να κάνει ο διευθυντής του σχολείου.
 Θα αναζητήσουν περιστατικά βάσει λέξεων κλειδιών (δηλαδή των ετικετών
των άρθρων στο ιστολόγιο του προγράμματος), όπως: χειροδικία (δηλ. σε πόσα
περιστατικά σημειώθηκε χειροδικία), λεκτική βία, απομόνωση λόγω προβλημάτων
υγείας, απομόνωση βάσει εξωτερικών χαρακτηριστικών κ.λπ.
Οι παιδαγωγικοί στόχοι που τέθηκαν αφορούν:
 Σε επίπεδο γνώσεων:
 Ο μαθητής να γνωρίσει τα χαρακτηριστικά και τις μορφές του ενδοσχολικού
εκφοβισμού και της ενδοσχολικής βίας.
 Ο μαθητής να διακρίνει μεμονωμένα περιστατικά βίας που δεν αφορούν
σχολικό εκφοβισμό.
 Ο μαθητής να γνωρίσει τρόπους εξωτερίκευσης των σκέψεων και των
προβληματισμών του, ειδικά αυτών που τον «βαραίνουν».
 Σε επίπεδο δεξιοτήτων – ικανοτήτων:
 Ο μαθητής να αποκτήσει την ικανότητα σύνταξης περιστατικών ενδοσχολικής
βίας και ενδοσχολικού εκφοβισμού σε ιστολόγιο, χωρίς αναστολές, φόβο,
ντροπή, θέτοντας τις κατάλληλες ετικέτες (tags) για τη διευκόλυνση
αναζητήσεων αργότερα συναφών περιστατικών.
 Ο μαθητής να αποκτήσει την ικανότητα αφήγησης περιστατικών
ενδοσχολικής βίας και ενδοσχολικού εκφοβισμού σε ομάδα, χωρίς αναστολές.
 Ο μαθητής να αποκτήσει την ικανότητα σχολιασμού περιστατικών
ενδοσχολικής βίας και ενδοσχολικού εκφοβισμού που άλλοι μαθητές έχουν
αναρτήσει σε ιστολόγιο.
 Γενική εξοικείωση του μαθητή με τα σύγχρονα web 2.0 εργαλεία εκπαίδευσης
(εργαλεία συγγραφής κειμένου, σύνταξης παρουσιάσεων, αποστολής και
λήψης emails, διαχείριση blogs).
 Σε επίπεδο στάσεων – συμπεριφορών:
 Ο μαθητής να αξιολογήσει το εύρος περιστατικών βίας και εκφοβισμού που
συμβαίνουν στις σχολικές μονάδες.

4.  Ο μαθητής να ενθαρρυνθεί ώστε να μιλήσει για περιστατικά που ο ίδιος
βίωσε, έχει δει ή έχει ακούσει, ώστε μαθητές που «κουβαλούν» μέσα τους
τέτοιες εμπειρίες να τις μοιραστούν και να δουν ότι δεν είναι μόνοι, υπάρχει
κάποιος που αβίαστα ακούει και καταλαβαίνει, άρα μπορεί και να βοηθήσει.
 Ο μαθητής να συμμετάσχει σε συναισθηματικά δυνατή ομάδα, με ειλικρινείς
σχέσεις φιλίας και εμπιστοσύνης, ώστε στο μέλλον να περιμένουμε μειωμένα
περιστατικά βίας και εκφοβισμού.
 Ο μαθητής να εκτιμήσει νέες μορφές εκπαίδευσης, όπως είναι η εκπαίδευση
από απόσταση, καθώς οι μαθητές από ένα σημείο και μετά θα αναρτούν μόνοι
τους άρθρα από το σπίτι τους, χωρίς την επίβλεψη εκπαιδευτικού, εκτός
σχολικού ωραρίου.
 Ειδικά στο εσπερινό σχολείο, επειδή η πλειοψηφία του μαθητικού δυναμικού
είναι ενήλικες και εργαζόμενοι, θεωρείται επιθυμητή η διαμόρφωση και η
υιοθέτηση στάσεων και συμπεριφορών τέτοιων που αποβλέπουν στην ομαλή
και ειρηνική επίλυση των συγκρούσεων και των διαφορών.
