Kultura, Paniniwala, Pamumuhay ng mga Ilocano at ang kanilang Panitikan

1. PANITIKAN AT
KULTURA NG
MGA
ILOKANO

2. Ang Iloko (o Iluko, maaari
ring Ilokano o Ilocano) ay isa sa mga
pangunahing wika ng Pilipinas.
Ito ang wikang gamit (lingua franca) ng halos
kabuuan ng Hilagang Luzon lalo na sa Rehiyon
ng Ilocos, sa Lambak ng Cagayan at sa maraming
bahagi ng Abra at Pangasinan. Marami ring mga
nagsasalita ng Iloko sa Nueva
Ecija, Tarlac, Mindoro at sa ilang lalawigan
sa Mindanao.

3. Ang wikang Ilocano ngayon, bukod sa
gamit nito bilang lingua franca ng Hilagang
Luzon, ay kinikilala rin bilang Heritage
Language ng Estado ng Hawaii.
Idagdag pa na ang wika ay itinuturo sa
Unibersidad ng Hawaii bilang isang kurso.
Wala silang kurso para sa Tagalog.
Humigit-kumulang na 20 milyon native
speakers ang Ilocano sa buong mundo.

4. Lumaganap ang ILOKANISASYON bunga ng
kasalatan sa kasaganaan ng lupain ng mga
Ilokano.
KURDITAN - Tawag sa panitikan ng mga
Ilokano Nagmula sa salitang “kurdit - sumulat”.
Hindi maitatatwa na ang KURDITAN ay
pumapangalawa sa lawak at husay sa Panitikang
Tagalog.
Lumaganap ang mga kauna-unahang Kurditan
sa mga salindila bago pa dumating ang mga
Kastila sa Pilipinas.

5. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
I. Sa simula pa lamang, bagaman hindi pa nasusulat
ang mga akdang Iloko lumaganap na sa
Kailokanuhan ang mga kantahing bayan,
kuwentong bayan at karunungang bayan.
 A – KANTAHING BAYAN
1. Pinagbiag(Pamumuhay) - Ang mga awiting
nagpapahayag ng kaisipan, saloobin at kuwento.
2. Dallot(Dyona) - Ito ay awit sa mga kasalan,
binyagan, at iba pang pagtitipon habang
sinasaliwan ng sayaw at pagbibigay payo sa bagong
kasal.

6. 3. Badeng – Isang awit ng pag-ibig na kadalasang
ginagamit ng mga kalalakihan sa paghaharana.
4. Dung-aw – Isang panaghoy sa namatay kasabay ang
pagsasalaysay ng buhay nito mula sa pagkasilang
hanggang sa kamatayan
5. Dasal na patungkol sa mangmangkik – Ito ay mga
espritu ng kagubatan na dinadasalan upang hindi sila
magalit.
6. Arinkenken – Paligsahan ito ng mga lalaki’t babae sa
kasalan, ang tema nito ay tungkol sa karapatan at
responsibilidad na haharapin ng bagong mag-asawa.
7. Hele – Ito ay awiting pambata na naglalaman ng pag-asa
tungo sa magandang kinabukasan ng bata.

7. Ang ibang mga awiting Iloko ay nagpapakita ng
kanilang mga pang-araw-araw na gawain tulad ng
awit sa pagtatanim, awit sa paggapas, awit sa
pangingisda, awit bago tumungo sa digmaan at iba
pa.
 B. SALAYSAYING BAYAN
1. Alamat – Tumutukoy sa pinagmulan ng isang bagay
o pook.
Halimbawa:
Ang Alamat ng Bigas
Alamat ng Pinaupong Bangkay

8. 2. Kuwentong Bayan – Ito ay mga salaysay hinggil
sa mga likhang-isip na mga tauhan na
kumakatawan sa mga uri ng mamamayan.
Halimbawa:
Si Juan Tamad
3. Epiko – Ito ay tulang pasalaysay na nagsasaad ng
kabayanihan ng pangunahing tauhan at
nagtataglay rin ng katangiang nakahihigit sa
karaniwang tao.
Halimbawa:
Biag ni Lam-ang ni Pedro Bukaneg

9.  C. MGA KARUNUNGANG BAYAN
1. Burburtia o burtia – Ito ang katumbas ng bugtong sa
Tagalog. Kadalasang tinatalakay nito ag kapaligiran at
tinatawag na tulang-kopla at sinasabayan ng ritmo o
indayog
Halimbawa:
No baro narucop,No daan nalagda (TAMBAC)
(Kung bago marupok,Kung luma matibay (PILAPIL)
2. Pagsasao(Sawikain) – May aral at binibigkas ng patula.
Halimbawa:
Ti lubong ket suwitik / Ang mundo ay mapagbiro

10. 3. Arasaas(Bulong) – Ginagamit ito ng mga
Ilokano sa paghingi ng paumanhin sa mga
lamanlupa, maligno at mga espiritung hindi
nakikita.
Halimbawa: Bari bari Apo! Makipagna nak.
Tabi tabi po! Makikiraan ako.
Mga Akdang Ukol sa Pananampalataya at
Kagandahang-asal Lalong nag-ibayo ang akdang
pangrelihiyon sa Iloko nang pumasok ang
Kristiyanismo.

