HYRJE NE DREJTSI

HYRJE NË DREJTËSI
SARAJEVË / PRISTINË 2006
FSK/S - 12/06
Dr. sc. ZENAID XHELMO

1
Dr. sc. ZENAID XHELMO
Titulli i origjinali:
UVOD U PRAVO
Përkthimi:
HYRJE NË DREJTËSI
(tekst i përkohshëm)
Botimi:
Sarajevë, tetor 2006

2
Kapitulli I
SHKENCA MBI SHTETIN DHE TË DREJTËN
1. Nocioni i shtetit dhe së drejtës
1.1. Shteti si bashkësi shoqërore
Shteti, në aspektin e jashtëm të tij paraqet organizatë tč pushtetit politik
të cilës i nënshtrohet popullsia në një territor të caktuar. Kështu pra, në
analizën tonë, për shkaqe kuptimore, duhet thënë qartë se shteti modern
është grup me pushtet institucional i cili me sukses ka realizuar synimin
e vet që brenda një territori ta përdorë në mënyrë ligjore dhunën fizike si
mjet sundimi dhe për këtë qëllim, në duart e udhëheqësve të vet, ka
bashkuar mjetet qarkulluese dhe materiale, kurse të gjithë funksionarët
e vet të pavarur të cilët, në bazë të së drejtës së tyre personale, më parë
kishin disponuar me ato mjete i ka zhveshur nga e drejta e pronësisë
duke vendosur vetveten në vendin e tyre, gjegjësisht mu në krye.
Shoqëria globale ka disa tipare sipas të cilave dallohet qartë nga të gjitha
bashkësitë tjera shoqërore. Kjo është bashkësi themelore shumë e
rëndësishme, sepse në suazat e saj zhvillohen proceset më të
rëndësishme shoqërore, para së gjithash, mënyra e caktuar dhe
historikisht e mundur e prodhimit material. Të gjitha format tjera të
bashkimit të njerëzve janë të dorës së dytë dhe nuk kanë rëndësi
qenësore. Kjo është bashkësi e plotë shoqërore që në esencë i plotëson
nevojat e veta. Në suaza të saj organizohet jeta shoqërore me ato
përmbajtje dhe forma të të shprehurit, të cilat i përgjigjen shkallës së
arritur të kulturës. Ajo mund të shërbej si mjedis me të gjitha
parakushtet për përmbushjen normale të të gjitha nevojave si të
bashkësisë ashtu edhe të anëtarëve të saj. Bashkësia e tillë nuk është e
kufizuar vetëm në ndonjë fushë të ngushtë ose parciale të jetës
shoqërore, pra ajo nuk shërben vetëm si kornizë e ndonjë procesi parcial,
por për tërë procesin shoqëror. Prandaj, ajo mund të qëndrojë në mënyrë
autoktone duke pa u mbështetur, as përpjekur që të sigurojë kushtet
qenësore plotësuese të ekzistencës përmes lidhjes me bashkësitë tjera të
ngjashme apo të ndryshme. Kjo është bashkësia më e ndërlikuar
shoqërore sepse përmban një numër të madh të pjesëve shumë të
llojllojshme, të cilat janë reciprokisht të varura. Secila nga këto pjesë ka
rolin dhe vendin e vet të caktuar. Kjo, sipas rregullit, është bashkësi e
përmasave të mëdha e cila përshinë me miliona ose me dhjetëra miliona
pjesëtarë. Të gjithë ata, përmes proceseve të ngushta dhe bashkësive,
janë të përfshirë në një shoqëri globale. Kjo shoqëri globale është
bashkësi e cila paraqet njësi themelore të njerëzimit, kurse njerëzimi
përbëhet nga disa dhjetëra apo diç më tepër se njëqind shoqëri globale.

