Ανάπτυξη ψυχοπαιδαγωγικών παρεμβάσεων διαχείρισης περιστατικών εκφοβισμού και βίας στο σχολείο – Μια βιωματική προσέγγιση

1. Δραγατογιάννη Παναγιώτα
panagiota_k@hotmail.com
Ανάπτυξη ψυχοπαιδαγωγικών
παρεμβάσεων διαχείρισης περιστατικών
εκφοβισμού και βίας στο σχολείο –
Μια βιωματική προσέγγιση

2. Μαθησιακοί στόχοι
 Να κατανοήσουν οι μαθητές το φαινόμενο του
εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο
 Να αναγνωριστούν οι συμπεριφορές και τα
συμπτώματα που μπορεί να οφείλονται στο
φαινόμενο αυτό
 Να ευαισθητοποιηθεί και να κινητοποιηθεί η
μαθητική κοινότητα τόσο σε επίπεδο
συναισθηματικό, όσο και σε επίπεδο
συμπεριφοράς σε σχέση με περιστατικά
εκφοβισμού και βίας στο σχολείο

3. Επιμέρους στόχοι
 H δημιουργία κλίματος εποικοδομητικής επικοινωνίας,
συνεργασίας και καλών σχέσεων στην ομάδα
 Ενίσχυση του κλίματος εμπιστοσύνης και ασφάλειας που
θα λειτουργήσει υποστηρικτικά για την επίτευξη των
στόχων του προγράμματος
 Να μιλήσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους
 Να κατονομάσουν τις αρνητικές επιπτώσεις του
φαινομένου
 Να ενθαρρυνθεί η αποδοχή της διαφορετικότητας των
ατόμων και να αξιοποιηθεί δημιουργικά

4. Δομή Προγράμματος
 Διάρκεια και συχνότητα
 Μια φορά την εβδομάδα για 2 μήνες
 7 μαθήματα – συναντήσεις (workshops)
 Ομάδα – στόχος
 Στ’ τάξη Δημοτικού
 Υλικά και τις εκπαιδευτικές πηγές
 Χαρτιά, μαρκαδόροι, προτζέκτορας, υπολογιστής
 Πλαίσιο μαθήματος
 Ευέλικτη ζώνη – καινοτόμες σχολικές δραστηριότητες

5. Περιγραφή Προγράμματος
 Σκοπός του προγράμματος είναι η αναγνώριση, αντιμετώπιση και πρόληψη του
σχολικού εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο οδηγώντας σταδιακά στη μείωση
των κρουσμάτων μέσω της ανάπτυξης μιας διαφορετικής, ολιστικής προσέγγισης
της μάθησης.
 Οι μαθητές φέρουν τις εμπειρίες και τα συναισθήματά τους, βιώνουν
καταστάσεις, αναζητούν νοήματα μέσα από τους δεσμούς της σχολικής τάξης,
της καθημερινής ζωής και της κοινωνικής πραγματικότητας, ενεργοποιούν τη
φαντασία και τη δημιουργικότητά τους και κινητοποιούνται για κοινωνική
δράση.
 Η βασική μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί είναι η ομαδοσυνεργατική μέθοδος
και η βιωματική μάθηση μέσα από τις παρακάτω τεχνικές:
 Κύκλος Συζήτησης
 Τεχνικές Επικοινωνίας-Ενεργητική Ακρόαση
 Διεργασίες σε ζευγάρια, μικρές ομάδες και ολομέλεια
 Παιχνίδια συνεργασίας - εμπιστοσύνης
 Παιχνίδια ρόλων - Τεχνικές εκπαιδευτικού δράματος
 Στόχος να μην παραμένουν οι μαθητές απλοί παρατηρητές τέτοιων φαινομένων
αλλά να επεμβαίνουν και να τα καταπολεμούν έχοντας αναπτύξει τη γνώση, τις
δεξιότητες, τις αξίες και τις συμπεριφορές που χρειάζονται.

