Enjoy

1. PAMBUNGAD NA PANALANGIN

2. ENERGIZER
AGADOO DANCE

3. FOOD FOR THOUGHT

4. Ang Panitikan ng ating
mga Katutubong Pilipino
bago dumating ang mga
dayuhan

6. Ang panitikan ay kapatid na babae ng kasaysayan.
Ang panitikan, tulad ng kasaysayan, ay nagtataglay ng
mga ulat ukol sa mga naganap sa isang lahi at mga
naisip na dakila at marangal ng lahing ito. Samantalang
ang kasaysayan ay tukuyan at naglalarawan ng hubad
na katotohanan, ang panitikan ay nagagayakan ng
magagarang damit ng pagpapahayag at nakukulayan ng
malikhaing guni-guni ng mga akda. Wika nga ni Long,
ang panitikan ay “mga naisulat na tala ng
pinakamabuting kaisipan at damdamin ng tao.”

7. Ayon kay Dr. Jose Villa Panganiban

8. ANG PANITIKAN
ay ang magandang pag-aaral na
pansemantika ng salitang
panitikan. Ang salitang
panitikan aniya, ay binubuo ng
pang– na unlapi, ng salitang ugat
at ng –an na hulapi. Nagiging
ang pang- kung inuunlapi sa
salitang nagsisimula sa mga titik
t, d, l, r, at s, karaniwang ding

9. SARILING PANITIKAN BAGO
DUMATING ANG MGA KASTILA
Ang ating mga ninuno ay may sarili ng panitikan bago pa man
dumating sina Magallanes sa Pilipinas. Nagtataglay ang panitikang
ito ng kasaysayan ng ating lahi – mga kuwentong bayan, alamat,
epiko, kantahing bayan, karunungang-bayan: salawikan, kasabihan,
bugtong, palaisipan, at iba pa.

10. ANG PANITIKANG PILIPINO:
Ang panitikang Pilipino ay katulad din ng
panitikan ng alinmang bansa sa daigdig na
sumasaklaw sa pasalita o pasulat na nagpapahayag
ng mga damdaming ukol sa mga gawi at
kaugaliang panlipunan, paraan ng pamumuhay,
kaisipang pampulitika, at mga kapaniwalaang
panrelihiyon, ang kanilang mga adhikain, ang
kanilang mga pangarap– mula pa sa
bukangliwayway ng kanilang mga kabihasnan
hanggang sa kasalukuyan.

11. DALAWANG URI NG PANITIKAN
Nasusulat
Pagsasaling-bibig

12. PAGSASALING-DILA

13. NASUSULAT

15. Pagsunog sa ating matatandang
panitikan sa Pilipinas

16. Nguni’t ang di nasunog ay ang mga
kantahing bayan, mga bugtong, mga
salawikain, at kasabihan, at iba pa,
sapagkat ang mga ito’y nagpasalin-
salin sa bibig ng mga tao.

17. MGA UNANG TAO SA PILIPINAS

18. ANG MGA ITA
Ang mga negtritong kilala sa
tawag na ita, ayta, o agtas ay
siyang mga unang nanirahan sa
ating mga pulo. Sila ay abalang
lagi sa paghahanap ng
iakabubuhay sa tulong ng pana at
buslo. Palipat-lipat sila ng tirahan
kaya’t di sila nagkapanahon sa
sining nang lampas sa mga bulong
at kasabihan.

19. ANG MGA INDONES
Nakarating sa Pilipinas may 8,000 taon
na. Nang sumapit sila rito’y may
malalaking pangangatawan, maitim na
balat, makapal na labi, malaking ilong at
pangahan. May kabihasnan silang higit sa
mga Negrito. -may pamahalaan -
Nagsusuot ng damit -nagluluto ng
pagkain -nagsasaing sa tukil -marunong
magpanginas ng apoy. Mayroon silang
alamat at mga epiko, mga pamahiin at
mga bulong na pangmahiya.