3
Këto bashkësi janë të pakufizuar ndër vete, pra mbajnë lidhje të
ndryshme. Kurse, me lidhjet dhe ndikimet e tilla të ndërsjella formojnë
bashkësinë ndërkombëtare me përmasa regjionale apo botërore (d.m.th.
Njerëzimin). Mirëpo, Njerëzimi si i vetëm nuk është shoqëri globale. Sido
që të jetë pra Njerëzimi është bashkësi themelore shoqërore në nivel të
civilizimit, i cili ka lindur nga transformimi kualitativ që ka ndodhur me
shkatërrimin fiseve të vogla primitive të cilat janë ruajtur përmes
lidhjeve biologjike. Prandaj, mund të themi se epoka e gjatë e
Komunitetit Primitiv paraqet vetëm një ngjarje paraprake apo
parahistorinë e shoqërisë globale, kurse historia e shoqërisë globale
është e vjetër vetëm disa mijëra vjet.
Shoqëria globale krijohet dhe zhvillohet nën ndikimin e faktorëve objektiv
dhe subjektiv, gjegjësisht nën ndikimin e ligjshmërive shoqërore të cilat,
si të pavarura, ekzistojnë jashtë vetëdijes njerëzore, por edhe nën
ndikimin e veprimit të vetëdijshëm njerëzor. Për arsye se njerëzit nuk
janë “të lirë“ në zgjedhjen e mënyrës së krijimit të kësaj bashkësie
themelore, ata me veprim të vetëdijshëm e realizojnë vetëm atë që në
shkallën e pikërishme të zhvillimit historik është e domosdoshme dhe e
mundur. Kjo rrethanë është evidente sidomos në rastin e shoqërisë
globale në tërësi, gjegjësisht në rastin e krijimit dhe strukturimit të saj.
Si rrjedhojë, struktura e kësaj bashkësie themelore shoqërore vetëm
shpreh konkretisht lidhjet dhe ndikimin e drejtpërdrejt të faktorëve
objektiv dhe subjektiv. Kjo strukturë është shumë e ndërlikuar. Madje,
sa më shumë që është zhvilluar shoqëria e pikërishme globale, aq më e
ndërlikuar është kjo.
Duke pasur parasysh vendin dhe rëndësinë e vërtetë të disa elementeve
përbërëse të shoqërisë, dallojmë:
- Bazën Shoqërore apo Sferën Ekonomike;
- Superstrukturën Politike apo Sferën e Jetës Politike dhe
- Sferën Ideore.
E para, është primare dhe ka rol determinues. Ajo përfshinë faktorët nga
të cilët varet funksionimi i mënyrës së pikërishme të prodhimit;
E dyta, i dedikohet organizimit në përmasa të tërë bashkësisë dhe me
anë të saj shfaqet aksioni i faktorëve të llojllojshëm politik; kurse së
fundi, jeta ideore përfshinë të gjitha format e manifestimit të vetëdijes
shoqërore dhe individuale. Shoqëria globale përmban elemente me anën
e të cilave matet statika dhe dinamika e saj. Me fjalë tjera, tërë ajo që
paraqet lidhjet e veprimeve njerëzore, apo që rezulton nga veprimet e
njerëzve, qoftë me apo pa vetëdije, bëhet pjesë përbërëse e procese të
llojllojshme.
Në anën tjetër, që të mund të kryhen proceset lindin forma të ndryshme
në të cilat fiksohen dhe konstatohen gjendjet e caktuara dhe

4
marrëdhëniet brenda pjesëve të caktuara të bashkësisë themelore, apo
bashkësisë në tërësi. Proceset dhe format janë aq në vartësi reciproke
saqë paraqesin dy anë të ashtuquajtura të të njëjtit realitet dhe
rezultojnë njeri nga tjetri duke mundësuar kështu edhe ekzistencën e
njëri tjetrit. Çdo bashkësi shoqërore që ka një qëndrueshmëri të caktuar
dhe brenda të cilës zhvillohen proceset e caktuara dhe e cila krijohet për
t’i plotësuar disa nevoja të anëtarëve të saj e që ekziston si një tërësi e
formuar me një sistem të caktuar të pjesëve të saj, mund karakterizohet
si ambient, në të cilin kryhet procesi i konstituimit.
Kuptimi i përgjithshëm i këtij procesi është krijimi i kushteve për
dominimin e asaj që mundëson krijimin dhe ekzistencën e bashkësisë
dhe ngritjen e saj mbi atë që këtë bashkësi mund ta rrënojë, duke filluar
prej asaj që varet bashkësia përkatëse dhe çfarë do të jetë procesi i
konstituimit të saj. Ndërkaq, sipas rregullit çdo proces i konstituimit
paraqet bazë për krijimin dhe funksionimin e dy formave
komplementare: organizimi, në njërën anë, i cili nuk është asgjë tjetër
përveç pjesë e caktuar e anëtarëve të bashkësisë, të cilët janë të lidhur
relativisht fortë dhe veprimet e të cilëve koordinohen ashtu që të mund të
realizohet një rezultat i përgjithshëm, kurse në anën tjetër, rregullimi
normativ, i cili përbëhet nga sistemi i caktuar i normave të krijuara në
mënyrë spontane apo të organizuar me dispozita apo ide mbi situatën
dhe sjelljen e anëtarëve të bashkësisë. Me këtë rast është e rëndësishme
që pjesa dërmuese të sillet pozitivisht kurse pjesa tjetër, më e vogël heq
dorë nga rregullimi i themeluar normativ. Organizimi është mjet, kurse
rregullimi normativ është formë e konstituimit të bashkësisë gjegjëse. Me
këtë rast bashkësia, organizimi dhe rregullimi normativ figurojnë si tri
entitete që nuk mund të jenë njësoj, ndonëse reciprokisht të gërshetuara
ato njëra tjetrën e preferojnë dhe plotësojnë. Pra megjithatë, edhe si të
tilla, ato e kanë ekzistencën e tyre veç e veç. Mu për këtë do të ishte
gabim barazimi i tyre.
Procesi i konstituimit politik të shoqërisë është aq i ndërlikuar dhe i
rëndësishëm saqë mund të ekzistojë vetëm nëse është ndërtuese
organizata speciale që ka rolin e mjetit me anë të cilit ai proces mund të
drejtohet. Mjeti përbëhet nga një grup i posaçëm i formuar brenda
shoqërisë globale, i cili është i përshtatshëm që me aktivitetet e tij dhe
duke i shfrytëzuar mjetet e ndryshme materiale të arrijë efektet e
domosdoshme për ta ruajtur bashkësinë në të cilën gjendet. Asnjë proces
tjetër brenda shoqërisë globale nuk e imponon në atë masë nevojën për
mjetin sa e bënë atë procesi i konstituimit politik. Ky proces e nxitë në
mënyrë të drejtpërdrejtë krijimin dhe funksionimin e organizatës
themelore, e cila është vetë shteti. Si rrjedhojë, për shkak se kjo
organizatë, në çdo pikëpamje, tejkalon të gjitha format tjera të
organizimit, mund të vlerësohet si primare sepse të gjitha organizatat

