chương 37 non-surgical periodontal therapy

1. Chöông 37 ÑIEÀU TRÒ NHA CHU KHOÂNG PHAÃU THUAÄT
Noel Claffey vaø Ioannis Polyzois
Dòch: BS. Leâ Haûi Trieàu
Giôùi thieäu
Phaùt hieän vaø loaïi boû voâi raêng (R).
Caùc phöông phaùp xöû lyù maët goác R khoâng phaãu thuaät (PT).
Duïng cuï caïo voâi tay.
Maùy caïo voâi sieâu aâm.
Duïng cuï chuyeån ñoäng qua laïi.
Lieäu phaùp laser xaâm laán.
Löïa choïn phöông phaùp xöû lyù maët goác R.
AÛnh höôûng cuûa vieäc xöû lyù cô hoïc maøng sinh hoïc döôùi nöôùu.
Söï aûnh höôûng cuûa sang thöông vuøng cheõ.
Ñau vaø khoù chòu sau ñieàu trò (ÑT) khoâng PT.
Ñaùnh giaù laïi.
YÙ nghóa caùc pheùp ño thaêm doø luùc ñaùnh giaù laïi.
Nhöõng thay ñoåi do ÑT khoâng PT.
Nhöõng thay ñoåi theo chieàu doïc ôû caùc vò trí rieâng leû.
Döï ñoaùn keát quaû vaø ñaùnh giaù ÑT.
Khöû khuaån toaøn boä mieäng.
Giôùi thieäu
Ngöôøi ta thöôøng chaáp nhaän raèng muïc tieâu cuûa ÑT nha chu ban ñaàu laø khoâi phuïc laïi söï
töông hôïp veà maët sinh hoïc (biological compatibility) cuûa beà maët chaân R coù beänh lyù
nha chu, do ñoù ngaên chaën quaù trình beänh lyù.
ÑT khoâng PT nhaèm muïc ñích loaïi boû caû nhöõng vi khuaån ñang soáng trong maøng sinh
hoïc vi khuaån vaø nhöõng vi sinh vaät cuûa maøng sinh hoïc khoaùng hoùa khoûi beà maët chaân R
vaø moâ meàm laân caän. Vieäc loaïi boû hoaøn toaøn nhöõng vi sinh vaät gaây beänh naøy coù leõ laø
quaù tham voïng. Tuy nhieân, vieäc laøm giaûm vieâm nhieãm ôû moâ nha chu do laøm giaûm
löôïng vi khuaån mang laïi nhöõng lôïi ích treân laâm saøng. Ngoaøi ra, ÑT khoâng PT coøn
nhaèm taïo ra moät moâi tröôøng maø kyù chuû coù theå ngaên ngöøa moät caùch hieäu quaû söï ñònh
cö trôû laïi cuûa vi sinh vaät gaây beänh baèng caùc bieän phaùp veä sinh R mieäng caù nhaân.
Phaùt hieän vaø loaïi boû voâi R
Vieâm nha chu coù lieân quan maät thieát vôùi söï hieän dieän cuûa voâi treân beà maët chaân R. Beà
maët saàn suøi cuûa voâi R töï noù khoâng gaây ra vieâm nhöng noù taïo ra moät beà maët lyù töôûng

2. cho söï cö truù cuûa vi khuaån (Waerhaug, 1952). Söï keát dính cuûa bieåu moâ (epithelial
adherence) vôùi voâi döôùi nöôùu coù theå xaûy ra sau khi noù ñöôïc khöû truøng (disinfection)
vôùi chlorhexidine (Lisgarten & Ellegaard, 1973). Do ñoù, lyù do cuûa vieäc caïo voâi R laø
loaïi boû, caøng nhieàu caøng toát, nhöõng baát thöôøng treân beà maët chaân R coù chöùa vi khuaån
gaây beänh.
Vi khuaån phaùt trieån vaø ñoùng khuùm treân beà maët voâi R saûn xuaát ra lipopolysaccharides
(LPS). Chaát naøy hieän dieän beân trong voâi R vaø xeâ maêng R beân döôùi. Do ñoù, ngoaøi vieäc
loaïi boû voâi R coøn phaûi loaïi boû caû xeâ maêng R beân döôùi. Tuy nhieân, nhöõng baèng chöùng
sau naøy cho thaáy vieäc loaïi boû chaát R laø khoâng caàn thieát.
Treân tieâu baûn moâ hoïc cuûa R beänh nha chu bò nhoå, LPS ñöôïc phaùt hieän treân phaàn xeâ
maêng naèm loä trong tuùi nha chu. LPS cuõng keùo daøi vaøo trong baùm dính moâ lieân keát
xung quanh khoaûng 1 mm. Khoâng coù tröôøng hôïp naøo LPS xaâm nhaäp vaøo trong xeâ
maêng döôùi beà maët (Hughes & Smales, 1986). Caùc nghieân cöùu treân ñoäng vaät vaø ngöôøi
chöùng minh raèng vieäc loaïi boû maûng baùm treân beà maët voâi R döôùi nöôùu daãn ñeán söï laønh
thöông cuûa sang thöông nha chu vaø duy trì ñöôïc söï khoûe maïnh (Nyman vaø cs 1986,
1988; Mombelli vaø cs 1995). Theo quan ñieåm laâm saøng, laøm giaûm ñeán möùc toái thieåu
theå tích voâi R laø ñieàu mong muoán. Tuy nhieân, vieäc xaâm laán chaát R döôøng nhö khoâng
ñöôïc cho pheùp.
Caùc yeáu toá coù theå laøm aûnh höôûng ñeán vieäc loaïi boû hoaøn toaøn voâi R laø qui moâ cuûa
beänh, yeáu toá giaûi phaãu, kyõ naêng cuûa ngöôøi thaày thuoác, vaø duïng cuï ñöôïc söû duïng.
Waerhaug (1978) nhaän thaáy > 90% caùc tröôøng hôïp, maûng baùm vaø voâi R coøn soùt laïi ôû
nhöõng vò trí coù ñoä saâu tuùi (PD) >5 mm sau khi ñaõ caïo voâi vaø xöû lyù maët goác R. Keát luaän
töông töï ñöôïc baùo caùo bôûi Rabbani vaø cs (1981) vaø Magnusson vaø cs (1984). Brayer
vaø cs (1989) nghieân cöùu söï khaùc bieät trong xöû lyù chaân R khoâng PT giöõa nhöõng baùc só
laâm saøng vôùi 2 möùc kinh nghieäm khaùc nhau. Caùc taùc giaû nhaän thaáy raèng ngöôøi coù kinh
nghieäm nhieàu hôn coù möùc ñoä loaïi boû voâi R toát hôn.
Maëc duø Caffesse vaø cs (1986) nhaän thaáy raèng voâi R coøn soùt laïi sau xöû lyù maët goác R
khoâng PT laø nhieàu hôn so vôùi PT xöû lyù maët goác R, nhöng coù >50% beà maët vôùi ñoä saâu
tuùi >7 mm coù voâi R coøn soùt khoâng phaân bieät phöông phaùp xöû lyù.
Buchanan vaø Robertson (1987) nhaän thaáy voâi R coøn soùt laïi treân beà maët R coái lôùn vaø R
coái nhoû sau ÑT khoâng PT nhieàu hôn so vôùi caùc R tröôùc. Hoï cuõng chöùng minh coù >
60% vò trí R coái lôùn coù voâi R soùt sau xöû lyù goác R kín. Phaùt hieän naøy cho thaáy ñoä khoù
taêng leân khi xöû lyù goác R ôû vuøng R sau ngoaøi giaûi phaãu phöùc taïp cuûa caùc R nhieàu chaân
naøy.
Matia vaø cs (1986) nhaän thaáy khoâng coù söï khaùc bieät veà chaát löôïng xöû lyù goác R khi söû
duïng duïng cuï sieâu aâm, duïng cuï duøng soùng aâm vaø duïng cuï caïo voâi tay. Tuy nhieân,
khoâng coù vò trí ñöôïc ÑT naøo laø saïch voâi R hoaøn toaøn. Söï ñoàng thuaän giöõa caùc baùc só
laâm saøng trong vieäc phaùt hieän voâi R soùt döôùi nöôùu laø thaáp. Hôn nöõa, caùc nghieân cöùu

