Luận Văn Sử Dụng Bản Đồ Tư Duy Trong Dạy Học Ðịa Lí Lớp 10.doc

Viết thuê đề tài giá rẻ trọn gói - KB Zalo/Tele : 0973.287.149
i
Luanvanmaster.com – Cần Kham Thảo - Kết bạn Zalo/Tele : 0973.287.149
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
PHẠM HỮU NGHỊ
SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY TRONG
DẠY HỌC ÐỊA LÍ LỚP 10
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ
KHOA ĐỊA LÝ
NGÀNH LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC ĐỊA LÝ
HÀ NỘI, NĂM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
PHẠM HỮU NGHỊ
SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY TRONG
DẠY HỌC ÐỊA LÍ LỚP 10
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Chuyên ngành: Lí luận và Phương pháp dạy học Địa lí
Mã số: 8.14.01.11
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Đào Ngọc Hùng
HÀ NỘI, NĂM

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi.
Các số liệu và tài liệu được trích dẫn trong luận văn là trung thực. Kết quả nghiên
cứu này không trùng với bất cứ công trình nào đã được công bố trước đó.
Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.
Hà Nội, tháng 7 năm 2021
Tác giả luận văn
Phạm Hữu Nghị

LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc tới PGS. TS Đào
Ngọc Hùng, người đã hướng dẫn, giúp đỡ tận tình trong suốt thời gian tôi tiến hành
nghiên cứu và hoàn thiện luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Địa lí trường Đại học Sư
phạm Hà Nội, phòng thư viện khoa Địa lí, thư viện trường ĐHSP Hà Nội đã tạo điều
kiện giúp đỡ để khóa luận của tôi đạt kết quả tốt nhất.
“Xin chân thành cảm ơn các Thầy cô giáo và Học sinh Trường THPT Thái Nguyễn
Minh Quang – TP Ngã Bảy – Tỉnh Hậu Giang, và trường THPT Lê Quí Đôn – TP
Ngã Bảy – Tỉnh Hậu Giang đã tạo điều kiện giúp đỡ và phối hợp thực hiện trong quá
trình nghiên cứu và tiến hành thực nghiệm sư phạm, điều tra thực tế để đạt kết quả
khách quan tốt nhất.”
Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn không tránh khỏi những sai sót,
nhầm lẫn, rất mong được sự góp ý chân tình của thầy cô giáo, các đồng nghiệp để
luận văn được hoàn thiện và có tính khả thi cao hơn.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 7 năm 2021
Học viên
Phạm Hữu Nghị

DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT
THPT: Trung học phổ thông
SGK: Sách giáo khoa
GV : Giáo viên
HS : Học sinh
BĐTD: Bản đồ tư duy
MM: Imindmap

DANH MỤC CÁC BẢNG
BẢNG NỘI DUNG
Bảng 1 Hoạt động của lớp đối chứng và lớp thực nghiệm
Bảng 2 Kết quả thái độ của học sinh lớp đối chứng và lớp thực nghiệm
Bảng 3 Kết quả xếp loại của học sinh lớp đối chứng và lớp thực nghiệm
bài thực nghiệm số 1
Bảng 6 Kết quả xếp loại tổng hợp của lớp đối chứng và lớp thực nghiệm

DANH MỤC CÁC HÌNH
BẢNG NỘI DUNG
Hình 1 Biểu tượng các chủ đề trung tâm
Hình 2 Chọn và xây dựng chủ đề trung tâm
Hình 3 Tạo nhánh và chữ từ chủ đề trung tâm
Hình 4 Tạo nhánh và ghi chú
Hình 5 Chèn các đối tượng vào nhánh
Hình 6 Đặt hình ảnh vào các nhánh
Hình 7 Tạo thêm các nhánh con
Hình 8 Tạo các đường có mối quan hệ
Hình 9 Tạo màu nền cho bản đồ tư duy
Hình 10 Xuất bản đồ tư duy
Hình 11 Tùy chỉnh xuất ở các dạng
Hình 12 Xuất bản đồ tư duy dạng Web
Hình 13 Xuất bản đồ tư duy dạng PDF
Hình 14 Lập bản đồ tư duy cho một nội dung bài học
Hình 15 Lập bản đồ tư duy nội dung chính
Hình 16 Xây dựng một kiến thức đơn vị bài học
Hình 17 Xây dựng bản đồ tư duy cho nhiều bài học
Hình 18 Xây dựng một đơn vị kiến thức
Hình 19 Biểu đồ so sánh lớp thực nghiệm và đối chứng

MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài ...............................................................................................................1
2. Mục đích, nhiệm vụ ...........................................................................................................2
2.1. Mục đích nghiên cứu...............................................................................................2
2.2. Nhiệm vụ của đề tài.................................................................................................2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .....................................................................................2
3.1. Đối tượng nghiên cứuBĐTD và thiết kế,sử dụng BĐTD trong dạy học Địa lí 10.Error!
Bookmark not defined.
3.2. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................................2
4. Giả thuyết khoa học ...........................................................................................................2
5. Lịch sử nghiên cứu đề tài...................................................................................................3
5.1. Nghiên cứu về Bản đồ tư duy trên thế giới................................................................3
5.2. Các công trình nghiên cứu ứng dụng bản đồ tư duy vào dạy học ở Việt Nam..............4
6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ............................................................................5
6.1. Quan điểm nghiên cứu.............................................................................................5
6.2. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................5
6.2.1. Phương pháp thu thập thông tin, phân tích, tổng hợp tài liệu......................................5
6.2.2. Phương pháp khảo sát, điều tra thực tế........................................................................5
6.2.3. Phương pháp thực nghiệm ...........................................................................................6
7. Cấu trúc luận văn ...............................................................................................................6
PHẦN NỘI DUNG
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ
DUY TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG......7
1.1. Cơ sở lý luận...........................................................................................................7
1.1.1. Những vấn đề về đổi mới giáo dục phổ thông.............................................................7
1.1.2. Bản đồ tư duy với dạy học Địa lí...............................................................................18
1.2. Cơ sở thực tiễn......................................................................................................29
1.2.1. Nội dung, chương trình Địa lí lớp 10.........................................................................29
1.2.2. Thực trạng việc dạy học Địa lí lớp 10 .......................................................................42
1.2.3. Đặc điểm tâm sinh lí và trình độ nhận thức của Học sinh lớp 10..............................44
Chương 2. QUY TRÌNH VÀ BIỆN PHÁP SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY Ở TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ...........................................................................................46
2.1. Nguyên tắc và yêu cầu của việc sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học Địa lí 10 ........46
2.1.1. Nguyên tắc của việc sử dụng BĐTD trong dạy học Địa lí 10 ...................................46
2.1.2. Yêu cầu của việc sử dụng BĐTD trong dạy học Địa lí 10 ........................................47

2.2. Quy trình sử dụng Bản đồ tư duy trong dạy học Địa lý. ...........................................47
2.2.1. Giới thiệu phần mềm imindmap . ..............................................................................47
2.2.2. Hướng dẫn cách sử dụng phần mềm Imindmap ........................................................48
2.3. Biện pháp sử dụng BĐTD trong các khâu của dạy học Địa lí 10 ..............................66
2.3.1. Sử dụng BĐTD trong soạn kế hoạch bài dạy. ...........................................................66
2.3.2. Sử dụng BĐTD trong thực hiện bài dạy trên lớp.......................................................70
2.3.3. Sử dụng BĐTD trong kiểm tra, đánh giá...................................................................73
2.3.4. Hướng dẫn HS sử dụng BĐTD trong khâu học tập Địa lí.........................................74
2.3.5. Sử dụng BĐTD với một số phương pháp khác trong dạy học Địa lí lớp 10. ............76
2.4. Tổ chức dạy học Địa lí 10 bằng bản đồ tư duy ........................................................82
2.4.1. Bài Địa lý các ngành kinh tế: Phần Công nghiệp với nội dung:................................82
2.4.2. Bài Địa lý các ngành kinh tế: Ngành dịch vụ. ...........................................................93
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.......................................................................102
3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm......................................................................102
3.1.1. Mục đích ..................................................................................................................102
3.1.2. Nhiệm vụ..................................................................................................................102
3.2. Đối tượng thực nghiệm........................................................................................102
3.3. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm .......................................................................103
3.4. Phương pháp tiến hành thực nghiệm.....................................................................103
3.5. Tổ chức thực nghiệm...........................................................................................103
3.5.1. Bài thực nghiệm.......................................................................................................115
3.5.2. Các lớp tiến hành thực nghiệm ................................................................................104
3.6. Đánh giá kết quả thực nghiệm:.............................................................................105
3.6.1. Trong giờ học...........................................................................................................105
3.6.2. Thái độ của HS ........................................................................................................105
3.6.3. Kết quả kiểm tra kiến thức.......................................................................................106
PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết luận..........................................................................................................................110
2. Kiến nghị........................................................................................................................112
3. Hướng phát triển của đề tài............................................................................................113
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................................114
PHỤ LỤC

1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Với xu hướng toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế sự hợp tác cùng phát triển
cũng đi đôi với cạnh tranh kinh tế diễn ra mạnh mẽ giữa các quốc gia trên thế giới.
Vấn đề này đã tạo ra cơ hội phát triển cho nhiều quốc gia, tuy nhiên là thách thức lớn
về chất lượng và hiệu quả giáo dục nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội
và nguồn lực của quốc gia.
Với sự phát triển của thời đại công nghệ 4.0, năng lực sáng tạo là cơ sở để tạo ra giá
trị cho sự phát triển của nền kinh tế hiện đại. Thế hệ trẻ Việt Nam đang có rất nhiều
cơ hội trong quá trình sử dụng dịch vụ, đặc biệt là máy tính và mạng Internet để hội
nhập kinh tế quốc tế và một thế giới không ngừng vận động. Tuy nhiên, việc chăm
chỉ học tập không phải là yếu tố duy nhất bởi học như thế nào và áp dụng công nghệ
như nào mới là yếu tố quan trọng. Những thông tin đa chiều cần phải biết cách vận
dụng kiến thức để tạo ra giá trị.
Anthony "Tony" Peter Buzan là một nhà tâm lý học người Anh và cũng là cha đẻ
của phương pháp bản đồ tư duy. Ông đã tạo nên tiền đề về cơ bản mà ông gọi là bản
đồ tư duy– công cụ hỗ trợ tư duy được mô tả là “Công cụ của bộ não”. Bản đồ tư duy
công cụ giúp con người: Ghi nhớ, sáng tạo, quản lý, lập kế hoạch. Ở nước ta, vào
năm 2006, chương trình Thời sự Đài TH Việt Nam đã thực hiện phóng sự về hoạt
động nghiên cứu, ứng dụng bản đồ tư duy của nhóm “New Thinhking Group – NTG”
tức Tư duy mới, khi nhóm đang thực hiện dự án “Ứng dụng công cụ hỗ trợ tư duy -
Bản đồ tư duy” cho sinh viên trường Đại học quốc gia Hà Nội và nhận được rất
nhiều sự tán thành từ lãnh đão và cán bộ giảng viên và sinh viên.
Nhóm sinh viên đã thành công khi áp dụng bản đồ tư duy vào các môn học và thu
lại kết quả học tập tốt. Các nghiên cứu với các môn học như: ngoại ngữ, các môn xã
hội và đã đạt giải cao trong hệ thống trường Đại học quốc gia Hà Nội.
“Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói rằng “Còn sống thì còn phải học. Học hỏi là
một việc phải học suốt đời...không ai có thể cho mình biết đủ rồi”. Do đó, một trong
những nội dung của đổi mới phương pháp dạy và học chính là việc hướng dẫn HS tự