20. ANG MGA Intsik na manggugusi
Tinawag na mga “mangugusi” ang mga
intsik na lahing Hakka na nagbuhat sa
Fukien (Tsina) sapagka’t kanilang
inilagay sa gusi ang bangkay ng isang
magulang o nunong namatay at
ibinabaon doon din sa kanilang
kalooban. Ang salita nating “gusi” ay
galing sa kanila. Sumapit sila rito mula
noong 300 hanggang 800 A.D.
Nanirahan sila sa pulo ng Batangas at
Babuyanes, sa hilagang tabing-dagat ng
luson, sa Tayabas, Sorsogon, Silangang

21. ANG MGA BUMBAY
Ay nakarating sa Pilipinas noong
ika-12 dantaon. Ang unang sapit ng
mga Bumbay ay nanggaling sa
Borneo at sila’y nagdala ng
pananampalatayang Budismo, Epiko
at Mahika. Ang Ikalawang sapit ay
nanggaling sa Java at Borneo din
noong ika-13 na siglo, nagdala sila ng
pananampalatayang Bramanistiko at
panitikang epiko, awiting bayan at
liriko. Marami ding mga salitang

22. ANG MGA arabe at persyano
Dumating ang mga Arabe sa
Pilipinas noong 890 A.D. hanggang
ika- 12 siglo, ngunit ang nagdala ng
pananampalatayang Muslim ay ang
tinatawang na “Hadramaut Sayyid”
mga misyonerong Arabe na
nanggaling sa Malaysia at dumating
sa Pilipinas noong ika 16-siglo.
Kasama nila ang maraming
mangangalakal na Arabe at
Persiyano, sila’y nanirahan sa

23. ANG MGA malay
Tatlong pangkat ng mga Malay ang nakarating sa
Pilipinas
1. (kumulang humigit sa 200 taon bago namatay si
Kristo at 100 taon pagkamatay ni Kristo.) Ang mga
Malay na ito’y nagdala ng kanilang pananampalatayang
pagano at mga awiting pangrelihiyon. Sila’y nangagtira
sa kabundukan ng Luzon at sila ang mga ninuno ng mga
Igorot, Bontok atTinguianes.
2. (200 hanggang 1300 taon pagkamatay ni Kristo.) mga
ninuno ng mga Tagalog, Bisaya, Ilokano at mga iba pa.
Sila’y may dalang wika, alpabeto (alibata), awiting
bayan, kuwentong bayan, mga alamat at mga
karunungang bayan. Ang mga ito bagama’t mga tubong
Malaysia ay kung saan-saan nanggaling na mga kalapit
bansa gaya ng Borneo, Malacca at Indonesya at
pagdating sa Pilipinas ay kumalat sila sa iba’t ibang

24. GALING SA TATLONG URING ITO ANG MGA
MALAY ANG ATING MGA PANITIKAN BAGO
DUMATING ANG MGA KASTILA

25. ANG MGA malay
Ang mga alamat ng Kombodya (Indo-
Tsina) ay may mga katangiang
matatagpuan sa matandang tradisyon
at talaalamatan ng Palawan at
Mindoro at sa mga ilang pulo sa Sula.
May mga alamat sa Sulu na
bumabanggit sa bayaning Orang-
Dampuan, bayaning Siamese noong
uanag panahon. Katulad ng mga
silabaryo sa peninsula ng Indo-Tsina
ang matandang alpabeto ng mga taga-

26. ANG MGA madyapahit
Ang Imperyo ng Madjapahit na ang
pinaka sentro ay Java sa Indonesya ay
naging napakamakapangyarihan at
maraming mga kalapit bansa ang
nasakop. Kabilang dito ay Indo-Tsina,
Cambodia, Siam, Anam, Tonkin at
Pilipinas. Kaya’t ang Pilipinas ay
nagkaroon ng impluwensiya ng mga
bansang nabanggit lalo na sa panitikan.
Ang mga kuwentong bayan ng Cebu,
Panay, Negros at Palawan ay katulad ng

27. ANG MGA intsik
Ang mga Intsik ay nakarating sa
Pilipinas sa pagitan ng ikatlo hanggang
ikawalong siglo. Ang mga Intsik ay
nagdala ng kanilang wika- kaya’t
mahigit sa 600 salitang Intsik ay bahagi
na ng wikang Pilipino. Ang mga salitang
gusi, susi, mangkok, talyasi, kawali,
kawa, bakya, tingi, Ingkong, Impo,
bayaw, inso, kuya, diko, sangko at mga
iba pa ay nanggaling sa Intsik. Ang ilang
kaugaliang sosyal ay galing din sa

28. ANG MGA malacca
Sinakop ng kahariang Malacca,
na mula sa Borneo, ang mga pulo
sa timog natin hanggang Luson sa
palibot ng mga dagatna tulad ng
Lanaw, Bumbon, (Taal) at Bai
(Laguna). Nagpalagap ng
Mahometanismo ang pinuno ng
kahariang ito. Karaniwan nang
bigkasin ng mga taga-Batanggas