3. treân kính hieån vi ñaõ chöùng minh raèng khi voâi R khoâng ñöôïc phaùt hieän treân laâm saøng
nhöng noù vaãn hieän dieän ôû möùc ñoä vi theå. Treân thöïc teá neáu voâi R ñöôïc phaùt hieän treân
laâm saøng thì vuøng naøy coù nhieàu khaû naêng ñang xaûy ra vieâm (Sherman vaø cs 1990).
Hình 37-1: Phaùc ñoà ÑT ñieån hình treân beänh nhaân vieâm nha chu, theå hieän vai troø vaø
trình töï cuûa ÑT khoâng PT.
Caùc phöông phaùp xöû lyù maët goác R khoâng PT
Caïo voâi R (Scaling) laø thuû thuaät nhaèm muïc ñích loaïi boû maûng baùm vaø voâi R ra khoûi
beà maët R. Xöû lyù maët goác R (Root planing) laø thuû thuaät loaïi boû “phaàn xeâ maêng R
meàm”, “laøm cöùng” vaø “laøm laùng” beà maët chaân R. Tuy nhieân, vieäc loaïi boû quaù möùc
chaát R khoâng ñöôïc cho pheùp neân thuaät ngöõ “root debridement” laø chính xaùc hôn. Do
ñoù, root debridement ñöôïc ñònh nghóa laø loaïi boû maûng baùm vaø/hoaëc voâi R ra khoûi beà
maët chaân R maø khoâng loaïi boû caáu truùc R moät caùch coù chuû yù.
Xöû lyù tuùi nha chu
Caïo voâi, xöû lyù maët goác R
treân/ döôùi nöôùu; höôùng
daãn veä sinh R mieäng
Ñaùnh giaù laïi
Loaïi boû tuùi Söûa chöõa tuùi
Caét boû nöôùu
Vaït ñaët veà phía choùp
± PT xöông
Chaêm soùc nha chu hoå trôï
Vaït tieáp caän
Vaït Widman bieán ñoåi
PT taïo baùm dính môùi (ENAP)
Vaït ñaët laïi vò trí cuõ
PT taùi taïo

4. ÑT khoâng PT coù theå ñöôïc thöïc hieän vôùi nhieàu phöông phaùp nhö söû duïng duïng cuï tay,
maùy caïo voâi (scalers) söû duïng soùng aâm, soùng sieâu aâm, duïng cuï reciprocating, vaø laser.
Phöông phaùp söû duïng duïng cuï caïo voâi tay
Söû duïng duïng cuï caïo voâi tay cho caûm giaùc tay toát ñoàng thôøi laøm giaûm thieåu nguy cô oâ
nhieãm töø khí neùn (aerosol). Tuy nhieân, noù maát nhieàu thôøi gian hôn so vôùi caùc phöông
phaùp khaùc vaø, neáu thöïc hieän vôùi thao taùc maïnh duïng cuï tay coù theå loaïi boû moâ R quaù
möùc. Ngoaøi ra, xöû lyù chaân R vôùi duïng cuï tay laø kyõ thuaät thuoäc veà caûm giaùc tay, ñoøi
hoûi phaûi maøi beùn duïng cuï chính xaùc vaø thöôøng xuyeân.
Vieäc tieáp caän vuøng cheõ vaø ñaùy tuùi nha chu saâu bò haïn cheá so vôùi moät duïng cuï ñieàu
khieån baèng maùy ñöôïc thieát keá ñeå tieáp caän nhöõng vò trí heïp vaø nhöõng vuøng töông ñoái
khoâng theå tieáp caän ñöôïc (Leon vaø cs 1987; Oda & Ishikawa 1989; Dragoo vaø cs 1992;
Takacs vaø cs 1993; Yukna vaø cs 1997; Kocher vaø cs 1998, 2001; Beuchat vaø cs 2001).
Tuy nhieân, gaàn ñaây duïng cuï naïo ñöôïc caûi tieán vôùi phaàn trung gian daøi daønh cho tuùi
nha chu saâu vaø naïo löôõi nhoû (mini-bladed) daønh cho tuùi noâng ñeå laøm taêng hieäu quaû
cuûa vieäc caïo voâi vaø xöû lyù maët goác R ôû nhöõng vuøng khoù (Singer vaø cs 1992; Landry vaø
cs 1999).
Duïng cuï tay
Moät duïng cuï tay goàm 3 phaàn: phaàn laøm vieäc (löôõi), phaàn trung gian (shank), vaø caùn
(H. 37-2). Löôõi duïng cuï thöôøng ñöôïc cheá taïo töø theùp carbon (carbon steel), theùp khoâng
ræ hoaëc tungsten carbide.
Caây naïo (Curette) laø duïng cuï ñöôïc duøng ñeå caïo voâi vaø xöû lyù maët goác R (H. 37-3).
Phaàn laøm vieäc coù daïng hình muoãng (spoon-shaped blade), vôùi 2 caïnh caét cong. Hai
caïnh caét hôïp nhaát taïi moät muõi hình troøn. Caây naïo thöôøng ñöôïc cheá taïo daïng “2 ñaàu”
vôùi 2 löôõi ngöôïc chieàu nhau. Chieàu daøi vaø goùc cuûa phaàn trung gian cuõng nhö kích
thöôùc cuûa löôõi laø khaùc nhau giöõa caùc duïng cuï coù thöông hieäu khaùc nhau.
Hình 37-2: Caây naïo nha chu.
Caùn LöôõiPhaàn trung gian

5. Hình 37-3: (a) Caây naïo vôùi caáu taïo phaàn trung gian khaùc nhau ñeå thuaän lôïi cho vieäc
xöû lyù goác R ôû caùc vuøng khaùc nhau. (b) Phaàn laøm vieäc goàm ñaàu troøn, beà maët, vaø caïnh
caét.
Hình 37-4: (a) Duïng cuï hình lieàm. (b) Duïng cuï hình cuoác. (c) Caây duõa.
Duïng cuï hình lieàm (sickle): coù löôõi cong hoaëc thaúng, vôùi 2 caïnh caét vaø thieát dieän
caét hình tam giaùc. Phaàn maët giöõa 2 caïnh caét beït (flat) theo höôùng beân nhöng cong theo
höôùng truïc daøi cuûa duïng cuï. Phaàn maët hoäi tuï vôùi 2 maët beân cuûa löôõi caét. Caây hình
lieàm chuû yeáu ñöôïc duøng ñeå xöû lyù goác R treân nöôùu hoaëc caïo voâi ôû tuùi noâng (H. 37-4a).
Duïng cuï hình cuoác (hoe) chæ coù moät caïnh caét. Löôõi taïo moät goùc 1000
so vôùi phaàn
trung gian, caïnh caét vaùt moät goùc 450
. Phaàn löôõi ñöôïc ñaët ôû 4 ñoä nghieâng khaùc nhau so
vôùi phaàn trung gian: ngoaøi, trong, gaàn vaø xa. Caây hình cuoác chuû yeáu ñöôïc duøng ñeå caïo
voâi treân nöôùu (H. 37-4b).
Duõa nha chu (Periodontal file) duøng ñeå laøm laùng chaân R ôû nhöõng vuøng voâi R baùm
raát chaët (H. 37-4c).
Nguyeân taéc söû duïng caây naïo
Loaïi duïng cuï ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát ñeå xöû lyù goác R döôùi nöôùu coù leõ laø caây naïo. Goùc
ñoä caïnh caét cuûa löôõi naïo vôùi beà maët R coù aûnh höôûng ñeán hieäu quaû xöû lyù goác R. Goùc
toái öu giöõa caïnh caét vaø beà maët R laø khoaûng 800
(H. 37-5a). Goùc quaù tuø loaïi boû voâi R