2
học, tự nghiên cứu để có thể tự học suốt đời. Đồng thời theo xu hướng phát triển đòi
hỏi giáo dục ngày càng cao trong ứng dụng khoa học công nghệ. Xuất phát từ hai ý
nghĩa quan trọng đó, luận văn xin phép được đề cập đến nội dung : “Sử dụng Bản đồ
tư duy trong dạy học Địa lí lớp 10 ở trường Trung học phổ thông”.”
2. Mục đích, nhiệm vụ
2.1. Mục đích nghiên cứu
Việc nghiên cứu đề tài: “Sử dụng Bản đồ tư duy trong dạy học Địa lí lớp 10 ở
trường Trung học phổ thông” nhằm cung cấp cho học sinh kỹ năng thiết kế và sử
dụng bản đồ tư duy hiệu quả trong học tập môn học Địa Lý 10, góp phần nâng cao
chất lượng giảng dạy ở trường THPT.
2.2. Nhiệm vụ của đề tài
- Nghiên cứu tổng quan cơ sở lý luận của đề tài.
- Đề xuất nguyên tắc và yêu cầu sử dụng BĐTD với môn Địa lý tại trường THPT.
- Phương pháp sử dụng Bản đồ tư duy hiệu quả khi dạy học môn Địa lí 10.
- Thiết kế Bản đồ tư duy trong quá trình giảng dạy.
- Thử nghiệm dạy học bằng bản đồ tư duy để kiểm chứng.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Bản đồ tư duy, quá trình thiết kế và áp dụng vào giảng dạy môn Địa Lí 10.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài
- Thiết kế và áp dụng Bản đồ tư duy trong dạy học.
- Tại một số trường THPT trên địa bàn TP. Ngã Bảy - Hậu Giang
4. Giả thuyết khoa học
Việc sử dụng BĐTD sẽ góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy, áp dụng và dạy
và học Địa lí ở Nhà trường phổ thông sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy và học,
nâng cao hiệu quả của việc đổi mới phương pháp dạy học ở nhà trường hiện nay.

3
5. Lịch sử nghiên cứu đề tài
5.1. Nghiên cứu về Bản đồ tư duy trên thế giới
“Bằng việc dựa trên những nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới cũng như
những nghiên cứu của bản thân về bộ não người, đồng thời với vai trò là một người
GV thấy được những khó khăn của HS trong việc giải quyết vấn đề, ghi nhớ, suy
nghĩ, sáng tạo. Tony Buzan đã tạo ra Mindmap vào năm đầu của thập niên 60. Mục
đích của Bản đồ tư duy chỉ là giúp HS ghi lại bài giảng mà chỉ dung từ then chốt và
các hình ảnh dựa trên cách thức ghi nhớ tự nhiên của bộ não.”
Lần đầu tiên, các lý thuyết về bản đồ tư duy ban đầu như lý thuyết bán cầu não trái
và phải, bản chất của trí nhớ não là dựa trên trí tưởng tượng và liên tưởng, và việc áp
dụng các lý thuyết này để phát triển các kỹ thuật ghi nhớ đã được Tony đưa ra. được
xuất bản dưới dạng sách: "Sử dụng cả hai bên não của bạn." Sau đó là hàng loạt cuốn
sách do chính tác giả viết đã tạo ra một bộ bách khoa toàn thư về não bộ và công
dụng của nó. Một bách khoa toàn thư về não bộ và các công dụng của nó. Tác phẩm
"Use Your Head" được trình bày vào mùa xuân năm 1974 đã cung cấp cho độc giả
bản đồ tư duy chính thức đầu tiên.
Những ngày đầu, Tony chỉ sử dụng sơ đồ tư duy để ghi nhớ, nhưng những bản đồ tư
duy sau này, với những tính năng ưu việt của mình, đã được sử dụng trong nhiều lĩnh
vực khác nhau. Do đó Tony Buzan và em trai của anh ta. Barry Buzan đã viết tác
phẩm: “The Mind Map Book” - một tác phẩm khá toàn diện về bản đồ tư duy và ứng
dụng của chúng trong các lĩnh vực khác nhau [4]. Cuốn sách này chỉ ra những lý do
cho điều này. Lý thuyết về bộ não, mối quan hệ giữa sự sáng tạo và trí nhớ, các quy
tắc và kỹ thuật của bản đồ tư duy, và sự khái quát của các ứng dụng bản đồ tư duy
trong mọi lĩnh vực của cá nhân, gia đình, giáo dục, kinh doanh và các lĩnh vực
chuyên môn khác.
Dựa trên những lí thuyết của Tony Buzan nhiều tác giả khác cũng đã nghiên cứu để
phát triển kỹ thuật này cho từng lĩnh vực cụ thể như:
- Cuốn sách “Writing the natural way” của tác giả Gabereiele Rico là tác phẩm tiên
phong trong việc ứng dụng Bản đồ tư duy cho lĩnh vực ghi chép.

4
-“Để dành riêng cho những người hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh thương mại,
cố vấn Joyco Wycoff của Tony Buzan đã viết cuốn sách hoàn chỉnh để áp dụng Bản
đồ tư duy trong kinh doanh “Mind Map: Your Personal Guide To Exploring
Crecitivity And Prole Sloving” do nhà xuất bản Berkey NewYork (1991). Trong
cuốn sách này tác giả đã gợi ý sử dụng công thức chung của Bản đồ tư duy với chủ
thể đặt ở giữa và vây quanh là các nhánh phát sinh với chủ để WWWWH$
(Who?When?What?Where?Why?How?Money?) khi tạo ra một Bản đồ tư duy trong
quản lí một dự án.”
5.2. Các công trình nghiên cứu ứng dụng bản đồ tư duy vào dạy học ở Việt
Nam
“Ở nước ta, BĐTD mới xuất hiện ở nước ta hơn 1 thập kỷ trở lại đây thông qua một
số tác phẩm được biên dịch lại như: Use your head, Mind Map at wrok, Mind Map
Book… Tuy nhiên, thời gian đầu Bản đồ tư duy ít được mọi người chú ý đến, đặc
biệt là trong trường THPT và các nhà sư phạm. Hiện nay, việc sử dụng công cụ trên
đang dần phổ biến trong giới trẻ. Điển hình đó là nghiên cứu ứng dụng và phổ biến
BĐTD của nhóm Tư duy mới “New Think Group – NTG”. Nhóm này đã có công rất
lớn trong việc biên dịch tác phẩm “Mind Map at work”, ra tiếng Việt. Những dự án
mà NTG thực hiện như: ứng dụng BĐTD trong việc học nhóm, trong học ngoại ngữ
và học các môn xã hội khác.”

5
“Đã có nhiều công trình nghiên cứu ứng dụng bản đồ tư duy trong dạy học. Tác giả
Phạm thị Thu Hường đã ứng dụng thiết kế và sử dụng bản đồ tư duy nhằm phát triển
năng lực tự chủ và tự học của học sinh trong dạy học phần Sinh thái học–Sinh học 12
Trung học phổ thông [Nguồn http://repository.vnu.edu.vn Phạm, T. T. H. (2020).
Thiết kế và sử dụng bản đồ tư duy nhằm phát triển năng lực tự chủ và tự học của học
sinh trong dạy học phần Sinh thái học – Sinh học 12 Trung học phổ thông. Luận văn
thạc sỹ, Đại học Quốc gia Hà Nội, Việt Nam]. Tác giả Nguyễn Đức Toàn đã ứng
dụng bản đồ tư duy trong giảng dạy và học tập phần lịch sử Việt Nam hiện đại tại
Cần Thơ [Nguồn http://sj.ctu.edu.vn Tạp chí Khoa học Trường ĐH Cần Thơ, phần
C: Khoa học xã hội, Nhân văn và Giáo dục:34(2014) trang 20-26].”
6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
6.1. Quan điểm nghiên cứu
Dựa trên quan điểm duy vật biện chứng, kế thừa và phát triển kết quả của
những công trình nghiên cứu trước đây về thiết kế và sử dụng Bản đồ tư duy.
Tổ chức dạy học Địa lí 10 theo quan điểm “lấy học sinh làm trung tâm”.
6.2. Phương pháp nghiên cứu
6.2.1. Phương pháp thu thập thông tin, phân tích, tổng hợp tài liệu
“Để thực hiện được nhiệm vụ của đề tài, đây là một trong những phương pháp
quan trọng và cần nhiều thời gian, công suất nhất. Việc thu thập thông tin được lấy từ
nhiều nguồn tài liệu khác nhau như: SGK, các sách tham khảo, các khóa luận, luận
văn có nội dung liên quan, khai thác thông tin từ internet, sử dụng các phần mềm tin
học, sử dụng các phần mềm tin học có liên quan… Sau đó, tác giả đã tiến hành công
tác tổng hợp, phân tích, đối chiếu các nguồn tài liệu trên để có được thông tin chắt
lọc, súc tích nhất phục vụ cho đề tài nghiên cứu.”
6.2.2. Phương pháp khảo sát, điều tra thực tế.
Phương pháp này thực hiện qua việc soạn giáo án, dự giờ, đánh giá nhằm thu thập
thông tin thực tế và hiện trạng dạy và học hiện nay.

6
6.2.3. Phương pháp thực nghiệm
“Mục đích của việc tiến hành phương pháp này là nhằm kiểm tra tính khả thi và
hiệu quả của đề tài, thông qua việc soạn giáo án và tiến hành dạy thử nghiệm tại các
lớp của trường phổ thông nhằm so sánh, đối chiếu để tìm ra ưu nhược điểm, cách
khắc phục những hạn chế của đề tài.”
7. Cấu trúc luận văn
- Mở đầu:
- Nội dung:
+ Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng Bản đồ tư duy trong dạy
học Địa lí lớp 10 ở Trường trung học phổ thông.
+ Chương 2: Tổ chức dạy học Địa lí 10 bằng Bản đồ tư duy.
+ Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.
- Phần kết luận và kiến nghị.
- Ngoài ra còn có: Phần phụ lục, mục lục, danh mục các tài liệu tham khảo chính.