11. Mga aklat na nalimbag
1. Doctrina Christiana ni Cardinal Roberto Francisco
Bellarmine – Kauna-unahang akda na nasulat sa
wikang Samtoy ni P. Francisco Lopez, isang paring
Agustino. Ito ang pinakamahalagang akda sa Samtoy
noong ika-17 dantaon
2. Pasion de Nuestra Senora Jesucristo – Ito ang unang
pasyong isinulat sa Samtoy noong 1621 ni P. Antonio
Mejia.

12. 3. Viva de San Barlaan y Josaphat – Ito ay sinulat ni
P. Agustin Mejia noong ikalabimpitong dantaon.
4. Sermones Morales at Escudos del Christiana – Ito
ay ang akdang sinulat nina P. Jacinto Guerrero at
P. Guillermo Sebastian
5. Novena de Nuestra Senora de la Caridad que se
Venera en la Iglesia del Pueblo de Bantay – Ito ang
kauna-unahang novena na nailimbag sa Pilipinas ni
P. Juan Bautista Arenos.

13. Mga Akdang Ukol sa Wikang
Iluko
1. Arte de la Lengua Iloca – Ito ang kauna-unahang
akdang pangwika tungkol sa wikang Iloko na
sinulat ni P. Francisco Lopez noong 1627.
2. Vocabulario de la Lengua Iloco – Ito ay isang
diksyunaryo at gramatika sa wikang Iloko na
sinulat ni P. Lopez. Ito’y inayos at dinagdagan
noong ika-18 dantaon ng ilang pari. Noong 1891,
muling inayos ito ni P. Andres Carro.

14. 3. Gramatica Hispano - Ilocana at Diccionario
Hispano – Ito ay nalimbag noong ika-19
dantaon at sinulat ni Gabriel Vivo y Juderias.
4. Estudio de las Antigua Alfabitos Filipinos –
Ito ay sinulat ni P. Marcilla at nalimbag
noong ika-19 dantaon.

15. Ang Panulaang Iloko
Pedro Bukaneg – Kilala siya na tinaguriang “Ama ng
Panitikang Ilokano, Ilokano Socrates, at Ilokano
Milton”. Pinaghanguan ng “Bukanegan” ng mga
Ilokano Bukanegan- katulad ng Balagtasan sa lahat
ng anyo ng panulaan.
Justo Claudio y Fojas – Siya ay isang paring sekular
na sumulat ng mga novena, aklat ng panalangin,
katekismo, drama, gayundin naglathala ng aklat ng
ukol sa balarila ng Espanyol at diksyunaryong Iloko-
Espanyol. Siya ang Leona Florentino ng kanyang
kapanahunan.

16. Leona Florentino – Siya ang unang makatang babae
ng Ilocos Sur. Ang maririkit niyang mga tula sa
Kastila at wikang Ilokano ay nakasama sa eksibit sa
Exposicion General de Filipinas sa Madrid noong 1887
at sa International Exposition sa Paris noong 1889.
Ang mga nakilalang tula ni Leona Florentino ay;
Rucrucnoy (Dedication)
Naangaway a Cablaaw (Good Greetings)
Nalpay a Namnama (Vanishing Hope)
Panay Pacada (Farewell)

17. Ang mga ilokano ay mapamaraan at
masipag. Sila ay elastiko dulot ng
kanilang lokasyon at sa sukdulang
panahon na kanilang dinadanas.
Mahilig sila mag-ipon na minsan ay
tinitignan ng mga hindi ilokano na
pagiging kuripot.

18. Ang mga Ilokano ay mayroon malawak na
paniniwala at ugali na kanyang ginagamit sa
pakikitungo.
Ang mga Ilokano ay taimtim na relihiyoso,
masiglang manggagawa, at mahusay na
mandirigma. Parating dala ng Ilokano ang
kanyang Ilokanong tauhan - kapayakan,
kababaang-loob, relihiyoso, katipiran, at ang
kanyang industriya.

19. Isang paniniwala ng mga Ilocano na para madaling
pagbuksan ni San Pedro ang isang yumao ay
kailangang magpatay ng mag-asawang manok
kasabay ng paglabas sa bahay ng bangkay ng
yumao.
Bihasa sila sa paggawa ng sisidlan ng tubig o
imbakan ng bagoong o (burnay) na yari sa semento,
buhangin at mga lalagyan ng bulaklak na yari sa
luwad (paso).
Kilala rin ang kumot na yari sa ilocos. ito ay
tinatawag na "kumot-ilokano" (inabel).

20. Mahusay silang magtanim ng tabako
(virginia) na siya nilang pangunahing
produkto.
Makasining din ang mga ilocano. mula sa
kanila ang epikong "biag ni lam-ang,"
gayundin ang "dallot" na napakikinggan sa
panahon ng pagdadalamhati.
Mula sa pangkat na ito galing ang dalawang
naging pangulo ng pilipinas na sina Elpidio R.
Quirino at Ferdinand Marcos.