6. khoâng hieäu quaû vaø taïo ra nhöõng choå loõm laøm saàn suøi beà maët R. Goùc quaù nhoïn daãn ñeán
loaïi boû voâi khoâng hieäu quaû vaø ñaùnh boùng voâi R döôùi nöôùu.
Hình 37-5: Caùc goùc caét khaùc nhau cuûa löôõi caây naïo ñoái vôùi beà maët R. (a) Goùc caét
ñuùng. (b) Goùc caét quaù tuø. (c) Goùc caét quaù nhoïn.
Thao taùc döôùi nöôùu neân ñöôïc thöïc hieän döôùi gaây teâ. Beà maët chaân R ôû vò trí beänh lyù
ñöôïc thaêm doø vôùi caây ño tuùi ñeå xaùc ñònh (1) ñoä saâu tuùi nha chu, (2) giaûi phaãu beà maët
chaân R (baát thöôøng hình daïng, caùc raõnh ôû chaân R, vuøng cheõ môû, ...), vaø (3) vò trí cuûa
voâi R.
Duïng cuï ñöôïc giöõ nhö kieåu caàm vieát, löôõi ñaët vaøo trong tuùi nha chu vôùi beà maët (face)
cuûa löôõi song song vaø tieáp xuùc nheï vôùi beà maët chaân R. Ñieàu quan troïng laø taát caû caùc
thao taùc phaûi ñöôïc thöïc hieän vôùi moät ñieåm töïa ngoùn tay ñuùng, töùc laø moät ngoùn tay ‟
ngoùn 3 hoaëc ngoùn 4 ‟ laøm ñieåm töïa ñeå di chuyeån löôõi duïng cuï. Töïa treân ngoùn tay coù
taùc duïng (1) cung caáp choå töïa vöõng chaéc, (2) cho pheùp goùc ñoä toái öu cuûa löôõi duïng cuï
vaø (3) cho pheùp söï cöû ñoäng caùnh tay‟ coå tay. Töïa ngoùn tay caøng gaàn vò trí thao taùc
caøng toát ñeå söû duïng duïng cuï moät caùch coù kieåm soaùt (H. 37-6).
Hình 37-6: (a) Caàm duïng cuï nhö caàm vieát, (b) töïa ngoùn tay gaàn vôùi vò trí thao taùc.
Sau khi caïnh döôùi cuûa löôõi duïng cuï chaïm ñaùy tuùi, ñoåi höôùng duïng cuï sang vò trí “caét”
ñuùng: töùc laø phaàn trung gian song song vôùi truïc daøi cuûa R (H. 37-7). Caàm chaët duïng

7. cuï, taêng löïc taùc duïng giöõa löôõi caét vaø beà maët R, di chuyeån löôõi veà höôùng thaân R. Thao
taùc ñöôïc thöïc hieän theo caùc höôùng khaùc nhau xung quanh taát caû caùc maët cuûa chaân R
(cheùo, tôùi-lui), luoân baét ñaàu töø vò trí choùp vaø ñöôïc höôùng daãn veà phía thaân R. Ñaët caây
ño tuùi trôû laïi tuùi nha chu vaø beà maët chaân R ñöôïc ñaùnh giaù moät laàn nöõa ñeå phaùt hieän
voâi R soùt.
Maøi beùn duïng cuï thöôøng xuyeân laø caàn thieát ñeå loaïi boû voâi R moät caùch hieäu quaû (H.
37-8a). Goùc giöõa phaàn maët vaø phaàn löng cuûa löôõi caây naïo phaûi ñöôïc duy trì ôû khoaûng
700
trong luùc maøi duïng cuï (H. 37-8b). Goùc lôùn hôn seõ laøm cuøn löôõi caét. Goùc nhoïn hôn
seõ laøm moøn vaø laøm deã gaõy löôõi caét.
Hình 37-7: Phaàn trung gian cuûa caây naïo ñöôïc giöõ song song vôùi truïc daøi cuûa R trong
luùc thao taùc ôû vuøng R sau.
Hình 37-8: (a) Goùc cuûa ñaù maøi so vôùi phaàn trung gian cuûa caây naïo. (b) Goùc giöõa beà
maët ñaù maøi vaø löôõi caét.
Duïng cuï caïo voâi (scaler) söû duïng soùng aâm vaø soùng sieâu aâm
Moät duïng cuï thay theá cho duïng cuï tay trong ÑT nha chu khoâng PT.
Maùy caïo voâi soùng aâm (Sonic scalers) söû duïng aùp löïc hôi ñeå taïo ra rung ñoäng cô hoïc
laøm rung ñaàu duïng cuï; taàn soá rung töø 2000‟6000 Hz (Gankerseer & Walmsley 1987;
Shah vaø cs 1994).