7
PHẦN NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Cơ sở lý luận.
1.1.1. Những vấn đề về đổi mới giáo dục phổ thông.
a. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học
● Nhà trường trước yêu cầu của xã hội
* Những yêu cầu của cuộc cách mạng khoa học công nghệ
“Thế kỷ XXI của chúng ta là thời đại của hai cuộc cách mạng: Cách mạng khoa học
kỹ thuật và cách mạng xã hội. Tốc độ phát triển nhanh chóng của hai cuộc cách mạng
này thúc đẩy phát triển rất nhiều lĩnh vực có bước tiến mạnh mẽ và mở ra những triển
vọng hết sức to lớn cho con người mới trong hành trang chinh phục cao hơn, hiện đại
hơn phục vụ cho con người.
Cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại đòi hỏi nhà trường phải đào tạo ra
những con người mới thông minh sáng tạo, thích ứng được với yêu cầu của thời đại,
có tri thức khoa học tiên tiến, có kĩ năng kĩ xảo vững chắc và có ý thức nghề nghiệp
để giải quyết tốt các nhiệm vụ đặt ra của thực tiễn.”
* Những yêu cầu của cuộc cách mạng xã hội
“Hiện nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa và khu cực hóa đang diễn ra mạnh mẽ, các
nước phải cùng nhau hợp tác đa phương để giải quyết những vấn đề toàn cầu có tính
sống còn đối với toàn thể nhân loại như vấn đề an ninh, môi trường, kinh tế… Các
dân tộc trên thế giới phải tăng cường hòa bình, ổn định để cùng nhau phát triển lâu
dài, bền vững. Các nước có chế độ chính trị xã hội khác nhau vừa hợp tác vừa cạnh
tranh gay gắt trong nền kinh tế thị trường, các dân tộc nâng cao ý thức độc lập tự chủ,
phát huy bản sắc và truyền thống dân tộc.”
Chính vì những lí do trên đòi hỏi con người cần phải đáp ứng được:

8
- Con người cần có tính nhân văn sâu sắc, biết giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa
truyền thống của dân tộc mình có ý thức chấp hành pháp luật, có tinh thần dân tộc.
- Con người cần có cá tính và bản sắc có ý chí, hoài bão, tự chủ, tự cường…
- Con người cần có những đầu óc khoa học, biết sử dụng các quy luật tự nhiên và xã
hội để xây dựng cuộc sống, có trình độ học vấn cao.
* Những yêu cầu đặt ra từ tình hình kinh tế chính trị của đất nước
“Công cuộc đổi mới toàn diện của nước ta đã tiến hành được 25 năm trên tất cả các
lĩnh vực, đặc biệt là kinh tế, thu được nhiều thành tựu nổi bật đưa nước ta chuyển dần
từ nền kinh tế tập trung bao cấp sang nền kinh tế thị trường. Cùng với các nước trong
khu vực và trên thế giới, chúng ta đang ở thời kì mở cửa mạnh mẽ nền kinh tế, tự lập
nghiệp và thăng tiến, góp phần xây dựng đất nước giàu mạnh, xã hội công bằng dân
chủ, văn minh.”
* Đổi mới nền giáo dục đáp ứng theo yêu cầu thời đại
“Đầu tư cho giáo dục là đầu tư vào tương lai cho đất nước. Với những biến đổi của
công nghệ và tiến bộ xã hội đã thúc đẩy các nước trên thế giới quan tâm hơn đến sự
nghiệp giáo dục nhằm: Đầu tư và xây dựng một nền giáo dục đáp ứng kịp thời các
yêu cầu ngày càng tăng lên của xã hội. Đảm bảo sự hòa nhập và giao lưu quốc tế. Do
vậy giáo dục là quốc sách hàng đầu của nhiều quốc gia trong đó có Việt Nam.
Trong nền giáo dục mới phải hướng vào những yêu cầu phục vụ cho sự phát triển
kinh tế xã hội thì Giáo dục không những tạo ra những ra trí tuệ con người mà còn
phải nhấn mạnh nội dung nhân văn. Hơn nữa, giáo dục không chỉ chú ý đến mặt thiết
chế của xã hội về mục đích, mục tiêu giáo dục mà con người phải quan tâm của chính
bản thân người học. Nói cách khác, người học phải là người đi học chứ không phải
người được dạy. Đó là sự thống nhất giữa nhu cầu phát triển của kinh tế xã hội và
nhu cầu phát triển của chính bản thân người học. Theo PGS.TS Đặng Văn Đức và
PGS. TS Nguyễn Thị Thu Hằng- Trường Đại học Sư phạm Hà Nội viết trong cuốn
Phương pháp dạy học Địa lí theo hướng tích cực.”1
* Những yêu cầu cần đổi mới trong giáo dục đào tạo nước ta
1
Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy (2011), Dạy tốt – học tốt các môn học bằng BĐTD, Nxb Giáo dục.

9
“Đảng và nhà nước ta luôn coi đầu tư cho giáo dục là một trong những hướng chính
của đầu tư phát triển, tạo điều kiện cho giáo dục đi trước phục vụ đắc lực cho sự
nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Công cuộc đổi mới với những thành
tựu bước đầu đang dần đưa đất nước ra khỏi tình trạng nghèo nàn, lạc hậu, kém phát
triển để sánh vai cùng bạn bè khu vực và thế giới. Để thực hiện thành công nhiệm vụ
ấy, yêu cầu đặt ra đối với hệ thống giáo dục là phải xác định lại mục tiêu, thiết kế lại
chương trình, kế hoạch nội dung, phương pháp giáo dục và đào tạo” nhằm thực hiện
nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài.
Tuy nhiên, cũng phải thẳng thắn nhìn nhận rằng nền giáo dục nước ta so với nhiều
nước trên thế giới còn thua kém, có nguy cơ bị tụt hậu nếu không có thay đổi phù
hợp tình hình thực tiễn. Để khắc phục tình trạng này, chúng ta cần tiếp tục thực hiện
đổi mới nền giáo dục đào tạo, tạo ra những chuyển biến sâu sắc trong đổi mới tổ chức
quy trình dạy và học, nâng cao chất lượng và hiệu quả, đào tạo ra những con người
lao động tự chủ, sáng tạo.”
● Một số quan điểm mới về mục tiêu , nội dung, phương pháp
* Về mục tiêu
“Mục tiêu giáo dục là những gì học sinh phải có được về tri thức, kĩ năng, kĩ xảo
nghề nghiệp, thái độ hành vi sau một quá trình học tập. Việc xác định mục tiêu giáo
dục có ý nghĩa lớn đối với việc nâng cao hiệu quả dạy học. Đối với giáo viên, căn cứ
vào mục tiêu để xác định cần dạy gì, ở mức độ nào để lựa chọn phương pháp phù
hợp, đánh giá được khách quan, đúng đắn kết quả học tập của học sinh. Đối với học
sinh, xác định mục tiêu giúp người học biết cần học cái gì và làm gì sau khi học
xong.
Cần tăng cường giáo dục nhân văn, tức là tinh thần hòa bình, hữu nghĩ, hợp tác.
Theo ủy ban quốc gia về giáo dục cho thế kỷ XXI thì giáo dục phải làm sao nâng cao
tính hài hòa trong quá trình ngày càng tăng tính toàn cầu hóa của xã hội loài người,
làm sao cho toàn bộ quá trình giáo dục phải giúp cho mọi người học cách chung sống
với nhau.”

10
“Bên cạnh đó, các chính sách giáo dục phải đảm bảo theo hướng: Công bằng, thích
hợp và chất lượng. Các cá nhân trở thành các thực thể xã hội có khả năng cùng nhau
hợp tác, đối thoại và thực hiện trách nhiệm công dân. Đào tạo những con người có
năng lực đóng góp, có tri thức và kĩ năng cụ thể.
Đối với cộng đồng, hệ thống giáo dục quốc dân phải đáp ứng được yêu cầu xây
dựng cơ cấu lao động xã hội, phù hợp với yêu cầu của công nghệ, khoa học và sự
chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Mục tiêu đào tạo phải đáp ứng được năm yêu cầu:
Thích hợp - Thực hiện được - Đo được - Đánh giá được - Mềm hóa
Theo Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng trong bài viết Phương pháp dạy học tích cực -
một phương pháp vô cùng quý báu đã viết: Mục tiêu giáo dục là đào tạo con người
Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề
nghiệp, trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, hình thành và
bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc.”2
* Về nội dung
“Cơ sở để xác định nội dung bài học là bối cảnh văn hóa, trong đó có yêu cầu của
người sử dụng nhân lực được đào tạo, của phụ huynh, môi trường, các nguồn lực, các
môn khoa học. Nội dung giáo dục được hiện đại hóa phù hợp với yêu cầu của thời
đại, mềm hóa phù hợp với đặc điểm, điều kiện của HS, đảm bảo sự cân bằng hợp lí
giữa các yếu tố khác.”
“Trong nội dung dạy học đổi mới phải đảm bảo: tính cơ bản, tính hiện đại và thực
tiễn trãi nghiệm. Ngoài ra, Giáo viên cần giáo dục những truyền thống của dân tộc và
những yêu cầu mới của đất nước, lòng nhân ái... các nội dung về hòa bình, bảo vệ
môi trường, biến đổi khí hậu, giáo dục dân số…..”
Như vậy có thể nói về nội dung đào tạo cần đảm bảo:
-“Phản ánh những thành tựu hiện đại của nền văn hóa, khoa học kỹ thuật, chương
trình đào tạo có phần cứng và phần mềm, tạo điều kiện cho việc cá thể hóa và phân
hóa việc dạy học.”
2
Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc (2004), Lí luận dạy học Địa lí

11
- “Tính hiện đại của nội dung đào tạo thể hiện ở sự liên kết hợp lí những thông tin
khoa học vào những cấu trúc logic, tạo sự tối ưu của nội dung, thúc đẩy HS tích cực
tìm ra kiến thức mới cao và rộng hơn cái đã có.
- Đưa vào mục đích giáo dục đào tạo việc tích hợp nhiều môn khoa học cùng các
phương pháp nghiên cứu đặc trưng của nó, làm tiền đề cho việc thích nghi nhanh với
thực tiễn công tác sau này của HS.
- Nội dung đào tạo được phân nhỏ để thiết lập một cấu trúc vừa mức, hướng vào
một mục tiêu hoạt động nhất định, hình thành động lực thúc đẩy quá trình tự phấn
đấu của HS.
- Đổi mới nội dung chương trình môn học sát với tình hình thực tiễn của nhà
trường, của đất nước cũng như khu vực và thế giới.”3
* Về phương pháp
“"Phương pháp học là cách thức tiếp thu, tự tổ chức và kiểm tra đánh giá các hoạt
động nhận thức và thực tiễn của học sinh nhằm đạt các nhiệm vụ dạy học. Hay nói
một cách khác, đó là cách thức tự thiết kế và thi công quá trình học tập của người HS.
Phương pháp dạy học là cách thức giáo viên trình bày tri thức, tổ chức kiểm tra đánh
giá hoạt động nhận thức và thực tiễn của Học sinh nhằm đạt được các nhiệm vụ học
tập. Hay nói cách khác, đó là phương pháp thiết kế và góp phần thi công của người
giáo viên.”
Các phương pháp thường sử dụng bao gồm các yếu tố như:
Mục đích định trước/ Hệ thống những hành động liên tiếp tương ứng.
Phương pháp hành động – Cách thức hoạt động/ Quá trình biến đổi của đối tượng
bị tác động và kết quả thực tế đạt – Sản phẩm cuối cùng.
* Mối quan hệ giữa mục tiêu – nội dung – phương pháp
“Đây có thể coi là ba thành tố có quan hệ c với nhau theo sơ đồ tam giác MNP.
Người thầy chọn phương pháp không chỉ từ nội dung mà còn trực tiếp từ mục tiêu.
Nói cách khác, phương pháp dạy là các cách thức hoạt động của Giáo viên trong việc
chỉ đạo, tổ chức hoạt động của học sinh nhằm đath được mục tiêu dạy học.”
3
Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc (2004), Lí luận dạy học Địa lí

