De tweede briefing vond plaats op dinsdag 14 juni 2016 met als onderwerp Pensioencommunicatie. Sprekers waren Martin Wouda (manager en actuarieel consultant bij Milliman) en Maarten Minnaard (advocaat bij Houthoff Buruma). Martin besteedde o.a. aandacht aan de actuariële onderbouwing van pensioencommunicatie, Maarten de meer juridische kant van pensioencommunicatie zoals opgewekt vertrouwen bij fouten.

1. HOUTHOFF PENSION BRIEFINGS 14 JUNI 2016
PENSIOENCOMMUNICATIE

2. Briefing I: APF/CPF Dinsdag 19 april 2016
07.45 - 10.30
Briefing II: Pensioencommunicatie Dinsdag 14 juni 2016
07.45 - 10.30
Briefing III: Do’s & dont’s bij uitbesteding
vermogensbeheer & custody
Dinsdag 13 september 2016
07.45 - 10.30
Briefing IV: Het snijvlak van arbeid en pensioen Dinsdag 13 december 2016
07.45 - 10.30
HOUTHOFF PENSION BRIEFINGS 2016 | PENSIOENCOMMUNICATIE
BIJEENKOMSTEN
2

3. Ontvangst 07.45 - 08.00
Sprekers Martin Wouda
Maarten Minnaard
Actuarieel consultant bij Milliman
Advocaat-counsel Houthoff Buruma
08.00 - 10.00
Netwerkmoment Napraten met een kop koffie/thee 10.00 - 10.30
HOUTHOFF PENSION BRIEFINGS 2016 | PENSIOENCOMMUNICATIE
PROGRAMMA
3

4. HOUTHOFF PENSION BRIEFINGS 2016 | PENSIOENCOMMUNICATIE
INTRODUCTIE SPREKERS
Martin Wouda
Actuarieel consultant bij Milliman
Maarten Minnaard
Advocaat-counsel Houthoff Buruma
4

5. PENSIOENCOMMUNICATIE
VANUIT EEN JURIDISCH PERSPECTIEF

6. HOUTHOFF PENSION BRIEFINGS 2016 | PENSIOENCOMMUNICATIE
Fase 1: 1 juli 2015
 algemene eisen aan pensioencommunicatie (48 Pw)
 ruimere mogelijkheden voor digitale communicatie (49 Pw)
 bevoegdheid voor DNB om statistische informatie over individuele fondsen te publiceren (204 Pw)
 start van de uitbreiding van het pensioenregister (51 Pw)
Fase 2: 2016
 1 januari 2016: het nieuwe kortere UPO voor deelnemers
 1 juli 2016: de Pensioen 1-2-3 (de nieuwe startbrief)
 1 juli 2016: de verplichting om bepaalde informatie beschikbaar te stellen op de website van de
pensioenuitvoerder.
Fase 3: in de loop van 2017
 weergave van het te bereiken pensioen in een optimistisch, een pessimistisch en een verwacht
pensioenbedrag in het pensioenregister;
 start ingroei van pensioengerechtigden in het pensioenregister.
WET PENSIOENCOMMUNICATIE
6

7. HOUTHOFF PENSION BRIEFINGS 2016 | PENSIOENCOMMUNICATIE
WEBSITE
Artikel 46a. Beschikbare informatie op website Inwerkingtreding
informatie over de pensioenregeling als bedoeld in art. 21
verdere informatie over de pensioenregeling;
informatie over uitvoeringskosten
het jaarverslag en de jaarrekening.
Voor deelnemers: 1 juli 2016.
Gewezen deelnemers, gewezen partners
of pensioengerechtigden: 1 juli 2017
de verklaring inzake beleggingsbeginselen;
informatie over het financieel crisisplan
informatie over het herstelplan of geactualiseerd
herstelplan
het pensioenreglement
de uitvoeringsovereenkomst of het uitvoeringsreglement.
Voor deelnemers in werking op 1 juli 2016.
Gewezen deelnemers, gewezen partners
of pensioengerechtigden: 1 juli 2017
7