8. Maùy caïo voâi sieâu aâm (Ultrasonic scalers) chuyeån doøng ñieän thaønh naêng löôïng cô hoïc ôû
daïng rung ñoäng cao taàn ôû ñaàu duïng cuï; taàn soá rung töø 18.000‟ 45.000 Hz. Coù 2 loaïi
maùy caïo voâi sieâu aâm: ñieän töø (magnetostrictive) vaø aùp ñieän (piezoelectric).
-Maùy caïo voâi aùp ñieän: doøng ñieän xoay chieàu gaây ra moät söï thay ñoåi kích thöôùc vaät
lieäu trong tay caàm (hand piece), truyeàn ñeán ñaàu laøm vieäc ôû daïng rung ñoäng. Kieåu
rung ôû ñaàu taùc duïng chuû yeáu laø daïng ñöôøng thaúng (linear).
-Maùy caïo voâi ñieän töø: doøng ñieän taïo ra moät töø tröôøng trong tay caàm, laøm cho ñaàu
taùc duïng (insert/ working tip) giaõn ra vaø co laïi theo chieàu daøi cuûa noù vaø laøm rung
ñaàu taùc duïng. Kieåu rung ôû ñaàu taùc duïng laø kieåu ellip.
Caùc muõi caïo voâi soùng aâm vaø sieâu aâm bieán ñoåi nhö muõi nhoû, moûng, daïng thaêm doø nha
chu, vaø ñöôïc phuû kim cöông, ñaõ ñöôïc phaùt trieån ñeå duøng cho caùc tuùi nha chu saâu
(Drisko vaø cs 2000).
Gaàn ñaây, ngöôøi ta cheá taïo ra duïng cuï sieâu aâm vôùi taàn soá laøm vieäc 25 kHz, coù moät
phaàn noái (coupling) ôû ñaàu cuûa tay caàm chuyeån naêng löôïng moät caùch giaùn tieáp ñeán ñaàu
laøm vieäc. Duïng cuï naøy ñöôïc laøm maùt bôûi moâi tröôøng nöôùc coù chöùa coù haït ñaùnh vôùi
kích thöôùc khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo chæ ñònh ÑT. Löôïng khí neùn gaây oâ nhieãm giaûm
hôn so vôùi maùy sieâu aâm vaø soùng aâm. Heä thoáng naøy ñöôïc duøng ñeå ÑT vieâm nha chu vaø
vieâm quanh implant, cuõng nhö söûa soaïn xaâm laán toái thieåu caáu truùc R. Söï phaùt trieån
naøy ñöôïc nhaän thaáy laø coù hieäu quaû töông ñöông vôùi caùc phöông phaùp thoâng thöôøng
(Sculean vaø cs 2004).
Duïng cuï chuyeån ñoäng qua laïi (reciprocating instrument)
Caùc nghieân cöùu cho thaáy raèng duïng cuï reciprocating taïo ra hieäu quaû laâm saøng töông
ñöông so vôùi duïng cuï caïo voâi tay, sieâu aâm hay soùng aâm. Vieäc söû duïng duïng cuï
reciprocating maát ít thôøi gian hôn so vôùi duïng cuï tay vaø laøm maát caáu truùc beà maët R ít
hôn (Obeid vaø cs 2004; Obeid & Bercy 2005). Caàn coù nhieàu baèng chöùng theâm nöõa ñeå
uûng hoä vieäc söû duïng duïng cuï naøy.
Lieäu phaùp laser xaâm laán (Ablative laser therapy)
Lieäu phaùp laser xaâm laán coù ñích ñeán laø caû phaàn meàm laãn phaàn cöùng cuûa moâ nha chu.
Noù coù taùc duïng dieät khuaån vaø khöû ñoäc (detoxification), coù theå loaïi boû bieåu moâ loùt vaø
moâ haït trong tuùi nha chu, laøm caûi thieän söï laønh thöông. Lieäu phaùp laser coù xem xeùt
ñeán khaû naêng xaâm nhaäp cuûa vi khuaån vaøo moâ meàm cuûa tuùi, ñieàu naøy laø moät yeáu toá
quan troïng trong ÑT caùc tuùi coù ñoä saâu trung bình vaø tuùi saâu. Tuy nhieân, caùc nghieân
cöùu cho thaáy raèng vieäc naïo moâ haït khoâng mang laïi lôïi ích naøo theâm so vôùi caïo voâi vaø
xöû lyù goác R (Lindhe & Nyman 1985; Ramfjord vaø cs 1987). Lieäu phaùp Laser coù khaû
naêng loaïi boû ñöôïc maûng baùm vaø voâi R vôùi stress cô hoïc cöïc kyø thaáp vaø khoâng taïo ra
lôùp muøn ngaø (smear layer) treân beà maët chaân R. Ngoaøi ra, lasers cho pheùp tieáp caän caùc
vò trí maø duïng cuï cô hoïc thoâng thöôøng khoâng theå ñi tôùi.

9. Coù nhieàu loaïi lasers khaùc nhau nhö lasers carbon dioxide, lasers Er:YAG, vaø lasers
Nd:YAG ñöôïc söû duïng hieän nay. Lasers Carbon dioxide, khi söû duïng vôùi nguoàn naêng
löôïng ra töông ñoái thaáp ôû pulsed mode vaø/hoaëc defocused mode, coù taùc duïng xöû lyù
(conditioning), khöû ñoäc vaø dieät khuaån treân beà maët chaân R beänh lyù. Tuy nhieân, ôû nguoàn
naêng löôïng ra thaáp thì chuùng khoâng theå loaïi boû ñöôïc voâi R. Lasers Er:YAG coù khaû
naêng loaïi boû voâi R moät caùch hieäu quaû ra khoûi beà maët chaân R. Naêng löôïng chieáu ra töø
lasers Er:YAG ñöôïc haáp thu bôûi nöôùc vaø thaønh phaàn höõu cô cuûa caùc toå chöùc sinh hoïc
daãn ñeán söï bay hôi cuûa chuùng sinh ra nhieät, hôi nöôùc, do ñoù laøm gia taêng aùp suaát beân
trong voâi R. Söï giaõn nôû beân trong voâi R laøm noù taùch ra khoûi beà maët chaân R.
Löïa choïn phöông phaùp xöû lyù goác R
Tieâu chí so saùnh
Phöông phaùp xöû lyù goác R
Nghieân cöùuDuïng cuï tay Duïng cuï sieâu
aâm, soùng aâm
Ñaùp öùng laønh thöông
ôû moâ nha chu (ñoä
saâu tuùi, chaûy maùu
khi thaêm doø, vaø möùc
baùm dính laâm saøng)
Töông töï nhau Töông töï nhau
Badersten vaø cs 1981, 1984;
Lindhe & Nyman 1985;
Kalkwarf vaø cs 1989; Loos
vaø cs 1987; Copulos vaø cs
1993; Yukna vaø cs 1997;
Kocher vaø cs 2001; Obeid vaø
cs 2004; Wennstrom vaø cs
2005; Christgau vaø cs 2006
Hao toán thôøi gian Nhieàu hôn Ít hôn
Copulos vaø cs 1993; Boretti
vaø cs 1995; Tunkel vaø cs
2002; Wennstrom vaø cs
2005; Christgau vaø cs 2006.
Laøm maát beà maët
chaân R (xeâ maêng R) Nhieàu hôn Ít hôn
Ritz vaø cs 1991; Schmidlin
vaø cs 2001.
Caûm giaùc tay khi
laøm thuû thuaät Caûm giaùc ñöôïc Ít
Cung caáp loái vaøo tuùi
saâu, vuøng cheõ
Keùm Toát hôn
Kocher vaø 1998; Beuchat vaø
cs 2001
Maùy caïo voâi sieâu aâm, soùng aâm coù hoaït ñoäng phun nöôùc giuùp loaïi boû, ôû moät möùc ñoä
nhaát ñònh, caùc maûnh vuïn teá baøo vaø vi khuaån ra khoûi vuøng tuùi nha chu. Tuy nhieân, caûm
giaùc tay khi laøm thuû thuaät giaûm, vaø coù söï taïo khí neùn gaây oâ nhieãm (Harrel vaø cs 1998;
Barnes vaø cs 1998; Rivera-Hidalgo vaø cs 1999; Timmerman vaø cs 2004). Moät soá beänh

10. nhaân coù theå thaáy khoâng thoaûi maùi vôùi söï rung, aâm thanh vaø söï phun nöôùc töø duïng cuï
sieâu aâm.
Vieäc söû duïng lasers taïo ra keát quaû töông ñöông vôùi caïo voâi vaø xöû lyù maët goác R
(Schwarz vaø cs 2001). Tuy nhieân, khoâng coù lôïi ích hoå trôï naøo cuûa vieäc söû duïng lasers
so vôùi caïo voâi vaø xöû lyù maët goác R moät mình (Schwarz vaø cs 2003; Ambrosini vaø cs
2005). Söï chieáu xaï vaø phaûn xaï khoâng chuû yù vaøo caùc beà maët kim loaïi saùng boùng coù theå
gaây toån thöông maét, hoïng, vaø vuøng moâ khaùc trong mieäng. Ngoaøi ra, coù moät nguy cô
phaù huûy moâ quaù möùc bôûi söï caét tröïc tieáp vaø taùc duïng phuï do nhieät. Ngoaøi ra chi phí
cao cuûa thieát bò laser laø moät trôû ngaïi ñoái vôùi nhieàu baùc só laâm saøng.
Hình 37-9: Maët trong caùc R haøm döôùi ôû beänh nhaân vieâm nha chu chöa ÑT.
Hình 37-10: 3 thaùng sau ÑT khoâng PT (ÑT ban ñaàu).
AÛnh höôûng cuûa xöû lyù goác R cô hoïc treân maøng sinh hoïc döôùi nöôùu
Xöû lyù maët goác R treân nöôùu vaø döôùi nöôùu gaây ra söï phaù huûy cô hoïc ñoái vôùi maøng sinh
hoïc vaø vaãn laø phöông thöùc “chuaån vaøng” cuûa ÑT nha chu. Loaïi boû maûng baùm vaø voâi
R döôùi nöôùu thoâng qua xöû lyù maët goác R laøm cho xeâ maêng R, ngaø chaân R vaø bieåu moâ
tuùi trôû thaønh moâi tröôøng cho söï ñònh cö môùi. Caùc loaøi vi sinh vaät phaùt trieån maïnh trong
moâi tröôøng döôùi nöôùu cuûa tuùi nha chu coù choå cö truù môùi ít “hieáu khaùch” hôn. Söï giaûm
noàng ñoä caùc saûn phaåm töø vi khuaån vaø söï phaù huûy moâ, giaûm löu löôïng dòch khe nöôùu,
cuøng vôùi pH trung hoøa hôn cuûa maøng sinh hoïc döôùi nöôùu khuyeán khích söï phaùt trieån
cuûa caùc loaøi vi khuaån ít coù khaû naêng gaây beänh hôn. Giaûm ñoä saâu tuùi do giaûm vieâm,

