2. Month Day Year
E DREJTA ROMAKE
E drejta Romake ka mbreteruar qe ne antikitet dhe ka influencuar ne evolucionine
mendimit dhe te koncepteve juridike te epokave historike te mevonshme. U zhvillua per 13
shekuj 753 p.e.s_565e.s shekulli VIIp.e.s.-Ve.s. Nga rend juridik primitive ne,- nje sistem te
perparuar te se drejtes qe mbeshtetej ne pronen e tjeshte private. Juristet e lashte romak e kishin
percaktuar: 1. shtetin si <res publica>pra si organizate qe ekziston per mbrojtjen e interesave te
gjithe banoreve dhe , 2. te drejten si mjeshtri se mires dhe se drejtes Tria praecepta juris sunt(tre
urdherat e drejtesise) : -Honeste videre-Te Jetosh me Nder -Alterum non laedere –Te mos I besh
dem tjeteit. -Suum cuique tribuere-Secili te marre ate qe takon. (ULPIANUS autor i tyre). Rendi
juridik ne shekuj ndryshoi per mbrojtjen e klases sunduese, pra kishin epersi interesat publike
mbi ato private dhe juristet formuan rregullin qe e drejta publike nuk mund te modifikohet
(ndryshohet) nga veprimet ndermjet privateve”
E drejta romake ndahet ne : E drejte Publike-jus pubicum-ose e drejta e shtetit romakpermbledhje rregullash qe I perkisnin pozitest juridike te shtetit dhe konsistonte ne veprimtarine
e organeve shteterore.dhe – E drejte Private-jus privatum-romaket e quanin si jus-in e tyre ishte
teresia e rregullave juridike qe I sherbenin rregullimit te marrdhenieve mes individeve, midis
personave fizik dhe juridik,midis personave juridik me njeri-tjetrin, mes vete personave fizike,
ose mes vet personave juridike si dhe te gjithe te siperpermendurve,ne marredhenie te alternuar
me njeri tjetrin. -E drejta private I perkiste dobise se idividit dhe ndahej ne tri pjese: 1. E drejta
personale-jus quod ad personas pertinet-norma j. qe rregullonin marrdh. personale,mes shtetasve
romake. 2. E drejta pronesore –jus quod ad res pertinet-rregullat e marrdh. pronesore. rregullat e
prones, te posedimit, te te drejtave reale mbi sendet e huaja, te detyrimeve dhe te trashegimise. 3.
E drejta procedurale -jus quod ad actiones pertinet-rregullonte mbrojtjen e te drejtave subjektive
te karakterit personal dhe pronesor(rregullat e procedures gjyqesore, llojet e padive
,kundeshtimet e padive etj)- ishin norma qe romaket I quanin mores dhe ishin zakone te tipit
juridik.
QELLIMI
QELLIMI I STUDIMIT TE SE DREJTES ROMAKE PERSE NE NE EPOKEN MODERNE DUHET TE
STUDIOJME TE DREJTEN ROMAKE? -CILI DUHET
TE JETE VENDI I SAJ NE KURRIKULAT E
FORMIMIMIT TE JURISTEVE? -CILI DUHET TE JETE
DIMENSIONI I TRAJTIMIT TE INSTITUTEVE TE
NDRYSHME JURIDIKE SIPAS KONCEPTIMIT
ROMANIST?
3. Sipas autoreve te ndryshem te drejten romake duhet ta studiojme per keto arsye: Sepse me
materialin konkret historik ve ne dukje ligjshmerine themelore te zhvillimit te shtetit dhe te drejtes ne
pergjithesi; Sepse ajo ka perpunuar insitucionet shteterore dhe juridike te shtetit me te zhvilluar
skllavo - pronar dhe ne kete menyre hedh drite mbi tere rendin ekonomiko-shoqeror skllavopronar;
Sepse eshte e drejta qe jetoi pjeserisht edhe gjate feudalizmit dhe u be burim i te drejtes kanonike
(kishtare) duke hedhur ne kete menyre drite edhe mbi rendin ekonomiko-shoqeror feudal. Sepse
sherbeu si baze e rendit juridik ne nje varg shtetesh te rendesishme dhe e e gjeti veten te integruar ne
legjislacionin e tyre modern. Sepse pjesa e saj me e persosur, kryesisht pjesa e institucioneve qe
rregullonin qarkullimin juridik midis prodhuesve te pavarur te mallit, ruhet edhe ne legjislacionet me
moderne bashkekohore. Sepse nxori terminologjine moderne dhe ka per detyre tu mundesoje
juristeve mesimin e gjuhes juridike (shprehjeve latine).
Sepse zhvilloi ne maximum tekniken e analizes se fakteve
juridike dhe te kualifikimit te maredhenieve juridike dhe si e tille
ende mund tu sherbeje juristeve si laboratore. Sepse e drejta romake
eshte trashegimi kulturore e botes antike, krahasohet me filozofine
greke, ka kriteret e drejtesise dhe barazise. Sepse shpirti krijues i
juriskonsulteve dhe interpretimet e tyre novatore mbi rendin juridik,
perbejne nje shkolle te paarritshme te shpirtit kritik (lirise se
gjyqtareve) tek parimet e se drejtes se romakeve gjejme nje model
unikal reference. Sepse sherben per te kuptuar sistemet juridike
aktuale dhe parimet juridike qe i frymezojne, sepse e drejta romake
eshte element i perbashket dhe i pandashem i studimit te se drejtes
se krahasur dhe nyja e lidhjes se te drejtes evropiane me ate latinoamerikane. Fazat e zhvillimit te se drejtes romake. (periudhat)
4. 29/01/2014
ARANGIO RUIZ
Periudhat sipas ARANGIO RUIZ.