29. ANG
MATATANDANG
PANITIKAN NG
MGA PILIPINO

30. Kuwentong-bayan

31. Mayaman ang ating mga ninuno sa mga kuwentong bayi ng
binubuo ng mga kuwento sa buhay. Ang kuwentong pinagmulan
ng mga lahi, kauna-unahang lalaki at babae sa daigdig, ang kuwento
tungkol sa buwan at sa araw at iba pa ay nagpasalin-salin sa bibig ng
mga tao. Hindi pinagsasawaan ang mga kuwentong-baying pamana
sa atin ng ating mga ninuno.

32. 1. Ang Pinagmulan ng Lahi (Bisaya)
2. Si Malakas at si Maganda (Tagalog)
3. Naging Sultan si Pilandok (Maranaw)
4. Ang Batik ng Buwan (Bisya)

33. Epiko

34. Kung nais nating mabakas ang kasaysayan may kaugnayan sa
kalinangan ng ating lahi at nais nating matagpuang muli ang ating mga
sarili ay napapanahon na upang pagbalikan ang ating mga epiko.
May mga ilang siglo bago dumating ang mga Kstila sa Pilipinas ay may
marami nang kalipunan ng panulat ang mga Pilipino. Ayon kay Padre
Chirino, isang manananaysay na Heswita, ang lahat ng tag-islang Pilipinas
ay mahilig sa pagbabasa at pagsulat maging babae o lalaki.

35. Mga Epiko ng mga Ipugaw:
a. Ang “Hudhud”
b. Ang “Alim”
Ang “Daragan” ng mga Muslim:
a. Ang “Darangan”
b. “Illad at Odyssey”
k. Ang “Bantugan”
d.Ang “Daramoke-a-Babay”
e. Ang “Indarapatra at Sulayman”
g. Ang “Bidasari”

36. Mga Epikong Bisaya:
a. Ang “Maragtas”
b. Ang “Haraya”
k. Ang “Lagda”
d. Ang “Hinilawod”
e. Ang “Hari sa Bukid”
Ang Epiko ng mga Tagalog:
a. Ang “Kumintang”
b. Ang “Mandukit at Dikyaw”

37. Ang Epiko ng mga Bikol:
a. Ang “Ibalon”
Ang Epiko ng mga Iloko:
a. Ang “Biag ni Lam-ang”
Ang iba pang Epikong Pilipino:
a. Ang “ Dagoy” at “Sudsud” (Tagbanwa)
b. Ang “Parang Sabir” (Sulu)
k. Ang “Kabunian” (Bagobo)
d. Ang “Kabunyian” at ang “Bedian” (Ibaloy)
e. Ang “Ulagingan” at “Selch” (Manobo)

38. Alamat

39. Ang ating kalinangan at kabihasnan ay malinaw na nasasalamin sa
mga alamat. Karamihan sa mga alamat ay hindi nasusulat at kung
nasusulat ma’y nito na lamang mga huling panahon. Ang mga ito’y
nagpasalin-salin lamang sa bibig ng mga magulang at mga anak, ng
mga nuno at mga apo. Ang isang alamat, sa bawat pagkakasalin sa
bawa’t bibig na pagdaanan ay nagkakaroon ng kaunting pagbabago
subalit karaniwang nagdaragdag ng kariktan at kagandahan sa salaysay
subalit naroon din ang diwa at kasaysayan ng alamat.

40. Ang kapaligirang nag-aangkin ng alamat ay maliwanag na
nababakas sa hibla ng mga pangyayari hindi lamang sa ngalan
ng mga pook at mga tauhan kundi sa mga tagpo na napapaloob
sa alamat. Dahil diya’y parang nagkaroon ng tatak ang bawa’t
alamat bagay na ipinakikilala ng pinagmulan o pinanggalingan.
Ang uring ito ng matandang panitikan ay oamanang
pangkalinangang hindi maililibing ng panahon kalian man.

41. Ang Alamat sa Pampanga:
a. Bakit Maliwanag ang Araw kaysa sa Buwan
Ang Alamat sa Bikol:
a. Alamat ng Bulkang Mayon
Ang Alamat sa Bisaya:
a. Alamat ng Bundok Kanlaon

42. Mga Lumang Tula

43. Mababakas sa mga unang kantahing-bayan ang
ating kalinangan at kabihasnan. Sa mga damdamin
at diwang nakapaloob sa mga ito ay maaaninag natin
ang mga gawi at kaugalian ng ating mga ninuno.
May iba’t ibang uri tayo ng kantahing bayan.