5
tjera janë sporadike dhe të një rëndësie të pakrahasueshme, pra më të
vogël për nga caku.
1.2. Shteti si formë organizative
Shteti para së gjithash është formë organizative. Ai i ka disa atribute dhe
karakteristika themelore. Këto atribute, në të vërtetë, janë elemente të
caktuara përmes të cilave vihet në pah sidomos specifika e kësaj forme të
organizimit, e quajtur shtet. Ky, para së gjithash, është pushteti publik i
cili nuk është asgjë tjetër, përveçse një formë e pushtetit në përgjithësi.
Me fjalë tjera, në këtë formë të organizimit na shfaqet fakti se njëra palë e
njerëzve, pra ata që janë në cilësi të organit, japin urdhrat, të cilave
pastaj të tjerët duhet tu nënshtrohen. Këtu pra paraqitet apo del në pah
raporti urdhërues - zbatues të atyre urdhrave apo nënshtrues të tyre. Në
kuadër të shoqërisë globale më i rëndësishmi është pushteti publik. Ai
gjithmonë dallohet nga pushteti privat, d.m.th. nuk ushtrohet
drejtpërsëdrejti për dobi dhe interes të vet subjektit i cili është bartës i tij
dhe i cili vepron si organ shtetërorë, por për llogari dhe në emër të shtetit
si tërësi. Vetëm në këtë mënyrë ushtrimi i pushtetit nga ana e individit
mund të shndërrohet në ushtrim të një forme speciale dhe të organizuar
të pushtetit. Pra, ky është pushtet jo personal, mirëpo për këtë arsye
edhe është shumë i definuar dhe precizë.
Në pikëpamje të orientimit dhe efikasitetit, pushtetin publik e
karakterizon atributi i quajtur sovranitet, i cili është manifestim material
dhe formal i pavarësisë dhe sovranitetit të pushtetit shtetëror si brenda
marrëdhënieve shoqërore ashtu edhe në sferën e marrëdhënieve
ndërkombëtare. Pastaj, atribut i rëndësishëm këtu është edhe monopoli i
dhunës që përbëhet nga një sistem i veçantë organesh të cilat disponojnë
me mjetet e dhunës fizike. Monopoli është koncentrati më i madh dhe më
i fuqishëm i dhunës që mund të formohet brenda shoqërisë së caktuar
globale, prandaj ky është në gjendje ta dominojë dhe eliminojë çdo formë
tjetër dhune. Monopoli është edhe formë e racionalizimit të dhunës,
sepse vetëm në këtë mënyrë përdorimi i saj mund të kontrollohet në
mënyrën më efikase dhe në pajtim me nevojat e shoqërisë nga ato forca
të cilat kanë ndikimin më të madh në shtet. Është me rëndësi që këtu të
vërehet se ky atribut në masë të madhe i përcakton rrethanat e jashtme
dhe ka për qëllim ruajtjen e sigurisë së jashtme dhe zgjidhjen e
konflikteve më të rënda ndërkombëtare. Së fundi, nuk është krejt e
parëndësishme as sfera e ndikimit të organizatës shtetërore, apo shtetit.
Kjo në të vërtet është shfaqje e aktiviteteve të këtij organizimi në
hapësirën ku ekziston. Kjo sferë, në pikëpamje territoriale, para së
gjithash është e përcaktuar dhe është identike me hapësirën në të cilën
kryhet apo mund të ushtrohet pushteti shtetëror. Ky përkufizim është i
rëndësishëm përveç tjerash edhe për faktin se me të bëhen më së
shpeshti përkufizimet ndërmjet shoqërive të caktuar globale. Pastaj, kjo