11. giaûm phuø neà, vaø söï aùp saùt laïi (re-adaptation) cuûa bieåu moâ keát noái phía choùp taïo thuaän
lôïi cho söï taùi ñònh cö (recolonization) cuûa caùc loaøi hieáu khí hôn.
Sau ÑT, moâi tröôøng soáng döôùi nöôùu coù theå ñöôïc taùi laäp laïi bôûi caùc vi sinh vaät coù
nguoàn goác töø:
Maûng baùm döôùi nöôùu coøn soùt (Ramberg vaø cs 1994; Dahan vaø cs 2004);
OÁng ngaø hay xeâ maêng chaân R (Daly vaø cs 1982; Adriaens vaø cs 1988; Giuliana vaø
cs 1997);
Bieåu moâ vaø moâ lieân keát cuûa tuùi nha chu (Slots & Rosling 1983);
Maûng baùm treân nöôùu (Magnusson vaø cs 1984; Ximenez Fyvie vaø cs 2000);
Voâi R döôùi nöôùu cuûa caùc R keá beân vaø töø caùc vò trí moâ meàm khaùc trong mieäng
(von Troil Linden vaø cs 1996).
Xöû lyù maët goác R döôùi nöôùu laøm giaûm toång soá vi sinh vaät hieän dieän ôû vuøng döôùi
nöôùu vaø laøm thay ñoåi tyû leä töông ñoái cuûa caùc loaøi vi sinh vaät khaùc nhau trong maøng
sinh hoïc döôùi nöôùu. Moät söï giaûm trong toång soá vi khuaån ôû vò trí coù ñoä saâu tuùi ≥ 3 mm,
töø 91±11 × 105
xuoáng 23±6 × 105
, ñöôïc nhaän thaáy ngay sau xöû lyù maët goác R döôùi nöôùu
(Teles vaø cs 2006). Maëc duø toång soáng vi khuaån döôùi nöôùu tröôùc xöû lyù goác R ñöôïc phuïc
hoài sau 4‟7 ngaøy xöû lyù goác R (Sharawy vaø cs 1966), nhöng taùc ñoäng cuûa vieäc xöû lyù
goác R döôùi nöôùu treân thaønh phaàn cuûa maøng sinh hoïc döôùi nöôùu, thöôøng laø thoaùng qua,
ñöôïc keùo daøi hôn.
Xöû lyù maët goác R döôùi nöôùu laøm giaûm soá löôïng caùc vò trí ñònh cö cuûa P. gingivalis,
A. actinomycetemcomitans, Pr. intermedia (Shiloah & Patters 1994), T. forsythia, vaø Tr.
denticola (Darby vaø cs 2005) sau vaøi tuaàn xöû lyù goác R döôùi nöôùu. Söï toàn taïi dai daúng
cuûa A. actinomycetemcomitans vaø P. gingivalis sau xöû lyù goác R döôùi nöôùu laø do khaû
naêng cuûa nhöõng vi khuaån naøy coù theå xaâm nhaäp vaøo bieåu moâ vaø moâ lieân keát cuûa tuùi
nha chu (Slots & Rosling 1983; Renvert vaø cs 1990; Shiloah & Patters 1994). Haffajee
vaø cs (1997) nhaän thaáy raèng caùc loaøi bò aûnh höôûng ñaùng keå veà taàn suaát vaø soá löôïng
trung bình sau 3 thaùng ÑT nha chu khoâng PT laø B. forsythus, P. gingivalis, vaø Tr.
denticola.
Söï gia taêng tyû leä caùc caàu khuaån vaø tröïc khuaån Gram döông hieáu khí sau xöû lyù goác
R döôùi nöôùu coù lieân quan ñeán söùc khoûe (health) (Cobb 2002). Haffajee vaø cs (2006)
baùo caùo coù söï gia taêng tyû leä caùc lieân caàu khuaån (goàm S. gordonni, S. mitis, S. oralis, vaø
S. sanguinis) vaø Actinomyces spp., E. corrodens, vaø G. morbillarum sau xöû lyù goác R
döôùi nöôùu.
Vi sinh vaät khoâng toàn taïi coâ laäp trong moâi tröôøng döôùi nöôùu, maø laø caùc thaønh vieân
cuûa coäng ñoàng vi sinh vaät. Socransky vaø cs (1998) ñaõ xaùc ñònh ñöôïc caùc nhoùm vi sinh
vaät thöôøng ñöôïc tìm thaáy cuøng nhau vaø phaân chia chuùng thaønh caùc phöùc hôïp
(complexes). Caùc thaønh vieân cuûa phöùc hôïp ñoû vaø cam ñöôïc xaùc ñònh thöôøng xuyeân
nhaát ôû caùc vò trí coù daáu hieäu cuûa vieâm nha chu. Söï taùi xuaát hieän cuûa caùc loaøi thuoäc