44. Ang mga Unang Kantahing Bayan:
a. Ang “Oyayi” o “Paghele”
b. “Sa Kabukiran”
k. Ang “Soliranin”
d. Ang “Talindaw”
e. Ang “Maluway”
g. Ang “Kumintang” o “Tagumpay”
h. Ang “Kundiman”
g. Ang “Dalit”

45. Karunungang Bayan

46. Kasama sa kabang-yaman ng karunungan
bayan ng ating matatanda bago dumating
ang mga Kastila ay ang alawikain,
sawikain, bugtong, palaisipan, at
kasabihan.

47. 1. Ang mga Salawikain o Sawikain: Ayon kay Lope K. Santos ang salawikain
ay isa sa mga karunungang napag-aralan ng tao hindi sa mga kasulatan at
aklat na limbag kundi sa mga aklat ng karanasang nababasa sa bibig ng
matatanda. Ito ang salitang nakaugalian na at lalong angkop na namang
ipamagat sa mga kasabihang man-manahang hiyas ng wika, simula’t batas ng
mga kaugalian, at patnubay ng kabutihang asal, na pasalin-salin sa bibig ng
madla. Karaniwang patalinghaga ang salawikain at sa talinghaga kung
iisiping mabuti ay ay may ibig sabihin o kahulugang nakatago. Ang
salawikain ay karaniwang nasusulat nang may sukat at tugma kaya masarap
pakinggan.
Ang mga ito ay bukal na mapagkukunan ng magagandang aral sa buhay.

48. Halimbawa:
1. Pag ang tubig ay magalaw ang ilog ay
mababaw.
2. ang magtanim ng hangin bagyo ang
aanihin.
3. Mahirap nang mauna ang damo kaysa
palay.
4. Ano’t magpapayong ka pa kung ang
ula’y nakaraan na?

49. 2. Ang Bugtong: Ang bugtong, pahulaan, o patuturan ay
isang pangungusap o tanong na may doble o nakatagong kahulugan na nilulutas
bilang isang palaisipan (tinatawag ding palaisipanang bugtong).[1] May dalawang
uri ang bugtong: mga talinghaga o enigma, bagaman tinatawag ding enigma ang
bugtong, mga suliraning ipinapahayag sa isang metapora o ma-
alegoryang wika na nangangailangan ng katalinuhan at maingat na pagninilay-
nilay para sa kalutasan, at mga palaisipan (o konumdrum), mga tanong na
umaasa sa dulot ng patudyong gamit sa tanong o sa sagot.
Sa panitikang Pilipino, nilalarawan nito ang pag-uugali, kaisipan, pang-araw-araw
na buhay at katutubong paligid ng mga Pilipino. Bilang isang maikling tula,
madalas itong nagiging isang palaisipan sa tuwing naglalaro ang mga bata.
.

50. 1. Sa araw ay bubong, sa gabi ay dahon: banig
2. Maikling landasin, di maubos lakarin: Anino
3. Kung kalian mo pinatay, saka pa humaba ang buhay: kandila
4. Isang butil ng palay, sakot ang buong buhay: Ilaw
5. Nakayuko ang reyna, di nalaglag ang korona: bayabas
6. Isang Prinsesa nakaupo sa tasa: kasoy
7. Heto si kaka, buka-bukaka: gunting
8. Dalawang batong itim, malayo ang nararating: mata
9. Isa ang pasukan, tatlo ang labasan: kamiseta
10. Buto’t balat lumilipad: saranggola

51. 2. Ang Palaisipan: Ang palaisipan ay isang suliranin o uri
ng bugtong (enigma) na sinusubok ang katalinuhan ng
lumulutas nito. Sa karaniwang palaisipan, inaasahan na lutasin
ang palaisipan sa pamamagitan ng pagsama-sama ng mga piraso
sa isang lohikal na paraan para mabuo ang solusyon.
Kadalasang nililikha ang mga palaisipan bilang isang uri
ng libangan, ngunit maaari rin namang magmula ito sa
seryosong matematikal at lohistikal na suliranin — sa mga
ganitong kaso, ang kanilang matagumpay na pagkalutas ay isang
mahalagang ambag sa pagsaliksik sa matematika