6. Διάρθρωση των δραστηριοτήτων
 1ο μάθημα: Εισαγωγή
 Ενημέρωση για το πρόγραμμα - συζήτηση
 Αυτόματη γραφή
Καταγραφή της σκέψης ελεύθερα και αυτόματα, χωρίς εμπόδια και
περιορισμούς από τους κανόνες της λογικής, δίνοντας στο υποσυνείδητο ίση
σημασία μ’ αυτήν που δίνει στη συνείδηση (Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, 1980,
Ανθολογία υπερρεαλισμού, Εισαγωγή, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
Β΄τάξη Γενικού Λυκείου). Έτσι καταγράφεται η αρχική άποψή τους για την
ενδοσχολική βία καθώς και ενδεχόμενα βιώματα και περιστατικά.
 2ο μάθημα: Δραστηριότητες συμφωνίας
 Γνωριμία μέσω σωματικής έκφρασης
 το κάθε μέλος συστήνεται μέσα από ένα αντικείμενο της επιλογής του ή με
μία κίνηση
 Κύκλος γνωριμίας - φιλίας
 οι συμμετέχοντες ζωγραφίζουν σε μεγάλο χαρτόνι ένα κύκλο σχηματίζοντας
ο καθένας την παλάμη του ως δώρο γνωριμίας και συμφωνίας στην ομάδα.
Γράφουν το όνομα τους και μία λέξη συνεργασίας.
 Ήλιος με ακτίνες (συμβόλαιο ομάδας)

7. Διάρθρωση των δραστηριοτήτων
 3ο μάθημα: Μιλώντας για τον εκφοβισμό
 Παρακολούθηση ταινιών πάνω στο θέμα (Παράρτημα 1)
 Συζήτηση πάνω σε αυτά – Καταγραφή απόψεων - συναισθημάτων
 4ο μάθημα: Παιχνίδια εμπιστοσύνης – συνεργασίας (Παράρτημα 2)
 Παιχνίδι αλλαγή θέσης με βάση τα προσωπικά βιώματα
 Γλύπτης και γλυπτά
 Οδήγησε τον Τυφλό
 Το παιχνίδι με το «Όχι», το «Ναι αλλά», το «Ναι και»
 5ο - 6ο μάθημα: Τεχνικές Εκπαιδευτικού Δράματος (Παράρτημα 3) πάνω σε
υποθετικό σενάριο ενδοσχολικής βίας
 Παγωμένη εικόνα, Ανίχνευση σκέψεων, Δάσκαλος σε ρόλο
 Διάδρομος συνείδησης, Ανακριτική καρέκλα
 Θέατρο Forum
 Δραματοποίηση
 7ο μάθημα: Αξιολόγηση προγράμματος

8. Αξιολόγηση των δραστηριοτήτων
 ΑΡΧΙΚΗ ή ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
 Αυτόματη γραφή
 Προσπάθεια για καθημερινή καταγραφή σε ημερολόγιο των γεγονότων που
προκαλούν φόβο και αναστάτωση στα παιδιά και συνδέονται με
οποιαδήποτε μορφή βίας. Αυτά θα αποτελέσουν και τα εργαλεία για την
αξιολόγηση του αποτελέσματος των δράσεων, που θα γίνει στο τέλος και θα
λειτουργήσει ανατροφοδοτικά.
 ΔΙΑΜΟΡΦΩΤΙΚΗ – ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
 Με το κλείσιμο κάθε δραστηριότητας – μαθήματος υπάρχει πάντα η
συζήτηση και η ανατροφοδότηση
 Ενδιάμεσες αξιολογήσεις θα γίνονται στις συνεδριάσεις που θα κάνει ο
Σύλλογος Διδασκόντων, κατά τη διάρκεια των οποίων οι εκπαιδευτικοί θα
καταθέτουν τις παρατηρήσεις τους
 ΤΕΛΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
 Βιωματική δραστηριότητα όπου ο καθένας καταγράφει ανώνυμα σε τρία
χαρτάκια τι του άρεσε από το πρόγραμμα, τι κρατάει και τι αφήνει από όλα
όσα έγιναν
 Αυτόματη γραφή, σύγκριση με τα αρχικά τους γραπτά
 Ερωτηματολόγιο και συζήτηση για το όλο πρόγραμμα
 Προτάσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος, προτάσεις για τρόπους
ενημέρωσης των συμμαθητών και της κοινότητας και να επιλεγούν αυτοί
που μπορούν να πραγματοποιηθούν