12
* Mối quan hệ giữa các thành tố của quá trình dạy học.
- Dạy: Là quá trình truyền tải kiến thức cho học sinh, các tình huống học tập, học
sinh sẽ hoạt động dưới sự điều hướng của giáo viên.
- Học: Là quá trình hoạt động của HS nhằm tiếp nhận các kiến thức, kĩ năng, phát
triển trí tuệ, thể chất và nhân cách bản thân phù hợp với yêu cầu của xã hội.
“Như vậy, quá trình dạy học là quá trình nhận thức của Học sinh dưới sự thiết kế
chỉ đạo các hoạt động của Giáo viên, quá trình này diễn ra hai mặt, đạt được chất
lượng và hiệu quả dạy học và quá trình dạy học là một hệ thống cân bằng động, gồm
nhiều nhân tố tác động qua lại lẫn nhau theo những nguyên tắc nhất định nhằm thực
hiện các nhiệm vụ dạy học, đạt chất lượng và hiệu quả.”
Quá trình dạy học gồm hai hoạt động chính:
- Hoạt động học: bao gồm: Lĩnh hội và Tự điều khiển thống nhất với nhau
- Hoạt dộng dạy: bao gồm: Truyền đạt và điều khiển.
Hai quá trình này có mối quan hệ qua lại với nhau theo sơ đồ sau:
Tế bào của quá trình dạy học là sự tác động qua lại giữa thầy và trò
● Các phương hướng đổi mới phương pháp dạy học trên thế giới để chiếm lĩnh một
đối tượng.
Để nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy hiện nay trên thế giới có một số phương
hướng cải tiến phương pháp như sau:
Khái niệm khoa học
Dạy
Truyền đạt
Điều khiển
Học
Lĩnh hội
Tự điều khiển

13
Học tập có thể phối hợp với các dạng phương pháp học tập hợp tác như nhóm, dự
án, dạy học thông qua nhóm hoạt động của học sinh. Rèn luyện tính tự học và kết
hợp đánh giá của giáo viên với đánh giá của học sinh.
* Cá thể hóa việc dạy học: Mục tiêu và nội dung dạy học phù hợp với đặc điểm,
điều kiện và nhu cầu hứng thú của từng học sinh.
* Công nghệ đào tạo
- Thường xuyên áp dụng vào giáo dục những đổi mới về giáo dục có căn cứ khoa
học và được kiểm tra bằng thực nghiệm.
- Chi phí ít nhất về thời gian, sức lực, tiền của nhưng đạt kết quả cao nhất trong đào
tạo
- Giáo dục hiện đại phải đưa vào những thành tựu hiện đại của các khoa học khác.
- Tính khoa học.
- Tính lập lại kết quả.
- Chương trình hóa hành động.
- Sử dụng các phương tiện kỹ thuật dạy học.
- Đánh giá kết quả đào tạo khách quan, kịp thời.
● Định hướng đổi mới phương pháp dạy học
Các nội dung định hướng đổi mới phương pháp trong dạy học được thể hiện trong
nhiều Nghị quyết, Văn kiện của Đảng và Nhà nước ta như trong Nghị quyết, luật giáo
dục, được thể hiện: “ Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực,
chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học,
bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn,
đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Nghị quyết trung ương 8 khóa XI
về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định: “Tiếp tục đổi mới mạnh
mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát
triển phẩm chất, năng lực của người học”, “ Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất,
hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định
hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng
giáo dục lí tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kĩ

14
năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự
học, khuyến khích học tập suốt đời”.
Dạy học lấy học sinh làm trung tâm, đây là một xu thế tất yếu, theo lịch sử phát
triển của phương pháp giáo dục và dạy học trong nhà trường.
b. Áp dụng dạy học tích cực trong môn Địa lí
● Quan niệm chung về phương pháp dạy học tích cực.
“Có thể nói, phương pháp dạy và học tích cực dùng để chỉ các hoạt động dạy và học
nhằm mục đích tích cực hóa hoạt động học, khuyến khích sự sáng tạo của học sinh.
Hoạt động học tập do người dạy định hướng, tổ chức thì người học không thụ động
chờ đợi mà tham gia một cách chủ động, tích cực. trong quá trình tìm kiếm, phát hiện
kiến thức, vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Nội dung học tập và
phát triển chất lượng cao, tính sáng tạo được thể hiện thông qua mức độ hợp tác và
giao tiếp cao. Dạy và học tích cực đề cao hoạt động của học sinh và tính nhân văn
của giáo dục.”
● Những dấu hiệu đặc trưng của dạy và học tích cực.
* Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động của HS
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “ Học để hành. Học và hành phải đi đôi. Học mà
không hành thì vô ích. Hành mà không học thì hành không trôi chảy”.
“Trong phương pháp này, người học sẽ cuốn hút vào những hoạt động học tập do
giáo viên tổ chức, học sinh được tự lực khám phá chứ không thụ động tiếp thu kiến
thức được đã sắp đặt sẵn. Người học trực tiếp quan sát những tình huống thực tế, giải
quyết vấn đề đặt ra, vừa nắm được kiến thức kĩ năng, vừa biết được con đường tìm ra
kiến thức đó, bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo của mình. Như vậy, dạy học
không chỉ đơn giản là cung cấp tri thức mà còn hướng dẫn hành động từ học làm đến
biết làm, muốn làm và cuối cùng là muốn tồn tại và phát triển như nhân cách một con
người lao động tự chủ, năng động và sáng tạo.”
* Rèn luyện phương pháp tự học
“Ngày nay, xã hội thay đổi nhanh chóng với sự bùng nổ của công nghệ thông tin thì
đòi hỏi kiến thức và hiểu biết của con người phải không ngừng tăng lên, những kiến

15
thức thu nhận được trong nhà trường phải kết hợp với những kiến thức thường xuyên
cập nhật. Do vậy, hướng dẫn cho người học một phương pháp tự học có hiệu quả là
rất quan trọng giữa học tập và nghiên cứu khoa học, học sinh linh hoạt ứng dụng
những điều đã học vào tình huống mới, giải quyết những vấn đề đặt ra, khơi dậy tiềm
năng của cá nhân.”
* Tăng cường học tập cá thể phối hợp với học tập hợp tác
“Phương pháp dạy và học tích cực đòi hỏi sự nỗ lực và nghị lực tự giác của mỗi học
sinh để tiếp thu kiến thức. Tuỳ theo trình độ và kĩ năng nhận thức của học sinh có
giống nhau hay không mà áp dụng phương pháp dạy học. Mức độ học tập tích cực
càng cao thì sự phân hóa càng lớn. Việc sử dụng đồ dùng dạy học hiện đại đáp ứng
nhu cầu học tập riêng của từng cá nhân học sinh. Tuy nhiên, lớp học có môi trường
giao tiếp giữa giáo viên và học sinh. Thông qua thảo luận, trao đổi, đóng góp trong
nhóm, ý kiến của mỗi cá nhân được điều chỉnh, học sinh được nâng lên một tầm cao
mới, hiệu quả học tập được nâng lên, hiệu quả học tập của học sinh được nâng lên,
mỗi cá nhân tự định hình và thích nghi với đời sống xã hội và môi trường làm việc
của tương lai.”
* Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò
“Trong dạy và học tích cực, GV không còn là người giữ vai trò độc quyền đánh giá
năng lực, kết quả học tập của HS mà người học được tích cực, chủ động tham gia
đánh giá và tự đánh giá. Từ đó, GV điều chỉnh được phương pháp dạy và HS điều
chỉnh phương pháp dạy và HS điều chỉnh phương pháp học để đạt hiệu quả. Hoạt
động kiểm tra đánh giá không chỉ dừng lại ở yêu cầu tái hiện kiến thức, lặp lại kĩ
năng mà phải khuyến khích sự sáng tạo, rèn luyện khả năng phát hiện và giải quyết
những vấn đề nảy sinh.”
* Vai trò chỉ đạo của giáo viên.
“Dạy và học tích cực, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ chức và hướng dẫn các
hoạt động để HS tự lực chiếm lĩnh kiến thức mới, khi đó học sinh hình thành phẩm
chất, năng lực phù hợp nhất. GV là người khơi gợi, là cố vấn và là trọng tài của HS.

16
Do vậy giáo viên phải có trình độ chuyên môn, năng lực sư phạm, tư duy sáng tạo để
có thể giúp HS giải quyết nhiều vấn đề nằm ngoài tầm.”
● Thực hiện dạy và học tích cực trong môn Địa lí.
“Địa lí là môn tổng quan nhiều lĩnh vực, cả tự nhiên và kinh tế xã hội. Thực hiện
dạy và học tích cực trong môn Địa lí không phải là loại bỏ hết các phương pháp
truyền thống, các phương tiện thiết bị truyền thống mà cần biết kết hợp chúng với các
phương pháp và phương tiện dạy học hiện đạt nhằm đạt kết quả dạy và học cao nhất.
Để tiến hành dạy và học tích cực, giáo viên cần chú ý xây dựng phương pháp thí
nghiệm, phương pháp trực quan theo kiểu tìm tòi, khám phá từng phần. Phát huy
những mặt tích cực của các PPDH đã dạy. Sử dụng đồng thời các phương pháp mới
phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh cụ thể nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong
nhà trường và đáp ứng nhu cầu giáo dục ngày càng cao.”4
c. Ứng dụng ICT trong dạy học Địa lí
“Trong quá trình phát triển mạnh mẽ của Công nghệ thông tin hiện nay – một nền
văn minh tri thức đã tạo điều kiện cho con người có thể tiếp nhận nguồn tri thức của
nhân loại một cách dễ dàng và nhanh chóng. Nó đòi hỏi giáo dục cũng phải đổi mới
về nội dung và phương pháp giảng dạy. Trong những năm gần đây, việc tích hợp
công nghệ thông tin vào giáo dục đã mở ra nhiều ứng dụng và tạo ra những bước phát
triển mới đang làm thay đổi diện mạo xã hội và nền giáo dục.”
* Công nghệ thông tin tạo hứng thú và phát huy tính tích cực học tập Địa lí của HS.
“Với những đặc điểm và ưu điểm của CNTT-TT: nguồn thông tin, dữ liệu phong
phú dưới nhiều hình thức như tranh ảnh, ký hiệu, số, bảng, biểu đồ. Với sự tò mò,
ham hiểu biết, các hoạt động nghiên cứu, trải nghiệm của học sinh với màu sắc hấp
dẫn và âm thanh sống động khơi dậy hứng thú học tập. Công nghệ thông tin (máy
tính, internet…) là nguồn tư liệu quý giá trong quá trình học tập. Nó đắt tiền, lớn và
có thể được sử dụng trong một khoảng thời gian nhất định. Đồng thời, giúp sinh viên
đánh giá kết quả học tập, nghiên cứu và sử dụng Internet để trao đổi ý kiến cho sinh
viên một cách độc lập.”
4
Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc (2004), Lí luận dạy học Địa lí, Nxb ĐHSPHN.