 Όλοι οι μαθητές να υιοθετήσουν την άποψη ότι ο εκφοβισμός και η βία δεν
μπορεί να χαρακτηρίζει καμία πολιτισμένη κοινωνία, που διαθέτει πολίτες με
παιδεία και καλλιέργεια ψυχής.
Επίσης, στο πλαίσιο της δράσης, το σχολείο αποφάσισε τη συνεργασία με την
περιφερειακή υπεύθυνη του Σχολικού Παρατηρητηρίου του Υπουργείου Παιδείας, με
σκοπό:
1. Να μιλήσει στους μαθητές για την αναγκαιότητα και τη σπουδαιότητα της
ομαλής και ειρηνικής επίλυσης των συγκρούσεων και των διαφορών στις
σχολικές μονάδες, ώστε αυτή η στάση να υιοθετηθεί και να περάσει και στην
εξωσχολική συμπεριφορά των μαθητών (Καντζάρα, 2011).
2. Να διατυπώσει γενικές παρατηρήσεις και υποδείξεις όσον αφορά στα
αναρτημένα περιστατικά βίας και εκφοβισμού του ιστολογίου.
Τέλος, η παρούσα δράση εκτιμήθηκε ότι μπορεί να μεγιστοποιήσει ακόμα
περισσότερο τα οφέλη στους συμμετέχοντες μαθητές της, καθώς αυτή συνδέεται
άμεσα ή έμμεσα με τα ακόλουθα γνωστικά αντικείμενα του προγράμματος σπουδών
του σχολείου, όπως Εφαρμογές Η/Υ (άμεση σύνδεση, καθώς τα παιδιά καλούνται να
συντάξουν ηλεκτρονικά κείμενα και να παρουσιάσουν περιστατικά – χρήση
κειμενογράφου και προγράμματος συγγραφής παρουσιάσεων), Βασικές Υπηρεσίες
Διαδικτύου (χρήση διαδικτύου, αναζήτηση πληροφορίας στον παγκόσμιο ιστό, email,
blog), Εφαρμογές Πολυμέσων (σχεδιασμός ιστοσελίδων), Σχεδίαση Εφαρμογών σε
Γραφικό Περιβάλλον (γενικά σχεδιασμός εφαρμογών), Νεοελληνική Γλώσσα (σύνταξη
κειμένων), Νεοελληνική Λογοτεχνία (συσχέτιση του αντικειμένου της δράσης με
νεοελληνικά κείμενα).
Ποσοτικά και ποιοτικά αποτελέσματα δράσης
Αναρτημένες μαρτυρίες

5. Στο ιστολόγιο δημοσιεύτηκαν μετά από έγκριση 58 μαρτυρίες. Χρησιμοποιήθηκαν οι
συμφωνημένες ετικέτες, ωστόσο οι μαθητές εθελούσια χρησιμοποίησαν αρκετές
ακόμα, όπως: αδιαφορία γονέων, αδιαφορία εκπαιδευτικών, απομόνωση, απουσία
εκπαιδευτικών από το προαύλιο, άρνηση να συνεχίσει το σχολείο, άσχημη συμπεριφορά
εκπαιδευτικού, βία σε μαθητή από εξωσχολικούς, δυσβάσταχτο σχολείο, έλλειψη
αγωγής, έλλειψη βοήθειας, εμπλοκή αστυνομίας, ενδιαφέρον εκπαιδευτικών,
εξαναγκασμός, ηλεκτρονικός εκφοβισμός, θρησκευτικοί λόγοι, μίλα μη φοβάσαι,
ομάδες ηγεσίας, σεξουαλική παρενόχληση, τα χρήματα η αιτία ή η αφορμή, θέματα
υγείας.