9. Πηγές & Βιβλιογραφία
 http://www.epsype.gr/index.php/el/
 Δραστηριότητες στην Τάξη για την Πρόληψη του Εκφοβισμού και της Βίας Μεταξύ των
Μαθητών – Εγχειρίδιο Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης
 http://www.hamogelo.gr/4-1/909/Sxolikos-ekfobismos
 http://www.kepad.gr/
 «Μικρή πυξίδα» compasito - Εγχειρίδιο εκπαίδευσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα
 http://www.theatroedu.gr/
 ΓΚΟΒΑΣ Ν. Για ένα δημιουργικό, νεανικό θέατρο: ασκήσεις, παιχνίδια, τεχνικές,
ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, 2003
 ΚΟΥΡΕΤΖΗΣ Λ., Το θεατρικό παιχνίδι και οι διαστάσεις του, Αθήνα, Ταξιδευτής, 2008
 Εκπαιδευτικό υλικό πρόληψης «Δεξιότητες για παιδιά Δημοτικού» ΚΕΘΕΑ
 http://www.unhcr.gr/ekpaideysi/ekpaideytiko-yliko.html
 http://www.pi-schools.gr/programs/
 http://www.mikrosanagnostis.gr/thema_6.asp
 http://www.antibullyingnetwork.gr/

10. Παράρτημα 1
Σχετικές ταινίες και βίντεο
 «Τα μπλε γυαλιά» – Ταινία της ΕΨΥΠΕ για την ενδοσχολική βία
 «Το αηδόνι», μια ταινία μικρού μήκους για την ενδοσχολική βία της Στ΄ τάξης του 32ου δημοτικού σχολείου
Πατρών.
 «Ένας πλανήτης… μια ευκαιρία». http://kopanakinews.wordpress.com/2013/08/29/%CF%84%CE%BF
 «Το καναρινί ποδήλατο», για την σχολική βία και τον σχολικό εκφοβισμό αλλά και μικρά βιντεάκια που θα τα
βρούμε στην ιστοσελίδα http://etaksi2011.blogspot.gr/2013/03/6_6.html
 Σχολικός εκφοβισμός (6 Μαρτίου 2013) http://www.youtube.com/watch?v=nAa6BI7ejek
 Η εμπνευσμένη παρουσία του Νικ Βόγιετζικ, χριστιανού ιεροκήρυκα που γεννήθηκε χωρίς χέρια και πόδια, σε
σχολεία της Νότιας Αφρικής
https://www.youtube.com/watch?v=hGaGSADJbFw
 Τηλεοπτικό spot της Ε.ΨΥ.Π.Ε. για την προώθηση της πρόληψης και αντιμετώπισης της ενδοσχολικής βίας και του
εκφοβισμού. https://www.youtube.com/watch?v=iVabXA-zsaE
 Όχι βία στα σχολεία https://www.youtube.com/watch?v=5Pbz1CEh-Ac
 Ένα μικρό μέρος από τη «Σχολική Βία». https://www.youtube.com/watch?v=RWV8ZKysdBo#t=275
 ΝΑΙ στην επικοινωνία – ΟΧΙ στη λεκτική βία. https://www.youtube.com/watch?v=eWYLDlqumYg
 http://www.onevibefilms.com/bullying/greek/
 https://www.youtube.com/watch?v=pUgQ9vUgaGM
 https://www.youtube.com/watch?v=zirgtfEzV1k