17
* Công nghệ thông tin có khả năng lưu trữ và cung cấp cho việc dạy và học môn
Địa lí với một lượng thông tin cực lớn.
“Với khả năng sử dụng các phương tiện, thiết bị công nghệ hiện đại, học sinh có thể
tiếp cận một lượng lớn thông tin địa lý dưới nhiều hình thức như văn bản, minh họa,
hình ảnh, biểu đồ, bản đồ ... những nguồn thông tin luôn cập nhật, chính xác. và
nhanh chóng, có thể nói rằng không có tài liệu hay sách giáo khoa nào, không có
sách giáo khoa hay thư viện nào có thể cung cấp nhiều thông tin cập nhật liên tục và
nhanh chóng như Internet.”
Điều này không những đối với HS mà còn có ý nghĩa đặc biệt với GV trong quá
trình chuẩn bị bài dạy khi lên lớp và lưu giữ thông tin dữ liệu thành lập ngân hàng dữ
liệu giảng dạy quan trọng.
* ICT góp phần thúc đẩy việc đổi mới phương pháp dạy học Địa lí .
“Việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm khắc phục sự phiến diện một chiều,
khuyến khích hoạt động, tự học, chủ động, sáng tạo của học sinh. Từng bước áp dụng
các phương pháp tiên tiến và đồ dùng dạy học hiện đại trên lớp học. Tiến trình giảng
dạy, đảm bảo thời gian tự học, tự tìm tòi và đảm bảo các điều kiện cho học sinh.
Muốn chuyển hướng, đổi mới phương pháp dạy học địa lý, giáo viên cần thay đổi
phương pháp dạy, học sinh cần thay đổi phương pháp học. Tăng cường sử dụng các
phương pháp tích cực như: nhóm, thẻ, liệt kê và giải quyết các tình huống, dự án, ...
đòi hỏi học sinh phải biết kết hợp giữa làm việc nhóm và làm việc độc lập, mặt khác
học sinh phải biết tìm tòi và giải quyết một vấn đề. Các nguồn lực và kỹ thuật phải
được cung cấp một cách có ý thức và tích cực để hỗ trợ các hoạt động của học sinh.
Với khoảng thời gian đó, học sinh có thể thực hiện các nhiệm vụ học tập của mình
với sự hỗ trợ.”
* Công nghệ thông tin có khả năng đổi mới hình thức tổ chức dạy học Địa lí
“Trong quá trình dạy học Địa lí ta có thể áp dụng nhiều tổ chức hình thức tổ chức
dạy học khác nhau. Ngoài hình thức giáo dục truyền thống là lên lớp giảng bài, học
mở rộng, học từ xa... tương ứng với các hình thức này đã xuất hiện các ứng dụng của
công nghệ mới với các phần mềm đa dạng nâng cao từ hệ tiếng sang hình ảnh, học

18
trực tuyến... Tuy các phương tiện này đã thúc đẩy việc dạy - học, song các loại này
vẫn còn ở thế bị động, nó chỉ hoạt động một chiều. Người học không thể tương tác
với máy, khó chọn được thời gian học.”
Hiện nay, sử dụng CNTT để dạy và học đã được áp dụng và đáp ứng được yêu cầu
của việc dạy học, đặc biệt là dạy học trực tuyến. Hai công nghệ hiện đại và ứng dụng
hiệu quả cho nền giáo dục và đào tạo là công nghệ truyền thông đa phương tiện
Multimedia và công nghệ mạng Networking, đặc biệt là mạng Internet. Hai công
nghệ này đã giúp cho dạy học thay đổi được hình thức tổ chức.
Ví dụ: E- LEARNING HAY TRỰC TUYẾN: hình thức đào tạo mà ở đó GV
và HS có thể tách biệt nhau về không gian và thời gian. Có thể cập nhật, lưu trữ, truy
cập, phân phối, chia sẻ kiến thức hoặc thông tin một cách tức thời đều học tập nhờ
mạng máy tính.5
1.1.2. Bản đồ tư duy với dạy học Địa lí
a. Khái niệm Bản đồ tư duy.
“Bản đồ tư duy là một dạng ghi chú sử dụng các từ khóa, con số, màu sắc và hình
ảnh để mở rộng và đào sâu các ý tưởng. Một bản đồ có một ý tưởng trung tâm, từ
trung tâm mà các ý tưởng phát triển. Nó phân nhánh theo các ý tưởng và tất cả đều
được kết nối với trung tâm. bản đồ tư duy nắm bắt các ý tưởng ở cấp độ rộng và
sâu.”
b. Cách đọc Bản đồ tư duy.
“Lưu ý rằng Bản đồ tư duy không giống như cách viết thông thường, nó không
xuất phát từ trên xuống dưới và từ trái sang phải theo kiểu truyền thống. Mà bản đồ
tư duy được viết, vẽ từ nguồn trung tâm sang phía ngoài và theo chiều kim đồng hồ.
Do vậy các từ ngữ trong BĐTD được đọc từ phải sang trái, từ trong ra ngoài.”6
c. Cách vẽ Bản đồ tư duy.
5
Đặng Văn Đức (2005), Lí luận dạy học Địa lí (Phần đại cương). Nxb ĐHSPHN.
6
Đặng Văn Đức (2005), Lí luận dạy học Địa lí (Phần đại cương). Nxb ĐHSPHN

19
● Công cụ vẽ BĐTD
“Để tạo ra một MM có thể tạo bằng máy vi tính hoặc vẽ bằng tay. Nếu vẽ bằng tay
thì HS chỉ cần các tờ giấy A4, một hộp bút màu và bộ não của mình. Với cách thức
vẽ bằng máy vi tính, HS có thể sử dụng các phần mềm MindMapping (MM, Mind
Manager, iMindMap 6,7,8,9,10,11) có sẵn trong thư viện hình ảnh của phần mềm
hoặc tìm kiếm thông tin qua Internet.”
Tập trung vào câu hỏi trọng tâm hay chủ đề cụ thể. Xác định thật rõ mục tiêu bạn
hướng đến hoặc nỗ lực giải quyết.
Vẽ một hình ảnh giữa trang giấy để biểu thị mục tiêu của bạn. Đừng bận tâm khi
bạn cảm thấy mình vẽ không đẹp lắm, điều đó không quan trọng. Quan trọng là bạn
sử dụng hình ảnh này làm điểm bắt đầu của BĐTD bởi hình ảnh sẽ khởi động não
bằng cách kích hoạt trí tưởng tượng thông màu sắc, kết cấu, bố cục, sáng tạo. Ta
dùng nhiều màu và hệ thống màu riêng của mình để thể hiện thứ bậc, điểm nhấn....
Sau đó vẽ các đường liên kết đậm tỏa ra từ trung tâm của hình ảnh, đó là các nhánh
chính để triển khai các ý tưởng. Lưu ý phải liên kết thật chặt chẽ các nhánh chính này
với hình ảnh trung tâm vì não và trí nhớ hoạt động nhờ liên tưởng.”
Sau đó tạo từng nhánh từ khóa vừa là ý chính vừa là chủ đề, đưa vào các tình
huống, sự kiện và cảm nhận để thấy được thực chất của vấn đề và làm sâu sắc thêm
sự liên tưởng. Cuối cùng, tạo các nhánh cấp hai và cấp ba cho các ý tưởng và mục
phụ.
Biến Ý tưởng thành Hành động: Một DB đầy đủ vừa là một bức tranh mô tả các ý
tưởng của bạn vừa là giai đoạn đầu tiên của việc tạo ra một kế hoạch hành động, thiết
lập các mức độ ưu tiên và ý nghĩa của các yếu tố. Bạn có thể dễ dàng nhận được kết
luận của mình bằng cách đánh số từng nhánh của CTD.
d. Các nguyên tắc vẽ Bản đồ tư duy.
* Sử dụng hình ảnh ở mọi nơi trong BĐTD của bạn. Đây là quy tắc quan trọng nhất
nhằm kích thích các quy trình và thu hút sự chú ý của mắt và hỗ trợ trí nhớ.

20
*“Dễ đọc, hình ảnh rõ ràng và đầy đủ, tiết kiệm được nhiều thời gian hơn: Các chữ
in phải nằm trên một đường nhánh và được liên kết với nhau để đảm bảo cấu trúc cơ
bản.”
* Theo “đơn vị” tức là một từ cho mỗi đường phân nhánh để có thêm nhiều móc nối
tự do giúp cho việc ghi nhớ.
* Màu sắc ở mọi nơi trong BĐTD giúp tăng cường trí nhớ, khiến mắt thích nhìn,
đồng thời kích thích quy trình thích hợp của vỏ não.
* Trong những nỗ lực sáng tạo thuộc loại này, nên để tư duy càng “tự do” càng tốt.
Bất kỳ “suy nghĩ” nào về việc phải đặt các chi tiết ở đâu hay có nên đặt chúng vào
không, chỉ làm chậm quy trình mà thôi.
“Mục đích nhằm nhớ lại tất cả những gì tư duy bạn nghĩ đến xung quanh ý trọng
tâm, tư duy sẽ phát sinh ý tưởng nhanh hơn bạn viết ra giấy, nên tốt nhất là không để
có quãng ngừng. Việc lập BĐTD như vậy có thể xem là đã loại bỏ tất cả nhược điểm
củ ghi chú theo lối thông thường.”
* Kỹ thuật
- Nhấn mạnh: Dùng hình ảnh trung tâm, dùng hình ảnh ở mọi nơi trong BĐTD và
tối thiểu 3 màu. Sau đó thay đổi kích cỡ ảnh, chữ in và dòng chữ chạy và cuối cùng là
cách dòng thích hợp.
- Liên kết: Sử dụng mũi tên để chỉ các mối liên hệ các nhánh, dùng màu sắc, dùng
kí hiệu.
-“Mạch lạc: Các dòng có từ khóa, luôn viết hoa, in từ khóa trên dòng liên kết, dòng
liên kết và các từ luôn có cùng độ dài. Các liên kết liền kề và các nhánh chính luôn
được in đậm. Bạn có thể sắp xếp theo chiều ngang, viết chữ theo phông chữ dọc.”
* Cách bố trí: Trình tự phân cấp, trình tự đánh số
e. Ý nghĩa của Bản đồ tư duy.
BDTD là một kỹ thuật đồ họa kết hợp từ ngữ, hình ảnh, đường nét và màu sắc phù
hợp và tương thích với cấu trúc, hoạt động và chức năng của não bộ. Nó hoạt động
dựa trên hai nguyên tắc cơ bản, điều quan trọng là phải trình bày và liên tưởng thông
qua bộ não. với liên kết cá nhân. Tất cả thông tin chứa trong não người phải được tìm