8. HOUTHOFF PENSION BRIEFINGS 2016 | PENSIOENCOMMUNICATIE
PENSIOEN 1-2-3
8

9. HOUTHOFF PENSION BRIEFINGS 2016 | PENSIOENCOMMUNICATIE
• Artikel 48, eerste lid Pensioenwet
De informatie die de pensioenuitvoerder verstrekt of beschikbaar stelt is correct, duidelijk en evenwichtig.
De informatie wordt tijdig verstrekt of beschikbaar gesteld.
• Artikel 48, tweede lid Pensioenwet
De pensioenuitvoerder bevordert dat persoonlijke informatie aansluit bij de informatiebehoefte en
kenmerken van de deelnemer, gewezen deelnemer, gewezen partner of pensioengerechtigde.
• Artikel 48, derde lid Pensioenwet
De pensioenuitvoerder bevordert dat de informatie de deelnemer, gewezen deelnemer, gewezen partner of
pensioengerechtigde inzicht geeft in de keuzemogelijkheden die er zijn in de pensioenregeling en de
gevolgen van belangrijke gebeurtenissen voor het pensioen
OPEN NORMEN INZAKE COMMUNICATIE IN DE PENSIOENWET
Van compliance-centric naar customer-centric: perspectief van de deelnemer staat centraal
9

10. HOUTHOFF PENSION BRIEFINGS 2016 | PENSIOENCOMMUNICATIE
• Van compliance-centric naar customer-centric: perspectief van de deelnemer staat centraal
• Brengplicht: e-mail of berichtenbox?
• E-mail adressen actueel?
• Websiteverplichting
• Meer kans op fouten?
• Hebben disclaimers nog zin?
JURIDISCHE IMPLICATIES
10

11. HOUTHOFF PENSION BRIEFINGS 2016 |
PENSIOENCOMMUNICATIE
• Werkgevers krijgen meer verantwoordelijkheid in de pensioencommunicatie richting hun werknemer,
vooral wat betreft het stimuleren van pensioenbewustzijn.
• De werkgever krijgt de mogelijkheid om de werknemer een pensioenaanbod via de elektronische weg
te doen. Hierbij moet de werknemer uitdrukkelijk instemmen met het elektronisch verstrekken van de
informatie.
• De werkgever krijgt de verplichting opgelegd zorg te dragen dat de werknemer (via de
pensioenuitvoerder) een brief krijgt met basisinformatie over de pensioenregeling. Hierin moet de
werknemer ook gewezen worden op de website van de pensioenuitvoerder.
• De werkgever is verantwoordelijk voor het tijdig verstrekken van de basisgegevens (via de
pensioenuitvoerder). Het is dus van belang dat de pensioenuitvoerder en de werkgever over deze
gegevensuitwisseling goede afspraken maken.
ROL WERKGEVER
11

12. HOUTHOFF PENSION BRIEFINGS 2016 | PENSIOENCOMMUNICATIE
1. Hof Arnhem-Leeuwarden, 10 februari 2015:
Geen gerechtvaardigd vertrouwen > pensioenreglement is leidend
2. Hof Arnhem-Leeuwarden, 31 maart 2015:
Pensioenreglement is leidend, brochures en dergelijke zijn geen schriftelijke toelichting en bovendien
algemeen en met een voorbehoud
3. Rechtbank Rotterdam, 22 mei 2015:
Verstrekken van een UPO geen rechtshandeling, maar verplichting uit 38 Pw
GERECHTVAARDIGD VERTROUWEN
3:35 BW:
Bij een gerechtvaardigd vertrouwen op verklaring of gedraging geen beroep
op ontbreken van een wil
12

13. PENSIOENCOMMUNICATIE
VANUIT EEN ACTUARIEEL PERSPECTIEF

14. Houthoff Pension Briefings
Pensioencommunicatie
Martin Wouda
14 juni 2016

15. Introductie Milliman
15
Milliman wereldwijd
Opgericht in 1947, wereldwijd meer dan 50 kantoren
Meer dan 3200 mensen in dienst. Vooral consultants en
actuarissen
Aandachtsgebieden: pensioenen, levens- en
schadeverzekeringen, gezondheid en risico management
Milliman Nederland
Circa 40 professionals, circa 35 actuarissen
Locatie: Amsterdam
Pensioenen ontstaan (2009) uit joint venture met HV&P
Adviseurs en actuarissen B.V.
Onze kernwaarden
Hoogste kwaliteit
“In onze adviezen, producten en diensten”
Integriteit
“Bij alles wat we doen”
Kansen bieden
“Aan onze klanten en medewerkers zodat zij hun potentieel
volledig kunnen benutten”
Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

16. Agenda
Communicatie over de haalbaarheidstoets
 Inleiding uit de wet pensioencommunicatie
 Introductie haalbaarheidstoetsen
 Koopkrachtbehoud
 Leeftijdscategorieën
 Communicatie over risico
 Uitdagend maar noodzakelijk
16Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