11. Παράρτημα 2
Παιχνίδια ρόλων – εμπιστοσύνης - συνεργασίας
 Αλλαγή θέσης με βάση τα προσωπικά βιώματα (αναγνώριση συναισθημάτων/ συμπεριφορών)
Ο εκπαιδευτικός φωνάζει: Να αλλάξουν θέση μεταξύ τους… αυτοί που έχουν τουλάχιστον ένα πολύ καλό φίλο… αυτοί που
αγκάλιασαν την εβδομάδα αυτή τη μητέρα τους… αυτοί που ένιωσαν εχθές αδικημένοι από κάτι… αυτοί που βοήθησαν
κάποιον δικό τους άνθρωπο τις τελευταίες δέκα μέρες… αυτοί που βοήθησαν κάποιον ξένο τον τελευταίο μήνα… αυτοί
που δεν παίξανε κάποιο συμμαθητή τους και το έχουν μετανιώσει… αυτοί που θύμωσαν σήμερα με κάποιον/α… κλπ.
 Γλύπτης και γλυπτά (επικοινωνία – συνεργασία – εμπιστοσύνη)
Τα παιδιά σε ζευγάρια γίνονται γλύπτης και γλυπτό. Το παιδί που είναι το γλυπτό στέκεται ακίνητο και ο γλύπτης
προσπαθεί να του δώσει ένα σχήμα. Όταν οι γλύπτες τελειώσουν εκθέτουν τα γλυπτά τους και οι υπόλοιποι προσπαθούν
να μαντέψουν τι έφτιαξαν. Το ίδιο παιχνίδι μπορεί να εξελιχθεί. Οι γλύπτες μπορεί να εργάζονται για μια έκθεση που θα
γίνει στο μουσείο. Εκθέτουν τα γλυπτά τους, τα οποία όμως όταν νυχτώσει «ζωντανεύουν» και αρχίζουν να κινούνται. Με
αφήγηση μπορείτε να καθοδηγείτε τη δράση των γλυπτών.
 Οδήγησε τον Τυφλό (απόκτηση εμπιστοσύνης)
Η ομάδα χωρίζεται σε ζεύγη, ο Α οδηγεί τον Β, που έχει τα μάτια κλειστά. Ο Α είναι πάντα πίσω από τον Β και με τα χέρια
στη πλάτη τον μετακινεί απαλά στο δωμάτιο. Μπορεί να υπάρξει μια συμφωνία για τη στροφή δεξιά, αριστερά, το στοπ,
κ.λ.π.
 Το παιχνίδι με το «Όχι», το «Ναι αλλά», το «Ναι και» (Η αξία της συνεργασίας)
Η ομάδα χωρίζεται σε ζεύγη. α) Ο Α προτείνει κάτι στον Β, ο οποίος αρνείται συνεχώς με το Όχι, π.χ. Α: Πάμε σινεμά; Β: Όχι,
βαριέμαι, Α: Πάμε για μπάλα, Β: Όχι, πονάει το πόδι μου, κ.ο.κ. Οι ρόλοι του Α και του Β αντιστρέφονται. Μετά ακολουθεί
συζήτηση για τη δυσκολία να αναπτυχθεί μια συζήτηση με τέτοιο τρόπο.
β) Ο Α προτείνει και ο Β απαντάει ξεκινώντας με το «Ναι, αλλά…», π.χ. Α: πάμε σινεμά; Β: Ναι, αλλά δεν με αφήνει η
μητέρα μου κ.ο.κ.. Οι δυσκολίες παραμένουν, έστω κι αν η άρνηση γίνεται ευγενικά.
γ) Τέλος, ο Α προτείνει και ο Β απαντά ξεκινώντας με «Ναι, και…», π.χ. Α: Πάμε σινεμά; Β: Ναι, και θα τηλεφωνήσουμε και
στον Γιώργο, Α: Ναι, και θα πάμε μετά για φαγητό, κ.ο.κ.