Η μαρτυρία Σχολική Βία λόγω … Καπνίσματος … με ετικέτες τις φράσεις
χειροδικία, απομόνωση, ομάδες ηγεσίας έγινε από αλλοδαπό μαθητή της Β’ ΕΠΑ.Λ.,
ετών 22. «Ήμουν παιδί 14 χρονών. Αλλάζω σχολείο. Στο νέο μου σχολείο δε ξέρω
κανέναν. Για πολλές μέρες είμαι μόνος κι εύχομαι να γνωρίσω νέα παιδιά. Στα
διαλείμματα αποφεύγω να βγαίνω γιατί … είμαι μόνος. Μια «ευλογημένη» μέρα,
μπαίνουν ξαφνικά στην αίθουσα 3 συμμαθητές μου. Έρχονται κοντά μου, μου μιλούν
και μου λένε πως θέλουν να γίνουμε φίλοι. Πετάω από τη χαρά μου!!! Αρχίζω να κάνω
παρέα μαζί τους… Σε λίγες μέρες είχαμε γίνει σχεδόν κολλητοί! Όλα καλά με τους
νέους μου φίλους ... Έχουμε κοινά ενδιαφέροντα, πέρα από το κάπνισμα ... είπα ... δε
βαριέσαι ... εγώ δεν θα καπνίσω ... μέχρι που μια μέρα μου ζητούν επίμονα να κάνω
τσιγάρο ... Αρνήθηκα ... οι 2 με καθηλώνουν και ο 3ος με μαυρίζει στο ξύλο ... η
μοναξιά λοιπόν ξαναγυρίζει στη ζωή μου, αυτή τη φορά όμως παρέα με το φόβο λόγω
των απειλών τους». Ο μαθητής τα τελευταία 10 χρόνια ζει στην Ελλάδα και συνεχίζει
να μην καπνίζει…
Την παραπάνω μαρτυρία συνοδεύει σχόλιο μαθητή της Γ’ ΕΠΑ.Λ., ετών 36: «Φίλε
μου εκτίμησα το γεγονός ότι παρά το νεαρό της ηλικίας σου και τις δύσκολες συνθήκες
που τότε βίωνες (ήσουν νέος στη χώρα, χωρίς φίλους και συγγενείς) κατάφερες να
αντισταθείς και να συνεχίσεις την σκληρή πορεία της μοναξιάς και της απομόνωσης
στο σχολικό περιβάλλον! Εγώ δυστυχώς υπέκυψα… Σήμερα καπνίζω σχεδόν δύο
πακέτα την ημέρα…». Επίσης, μαθήτρια της Α’ ΕΠΑ.Λ., ετών 32, στην παραπάνω
μαρτυρία σχολιάζει: «Πολλοί θεωρούν ότι η σχολική βία θα περάσει… αύριο… το
πολύ μεθαύριο... Όμως άτομα που την έχουν βιώσει τους ακολουθεί για πάντα…».
Στατιστικά αποτελέσματα
Στο Γράφημα 1 καταγράφονται τα στατιστικά αποτελέσματα ανά ετικέτα των
καταγεγραμμένων μαρτυριών. Οι παρατηρήσεις – σχολιασμοί αναφορικά με το
γράφημα πίτας, μπορούν να καταγραφούν ως ακολούθως:
 Η πίτα είναι πολυ-τεμαχισμένη. Παρότι συμφωνήθηκαν ετικέτες (tags) για το
χαρακτηρισμό των μαρτυριών, πολλοί μαθητές δρώντας αυθόρμητα, απέδωσαν
διαφορετικές, λόγω ίσως της φόρτισης που αναπόφευκτα κανείς νιώθει όταν
θυμάται και περιγράφει περιστατικά, όχι ιδιαίτερα ευχάριστα. Συγκεκριμένα:
 Το 18% αφορά περιστατικά με κεντρικό σημείο αναφοράς τη χειροδικία.

6. Αυτό αφορά κυρίως μαρτυρίες από δημοτικό και γυμνάσιο.
 Το 12% αφορά μαρτυρίες με αναφορά στο ρατσισμό.
 Το 11% αφορά μαρτυρίες λεκτικής βίας.