17. Wet pensioencommunicatie
Pessimistisch, verwacht en optimistisch scenario
Uit de toelichting bij de wet:
 Wensen deelnemers
 Info in vorm van concreet bedrag
 Concreet bedrag moet in reële termen weergegeven worden
 Nominaal bedrag geeft geen inzicht in koopkracht
 Wekt suggestie dat koopkracht van het bedrag gelijk blijft
 Geeft geen inzicht in risico
 Uitwerking wet pensioencommunicatie
 Reële bedragen communiceren op basis van drie scenario’s
 Gelijk voor verzekeraars en pensioenfondsen, voor DC en DB (!)
17Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

18. Uniforme rekenmethode
In ontwikkeling
18
Bron: werkgroep URM (AFM/DNB)
Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

19. Uniforme rekenmethode
Bijvoorbeeld
Aanhaken bij de haalbaarheidstoets
Zelfde uniforme scenariosets, beschikbaar gesteld door DNB
19
Bron: werkgroep URM (AFM/DNB)
Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

20. Intro haalbaarheidstoetsen
Nieuw sinds 30 september 2015
 Wel door:
 Pensioenfondsen
 APF-en
 Niet door:
 Verzekeraars (DB)
 Komende tijd meer aandacht voor:
 Koopkracht behoud van pensioenen
 Risico van pensioenen
20Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

21. Communicatie van uitkomsten tot nu toe
Pensioenfondsen zijn terughoudend in communicatie over Haalbaarheidstoets
21
Pensioenfederatie 8 december 2015:
niet bedoeld als/ geschikt voor communicatiemiddel
naar de deelnemers
Wettelijk gezien is een pensioenfonds verplicht om
in het jaarverslag vanaf boekjaar 2016 informatie
op te nemen over de haalbaarheidstoets
Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

22. Communicatie van uitkomsten tot nu toe
Pensioenfondsen zijn terughoudend in communicatie over Haalbaarheidstoets
22
 Jaarverslag PGB 2015
 “Volgens de haalbaarheidstoets van
2015 hoeft het beleid niet te wijzigen
om de ambitie van Pensioenfonds PGB
te realiseren.”
Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

23. Communicatie van uitkomsten tot nu toe
Pensioenfondsen die het aandurven over de Haalbaarheidstoets met de deelnemers te
communiceren
 Stichting Pensioenfonds Randstad:
 “op termijn ruim de helft van de verwachte
toekomstige prijsinflatie compenseren door
toeslag te verlenen”
 “Deelnemers en pensioengerechtigden die
geïnteresseerd zijn in de exacte resultaten van
de haalbaarheidstoets, kunnen deze opvragen
bij het pensioenbureau.”
23Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

24. Communicatie van uitkomsten tot nu toe
Pensioenfondsen die het aandurven over de Haalbaarheidstoets met de deelnemers te
communiceren
 Stichting Pensioenfonds Wolters
Kluwer Nederland
 “onder normale omstandigheden op
langere termijn gedeeltelijk zal worden
geïndexeerd en dat de prijsinflatie niet
geheel zal kunnen worden
bijgehouden”
 “over de eerder genoemde
planningshorizon van 60 jaar uit op een
gemiddeld pensioenresultaat van 94%”
24Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

25. Communicatie van uitkomsten tot nu toe
Pensioenfondsen die het aandurven over de Haalbaarheidstoets met de deelnemers te
communiceren
 Stichting pensioenfonds Ernst & Young
 “Bij een normale ontwikkeling van de
economie verwachten we op lange termijn
dat het pensioenresultaat voor de populatie
als geheel 80% zal zijn. Dit houdt in dat we
de pensioenen op termijn met ongeveer 60%
van de inflatie kunnen verhogen.”
 “Als de marktomstandigheden slechter zijn
dan verwacht, dan schatten we dat het
pensioenresultaat 25% lager zal zijn. Dit
betekent dat we de pensioenen dan met
ongeveer 30% van de inflatie kunnen
verhogen.”
25Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

26. Pensioenregister
Uniform pensioenoverzicht
Stelling
“Richt de communicatie niet op degene die niet in www.mijnpensioenoverzicht.nl
heeft gekeken.”
26Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