12. Παράρτημα 3
Τεχνικές εκπαιδευτικού δράματος
 Δάσκαλος σε ρόλο
Ο εκπαιδευτικός μπορεί να αναλάβει κάποιο ρόλο ενός ήρωα από την δράση, την ιστορία ή την σκηνή. Ο
βασικός στόχος εδώ είναι να δοθεί η ευκαιρία να αναπτυχθεί περαιτέρω το εκπαιδευτικό δράμα.
 Διάδρομος συνείδησης
Χρησιμοποιείται σε μια κρίσιμη στιγμή όπου υπάρχει δίλημμα. Ο χαρακτήρας βαδίζει ανάμεσα σε δυο σειρές
που σχηματίζουν οι συμμετέχοντες οι οποίοι του δίνουν συμβουλές ή σχολιάζουν τα όσα έχουν συμβεί.
 Θέατρο Forum
Βασίζεται στην τεχνική του Augusto Boal, σύμφωνα με την οποία η ομάδα που παρακολουθεί την εκάστοτε
σκηνική παρουσίαση μπορεί να δώσει οδηγίες για την περαιτέρω εξέλιξη της δράσης στους συμμετέχοντες ή
και να την διακόψει και κάποιος εκτός της σκηνικής δράσης να «μπει σε ρόλο» και να δώσει μια διαφορετική
εξέλιξη στην πλοκή.
 Παγωμένες εικόνες
Οι παγωμένες εικόνες συνίστανται στην δημιουργία οπτικών εικόνων από τους μαθητές χρησιμοποιώντας τα
σώματά τους, δίνοντας έμφαση στις σχέσεις μεταξύ των συμμετεχόντων στην εικόνα αλλά και σε σημαντικές
λεπτομέρειες.
 Ανίχνευση σκέψεων
Καθώς κάποιοι μαθητές βρίσκονται σε ρόλο και σε ακίνητη στάση (ταμπλό, παγωμένη εικόνα), κάποιοι άλλοι ή
ο εκπαιδευτικός τους αγγίζουν και τους κάνουν ερωτήσεις σχετικά τις ενδόμυχες σκέψεις τους (π.χ. ποιος
είσαι; πως αισθάνεσαι; τι σκέφτεσαι; κλπ.). Οι μαθητές σκέφτονται τις απαντήσεις τους συνειδητοποιώντας το
ρόλο τους και ύστερα διατυπώνουν φωναχτά τις σκέψεις τους.
 Ανακριτική καρέκλα
Ο μαθητής ή ο δάσκαλος ανακρίνεται ενώ είναι σε ρόλο. Οι μαθητές μπορούν να ρωτήσουν λεπτομέρειες για
τη ζωή του, τα κίνητρά του, κλπ.

13. Παραδείγματα υποθετικών
σεναρίων ενδοσχολικής βίας
 ΣΕΝΑΡΙΟ 1 «Δυο μαθητές τσακώνονται στο διάλειμμα για το
ποδόσφαιρο. Η ομάδα του ενός έχασε την προηγούμενη μέρα
τον αγώνα και ο άλλος τον κοροϊδεύει. Κουβέντα στην
κουβέντα αρχίζουν να βρίζονται και στο τέλος πιάνονται στα
χέρια»
 ΣΕΝΑΡΙΟ 2 «Μια μαθήτρια κοροϊδεύει συνεχώς μια άλλη
μαθήτρια. Σταδιακά την κοροϊδεύουν πολλά παιδιά από την
τάξη και τελικά δεν την κάνουν παρέα. Λένε διάφορα πράγματα
πίσω από την πλάτη της. Η δεύτερη μαθήτρια αισθάνεται
απομονωμένη και αρχίζει να λείπει από τα μαθήματα»