 Ακολουθούν μαρτυρίες αναφοράς στην εξωτερική εμφάνιση με 6%.
 Κάθε μαρτυρία είναι μοναδική, ωστόσο σημεία που μπορούν να εντοπιστούν
ως κοινά στην πλειοψηφία των μαρτυριών, είναι:
 Η αδυναμία προσφοράς βοήθειας σ’ αυτόν που έχει ανάγκη.
 Η δυσκολία έκφρασης και εξωτερίκευσης των συναισθημάτων σε γονείς,
εκπαιδευτικούς ή φίλους.
 Η υποτιθέμενη «μαγκιά» (αδυναμία, ανασφάλεια) ορισμένων μαθητών.
ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ 12%
ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗ
1%
ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗ 6%
ΔΗΜΟΤΙΚΟ 4%
ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ 4%
ΕΜΠΛΟΚΗ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ 1%
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ
1%
ΕΛΛΕΙΨΗ ΒΟΗΘΕΙΑΣ 2%
ΕΞΑΝΑΓΚΑΣΜΟΣ 3%
ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΓΩΓΗΣ 1%
ΔΥΣΒΑΣΤΑΧΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 1%
ΚΟΡΙΤΣΙ 1%
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ
1%
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙΛΟΓΟΙ1%
ΛΕΚΤΙΚΗ ΒΙΑ 11%
ΛΥΚΕΙΟ 2%
ΜΙΛΑ ΜΗ ΦΟΒΑΣΑΙ1%
ΟΜΑΔΕΣ ΗΓΕΣΙΑΣ 2%
ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΩ ΑΛΛΑ ΔΕ
ΒΟΗΘΩ 1%
ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΑ Η
ΑΙΤΙΑ/ΑΦΟΡΜΗ 1%
ΥΓΕΙΑ 2%
ΧΕΙΡΟΔΙΚΙΑ 18%
ΑΓΟΡΙ1%
ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ
6%
ΓΥΜΝΑΣΙΟ 2%
ΑΡΝΗΣΗ ΝΑ ΣΥΝΕΧΙΣΕΙ ΤΟ
ΣΧΟΛΕΙΟ 4%
ΑΣΧΗΜΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 1%
ΒΙΑ ΣΕΜΑΘΗΤΗ ΑΠΌ
ΕΞΩΣΧΟΛΙΚΟΥΣ 2%
ΑΠΟΥΣΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ
ΑΠΌ ΤΟ ΠΡΟΑΥΛΙΟ 2%
ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΓΟΝΕΩΝ 2%
Γράφημα 1: Στατιστικά αποτελέσματα ανά ετικέτα των μαρτυριών.
Τους δύο τελευταίους μήνες της κάθε σχολικής χρονιάς υλοποίησης της δράσης, οι
συμμετέχοντες καθηγητές και μαθητές ήρθαν σε ανοικτό και οργανωμένο διάλογο,
προκειμένου από κοινού να καταγραφούν οι σκέψεις και οι προβληματισμοί τους,
έτσι όπως αυτοί ανέκυψαν μέσα από την παρούσα δράση. Υπό την καθοδήγηση των
εκπαιδευτικών, αλλά και με βάση την εμπειρία όλων των συμμετεχόντων, η ομάδα
υλοποίησης της δράσης κατέληξε στα ακόλουθα:
 Μαθαίνω να μιλώ, να εκφράζω απόψεις και δυναμική παρουσίας και
προσωπικότητας. Σ’ αυτό πρώτα με βοηθούν οι γονείς μου και το σχολείο μου.
 Οι γονείς θα πρέπει να έχουν με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου άμεση
σχέση ειλικρινούς και συνεχούς επικοινωνίας για τα παιδιά τους.

7.  Μαθαίνουμε να ζούμε ομαδικά (σχεδόν οικογενειακά) στο σχολικό
περιβάλλον, σεβόμαστε και στηρίζουμε κάθε μαθητή του σχολείου.
 Οι εκπαιδευτικοί εποπτεύουν τους μαθητές σε εκδρομές και διαλείμματα, με
διακριτικό και ευγενικό τρόπο.