21
thấy và sử dụng. Bạn cần kết nối. Nó được kết hợp với thông tin cũ. nó tồn tại trước
khi thông tin mới được đưa vào để được lưu trữ và làm cho vĩnh viễn. Và nó kết nối
với những chiếc kẹp tóc, khi các ý tưởng được thêm vào, chúng sẽ liên kết với nhau
và củng cố mối liên hệ giữa chúng. Hai bán cầu não kích thích trí thông minh và sự
sáng tạo.
g. Các ứng dụng của Bản đồ tư duy.
“Bản đồ tư duy liên quan chặt chẽ đến các chức năng của tư duy và được sử dụng
trong các hoạt động liên quan đến suy nghĩ, ghi nhớ, lập kế hoạch hoặc sáng tạo. Nó
chủ yếu nằm trong lĩnh vực tự học với các chức năng. Nghe, ghi và phát biểu để ôn
tập và củng cố lại kiến thức.”
h. MMOST – Kỹ thuật học tập theo quan hệ hữu cơ của Bản đồ tư duy.
“MMOST – Mind Map Organic Study Technique (sách Use your head - Sử dụng trí
tuệ của bạn) hoặc còn được gọi là BOST - Buzan Organic Study Technique (sách
The Bzan Study skill handbook - Kỹ năng học tập theo phương pháp Buzan).
Muốn học đúng cách, phải có kỹ thuật phù hợp và không áp đặt cùng một phương
pháp cho những tài liệu khác nhau. Trước hết, cần bắt đầu từ người học.
MMOST được chia làm hai phần chính: Chuẩn bị và Ứng dụng.
Cần chú ý ngay từ đầu, dù các bước tiến hành chính được trình bày theo một thứ tự
nhất định nhưng không nhất thiết phải tuân theo thứ tự này mà có thể thay đổi, thêm
bớt tùy từng loại sách học. Bạn nên đọc và xem các nội dung đọc nhanh, trí nhớ và
BĐTD để sử dụng MMOST với hiệu quả tối ưu.”7
● Chuẩn bị
* Đọc lướt
“Trước khi bắt tay làm việc gì, bạn cần đọc lướt hoặc đọc sơ sách giáo trình, phần
ghi chép bài giảng hoặc tạp chí chuyên ngành mà bạn dự định đọc. Đọc lướt như
cách bạn thường làm trong nhà sách trước khi mua hoặc mượn sách trong thư viện.
Cụ thể, bạn hãy lật nhanh qua các trang sách, định hình bố cục và cấu trúc, độ khó, tỷ
7
Buzan, T., Mind map mastery: the complete guide to learning and using the most powerful thinking tool in the universe.

22
lệ các sơ đồ và hình minh họa của văn bản, vị trí các phần kết quả, tóm tắt và kết
luận…”
* Ấn định thời gian và số lượng
“Có thể thực hiện hai thao tác này cùng lúc vì cả hai có chung nguyên tắc. Điều cần
làm trước tiên khi ngồi vào bàn học là ấn định thời gian học. Kế tiếp, hãy xác lập
lượng thông tin cần xử lý trong khoảng thời gian đó.
Việc tập trung vào hai thao tác này không đơn thuần xuất phát từ ý muốn chủ quan
mà dựa trên kết quả nghiên cứu của các nhà tâm lý học toàn thể, cho rằng bộ não của
con người có khuynh hướng hoàn chỉnh sự vật.
Trong học tập việc ấn định thời gian và số lượng mang lại cho ta cảm giác yên tâm
như việc xác định điểm cuối hoặc mục tiêu. Thao tác này có ưu điểm là tạo ra các kết
nối thích hợp thay vì để tâm trí lan man một cách thiếu trật tự.
Có thể so sánh điều này với việc nghe GV giỏi giảng bài. Để giảng nội dung khó,
người thầy giỏi thường cố gắng giải thích các điểm đầu và cuối, đồng thời trình bày
rõ thời lượng dành cho mỗi mục trong bài giảng của mình. Người nghe tự khắc cảm
thấy dễ theo dõi bài học nhờ có sự hướng dẫn này.
Nên xác định lượng thông tin cần đọc bằng cách đánh dấu rõ phần đầu và phần cuối
của bài đọc. Việc này giúp chúng ta dễ dàng tham chiếu qua lại thông tin trong định
mức đề ra.
Ngoài ra, việc xác định thời gian và số lượng từ đầu còn giúp bạn tránh được nỗi sợ
theo bản năng về những điều chưa biết. Nếu lao vào học một cuốn sách đồ sộ mà
không lên kế hoạch, bạn sẽ cảm thấy nặng nề trước số trang phải hoàn thành cho
xong. Mỗi khi ngồi vào bàn, bạn nghĩ rằng mình còn “mấy trăm trang phải đọc” và
luôn canh cánh nỗi ám ảnh khi đọc. Ngược lại, nếu ấn định số trang phù hợp với thời
lượng học, bạn sẽ yên tâm hơn vì biết công việc mình đề ra là vừa sức và chắc chắn
có thể hoàn thành. Thái độ và hiệu năng làm việc sẽ khác hẳn.”
* Năm phút ghi chú theo BĐTD

23
“Sau khi ấn định lượng thông tin cần đọc, tiếp theo bạn hãy ghi ra giấy những kiến
thức mình biết về môn học, càng nhiều càng tốt, càng nhanh càng hiệu quả. Đứng
mất quá 5 phút cho bài tập này.
Bài tập này nhằm mục đích nâng cao độ tập trung, loại bỏ thói lan man của tâm trí,
thiết lập một trạng thái tinh thần thích hợp. Nó hướng đầu óc bạn tập trung vào
những thông tin quan trọng thay vì những việc ngoài lề. Năm phút tìm thông tin thích
hợp trong trí nhớ giúp bạn làm quen với nội dung của sách và bớt suy nghĩ vớ vẩn về
đồ ăn, thức uống mà mình sẽ thưởng thức sau đó.
Với thời lượng 5 phút, rõ ràng bạn không cần phải huy động toàn bộ vốn kiến thức
mà bạn biết. Bài tập này chỉ nhằm mục đích kích hoạt hệ thống lưu trữ của não bộ và
khởi động tư duy theo đúng hướng.
Một câu hỏi sẽ phát sinh là Có gì khác biệt nếu tôi gần như không biết gì về môn
học hoặc rất am hiểu nó?
Nếu am tường lĩnh vực này, bạn nên dành 5 phút nhớ lại các phân mục, lý thuyết,
thuật ngữ quan trọng liên quan đến môn học. Vì tư duy có thể điểm thông tin nhanh
hơn nhiều so với tốc độ viết nên tất cả những liên tưởng thứ yếu sẽ được hình dung ra
trong đầu và trạng thái tinh thần cùng phương hướng tư duy thích hợp sẽ được thiết
lập.
Nếu kiến thức về môn học gần như là số không, bạn nên dành 5 phút nhớ lại những
thông tin ít ỏi mà mình biết hoặc chí ít là bất kỳ thông tin nào có liên quan. Thao tác
này sẽ giúp bạn tiếp cận tối đa với môn học mới và tránh được tình trạng mất phương
hướng như nhiều người từng gặp phải.
Như vậy, việc hệ thống hiện trạng kiến thức về những lĩnh vực mà bản thân quan
tâm mang lại nhiều lợi ích. Qua đó, bạn dễ dàng cập nhật kiến thức mới và thật sự
hiểu những gì mình biết, chứ không rơi vào tình trạng lúng ta lúng túng vì không hiểu
những gì mà mình biết - hội chứng “Tôi không nhớ rõ lắm”.”
* Nêu câu hỏi và xác định mục tiêu
“Sau khi đã xác lập hiện trạng kiến thức của mình về môn học, bước tiếp theo là bạn
xác định xem mình đọc sách với mục đích gì. Thao tác này bao gồm việc xác định

24
các câu hỏi mà bạn dự định trả lời trong khi đọc. Các câu hỏi này phải liên quan trực
tiếp đến mục tiêu bạn nhắm đến ở trên. Nhiều người có thói quen dùng cây viết khác
màu và ghi nhanh ra giấy các câu hỏi về kiến thức hiện hành.
Tương tự như bài tập về ghi chú kiến thức, bài tập này nhằm thiết lập trạng thái tinh
thần thích hợp. Đừng mất quá 5 phút ở khâu đặt câu hỏi lúc ban đầu vì ta có thể xác
định lại và bổ sung câu hỏi trong quá trình đọc.”
* Tại sao cần xác định kiến thức và mục tiêu
“Để trả lời câu hỏi trên, bạn hãy tiến hành một cuộc thí nghiệm tiêu chuẩn với hai
nhóm người có độ tuổi, trình độ học vấn và năng khiếu tương đương nhau. Hai nhóm
học chung một quyển sách và đều được ấn định khoảng thời gian đủ để đọc hết sách.
Nhóm A được thông báo là kiểm tra toàn bộ nội dung trong sách và họ phải học theo
cách này. Nhóm B được thông báo là kiểm tra về hai hay ba chủ đề chính xuyên suốt
nội dung sách và họ cũng đã phải học theo cách đó.
Thật sự thì người ta sẽ kiểm tra hai nhóm về toàn bộ nội dung sách, một tình huống
mà ta sẽ nghĩ ngay là không công bằng cho nhóm được thông báo là chỉ kiểm tra về
các chủ đề chính.
Ta hẳn cũng nghĩ rằng nhóm B sẽ trả lời tốt các câu hỏi về những chủ đề mà họ
được thông báo hơn, còn nhóm A trả lời tốt các câu hỏi còn lại và tổng điểm của hai
nhóm có lẽ sẽ bằng nhau. Trước sự ngạc nhiên của nhiều người, nhóm B không chỉ
trả lời tốt các chủ đề được giao mà còn đạt tổng điểm cao hơn vì điểm số của họ ở tất
cả các phần khác trong bài kiểm tra đều cao hơn nhóm A.
Lý do là tất cả các chủ đề chính có chức năng như những chiếc neo móc lớn, đi
xuyên suốt thông tin và nối kết các chi tiết với nhau. Nói cách khác, những câu hỏi
chính và mục tiêu đóng vai trò là các trọng tâm liên tưởng, liên kết giúp nối kết toàn
bộ thông tin một cách dễ dàng.
Trong khi đó, nhóm được thông báo phải học toàn bộ sách hoàn toàn không có
trọng tâm nên họ phải mò mẫm vì không có nền tảng để xử lý thông tin. Điều này
giống như trường hợp một người có quá nhiều chọn lựa rốt cục thường không đưa ra

25
được quyết định. Nghịch lý nằm ở chỗ, cố gắng để đạt được tất cả thường dẫn đến
không giành được gì cả.”
● Ứng dụng
* Đọc tổng quát
“Một phát hiện lý thú về những người đọc sách là khi tiếp cận với sách mới, đa số
đều bắt đầu đọc từ trang đầu tiên. Tôi sẽ giải thích vì sao chúng ta không nên làm
như vậy. Có thể so sánh việc học với trò chơi ghép hình. Học từ trang đầu tiên cũng
giống như ghép hình từ góc dưới bên trái và bạn cứ buộc mình phải ghép toàn bộ bức
tranh chỉ từ góc ấy thôi.
Điểm cốt yếu ở phương pháp tiếp cận sách học hợp lý, đặc biệt là đối với sách khó,
là bạn phải bao quát được nội dung của sách để không phải học hành vất vả mà vẫn
chuốc lấy thất bại. Phần đọc tổng quát của MMOST hướng đến mục đích trên. Có thể
so sánh thao tác này với việc nhìn bức tranh, đọc hướng dẫn rồi tìm các miếng rìa và
góc của hình ghép. Trong ngữ cảnh học tập, điều này có nghĩa bạn phải sử dụng các
phương tiện hỗ trợ trực quan (như bút chì) để dò tìm tất cả những thông tin không
được thể hiện trong phần chính văn của sách. Phần đọc tổng quát của bạn phải bao
gồm các mục của sách như: mục lục, bìa, bảng biểu, kết quả, tiêu đề phụ, tóm tắt,
bảng chú giải thuật ngữ, kết luận, biểu đồ, minh họa,…
Đọc tổng quát giúp bạn nắm được các phần minh họa trực quan của sách, không đọc
lướt toàn bộ mà chọn lọc những phần cụ thể để có cái nhìn tương đối toàn diện về nội
dung sách (trong trường hợp này, đọc nhanh là một kỹ năng rất hữu dụng).”
* Đọc trước các chủ điểm
“Đọc trước nghĩa là xem trước các nội dung sách. Nếu cho não xem trước toàn bộ
cuốn sách rồi mới đọc nhanh (đọc lướt và kết hợp với một trong các kỹ thuật đọc có
dùng vật hướng dẫn), bạn sẽ dễ đánh dấu các phần của sách hơn khi đọc lần thứ hai.
Đọc trước các chủ điểm có cùng ý nghĩa như vạch ra tuyến đường trước khi lái xe
từ A đến B. Bạn cần nắm được địa hình và xác định nên theo tuyến đường dài với
cảnh quan hai bên hay đi đường tắt.