12. phöùc hôïp ñoû vaø cam sau 3‟12 thaùng xöû lyù goác R coù theå lieân quan ñeán söï maát baùm
dính lieân tuïc ôû nhöõng vò trí naøy (Haffajee vaø cs 2006).
Neáu khoâng coù ñöôïc söï chaêm soùc taïi nhaø thích hôïp, söï taùi laäp cuûa heä vi sinh vaät
tröôùc ÑT cuõng nhö hieän töôïng “doäi ngöôïc” (rebound) nhöõng caûi thieän laâm saøng do ÑT
seõ xaûy ra chæ trong vaøi tuaàn (Magnusson et al. 1984; Loos et al. 1988; Sbordone et al.
1990). Neáu khoâng duy trì vieäc chaêm soùc chuyeân nghieäp thì söï gia taêng taàn suaát vaø soá
löôïng caùc taùc nhaân gaây beänh nha chu seõ xaûy ra (Renvert vaø cs 1990; Shiloah & Patters
1994). Sau xöû lyù goác R treân nöôùu, döôùi nöôùu vaø chaêm soùc taïi nhaø ñuùng möùc, söï taùi laäp
cuûa heä vi sinh vaät gaây beänh ôû döôùi nöôùu vaø hieän töôïng rebound caùc thoâng soá laâm saøng
lieân quan coù theå xaûy ra ôû nhöõng vò trí khu truù (Beikler vaø cs 2004).
Söï aûnh höôûng cuûa sang thöông vuøng cheõ
Moät khi maát baùm dính ñaõ tieán trieån tôùi vuøng cheõ cuûa R nhieàu chaân, thì vieäc chaêm soùc
taïi nhaø vaø xöû lyù maët goác R döôùi nöôùu trôû neân khoù khaên hôn (Wylam vaø cs 1993).
Coäng ñoàng vi sinh vaät coù theå phaùt trieån moät caùch töông ñoái khoâng bò caûn trôû trong vò
trí thuaän lôïi cho vieäc aån naáp naøy vaø ngaøy caøng coù nhieàu vi khuaån kî khí, coù ñoäc löïc
phaùt trieån.
Loos vaø cs (1988) nhaän thaáy raèng trong khi vieäc xöû lyù goác R döôùi nöôùu daãn ñeán söï
caûi thieän caùc thoâng soá laâm saøng vaø thoâng soá vi sinh hoïc trong 1 naêm sau ÑT, thì caùc vò
trí coù sang thöông vuøng cheõ cho thaáy soá löôïng vaø tyû leä caùc vi khuaån gaây beänh nha chu
lôùn hôn. Nhìn chung söï caûi thieän laâm saøng ñöôïc nhaän thaáy laø ít roõ raøng ôû vuøng cheõ so
vôùi caùc vò trí khaùc (Loos vaø cs 1989). Nordland vaø cs (1987) vaø Claffey & Egelberg
(1994) nhaän thaáy raèng taàn suaát maát baùm dính laø lôùn hôn ñaùng keå ôû vò trí lieân quan
vuøng cheõ so vôùi taát caû caùc vò trí khaùc. Do ñoù, R coù sang thöông vuøng cheõ neân ñöôïc
xem xeùt thaän troïng ñoái vôùi tieân löôïng laâu daøi.
Ñau vaø khoù chòu sau ÑT khoâng PT
Coù chaán thöông moâ xaûy ra trong luùc ÑT nha chu khoâng PT (Claffey vaø cs 1988). Chaán
thöông naøy laøm kích thích caùc thuï caûm theå cô hoïc (mechanoreceptors) vaø thuï caûm theå
ñau (nociceptors) taïi choå, söï hoaït hoùa chuùng daãn ñeán söï phoùng thích caùc hoùa chaát nhö
prostaglandins, bradykinin, vaø histamine, vaø cuoái cuøng laø söï nhaän caûm ñau ôû heä thaàn
kinh trung öông.
Caùc nghieân cöùu laâm saøng veà traûi nghieäm ñau sau ÑT khoâng PT coøn haïn cheá. Ñònh
löôïng ñau laø raát khoù do noù khoâng theå ñöôïc ño löôøng tröïc tieáp. Söï nhaän caûm ñau ñoái
vôùi moät kích thích gioáng nhau laø raát khaùc nhau ôû ngöôøi naøy so vôùi ngöôøi khaùc. Ñau coù
theå ñöôïc ño baèng thang nhìn (visual analogue scales- VAS), theo ñoù beänh nhaân ñöôïc
yeâu caàu chæ ra möùc ñoä ñau cuûa hoï treân moät thang ño töø khoâng ñau ñeán ñau nhieàu nhaát
coù theå töôûng töôïng ñöôïc.
Pihlstrom vaø cs (1999) baùo caùo raèng beänh nhaân traûi qua ñau vôùi thôøi gian vaø möùc
ñoä ñaùng keå sau caïo voâi vaø xöû lyù maët goác R. Ñau coù cöôøng ñoä cao nhaát laø trong

13. khoaûng 2-8 giôø sau ÑT vaø keùo daøi trung bình laø 6 giôø. Gaàn 25% beänh nhaân töï uoáng
thuoác giaûm ñau sau ÑT.
Ngoaøi ñau do chaán thöông moâ meàm, beänh nhaân coøn chòu nhaïy caûm chaân R sau ÑT
khoâng PT. Caùc bieän phaùp veä sinh R mieäng toát daãn ñeán ñieåm soá maûng baùm (plaque
scores) thaáp tröôùc khi baét ñaàu ÑT khoâng PT ñaõ ñöôïc chöùng minh laø laøm giaûm nhaïy
caûm ngaø chaân R. Maëc duø vaäy, nhaïy caûm ngaø coù theå laø moät taùc duïng phuï cuûa vieäc xöû
lyù maët goác R quaù kyõ. Tammaro vaø cs (2000) nhaän thaáy ôû haàu heát caùc beänh nhaân thì
nhaïy caûm ngaø chæ taêng ôû möùc ñoä vöøa vaø chæ moät phaàn nhoû beänh nhaân traûi qua nhaïy
caûm ngaø ôû möùc cöïc cao. Beänh nhaân coù R nhaïy caûm tröôùc ÑT coù möùc ñoä nhaïy caûm sau
ÑT cao hôn. Maëc duø cöôøng ñoä nhaïy caûm ngaø giaûm sau 4 tuaàn, nhöng soá löôïng R nhaïy
caûm vaãn khoâng ñoåi.
Caùc thöû nghieäm laâm saøng ñaõ chöùng minh söï lo laéng, traàm caûm vaø stress coù lieân
quan ñeán söï nhaän caûm ñau. Kloostra vaø cs (2006) nhaän thaáy caùc yeáu toá taâm lyù coù theå
aûnh höôûng ñeán traûi nghieäm ñau sau ÑT nha chu khoâng PT cuõng nhö ÑT PT vaø söï caàn
thieát phaûi duøng thuoác sau ÑT.
Moät thöû nghieäm laâm saøng lieân quan ñeán traûi nghieäm ñau cuûa beänh nhaân trong luùc
chaån ñoaùn vaø ÑT khoâng PT vieâm nha chu, ñaõ chöùng minh raèng traûi nghieäm ñau trong
luùc söû duïng duïng cuï chaån ñoaùn coù söï töông quan coù yù nghóa vôùi traûi nghieäm ñau trong
luùc thao taùc treân chaân R (van Steenberghe vaø cs 2004). 1/3 beänh nhaân ñaõ uoáng thuoác
giaûm ñau sau ÑT khoâng PT. Tuy nhieân, khoaûng 1/2 soá beänh nhaân than phieàn ñau nöôùu
vaø 2/3 gaëp phaûi khoù khaên khi aên.
Ñau trong, sau chaån ñoaùn vaø ÑT khoâng PT thöôøng ôû möùc nheï ñeán trung bình vaø
thoaùng qua. Tuy nhieân, moät vaøi beänh nhaân traûi qua ñau ñaùng keå trong luùc ÑT. Caùc
yeáu toá taâm lyù nhö lo laéng coù theå aûnh höôûng ñeán cöôøng ñoä ñau. Vieäc nhaän ra söï lo laéng
naøy laø böôùc ñaàu tieân trong xöû lyù ñau ôû nhöõng beänh nhaân naøy (Chung vaø cs 2003). Coù
baèng chöùng cho thaáy thuoác giaûm ñau döï phoøng (ibuprofen arginine) coù moät soá taùc
duïng coù lôïi vaø giuùp beänh nhaân coù moät traûi nghieäm tích cöïc nhieàu hôn trong luùc ÑT
nha chu (Ettlin vaø cs 2006).
Ñaùnh giaù laïi
Laønh thöông sau ÑT khoâng PT haàu nhö laø hoaøn toaøn sau 3 thaùng. Tuy nhieân, moät söï
laønh thöông chaäm coù theå keùo daøi ñeán ≥ 9 thaùng sau ÑT (Badersten vaø cs 1984). Ñaùnh
giaù laïi laø moät giai ñoaïn quan troïng trong keá hoaïch ÑT nha chu. Khi ñaùnh giaù laïi, hieäu
quaû cuûa ÑT tröôùc ñaây ñöôïc ñaùnh giaù vaø lieäu phaùp tieáp theo, neáu caàn thieát, ñöôïc thieát
laäp.
Caùc pheùp ño ñöôïc thöïc hieän ôû thôøi ñieåm ban ñaàu (baseline) vaø sau 3 thaùng ñeå ñaùnh
giaù tình traïng nha chu vaø hieäu quaû cuûa ÑT, bao goàm ñieåm soá maûng baùm (plaque
scores), chaûy maùu khi thaêm doø, chaûy muû khi thaêm doø, ñoä saâu tuùi, tuït nöôùu, möùc baùm

