Panitikang Rehiyunal

1. PANITIKANG REHIYUNAL
PAN 218
Panitikang Iloko
Ang

2. PANITIKANG ILOKO:

Kasaysaya
n
 Tula
 Maikling
Kuwento Dula
 Nobela

3. Ang Kailukanuhan ay binubuo ng
higit kumulang 21, 945.49 na mga
lupain.
Ang mga lupaing ito ay
napapaligiran ng mga matatarik na
bangin at pinakamahabang
baybayin.
PANITIKANG ILOKO

4. Lagusan din ang mga rehiyung ito
ng dalawampu’t siyam na ilog na
dumadaloy hanggang sa Dagat
Tsina.
Daanan din ito ng mga bagyo,
tulad ng Batanes.
PANITIKANG ILOKO

5. Pangunahing kabuhayan nila rito ay
ang pagtatanim ng:
 Palay
 Tabako
 Bulak
 Mga gulay
PANITIKANG ILOKO

6. Makikita ang kasipagan ng mga tao
sa kanilang pagpasok sa iba’t ibang
lokal na industriya katulad ng:
 Paghahabi
 Paggawa ng mga asin
 Bagoong at basi (alak)
PANITIKANG ILOKO

7. Ang Rehiyon I ay binubuo ng mga lalawigan:
 La Union
 Pangasinan
 Ilocos Norte
 Ilocos Sur
PANITIKANG ILOKO

8. Ang Rehiyon II naman ay binubuo ng mga
lalawigan:
 Cagayan
 Isabela
 Nueva Viscaya
 Batanes
 Quirino
PANITIKANG ILOKO

9. Ang Cordillera Administrative Region o CAR ay
binubuo ng:
 Ifugao Apayao Mountain Province
 Kalinga Abra Benguet
PANITIKANG ILOKO

10. Mga pinaniniwalaang pinagkunan ng mga Ilokano
ng salitang ILOKOS:
1. Ang bayan umano ng mga taong ito sa Hilaga ay
matatagpuan sa maliliit na baybayin na tinatawag
na “look”.
Ang panlaping I ay nangangahulugang “mula sa”
o “ilog”.
PANITIKANG ILOKO

11. Mga pinaniniwalaang pinagkunan ng mga Ilokano
ng salitang ILOKOS:
2. Ito’y nagmula sa “loko” na ang ibig sabihin ay
“bayan sa kapatagan” at dinagdagan na lamang ng
“I”.
3. Maaari rin umanong nagmula sa salitang tagalog
na “iloc” at dahil sa nahihirapan ang mga Kastilang
bigkasin ang “g” ang ilog ay naging “iloc”.
PANITIKANG ILOKO

12. Tawag sa lipi ng mga
taong naninirahan sa
mga unang lugar na
nabanggit.
Ilokano
Samtoy
Tawag sa wika ng mga
Ilokano
“saomi daytoy” o wika
namin ito
PANITIKANG ILOKO

13.  Lumaganap ang ILOKANISASYON bunga ng
kasalatan sa kasaganaan ng lupain ng mga
Ilokano.
Kurditan
Tawag sa panitikan ng
mga Ilokano
Nagmula sa salitang
“kurdit”- sumulat
PANITIKANG ILOKO

14.  Hindi maitatatwa na ang KURDITAN ay
pumapangalawa sa lawak at husay sa
Panitikang Tagalog.
 Lumaganap ang mga kauna-unahang
Kurditan sa mga salindila bago pa
dumating ang mga Kastila sa Pilipinas.
PANITIKANG ILOKO

15. PAN 218
Mga Uri ng
Panitikang

16. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
I. Mga Simu-simula
Sa simula pa lamang, bagaman
hindi pa nasusulat ang mga akdang
Iloko lumaganap na sa
Kailokanuhan ang mga kantahing
bayan, kuwentong bayan at
karunungang bayan.
PANITIKANG ILOKO

17. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
A. Mga Kantahing Bayan
1. Pinagbiag
 Ang mga awiting nagpapahayag ng
kaisipan at saloobin
 Ang mga awiting nagpapahayag ng
kuwento
PANITIKANG ILOKO

18. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
A. Mga Kantahing Bayan
2. Dallot
 Ito ay awit sa mga kasalan, binyagan, at
iba pang pagtitipon habang sinasaliwan
ng sayaw at pagbibigay payo sa bagong
kasal.
PANITIKANG ILOKO

19. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
A. Mga Kantahing Bayan
2. Dallot
 Ipinalalagay din itong isang uri ng
pagtatalo ng mga babae at lalaki sa
saliw ng TULALI, isang plawtang Iloko
na may 6 na butas.
PANITIKANG ILOKO

20. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
A. Mga Kantahing Bayan
3. Badeng
 Isang awit ng pag-ibig na kadalasang
ginagamit ng mga kalalakihan sa
paghaharana
PANITIKANG ILOKO

21. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
A. Mga Kantahing Bayan
4. Dung-aw
 Isang panaghoy sa namatay kasabay
ang pagsasalaysay ng buhay nito mula
sa pagkasilang hanggang sa
kamatayan.
PANITIKANG ILOKO

22. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
A. Mga Kantahing Bayan
5. Dasal na patungkol sa mangmangkik
 Ang mga mangmangkik ay mga espritu
ng kagubatan na dinadasalan upang
hindi sila magagalit
PANITIKANG ILOKO

23. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
A. Mga Kantahing Bayan
6. Arinkenken
 Paligsahan ito ng mga lalaki’t babae sa
kasalan, ang tema nito ay tungkol sa
karapatan at responsibilidad na haharapin ng
bagong mag-asawa.
PANITIKANG ILOKO

24. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
A. Mga Kantahing Bayan
7. Hele
 Ito ay awiting pambata na
naglalaman ng pag-asa tungo sa
magandang kinabukasan ng bata.
PANITIKANG ILOKO

25. Ang ibang mga awiting
Iloko ay nagpapakita ng kanilang
mga pang-araw-araw na gawain
tulad ng awit sa pagtatanim, awit
sa paggapas, awit sa pangingisda,
awit bago tumungo sa digmaan at
iba pa.
PANITIKANG ILOKO

26. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
B. Salaysaying Bayan
PANITIKANG ILOKO
1. Alamat - tumutukoy sa
pinagmulan ng isang bagay o pook

27. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
B. Salaysaying Bayan
PANITIKANG ILOKO
Halimbawa:
 Bakit Umakyat sa Damo ang mga Suso? ni Jose E.
Tomeldan ng Binalonan, Pangasina
 Ang Kauna-uanahang Unggoy ni Sotero Albano ng
Dingras, Ilocos Norte
 Ang Alamat ng Bigas
 Alamat ng Pinaupong Bangkay

28. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
B. Salaysaying Bayan
PANITIKANG ILOKO
2. Kuwentong Bayan- -ito ay mga salaysay hinggil sa mga
likhang-isip na mga tauhan na kumakatawan sa mga uri ng
mamamayan, katulad ng matandang hari, isang marunong
na lalaki, o kaya sa isang hangal na babae.
-karaniwang kaugnay ang kuwentong-bayan ng
isang tiyak na pook o rehiyon ng isang bansa o lupain
-kaugnay nito ang alamat at mito

29. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
B. Salaysaying Bayan
PANITIKANG ILOKO
Halimbawa:
Ang Tatlong Magkakapatid na Lalaki
Ang Tatlong Magkakapatid na Masuwerte
Si Juan Tamad
Ang Gintong Tuntunin
Cochinango
Si Andres, ang mambibitag
Ang Hunyangong Pagong
Si Camachile at si Pasion
Ang Pitong Tangang Magkakaibian

30. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
B. Salaysaying Bayan
PANITIKANG ILOKO
3. Epiko - ito ay tulang pasalaysay na
nagsasaad ng kabayanihan ng pangunahing
tauhan at nagtataglay rin ng katangiang
nakahihigit sa karaniwang tao
Halimbawa:
Biag ni Lam-ang ni Pedro Bukaneg

31. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
1. Burburtia o burtia
 Ito ang katumbas ng bugtong sa Tagalog
 Kadalasang tinatalakay nito ag kapaligiran at
tinatawag na tulang-kopla at sinasabayan
ng ritmo o indayog

32. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
1. Burburtia o burtia
 Binubuo ito ng mga matatalinghagang mga
pariralang may sukat at tugma na sumusukat sa
talino ng mga Ilokano
 PABITLA- tawag ng mga Pangasinan dito.

33. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
1. Burburtia o burtia
Halimbawa:
No baro narucop
No daan nalagda TAMBAC
Kung
bago
marupok,
kung
luma
matibay
(PILAPIL)

34. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
1. Burburtia o burtia
Halimbawa:
Ania ti banag no ikkatam
Dakdakkel ti inna
pagbalinan
ABOT
Ano ang
halaga ng
isang bagay
pag
binawasan,
mas malaki
ang
kalalabasan.
(BUTAS)

35. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
1. Burburtia o burtia
Halimbawa:
Sangapulo iti mangiyawat
Taltallo iti mangawat
AGISAANG
Sampu ang nag-
aabot, Tatatlo ang
sumasalo.
(PAGSASAING)

36. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
1. Burburtia o burtia
Halimbawa:
Macaluto ng aoan init,
agasok uray nalamiis.
YELO
Nakaluluto’y
walang init,
umaaso kahit
malamig.
(YELO)

37. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
2. Pagsasao
 Sawikain sa Tagalog, may aral at binibigkas ng
patula

38. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
2. Pagsasao
Halimbawa:
Ti adda siniglot na
isu ti adda bukraenna
Kung sino ang
nagbuhol, siya
ang

39. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
2. Pagsasao
Halimbawa:
Ti lubong ket suwitik Ang mundo’y
mandaraya

40. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
2. Pagsasao
Halimbawa:
Ti osto a napanglaw
Ket ti tao nga awan ammo
na iti napintas nga adal
Ang tunay na
maralita ay ang
taong hubad sa

41. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
3. Arasaas
 Ginagamit ito ng mga Ilokano sa paghingi ng
paumanhin sa mga lamanlupa, maligno at mga
espiritung hindi nakikita. Katumbas ito ng bulong
sa Tagalog.

42. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
3. Arasaas
Halimbawa:
Umaykan, dika agbatbati Sumama ka,
huwag kang
paiiwan.

43. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
3. Arasaas
Halimbawa:
Puwera baros Puwera
usogPuwera dildillaw Puwera

44. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
3. Arasaas
Halimbawa:
Kaasiam Apo! Kaawaan mo
Apo!Allwem Apo! Iahon

45. Ayon kay Leopoldo Y. Yabes
C. Mga Karunungang Bayan
PANITIKANG ILOKO
3. Arasaas
Iba pang halimbawa:
 Dayo dayo, bari bari Apo!
 Maykan Juan madi ka agbatbati!
 Umadayo amin Apo!, umisbo ak.
 Agtaraigid kayo amin Apo ta mag-naak!

46. II. Mga Akdang Ukol sa
Pananampalataya at
Kagandahang-asal
Lalong nag-ibayo ang akdang
pangrelihiyon sa Iloko nang
pumasok ang Kristiyanismo.
PANITIKANG ILOKO

47. II. Mga Akdang Ukol sa Pananampalataya at
Kagandahang-asal
PANITIKANG ILOKO
Mga aklat na
nalimbag:1. Doctrina Christian ni Cardinal Roberto Francisco
Bellarmine
 Kauna-unahang akda na nasulat sa wikang Samtoy ni P.
Francisco Lopez, isang paring Agustino
 Ito ang pinakamahalagang akda sa Samtoy noong ika-17
dantaon

48. II. Mga Akdang Ukol sa Pananampalataya at
Kagandahang-asal
PANITIKANG ILOKO
Mga aklat na
nalimbag:2. Pasion de Nuestra Senora Jesucristo
Ito ang unang pasyong isinulat sa Samtoy
noong 1621 ni P. Antonio Mejia.