26
Nên áp dụng thao tác đọc trước các chủ điểm với tất cả tài liệu bạn đang học, kể cả
các hình thức truyền thông như thông tin về thi cử hay thư điện tử. Nếu áp dụng hiệu
quả, bạn sẽ tiết kiệm được vô khối thời gian và gia tăng tốc đọ đọc hiểu của mình.
Đọc trước các chủ điểm một cách hiệu quả
Bạn phải nhận biết vốn kiến thức sẵn có của bản thân trước khi bắt đầu đọc một
cuốn sách hay tài liệu và xác định mục đích đọc. Trước tiên, hãy đọc lướt qua quyển
sách để tìm nội dung chính. Nếu sách đề cập một vấn đề mà bạn đã biết, hãy đánh
dấu vấn đề này để đối chiếu về sau.
Cần ghi chú hiệu quả tất cả các nội dung mà bạn đã đọc để sau này dễ tham khảo và
vận dụng kiến thức đã có để đánh giá nội dung đang học.
Trong quá trình đọc trước các chủ điểm, bạn hãy chú ý đến phần mở đầu và kết thúc
của cả đoạn, phân mục, chương, thậm chí là toàn bộ cuốn sách vì thông tin có khuynh
hướng tập trung vào phần đầu và cuối của ngữ điệu.
Dù bạn đọc một bài viết học thuật ngắn hay cuốn sách phức tạp, bạn hãy nhớ luôn
đọc phần tóm tắt, kết quả và kết luận trước tiên. Những phần này thường hàm chứa
thông tin cốt yếu, nhờ đó bạn có cơ hội nắm vững nội dung cốt lõi mà không phải phí
thời gian đọc hết toàn bộ.
Sau khi nắm được phần cốt lõi, bạn cần kiểm tra lại để bảo đảm đó là phần tóm tắt
nội dung chính của sách.
Giống như đọc tổng quát, ở giai đoạn này bạn không đọc toàn bộ thông tin mà chỉ
tập trung và các phần đặc biệt.
Các yếu tố để thành công: Ở cả hai giai đoạn đọc tổng quát và đọc trước các chủ
điểm, bạn phải hết sức chủ động trong việc lựa chọn hay bỏ qua thông tin. Nhiều
người vẫn quan niệm rằng mình nên đọc toàn bộ cuốn sách dù biết không hẳn thông
tin nào cũng cần thiết. Sẽ tốt hơn nhiều nếu bạn đọc sách theo cách bạn cư xử với
GV. Nếu GV nói dở, hãy bỏ ngoài tai lời họ nói. Nếu GV cung cấp quá nhiều ví dụ,
giảng không đúng trọng tâm hoặc nhầm lẫn, hãy chọn lọc, phê bình, sửa sai hoặc lờ
đi. Nói chung, tùy tình huống mà ta có cách xử sự cho thích hợp.”
* Đọc chi tiết

27
“Sau hai giai đoạn trên, nếu bạn vẫn cần thu nhận thêm thông tin thì hãy đọc chi
tiết. Giai đoạn này bao gồm việc bổ khuyết những phần còn bỏ ngỏ. Đây không nhất
thiết phải là phần đọc chính vì trong một số trường hợp, phần lớn các thông tin quan
trọng đều đã được xử lý ở các giai đoạn trước. Ở giai đoạn đọc chi tiết vẫn có một số
kiến thức nhất định bị bỏ sót. Lí do vì đọc dịch chuyển qua các điểm cực khó hay bao
giờ cũng đơn giản hơn phải xử lý chúng chỉ từ một phía ngay tức thì.
Các phần khó trong cuốn sách không phải lúc nào cũng liên hệ mật thiết với phần
tiếp theo và việc bỏ qua chúng có nhiều lợi điểm:
Nếu không phải vật lộn với các phần khó ngay tức thời, bộ não có được khoảng thời
gian ngắn ngủi nhưng vô cùng quý giá để suy ngẫm về chúng.
Khi quay trở lại các phần khó sau một thời gian, ta có thể tiếp cận vấn đề từ nhiều
phía. Ngoài những lợi điểm hiển nhiên, việc xem xét phần khó trong ngữ cảnh còn
kích thích khuynh hướng tự động bổ khuyết của não hoạt động hiệu quả hơn.
Bỏ qua phần khó và tiếp tục học giải tỏa được tình trạng căng thẳng và phức tạp
trong đầu thường xuất hiện ở phương pháp học truyền thống.
Quan sát lịch sử phát triển thông thường của bất kỳ chuyên ngành nào, người ta đều
nhận thấy có một chuỗi khá đều đặn các bước nhỏ và liên kết nhau bị gián đoạn bởi
những bước nhảy vĩ đại hướng về phía trước.
Trong nhiều trường hợp, người đề xuất những bước tiến mới vĩ đại vì đã “trực cảm”
chúng mà phải hứng chịu sự khinh miệt của mọi người. Galileo và Einstein là ví dụ
cụ thể. Đến khi họ giải thích ý tưởng của mình lần lượt từng bước thì người ta mới
dần sáng tỏ. Một số ý tưởng được hiểu ngay từ đầu, còn những ý tưởng khác thì mãi
đến phần kết luận người nghe mới hiểu.
Như cách người đề xuất cái mới “nhảy qua” vô số các bước nối tiếp nhau hay
những ai sớm hiểu được kết luận của người đề xuất cái mới, người học nào biết bỏ
qua các mảng kiến thức vụn vặt có thể phát huy khả năng sáng tạo và hiểu biết tự
nhiên của mình lên một tầm cao mới.”
* Tồn tại

28
“Nếu sau khi hoàn thành bài đọc tổng quát, bài giảng và bài đọc chi tiết, bạn vẫn
cần thông tin để đạt được mục tiêu, để trả lời câu hỏi hoặc giải quyết vấn đề, vui lòng
đọc qua. Trong những giai đoạn này, bạn chỉ phải đọc thêm những điều chưa hoàn
chỉnh. Chia và xem lại số điểm bạn đã chấm trước đó. Trong hầu hết các trường hợp,
bạn sẽ thấy rằng bạn chỉ sử dụng ít hơn 70% thông tin mà ban đầu bạn nghĩ là có liên
quan.”
● Tóm tắt MMOST
“Không nên xem MMOST như một tiến trình tuần tự theo từng bước mà kỹ thuật
này là một chuỗi các khía cạnh của việc tiếp cận nội dung học có liên hệ qua lại với
nhau.
Hoàn toàn có thể hoán chuyển và thay đổi trật tự nêu ở đây. Có thể ấn định lượng
thông tin cần học trước các buổi học. Vì chủ đề môn học đã được biết trước khi ấn
định thời gian và lượng thông tin, do đó BĐTD về kiến thức có thể được hoàn chỉnh
trước. Có thể đặt các câu hỏi vào giai đoạn chuẩn bị hoặc sau các giai đoạn kế tiếp.
Phần đọc tổng quát có thể bỏ đi hoặc lập lại vài lần nếu môn học là toán hay vật lý.
Giai đoạn đọc trước các chủ điểm có thể bỏ đi hoặc chia thành các phần riêng. Còn
phần đọc chi tiết và đọc ôn lại có thể mở rộng theo nhiều cách hoặc loại bỏ.
Nói cách khác bạn có thể tự tin tiếp cận các môn học trình theo từng cách khác
nhau. Bạn biết rằng dù sách khó thế nào, bạn đều có kiến thức cơ bản để tìm ra cách
tiếp cận thích hợp và dĩ nhiên là hiệu quả nhất.
Khi đó, việc học sẽ trở thành một kinh nghiệm cá nhân thú vị, mang tính tương tác
đồng thời liên tục biến đổi chứ không còn là một công việc cứng nhắc, rập khuôn và
nặng nề đến chủ quan.”8
* Kết luận
Qua những cơ sở lí luận đã được trình bày ở trên đã vẽ ra một bức tranh tổng thể về
việc tiếp thu và ghi nhớ kiến thức, đồng thời chỉ ra được phương pháp hiệu quả để ôn
tập củng cố nhằm đào sâu kiến thức. Với kỹ thuật MMOST, người học sẽ có những
8
Đặng Văn Đức (2005), Lí luận dạy học Địa lí (Phần đại cương). Nxb ĐHSPHN.
Đặng Văn Đức, Nguyễn Thị Thu Hằng (1999), Kỹ thuật dạy học Địa lí, Nxb Giáo dục.

29
bước từ chuẩn bị, ghi chú cho đến ghi nhớ và đào sâu thông qua việc vẽ các BĐTD
phát triển dần dần cho kiến thức của môn học hoặc một quyển sách.
1.2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Nội dung, chương trình Địa lí lớp 10.
[Trích nguồn: Chương trình giáo dục phổ thông môn Địa lý - Ban hành kèm theo
Thông tư 32/202-18/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và
Đào tạo]
a. Nội dung cụ thể và yêu cầu cần đạt.