14. dính laâm saøng, vaø ñoä lung lay cuûa R. Caùc thoâng soá naøy thöôøng ñöôïc ghi nhaän ôû 4-6 vò
trí xung quanh moãi R.
YÙ nghóa caùc pheùp ño thaêm doø luùc ñaùnh giaù laïi
Ñoä saâu tuùi khi thaêm doø (Probing pocket depth- PPD) laø khoaûng caùch töø vieàn nöôùu ñeán
ñaùy tuùi nha chu, ñöôïc ño baèng caây ño tuùi.
Möùc baùm dính thaêm doø (Probing attachment level) ñöôïc duøng ñeå ñaùnh giaù caùc söï kieän
(events) xaûy ra ôû ñaùy tuùi nha chu. Pheùp ño ñöôïc thöïc hieän vôùi nhieàu laàn khaùc nhau töø
moät ñieåm coá ñònh nhö bôø cuûa stent hoaëc ñöôøng noái men-xeâ maêng ñeán ñaùy tuùi.
Hình 37-11: Ño ñoä saâu tuùi vaø möùc baùm dính laâm saøng vôùi söï hoã trôï cuûa stent nhöïa.
Ngöôøi ta thöôøng chaáp nhaän raèng baát cöù söï caûi thieän naøo trong möùc baùm dính laâm saøng
ñeàu khoâng phaûi laø keát quaû cuûa taùi baùm dính moâ lieân keát maø laø do söï aùp saùt laïi (re-
adaptation) cuûa bieåu moâ keát noái ôû ñaùy tuùi (Hình 37-12). Söï thay ñoåi ñoä saâu tuùi khi
thaêm doø laø söï keát hôïp cuûa tuït nöôùu vaø thay ñoåi möùc baùm dính laâm saøng do nhöõng söï
kieän xaûy ra ôû ñaùy tuùi nha chu.
Thay ñoåi ñoä saâu ôû tuùi saâu hôn sau ÑT laø söï keát hôïp cuûa tuït nöôùu do heát vieâm vaø söï
thaét chaët cuûa bieåu moâ keát noái ôû ñaùy tuùi. Hôn nöõa, chaûy maùu giaûm treân ñieåm soá thaêm
doø sau ÑT phaûn aùnh söï gia taêng ñeà khaùng ñoái vôùi söï thaâm nhaäp cuûa caây ño tuùi vaøo
trong moâ lieân keát.
Hình 37-12: Söï laønh thöông xaûy ra ôû tuùi nha chu saâu sau ÑT ban ñaàu (Fowler vaø cs

15. 1982).
Nhöõng thay ñoåi do ÑT khoâng PT
Baûng 37-1 vaø 37-2 theå hieän nhöõng thay ñoåi trung bình veà ñieåm soá maûng baùm, ñieåm soá
chaûy maùu, ñoä saâu tuùi, vaø möùc baùm dính thaêm doø luùc tröôùc ÑT so vôùi luùc taùi ñaùnh giaù.
Tuy nhieân, vieäc söû duïng keát quaû trung bình cuûa caùc vò trí chung coù theå laøm giaûm hoaëc
laøm taêng keát quaû ôû nhöõng vò trí rieâng leû.
Ñieàu quan troïng laø nhaän ra raèng ñoä saâu tuùi ban ñaàu coù söï aûnh höôûng roõ reät ñeán söï
thay ñoåi cuûa ñoä saâu tuùi do ÑT. Ví duï, ôû tuùi noâng, ÑT khoâng PT daãn ñeán maát baùm dính
trong khi ôû tuùi saâu laïi coù söï taêng baùm dính roõ reät. Ngöôøi ta nhaän thaáy raèng coù söï maát
baùm dính ban ñaàu do chaán thöông töø vieäc thao taùc vôùi duïng cuï ñoái vôùi baát cöù tuùi coù ñoä
saâu naøo. Tuy nhieân, ôû nhöõng vò trí saâu, söï maát baùm dính naøy sau ñoù ñöôïc ñaûo ngöôïc
thaønh taêng baùm dính khi moâ nha chu khoûi vieâm (Claffey vaø cs 1988).
Ñoä saâu tuùi ban ñaàu Maûng baùm Chaûy maùu nöôùu
≤ 3.5 mm
4 ‟ 6.5 mm
≥ 7 mm
 50%  10%
 80%  15%
 90%  25%
 55%  15%
 80%  25%
 90%  30%
Baûng 37-1: Söï caûi thieän ñieåm soá maûng baùm vaø chaûy maùu nöôùu ôû nhöõng vò trí vôùi ñoä
saâu tuùi ban ñaàu khaùc nhau sau moät thôøi gian caïo voâi, xöû lyù maët goác R treân nöôùu, döôùi
nöôùu ñôn thuaàn.
Ñoä saâu tuùi ban ñaàu Ñoä saâu thaêm doø Möùc baùm dính Tuït nöôùu
≤ 3.5 mm
4 ‟ 6.5 mm
≥ 7 mm
0
1 - 2
2 - 3
- 0.5
0 - 1
1 - 2
0.5
0 - 1
1 - 2
Baûng 37-2: Nhöõng thay ñoåi trung bình (mm) veà ñoä saâu tuùi, möùc baùm dính laâm saøng vaø
tuït nöôùu sau moät thôøi gian caïo voâi, xöû lyù maët goác R treân nöôùu, döôùi nöôùu ñôn thuaàn.
Nhöõng thay ñoåi theo chieàu doïc (longitudinal changes) ôû caùc vò trí rieâng leû
Khoù khaên trong vieäc phaùt hieän caùc vò trí rieâng leû vôùi söï phaù huûy moâ lieân tuïc bôûi nhöõng
lyù do sau:
„ Thieáu ñoä tin caäy (reproducibility) cuûa pheùp ño thaêm doø. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñoä tin
caäy cuûa pheùp ño thaêm doø: löïc thaêm doø, ñöôøng kính ñaàu caây thaêm doø, goùc ñoä cuûa caây
thaêm doø, vò trí trong mieäng, chính baûn thaân ñoä saâu cuûa tuùi vaø tình traïng vieâm cuûa moâ.
Söï thieáu ñoä tin caäy töông töï ñöôïc baùo caùo ôû nhöõng keát quaû ñöôïc ghi nhaän bôûi cuøng
moät ngöôøi khaùm ôû nhöõng thôøi ñieåm khaùc nhau (intra-examiner) vaø bôûi nhöõng ngöôøi
khaùm khaùc nhau ôû cuøng moät thôøi ñieåm (inter-examiner). Badersten vaø cs (1984)
chöùng minh raèng caùc pheùp ño thaêm doø ñöôïc thöïc hieän 2 laàn chæ gioáng nhau ôû 30‟40%