49. II. Mga Akdang Ukol sa Pananampalataya at
Kagandahang-asal
PANITIKANG ILOKO
Mga aklat na
nalimbag:3. Viva de San Barlaan y Josaphat
Ito ay sinulat ni P. Agustin Mejia noong
ikalabimpitong dantaon.

50. II. Mga Akdang Ukol sa Pananampalataya at
Kagandahang-asal
PANITIKANG ILOKO
Mga aklat na
nalimbag:4. Sermones Morales at Escudos del Christiana
Ito ay ang akdang sinulat nina P. Jacinto
Guerrero at P. Guillermo Sebastian

51. II. Mga Akdang Ukol sa Pananampalataya at
Kagandahang-asal
PANITIKANG ILOKO
Mga aklat na
nalimbag:5. Novena de Nuestra Senora de la Caridad que se
Venera en la Iglesia del Pueblo de Bantay
Ito ang kauna-unahang novena na nailimbag
sa Pilipinas ni P. Juan Bautista Arenos.

52. III. Mga Akdang Ukol sa Wikang
Iluko
PANITIKANG ILOKO
1. Arte de la Lengua Iloca
 Ito ang kauna-unahang
akdang pangwika tungkol sa
wikang Iloko na sinulat ni P.
Francisco Lopez noong 1627.

53. III. Mga Akdang Ukol sa Wikang Iluko
PANITIKANG ILOKO
2. Vocabulario de la Lengua Iloco
 Ito ay isang diksyunaryo at gramatika sa
wikang Iloko na sinulat ni P. Lopez. Ito’y
inayos at dinagdagan noong ika-18
dantaon ng ilang pari.
 Noong 1891, muling inayos ito ni P.
Andres Carro.

54. III. Mga Akdang Ukol sa Wikang Iluko
PANITIKANG ILOKO
3. Gramatica Hispano
 Ilocana at Diccionario Hispano
 Ito ay nalimbag noong ika-19 dantaon at
sinulat ni Gabriel Vivo y Juderias.
4. Estudio de las Antigua Alfabitos Filipinos
 Ito ay sinulat ni P. Marcilla at nalimbag
noong ika- 19 dantaon.

55. IV. Ang Panulaang Iloko
PANITIKANG ILOKO
Pedro
Bukaneg
 Kilala siya sa taguring “Ama ng
Panitikang Ilokano, Ilokano
Socrates, at Ilokano Milton”
 Pinaghanguan ng “Bukanegan”
ng mga Ilokano
Bukanegan- katulad ng Balagtasan sa
lahat ng anyo ng panulaan

56. IV. Ang Panulaang Iloko
PANITIKANG ILOKO
Justo Claudio y
Fojas Siya ay isang paring sekular na
sumulat ng mga novena, aklat ng
panalangin, katekismo, drama,
gayundin naglathala ng aklat ng ukol
sa balarila ng Espanyol at
diksyunaryong Iloko-Espanyol.
 Siya ang Leona Florentino ng
kanyang kapanahunan.

57. IV. Ang Panulaang Iloko
PANITIKANG ILOKO
Leona
Florentino Siya ang unang makatang babae ng Ilocos Sur.
 Isinilang siya sa Vigan, Ilocos Sur (noon ay Villa
Fernandina), noong 19 Abril 1849. Ang kanyang
ama ay si Don Marcelino Florentino na kinilalang
isa sa mayayaman sa Ilocos noon at ang kanyang
ina ay si Donya Isabel Florentino.

58. IV. Ang Panulaang Iloko
PANITIKANG ILOKO
Leona
Florentino Siya raw ang katapat nina Elizabeth Barret
Browning ng Inglatera at Sappho ng Grecia.
 Ang maririkit niyang mga tula sa Kastila at
wikang Ilokano ay nakasama sa eksibit sa
Exposicion General de Filipinas sa Madrid noong
1887 at sa International Exposition sa Paris noong
1889.

59. IV. Ang Panulaang Iloko
PANITIKANG ILOKO
Leona
Florentino Ito ang nagbigay sa kanya at sa Pilipinas ng
karangalan at dahil sa kinilala ang kanyang
kakayahan sa literature, nakasama siya sa
International Encyclopedia of Women’s Works,
noong 1889.