Studimi kronologjik e ben te domosdoshem
periodizimin e historise 13 shekullore te se drejtes
romake sipas ndryshimit qe ka ndoshur ne
institucionet juridike. Ndarja e periudhave eshte bere
nga disa autore ose studiues: ARANGIO-RUIZ , ben
ndarjen e saj ne 5 periudha,BONFANTE ka ndjekur
nje metode ideologjike, e ka periodizuar historine, jo
mbi bazen e ndryshimeve te situatave juridike por
duke pasur parasysh idete e reja dhe forcat e reja
shoqerore. Ai ka individualizuar 2 kriza te medha,
dhe e ndan te drejten romake ne tri periudha.
ARANGIO RUIZ’
1.Periudha arkaike, nga krijimi i romes deri ne
shek. e II p.e.s;
2.Periudha republikane gjysma e dyte e shek II
p.e.s deri me grushtin e shtetit te Augustit (31 e.s)
3.Periudha klasike ose perandorake (principati) :
principatin e Augustit deri ne fillim te shek XIV te
e.s (deri me fundin e Dioklezianit)
4.Periudha post-klasike (ose monarki absolute)
nga Diokleziani deri te Justiniani
5.Periudha e Justinianit mbreterimi i ti (527-565)
Me permbledhjen Justiniane (Corpus Juris)
evolucioni i se drejtes romake mund te quhet i
perfunduar. E drejta post-justiniane nuk mund te
konsiderohet si pjese e se drejtes romake ne kuptimin
e ngushte, sepse ne Lindje ajo pesoi influenca greko
bizantine, ndersa ne perendim ndjeu influencen e
popujve gjermanike te cilet pushtuan territoret
romake duke imponuar zakonet, ligjet dhe traditat e
tyre. Sipas burimeve, periudha e pare e se drejtes
romake ndahet ne dy faza.
FAZA E PARE
Faza e pare. Rregulla te
pashkruara te se dr.(jus non
scriptum)pra mbisunduan
rregullat zakonore dhe e
dr.zakonore dhe te gjithe
anetaret u nenshtroheshin pa
nevojen e ushtrimit te forces
apo dhunes. Zakonet(mores)
jane rregulla juridiko-fetare qe
mbizoteruan ne tre shekujt e
pare te historise se Romes dhe
te depozituara ne heshtje ne
pasurine e vlerave dhe te
besimeve te shoqerise Romake
antike. E drejta zakonore
perbehej nga rregulla sjellje qe
u imponoheshin grupeve te tjera
dhe kjo ndodhi per shkak te
shtresezimit te shoqerise ne
Patrone dhe kliente ne Patrice
dhe plebej dhe shprehte
interesat solidare te grupeve te
caktuara te shoqerise.
5. E drejta zakonore ndahej ne dy pjese: 1.jus dhe fas 2.Leges Regiae Jus ishin rregulla sjellje
qe sherbenin per rregullimin e marrdhenieve mes shtetit romak dhe qytetareve dhe vete
qytetareve me njeri tjetri . Fas ishi rregulla juridike zakonore me karakter religjioz. Leges
Regiae ishin rregulla qe u krijuan si rezultat i perzierjes se zakoneve me te dr. zakonore, te
dispozitave juridike me ato fetare,pra i sherbenin rregullimit te marrdhenieve klanore –
fisnore dhe familjeve . Faza e dyte.e drejta e shkruar(jus skriptum) ne kete faze me kerkese
te plebenjve u rregjistruan rregullat e se drejtes zakonore qe aplikoni magjistratet patriciane.
Burimet me te rendsishme ne kete faze jane 1.Ligji i XII Tabelave (Lex
duodecimTabularum) dokumenti me i vjeter i se dr. Romake te njohur prej nesh. Doli me
451p .e .s nga kerkesa e plebenjve me ne krye Tarentilus Arsa luftuan kunder patriceve.
Burimet me te rendsishme ne kete faze jane 1.Ligji i XII Tabelave (Lex duodecimTabularum)
dokumenti me i vjeter i se dr. Romake te njohur prej nesh. Doli me 451p .e .s nga kerkesa e
plebenjve me ne krye Tarentilus Arsa luftuan kunder patriceve.Ligji permbante dispozitat mbi
procedure gjyqsore dhe ekzekutimine akt gjykimeve ,mbi marrdheniet familjare, pronesore ,mbi
veprat penale ,mbi aktet religjioze si dhe dispozitat per ndeshkimin e krimeve te ndryshme te jetes
shoqerore.Ne te perfshiheshin edhe norma te se dr. private edhe te se dr. publike. Miratimi i tij u be
nga mbledhja e popullit . 2.Leges ose ligjet ishin regulla juridike qe nxirreshin nga asamblete per
rrgullimin e marrdhenieve shoqerore qe nu rregulloheshin as nga ligji i 12 tabelave as nga e dr.
zakonore 3.Vendimet e concilia plebis qe me perpjekjet e plebejve u arrit barazimi i fuqise se tyre
juridike me vendimet e aprovuara nga asableja. 4.Ediktet e magistrateve ishin urdhra qe magjisratet
u jepnin qytetareve me shkrim ose me goje. 5.Interpretatio-interpretimi i normave juridike qe
pasqyronin fillimin e shkences juridike fillimisht behej nga kleriket,me vone laicizmi i se drejtes coi
ne laicizmin edhe te interpretimit.