27. Koopkracht behoud is de norm
Haalbaarheidstoetsen
 Geld wordt minder waard
 Is dat wel duidelijk voor alle deelnemers?
 Wil men de boodschap wel tot zich nemen?
 Educatie / bewustmaking over inflatie
 Persbericht CBS:
 Wat betekent dat voor de komende 20 (tot 60) jaar?
 Voor mijn pensioen
27Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

28. Wat is pensioenresultaat?
Het pensioenresultaat wordt voor elk economisch scenario berekend.
Een belangrijk begrip!
Pensioen-
resultaat
=
Som verwachte uitkeringen
alsof:
zonder kortingen
met volledige prijsindexatie
Som verwachte uitkeringen
feitelijk:
met eventuele kortingen
met indexatie
Een maat voor koopkracht behoud
28Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

29. Het pensioenresultaat (1)
Wat betekent dat?
 Stel dat het fonds 60 jaar lang elk jaar 1% indexeert
 Dan is het pensioenresultaat voor een 30 jarige een veel lager percentage dan voor een 70 jarige
Leeftijd Jaarlijkse
inflatie
Jaarlijkse
indexatie
Pensioen-
resultaat
Jaarlijkse
indexatie
Pensioen-
resultaat
Jaarlijkse
indexatie
Pensioen-
resultaat
30 2% 2% 100% 1% 74% 0% 55%
50 2% 2% 100% 1% 78% 0% 62%
70 2% 2% 100% 1% 88% 0% 78%
29Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

30. Het pensioenresultaat (2)
Effect 0% 1%, of 2% indexatie voor 30 jarige en voor een 70 jarige
Verwachte uitkering uit hoofde van een opgebouwd ouderdomspensioen voor een 30-jarige en een 70 jarige
30Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

31. Kanttekeningen bij het model
Haalbaarheidstoets
 Het fonds bepaalt het gemiddelde over alle geboortejaren
 Gewogen naar aantal per geboortejaar
 Dus deelnemers met meer pensioen wegen niet zwaarder mee
 Actieven: inclusief toekomstige opbouw
 Dat levert een (heel) andere uitkomst dan zonder toekomstige opbouw
 Met name bij slechte economische scenario’s
 Behalve bij CDC, of premiemaximum
 Huidige slapers tellen ook mee
 Realisaties vanaf 1 januari 2015 meenemen?
 Stellingen:
1. Maar het is een goede zaak dat er nu een uniforme methode is en een uniforme scenario-set
2. Het zou goed zijn dit ook voor verzekerde regelingen en DC regelingen in te voeren
31Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

32. Per leeftijd een ander uitkomst
Niet alleen het gemiddelde van alle geboortejaren melden
32
 Het gemiddelde van alle geboortejaren zegt niet veel
 Maar communicatie per geboortejaar zal voer zijn voor discussie over de verschillen tussen de geboortejaren
Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

33. Geef inzicht in risico
Per leeftijdscategorie een andere boodschap
 Realistisch, optimistisch, pessimistisch in een concreet bedrag
 Of toch liever visueel?
 Voorbeelden van DC aanbieders
33Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

34. Voorbeelden van DC aanbieders
Ter inspiratie
34
Bron: BeFrank Bron: Zwitserleven
Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

35. Samenvattend
35
 Communicatie afstemmen op individuele situatie
 Bewustmaken van koopkracht / inflatie
 Discussie over verschil tussen geboortejaren
begeleiden
 Leren omgaan met risico / onzekere uitkomsten
 Werken aan vertrouwen
 Uitdagend maar noodzakelijk
Houthoff Pension briefings 2016 | pensioencommunicatie

36. CONTACTGEGEVENS
Maarten Minnaard
T: 020 605 6929
M: 06-10941421
m.minnaard@houthoff.com
Martin Wouda
T: 020 7601 891
M: 06-17 860 808
Martin.Wouda@milliman.com
36
HOUTHOFF PENSION BRIEFINGS 2016 |
PENSIOENCOMMUNICATIE

37. AMSTERDAM
Gustav Mahlerplein 50
1082 MA Amsterdam
Nederland
T +31 (0)20 605 60 00
ROTTERDAM
Weena 355
3013 AL Rotterdam
Nederland
T +31 (0)10 217 20 00
BRUSSEL
Boulevard de l’Empereur 5
1000 Brussel
België
T +32 (0)2 507 98 00
LONDEN
33 Sun Street
EC2M 2PY Londen
Verenigd Koninkrijk
T +44 (0)20 7422 5050
NEW YORK
120 West 45th Street
19th floor
NY 10036 New York
Verenigde Staten
T +1 212 403 6701