60. IV. Ang Panulaang Iloko
PANITIKANG ILOKO
Leona
Florentino
 Sa gulang na 10 taon pa lamang ay nakasusulat na si
Leona ng mga tula sa wikang Iloko at nakapagsasalita
na rin siya ng kastila.
 Siya ang pinakamatalino sa pamilya subalit hindi siya
nakapag-aral sa Unibersidad sapagkat noong
panahong iyon (panahon ng Kastila) ang mga paaralan
ng mataas na pag-aaral ay sarado para sa mga
kababaihan—may paniniwala na ang mga babae ay
para lamang sa tahanan o kaya ay pagiging madre.

61. IV. Ang Panulaang Iloko
PANITIKANG ILOKO
Leona
Florentino
 Pinaunlad ni Leona ang kaniyang sarili sa
pamamagitan ng pagbabasa ng iba’t ibang aklat
hanggang sa makilala niya si Padre Evaristo Abaya na
nagturo sa kanya ng higit pang Kastila at humikayat sa
kanya na magsulat ng mga tula.

62. IV. Ang Panulaang Iloko
PANITIKANG ILOKO
Leona
Florentino
 Nakasal si Leona kay Elias delos Reyes na minsan ay
nanungkulan bilang Alkalde Mayor ng Vigan.
 Nagkaroon sila ng limang anak. Ang pinakamatanda
ay kinilala rin sa ating kasaysayan at maging sa
laranagan ng panitikan. Siya ay si Isabelo delos Reyes,
naging senador at sibik leder noong kanyang
kapanahunan.

63. IV. Ang Panulaang Iloko
PANITIKANG ILOKO
Leona Florentino
 Ang mga nakilalang tula ni Leona Florentino ay
Rucrucnoy (Dedication), Naangaway a Cablaaw (Good
Greetings). Nalpay a Namnama (Vanishing Hope), BEnigna,
Para ken Carmen, Panay Pacada (Farewell), at iba pa.
 Maagang binawian ng buhay si Leona sa gulang na 35.
Namatay siya sa Vigan noong 4 Oktubre 1884.
 Bagamat namatay nang maaga ay nakilala naman ang
kanyang kakayahan hindi lamang dito sa Pilipinas
kundi hanggang sa Europa. Siya ang unang Pilipina na
nakilala sa buong mundo bilang babaing makata.

64. PANITIKANG ILOKO:

Kasaysaya
n
 Tula
 Maikling
Kuwento Dula
 Nobela

65.  Tulang Iloko:
Sabali a
Pannakaceltay
ti Namnama
ni Leona Florentino

66. Dayta imnasmo agnanayon a
dardarepdepec
tumungal rabi-i no innac maridep
cas maquisasao-ac kenca a sumasainnec
ket iti yas-asugco ti liday tuoc a sagabaec.

67. Nenang timudem daytoy ut-utec
a pagsasainnecac iti naapgues
a gapu piman iti awan a caicarianna ken
pateg
gapdecon a toy rigatco a sangsanguec.

68. Oen imnas ta aniacad ti urayec
no gulibto met ti lac-amec
nasamsam-it la nga acatec
ti patayco no sicat mangted.

69. Daytoy biagco adda kenka a sitatalec
no nakemmo uray magsat toy anges;
bang-aram cadin toy pusoc a sumasainnec
a umay umiping cadagita daeg.

70. Temudem detoy ut-utec
a pagsasaibbecac iti naapgues
ta no ni ayat mabati kenca a sumasainnec
ket ti tanemmo sangsangitannacanto met.

71. Daytoy bangcayco umasogto iti nabileg
ket conanto ti tao a macangeg;
ay! asipay unay ti gasatna a dakes
ta napaay a aoan pateg!

72. Sanggunian:
Lumbera, B. at Lumbera C. N.(1997).Philippine
Literature (revised edition). Pasig City: Anvil Publishing,
Inc.
Aguilar, R. et al. (2006). Panitikan ng Pilipinas.
Makati City: Grandwater Publications.
https://tl.m.wikipedia.org