16. tröôøng hôïp khi xeùt ñeán caû ñoä tin caäy inter-examiner vaø intra-examiner. Khaùc bieät ≥ 2
mm ñöôïc ghi nhaän ôû 5‟7% caùc keát quaû ghi nhaän. Do ñoù, khoâng theå döïa vaøo nhöõng
thay ñoåi veà möùc baùm dính laâm saøng ôû nhöõng vò trí rieâng leû naøy ñeå chæ ra söï tieán trieån
thaät söï cuûa beänh lyù.
„ Nhöõng thay ñoåi trong möùc baùm dính thaêm doø chæ phaûn aùnh nhöõng thay ñoåi trong tình
traïng vieâm ôû ñaùy tuùi nha chu chöù khoâng phaûi maát hoaëc taêng moâ lieân keát thaät söï.
Vôùi nhöõng ñieàu naøy, ñeå xaùc ñònh caùc vò trí coù maát moâ lieân keát lieân tuïc, caùc soá ño
thaêm doø neân ñöôïc giaûi thích caån thaän. Coù nhieàu phöông phaùp ñaõ ñöôïc baùo caùo trong y
vaên ñeå giaûi thích vaán ñeà naøy. Moät phöông phaùp laø yeâu caàu moät ngöôõng thay ñoåi
(threshold of change) cao tröôùc khi chæ ra moät vò trí hö haïi (deteriorating). Caùc phöông
phaùp khaùc bao goàm aùp duïng caùc phöông phaùp thoáng keâ, nhö phaân tích hoài qui, cho
ñeán moät loaït caùc pheùp ño theo chieàu doïc (longitudinal measurements).
Döï ñoaùn keát quaû vaø ñaùnh giaù ÑT
Döï ñoaùn ñöôïc keát quaû ÑT vaø xaùc ñònh ñöôïc nhöõng vò trí naøo seõ tieáp tuïc xaáu ñi trong
töông lai ôû thôøi ñieåm ñaùnh giaù laïi laø moät lôïi ích raát lôùn ñoái vôùi nhaø laâm saøng. Döï ñoaùn
vaø ñaùnh giaù phaûi ñöôïc xem xeùt ôû caû 2 caáp ñoä: caáp ñoä beänh nhaân vaø caáp ñoä vò trí.
ÔÛ caáp ñoä beänh nhaân, ñieåm (scores) chaûy maùu khi thaêm doø, maát baùm dính vaø ñoä
saâu tuùi ban ñaàu coù lieân quan ñeán maát baùm dính töông lai ôû beänh nhaân khoâng ÑT
(Halazonetis vaø cs 1989; Lindhe vaø cs 1989; Haffajee vaø cs 1991). ÔÛ beänh nhaân ñöôïc
ÑT khoâng PT, khoâng gaây teâ, ñieåm soá ban ñaàu cuûa maát baùm dính cuõng lieân quan ñeán
nguy cô maát baùm dính theâm nöõa (Grbic vaø cs 1991; Grbic & Lamster 1992). ÔÛ caáp ñoä
beänh nhaân, soá löôïng vò trí > 6mm luùc ñaùnh giaù laïi coù lieân quan tröïc tieáp ñeán söï phaù
huûy nha chu trong töông lai (Claffey & Egelberg 1995).
ÔÛ caáp ñoä vò trí, chaûy maùu khi thaêm doø laø moät yeáu toá döï ñoaùn ôû möùc trung bình veà
maát baùm dính trong töông lai (Badersten vaø cs 1990; Claffey vaø cs 1990). Maët khaùc,
khoâng chaûy maùu khi thaêm doø ñaõ ñöôïc chöùng minh laø moät chæ ñieåm (indicator) höõu ích
cuûa söùc khoûe (Lang vaø cs 1990). Claffey vaø cs (1990) nhaän thaáy raèng ñoä saâu thaêm doø
coøn laïi ôû möùc saâu coù giaù trò döï baùo haïn cheá khi quan saùt trong thôøi gian ngaén (Hình
37-13). Tuy nhieân, trong thôøi gian daøi, nhöõng vò trí tuùi saâu coøn laïi coù giaù trò chæ ñieåm
hôn veà söï maát baùm dính theâm nöõa, ñaëc bieät neáu coù keát hôïp vôùi chaûy maùu khi thaêm doø.
Ñieàu naøy nhaán maïnh söï caàn thieát phaûi theo doõi lieân tuïc ñeå xaùc ñònh nhöõng vò trí nhö
vaäy vaø ñöa ra can thieäp thích hôïp.

17. Hình 37-13: Döï ñoaùn chaån ñoaùn ñoä saâu thaêm doø coøn laïi (residual probing depths) ôû
thôøi ñieåm 3 thaùng vaø 12 thaùng sau ÑT khoâng PT vieâm nha chu tieán trieån. Döï ñoaùn
chaån ñoaùn (Diagnostic predictability) laø % vò trí coù moät ñaëc ñieåm nhaát ñònh, ví duï nhö
ñoä saâu thaêm doø ôû möùc saâu luùc 3 hoaëc 6 thaùng sau ÑT, cho thaáy söï maát baùm dính ôû moät
thôøi ñieåm sau ñoù.
Khöû khuaån toaøn boä mieäng (Full-mouth disinfection)
ÑT khoâng PT vieâm nha chu truyeàn thoáng goàm moät loaït caùc laàn heïn caùch nhau 1 tuaàn
hoaëc hôn. Moãi laàn heïn lieân quan ñeán xöû lyù maët goác R cuûa moät phaàn haøm tuøy theo möùc
ñoä traàm troïng cuûa beänh. Naêm 1995, Quirynen vaø cs ñöa ra khaùi nieäm khöû khuaån toaøn
boä mieäng nhö moät chieán löôïc ÑT môùi. Noù goàm caïo voâi, xöû lyù maët goác R toaøn boä
mieäng trong moät giai ñoaïn ÑT 24 giôø, röûa döôùi nöôùu (laëp laïi 3 laàn trong 10 phuùt) vôùi
gel chlorhexidine 1%, chaûi löôõi vôùi gel chlorhexidine 1%, vaø suùc mieäng vôùi
chlorhexidine 0.2%. Qui trình naøy nhaèm muïc ñích laøm giaûm löôïng vi khuaån trong tuùi
nha chu vaø caùc hoác trong mieäng ñeå laøm toái thieåu nguy cô taùi nhieãm khuaån cuûa tuùi ñaõ
ñöôïc ÑT töø nhöõng khu vöïc coù chöùa vi khuaån gaây beänh. Quirynen vaø cs (1995) cho
thaáy raèng khöû khuaån toaøn boä mieäng mang laïi keát quaû ÑT nha chu toát hôn trong moät
thôøi gian ngaén so vôùi ÑT thoâng thöôøng.
Caùc nghieân cöùu tieáp theo (Bollen vaø cs 1996, 1998; Vandekerckhove vaø cs 1996;
Mongardini vaø cs 1999; Quirynen vaø cs 1999, 2000; De Soete vaø cs 2001) keát luaän
raèng qui trình khöû khuaån toaøn boä mieäng daãn ñeán söï caûi thieän laâm saøng vaø vi sinh so
vôùi kyõ thuaät ÑT truyeàn thoáng ôû beänh nhaân vieâm nha chu maïn tieán trieån.
Nhieàu nghieân cöùu gaàn ñaây baùo caùo nhöõng möùc ñoä khaùc nhau veà hieäu quaû cuûa qui
trình khöû khuaån toaøn boä mieäng (Apatzidou & Kinane 2004). Tuy nhieân, ÑT khöû khuaån
toaøn boä mieäng ñöôïc khuyeán khích nhö moät caùch hieäu quaû hôn ñeå ÑT vieâm nha chu
maïn (Koshy vaø cs 2004; Wennstrom vaø cs 2005).