 Οι γονείς για να εκπαιδεύσουν κατάλληλα τα παιδιά τους, πρώτα πρέπει οι
ίδιοι να εκπαιδευτούν οργανωμένα, είτε μέσα από δράσεις που το σχολείο θα
οργανώσει, είτε από οργανωμένες δράσεις άλλων σχετικών φορέων ή κέντρων
(π.χ. ΣΧΕΔΙΑ) (ΣΧΕΔΙΑ, 2015).
 Στους γονείς θα πρέπει να δίνονται πολλές αφορμές επίσκεψης στο σχολείο,
για να νιώσουν οι μαθητές ότι το σχολείο είναι μια προέκταση της οικίας τους και
οι εκπαιδευτικοί αρωγοί των γονέων τους και αντίστροφα.
 Τα αποτελέσματα (μαρτυρίες και σχόλια των μαθητών) ήταν συγκινητικά.
Σχετικά οι μαθητές αναφέρουν: «Ωραία προσπάθεια! Έκανα αναδρομή στο
παρελθόν … θυμήθηκα σχολικές στιγμές! Άλλες με νοσταλγία, μα άλλες με πικρία…
Χαίρομαι που έχω την ευκαιρία τις πικρές μου αναμνήσεις να τις γράψω … νιώθω
ότι έτσι θα ξελαφρώσω… έστω και μετά από τόσα χρόνια…».
Επίσης, από την πλευρά των συμμετεχόντων καθηγητών, τα οφέλη που
αποκομίστηκαν αφορούν στα εξής:
 Εξωτερίκευση σκέψεων και προβληματισμών. Ο μαθητής παρακινείται να
μιλήσει για περιστατικά που ο ίδιος έχει βιώσει, έχει δει ή έχει ακούσει, ώστε
μαθητές που κουβαλούν μέσα τους τέτοιες εμπειρίες να τις μοιραστούν και να
δουν ότι δεν είναι μόνοι, υπάρχει κάποιος που αβίαστα τους ακούει και τους
καταλαβαίνει, άρα μπορεί και να τους βοηθήσει. Το σημείο αυτό ενδυναμώνεται
και μέσα από τις ζωγραφιές που πολλοί μαθητές έχουν καταθέσει μετά την
καταγραφή της μαρτυρίας τους κι αυτό προκειμένου να αποτυπωθεί ο
συναισθηματισμός τους.
 Συναισθηματική ενδυνάμωση της ομάδας των συμμετεχόντων μαθητών
με την ενίσχυση σχέσεων φιλίας και εμπιστοσύνης ώστε στο μέλλον να μειωθούν
τα περιστατικά βίας και εκφοβισμού, αλλά κι αν αυτά συμβούν, αναμένεται ότι θα
μπορέσουν να αντιμετωπιστούν από τους ίδιους τους μαθητές, χωρίς τη
διαμεσολάβηση καθηγητών ή γονέων.
Τι διευκόλυνε και τι δυσκόλεψε τη δράση. Το μέλλον της.
Η διαδικασία υλοποίησης της δράσης διευκόλυνε τους μαθητές στη συμμετοχή τους,
καθώς ήταν εφικτή και εύκολη η συμβολή τους και από το σπίτι τους (από τον
υπολογιστή τους ή το κινητό τους). Επίσης, την υλοποίηση της δράσης διευκόλυνε η
ωριμότητα των ενήλικων μαθητών να γράφουν και να συζητούν ανοικτά.
Όσον αφορά τώρα τις δυσκολίες της δράσης αρχικά παρατηρήθηκε δυσχέρεια οι
μαθητές να πειστούν να εξωτερικεύσουν τις εμπειρίες γράφοντάς τες. Ειδικά η
δημοσίευσή τους τους πανικόβαλλε. Όταν όμως συνειδητοποίησαν ότι οι αναρτήσεις

8. θα είναι ανώνυμες, άρχισαν σποραδικά να συμμετέχουν, αναρτώντας «light»
μαρτυρίες. Στη συνέχεια, κάθε μαρτυρία τους ήταν και ουσιαστικότερη.