30
ĐỊA LÍ ĐẠI CƯƠNG
Nội dung Yêu cầu cần đạt
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG
Môn Địa lí với định hướng nghề nghiệp cho học sinh
-“Khái quát về môn Địa
lí ở trường phổ thông,
vai trò của môn Địa lí
đối với cuộc sống”
- Khái quát được đặc điểm cơ bản của môn Địa lí.
- Xác định được vai trò của môn Địa lí đối với đời sống.
- Định hướng nghề
nghiệp
- Xác định được những ngành nghề có liên quan đến kiến
thức địa lí.
Sử dụng bản đồ
-“Một số phương pháp
biểu hiện các đối tượng
địa lí trên bản đồ”
-“Phân biệt được một số phương pháp biểu hiện các đối
tượng địa lí trên bản đồ: kí hiệu, đường chuyển động, chấm
điểm, khoanh vùng, bản đồ - biểu đồ.”
- Phương pháp sử dụng
bản đồ trong học tập địa
lí và trong đời sống
- Sử dụng được bản đồ trong học tập địa lí và đời sống.
- Một số ứng dụng của
GPS(Global Positioning
System
- Hệ thống định vị toàn
cầu) và bản đồ số trong
đời sống
- Xác định và sử dụng được một số ứng dụng của GPS và
bản đồ số trong đời sống.
ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN
Trái Đất

31
- Sự hình thành Trái Đất,
vỏ Trái Đất và vật liệu
cấu tạo vỏ Trái Đất
- Trình bày được nguồn gốc hình thành Trái Đất, đặc điểm
của vỏ Trái Đất, các vật liệu cấu tạo vỏ Trái Đất.
- Thuyết kiến tạo mảng
-“Trình bày được khái quát thuyết kiến tạo mảng; vận dụng
để giải thích được nguyên nhân hình thành các vùng núi
trẻ, các vành đai động đất, núi lửa.”
- Hệ quả địa lí các
chuyển động của Trái
Đất
-“Phân tích được hệ quả địa lí của các chuyển động chính
của Trái Đất: Chuyển động tự quay (sự luân phiên ngày
đêm, giờ trên Trái Đất); chuyển động quanh Mặt Trời (các
mùa trong năm, ngày đêm dài ngắn theo vĩ độ).”
- Liên hệ được thực tế địa phương về các mùa trong năm
và chênh lệch thời gian ngày đêm.
- Sử dụng hình vẽ, lược đồ để phân tích được các hệ quả
chuyển động của Trái Đất.
Thạch quyển
- Khái niệm thạch quyển
- Trình bày được khái niệm thạch quyển; phân biệt được
thạch quyển với vỏ Trái Đất.
- Nội lực và ngoại lực
-“Trình bày khái niệm nội lực, ngoại lực; nguyên nhân của
chúng; tác động đến sự hình thành địa hình bề mặt Trái
Đất.”
- Phân tích được sơ đồ, lược đồ, tranh ảnh về tác động của
nội lực, ngoại lực đến địa hình bề mặt Trái Đất.
- Sự phân bố các vành
đai động đất, núi lửa
- Nhận xét và giải thích được sự phân bố các vành đai
động đất, núi lửa trên bản đồ.
Khí quyển
- Khái niệm khí quyển - Nêu được khái niệm khí quyển.

32
- Nhiệt độ không khí
- Trình bày được sự phân bố nhiệt độ không khí trên Trái
Đất theo vĩ độ địa lí; lục địa, đại dương; địa hình.
- Khí áp và gió
-“Trình bày được sự hình thành các đai khí áp trên Trái
Đất, nguyên nhân của sự thay đổi khí áp.”
-“Trình bày được một số loại gió chính trên Trái Đất; một
số loại gió địa phương.”
- Mưa
-“Phân tích được các nhân tố ảnh hưởng đến lượng mưa và
trình bày được sự phân bố mưa trên thế giới.”
-“Phân tích được bảng số liệu, hình vẽ, bản đồ, lược đồ về
một số yếu tố của khí quyển (nhiệt độ, khí áp, gió, mưa).”
- Các đới và kiểu khí hậu
trên Trái Đất
- Đọc được bản đồ các đới khí hậu trên Trái Đất; phân tích
được biểu đồ một số kiểu khí hậu.
- Giải thích được một số hiện tượng thời tiết và khí hậu
trong thực tế.
Thuỷ quyển
- Khái niệm thuỷ quyển - Nêu được khái niệm thuỷ quyển.
- Nước trên lục địa
- Phân tích được các nhân tố ảnh hưởng tới chế độ nước
sông.
- Trình bày được chế độ nước của một con sông cụ thể.
-“Phân biệt được các loại hồ theo nguồn gốc hình thành.”
-“Trình bày được đặc điểm chủ yếu của nước băng tuyết và
nước ngầm.”
- Nêu được các giải pháp bảo vệ nguồn nước ngọt.
- Nước biển và đại
dương
- Trình bày được tính chất của nước biển và đại dương.
- Giải thích được hiện tượng sóng biển và thuỷ triều.
- Trình bày được chuyển động của các dòng biển trong đại

33
dương.
- Nêu được vai trò của biển và đại dương đối với phát triển
kinh tế - xã hội.
- Vẽ được sơ đồ; phân tích được bản đồ và hình vẽ về thuỷ
quyển.
Sinh quyển
- Đất
- Trình bày được khái niệm về đất; phân biệt được lớp vỏ
phong hoá và đất.
- Trình bày được các nhân tố hình thành đất; liên hệ được
thực tế ở địa phương.
- Sinh quyển
-“Trình bày được khái niệm sinh quyển; phân tích được
đặc điểm và giới hạn của sinh quyển, các nhân tố ảnh
hưởng đến sự phát triển, phân bố của sinh vật; liên hệ được
thực tế ở địa phương.”
- Sự phân bố của đất và
sinh vật trên Trái Đất
- Phân tích được sơ đồ, hình vẽ, bản đồ phân bố các nhóm
đất và sinh vật trên thế giới.
Một số quy luật của vỏ địa lí
- Khái niệm vỏ địa lí
- Trình bày khái niệm vỏ địa lí; phân biệt được vỏ địa lí và
vỏ Trái Đất.
- Quy luật thống nhất và
hoàn chỉnh của vỏ địa lí
-“Trình bày được khái niệm, biểu hiện và ý nghĩa thực tiễn
của quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của vỏ địa lí; liên hệ
được thực tế ở địa phương.”
- Quy luật địa đới và phi
địa đới
-“Trình bày khái niệm, biểu hiện và ý nghĩa thực tiễn của
quy luật địa đới và phi địa đới; liên hệ được thực tế ở địa
phương.”
- Giải thích được một số hiện tượng phổ biến trong môi

34
trường tự nhiên bằng các quy luật địa lí.
ĐỊA LÍ KINH TẾ - XÃ HỘI
Địa lí dân cư
- Dân số và sự phát triển
dân số trên thế giới
- Trình bày được đặc điểm và tình hình phát triển dân số
trên thế giới.
- Gia tăng dân số
-“Phân biệt được gia tăng dân số tự nhiên (tỉ suất sinh, tỉ
suất tử) và cơ học (xuất cư, nhập cư), trình bày được khái
niệm về gia tăng dân số thực tế; phân tích được các nhân tố
tác động đến gia tăng dân số.”
- Cơ cấu dân số
- Trình bày được các loại cơ cấu dân số: cơ cấu sinh học
(tuổi và giới), cơ cấu xã hội (lao động, trình độ văn hoá).
- Phân bố dân cư
- Phân tích được tác động của các nhân tố tự nhiên, kinh tế
- xã hội đến phân bố dân cư.
- Đô thị hoá
-“Trình bày được khái niệm, phân tích được các nhân tố
tác động đến đô thị hoá và ảnh hưởng của đô thị hoá đến
sự phát triển kinh tế - xã hội và môi trường.”
- So sánh được các loại tháp dân số tiêu biểu.
- Vẽ được biểu đồ về dân số (quy mô, động thái, cơ cấu).
- Phân tích được biểu đồ, số liệu thống kê về dân số; xử lí
số liệu.
- Nhận xét, giải thích được sự phân bố dân cư thông qua
bản đồ, tài liệu, số liệu,...
- Giải thích được một số hiện tượng về dân số trong thực
tiễn.
Các nguồn lực, một số tiêu chí đánh giá sự phát triển kinh tế
- Các nguồn lực phát -“Trình bày được khái niệm và phân loại các nguồn lực,

35
triển kinh tế phân tích được vai trò của mỗi loại nguồn lực đối với phát
triển kinh tế.”
- Cơ cấu nền kinh tế
-“Trình bày được khái niệm cơ cấu kinh tế; phân biệt được
các loại cơ cấu kinh tế theo ngành, theo thành phần kinh tế,
theo lãnh thổ.”
-“Tổng sản phẩm trong
nước và tổng thu nhập
quốc gia”
-“So sánh được một số tiêu chí đánh giá sự phát triển kinh
tế: tổng sản phẩm trong nước (GDP), tổng thu nhập quốc
gia (GNI), GDP và GNI bình quân đầu người.”
- Liên hệ được một số tiêu chí đánh giá sự phát triển kinh
tế ở địa phương.
- Phân tích được sơ đồ nguồn lực và cơ cấu nền kinh tế.
- Vẽ được biểu đồ cơ cấu nền kinh tế và nhận xét, giải
thích.
Địa lí các ngành kinh tế
- Nông nghiệp, lâm
nghiệp, thuỷ sản
- Trình bày được vai trò, đặc điểm của nông nghiệp, lâm
nghiệp, thuỷ sản.
-“Phân tích được các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển
và phân bố nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản; những định
hướng phát triển nông nghiệp trong tương lai.”
-“Trình bày được vai trò, đặc điểm của các ngành trong
nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản.”
-“Trình bày và giải thích được sự phân bố của một số cây
trồng, vật nuôi chính trên thế giới.”
- Trình bày được quan niệm, vai trò của tổ chức lãnh thổ
nông nghiệp; phân biệt được vai trò, đặc điểm một số hình
thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp.
- Nêu được một số vấn đề phát triển nền nông nghiệp hiện

36
đại trên thế giới.
-“Vận dụng được các kiến thức đã học vào việc giải thích
thực tế sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản ở địa
phương.”
-“Đọc được bản đồ; xử lí, phân tích được số liệu thống kê
và vẽ được biểu đồ về nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản.”
- Công nghiệp
- Trình bày được vai trò, đặc điểm, cơ cấu ngành công
nghiệp.
- Phân tích được các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển và
phân bố công nghiệp.
- Nêu được những định hướng phát triển công nghiệp trong
tương lai.
-“Trình bày được vai trò, đặc điểm và giải thích được sự
phân bố của một số ngành: Khai thác than, dầu khí, quặng
kim loại; điện lực; điện tử, tin học; sản xuất hàng tiêu
dùng; thực phẩm.”
-“Phân tích được tác động của công nghiệp đối với môi
trường, sự cần thiết phải phát triển mạnh các nguồn năng
lượng tái tạo.”
-“Trình bày được quan niệm, vai trò của tổ chức lãnh thổ
công nghiệp; phân biệt được vai trò và đặc điểm của các
hình thức tổ chức lãnh thổ công nghiệp.”
- Thu thập tài liệu, trình bày và báo cáo được một vấn đề
về công nghiệp.
- Đọc được bản đồ công nghiệp; vẽ và phân tích được biểu
đồ về công nghiệp.
- Dịch vụ
-“Trình bày được cơ cấu, vai trò, đặc điểm của dịch vụ;
phân tích được các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển và

Luận Văn Sử Dụng Bản Đồ Tư Duy Trong Dạy Học Ðịa Lí Lớp 10.doc

Luận Văn Sử Dụng Bản Đồ Tư Duy Trong Dạy Học Ðịa Lí Lớp 10.doc

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Luận Văn Sử Dụng Bản Đồ Tư Duy Trong Dạy Học Ðịa Lí Lớp 10.doc

Similar to Luận Văn Sử Dụng Bản Đồ Tư Duy Trong Dạy Học Ðịa Lí Lớp 10.doc (20)

More from Nhận viết đề tài trọn gói Số điện thoại / zalo / tele: 0917.193.864

More from Nhận viết đề tài trọn gói Số điện thoại / zalo / tele: 0917.193.864 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (12)

Luận Văn Sử Dụng Bản Đồ Tư Duy Trong Dạy Học Ðịa Lí Lớp 10.doc