52. a. Sa paglakad ng isang mangangaso sa kagubatan ay nakakita
siya ng isang puno ng bayabas na hitik na hitik sa bunga. Nais
niyang kumuha ng bunga nito ngunit ang punoay binabantayan
ng matapang na at mabangis na matsing.
Tanong: Paano nakakuha ng bayabas ang mangangaso na hindi
siya sinaktan ng mga matsing?
Sagot: Pinagalit niya ang matsing at dahil sa walang maibalibag
sa kanya. Ito’y nagsipitas ng mga bayabas at siyang inihagis sa
kanya. Salu siya ng salo sa bawa’t bayabas at ang mga ito’y
naging kanyang lahat.

53. 2. Ang mga Panunudyo: Patula ang pagkakabuo ng mga
panudyo. Ito ay mga bigkasin maging ang mga bata at
matatanda. Narito ang mga halimbawa ng mga panudyo o
pamangalan:
a. Pedro Penduko b. Bata, batuta
Matakaw ng tuyo nagsuot sa lungga
Nang ayaw maligo hinabol ng palaka
kinuskos ng gugo.

54. a. Bata batuta b. Tawa ng tawa
panu ka ginaw? Ibig mag-asawa.
k. May dumi sa ulo d. Isa, dalawa, tatlo
ikakasal sa linggo ang tatay mong
kalbo.
e. Tiririt ng ibon
tiririt ng maya
kaya lingon ng lingon

55. 2. Ang Tugmang Walang Diwa: Ito’y mga patulang may tugma ngunit
walang diwa at ang nagbibigay halaga rito ay ang nakatutuwang tunog na
napaglalaruan ng dila o ng kapilyuhan at paglalaro sa salita.
1. Hala, ulan, pantay kawayan
Hala takbo, bayo, pantay kabayo!
2. Kililing, kililing, kililing
namatay si Tandang Gusting
saan ililibing
sa puno ng saging
3. Ako’y nakahiga sa kamang malambot,
ako ay kinagat ng isa pong surot
ako ay nabigla at tuloy nautot
kaawa-awang surot, namatay sa angot.

56. 2. Ang mga Kasabihan: Ang mga kasabihan ay naiiba sa
salawikain sa dahilang ito’y hindi gumagamit ng mga
talinhaga. Payak ang kahulugan. Ang kilos, ugali, at gawi ng
isang tao ay masasalamin sa mga kasabi9han. Naisalin sa
atin ng ating mga ninuno ang mga kasabihang sumusunod:
1. Utos na sa pusa, utos pa sa daga
2. Malakas ang loob, mahina ang tuhod.
3. Tulak ng bibig, kabig ng dibdib.
4. Kasama sa gayak, di kasama sa lakad
5. Ubus-ubos biyaya, bukas nakatunganga.

57. 2. Ang mga Unang Tula: kabilang sa mga unang tula ang mga
nabanggit nang salawikain, bugtong, at kasabihan. May mga
palaisipan ding nasusulat na patula. Ang mga kantahing
bayan ay pawing patula. Tayong mga Pilipino ay ipinaghele sa
tula ng mga ninuno. Maaaninag natin sa mga halimbawa na
mayaman sa damdamin pilosopiya at haraya ang mga ito. Ang
mga unang tulang nabanggit ay dating sa wikang Arabe o
Malay subali’t napasalin sa iba’t ibang wika ng mga pulo sa
pag-uulit-sabi ng mga Matatanda sa kanilang mga Inaanak.

58. 2. Ang mga Unang Dula: Nang dunamting ang mga Kstila sa
Pilipinas, inabutan na nilang ang mga Pilipino ay may sariling
dula. Ito’t itinatanghal sa liwasang bayan o sa malawak na
looban. Sa isang damuhan sa tahanan ng maharlika, kung
minsa’y sa tabing ilog o dagat ay sa katutubong temple o
dalanginan. Ang karaniwang pinapaksa nila ng dula ay ukol
sa pag-ibig, sa pakikidigma, sa alamat, ukol sa mga anito, o
Diyos nial, parangal sa mga ala-ala ng mga yumao at sa
pagbubunyi sa mandirigmang nagtagumpay sa labanan.

59. Mga Uri ng Matatandang Dula:
1. Ang “Wayang Orang” (Bisaya)
2. Ang “Embayoka” at “Sayatan”
(Muslim)
3. Ang mga “Bulong”

60. VIDEO PANITIKAN

61. WAKAS