Οι μαθητές ολοκλήρωσαν τη συμμετοχή τους στη δράση με τη διατύπωση της
άποψης η δράση να συνεχιστεί και στο μέλλον προκειμένου να εμπλουτιστεί το
ιστολόγιο με επιπλέον μαρτυρίες, δημιουργώντας έτσι σταδιακά μια βάση δεδομένων
μαρτυριών από τους ίδιους τους μαθητές, αναρτημένες όπως οι ίδιοι τις νιώθουν και
τις αντιλαμβάνονται. Κι αυτό γιατί θέλουν να εκλείψουν τα φαντάσματα να τους
κυνηγούν από την παιδική ή την εφηβική τους ηλικία και στην ενήλικη ζωή τους!
Σχετικά παρουσιάζεται στην Εικόνα 1, η ζωγραφική μαθητή Β’ ΕΠΑ.Λ., ετών 49,
όπου παρατηρώντας την, αναρωτιέται κανείς αν φαντάσματα συνεχίζουν να τον
ακολουθούν στην ενήλικη ζωή του, παρά το πέρασμα τόσων πολλών ετών από το
σχολείο.
Εικόνα 1: Ζωγραφική μαθητή Β’ ΕΠΑ.Λ., ετών 49.
Βιβλιογραφία
ΕΥΕ, Δίκτυο Πρόληψης & Αντιμετώπισης των Φαινομένων Σχολικής Βίας &
Εκφοβισμού. Προσπελάστηκε στις 15/07/2013 από http://stop-bullying.sch.gr/.
ΙΕΠ, Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στη Δ/θμια Εκπαίδευση, Διαδικασία
Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα. Τόμος ΙΙΙ: Μεθοδολογία και Εργαλεία
Διερεύνησης. Δεκέμβριος 2012.
Καντζάρα, Β. (2011). Ο Σύγχρονος Ρόλος της Εκπαίδευσης στην Κοινωνία. Πρακτικά
Α’ Πανελλήνιου Συνεδρίου. (Σελ. 24 – 43). Εκδόσεις: ΕΚΕ. Επιμέλεια: Ν. Τάτσης.
Προσπελάστηκε στις 2/6/2015 από
http://www.hellenicsociology.gr/sites/default/files/proceedings_of_the_1st_national_c
onference_of_hss.pdf.
Κασσωτάκη, Α. Η ανάπτυξη κριτικής σκέψης. Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς και οι
δάσκαλοι. Προσπελάστηκε στις 19/01/2014 από http://www.ikidcenters.com/η-
σημαντικότητα-της-κριτικής-σκέψης-τ/.

9. Ματσαγγούρας, Η. (2011). Θεωρία και Πράξη της Διδασκαλίας. Αθήνα: Gutenberg.
Παππά, Α. Eκφοβισμός και Bία στο σχολείο, δραστηριότητες. Προσπελάστηκε στις
21/09/2013 από https://pappanna.wordpress.com/2012/03/02/eκφοβισμός-και-bία-
στο-σχολείο-δραστη/.
ΣΧΕΔΙΑ. Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων & Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής
Υγείας Ν. Ιωαννίνων. Προσπελάστηκε στις 21/5/2015 από http://kp-ioanninon.gr/.
Rogers, A. (1998). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων. Αθήνα: Μεταίχμιο.

10. Ματσαγγούρας, Η. (2011). Θεωρία και Πράξη της Διδασκαλίας. Αθήνα: Gutenberg.
Παππά, Α. Eκφοβισμός και Bία στο σχολείο, δραστηριότητες. Προσπελάστηκε στις
21/09/2013 από https://pappanna.wordpress.com/2012/03/02/eκφοβισμός-και-bία-
στο-σχολείο-δραστη/.
ΣΧΕΔΙΑ. Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων & Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής
Υγείας Ν. Ιωαννίνων. Προσπελάστηκε στις 21/5/2015 από http://kp-ioanninon.gr/.
Rogers, A. (1998). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων. Αθήνα: Μεταίχμιο.