6
sferë është personale, që do të thotë se pushteti shtetëror ushtrohet mbi
njerëzit e caktuar, kurse ata njerëz janë anëtarë të shoqërisë përkatëse
globale. Në këtë mënyrë individët integrohen në një bashkësi të
organizuar.
Së fundi, ekziston edhe sfera reale e cila përbëhet nga proceset e
caktuara apo marrëdhëniet shoqërore që janë objekt i aktiviteteve të
organizatës shtetërore. Shteti e zhvillon veprimtarinë e vet vetëm në
sferat më të rëndësishme të jetës shoqërore, kurse jashtë tyre,
praktikisht, veprimi i tij edhe nuk vërehet.
Shteti në rrugën e zhvillimit të vetë që nga komuniteti primitiv, përmes
epokës skllavopronare e deri tek shteti modern bashkëkohor është
zhvilluar në pajtim me shkallën e caktuar të zhvillimit të forcave
prodhuese dhe në bazë së ndarjes shoqërore të punës. Me kohë e ka
realizuar atë rol që ka qenë i domosdoshëm për rregullimin e
marrëdhënieve shoqërore dhe sociale dhe për funksionin mbrojtës të cilin
e ka shteti.
Pra fjala është për funksionet mbrojtëse të shtetit si vijon:
1. Funksioni ekonomik, për mbrojtjen e mënyrës së prodhimit;
2. Funksioni ideologjik, për mbrojtjen e formave të ndryshme të vetëdijes
së klasave sunduese;
3. Funksioni politik, për mbrojtjen e atyre organeve shtetërore, të cilat
paraqesin superstrukturën e tij.
Shteti si organizatë që disponon me monopolin e dhunës fizike ka për
detyre t’i mbrojë funksionet e veta themelore dhe të mundësojë zbatimin
e tyre në praktikë. Kjo është organizata më e fortë në shoqëri e cila mund
të qëndrojë vetëm duke realizuar funksionet e veta. Direkt lidhur për këtë
është edhe nocioni i së drejtës i cili shfaqet si një sistem i normave
juridike pas së cilave qëndron shteti me monopolin e tij të dhunës.
1.3. E drejta si sistem normash brenda shtetit
E drejta është shkencë shoqërore e cila përfshinë apo nënkupton jo
vetëm të drejtën në kuptimin e ngushtë të fjalës por edhe shtetin. Kur
thuhet e drejtë, atëherë me këtë nënkuptohet edhe shteti, sepse e drejta
dhe shteti janë ngushtë të lidhura dhe si të tilla janë dukuri shoqërore të
pandara. Prandaj, kur themi se studiohet e drejta vetëm shprehemi
shkurt, sepse e drejta nuk mund të studiohet ndaras nga shteti. Në të
vërtetë, në realitet, shteti dhe e drejta studiohen së bashku. Kurse, të
shprehurit shkurt është e rëndomtë dhe se dihet fare mirë që kjo ka
kuptim të gjerë. Së këndejmi, lënda „Hyrje në Drejtësi“ studion shtetin
dhe të drejtën apo shkencat mbi shtetin dhe të drejtën. Këto shkenca
janë shkencat shtetërore–juridike apo shkurt shkencat juridike .

7
2. Bazat e shkencës mbi shtetin dhe të drejtën
Qëllimi programor i cili duhet tu ofrojë studentëve njohuri mbi nocionet e
përgjithshme të së drejtës, të cilat njëkohësisht janë në funksion të
mbrojtjes së të drejtës pozitive, është i lidhur për arritjen e njohurive
themelore mbi shtetin si bashkësi politike përmes të cilit realizohen
funksionet normative brenda tij. Siç kemi parë në fillim, shteti dhe e
drejta nuk janë kategori të ndara. Nuk ka shtet pa të drejtën, sikurse e
drejta që nuk mund të ekzistojë nëse pas saj nuk qëndron shteti me
dhunën e tij ligjore. Pra shkenca mbi shtetin dhe të drejtën i përket
grupit të disiplinave juridike të cilat studentëve u ofrojnë njohuri të
përgjithshme themelore, të cilat do tu nevojiten për studimin e lëndëve
tjera juridike.
Qasja integrale studimit të së drejtës implikon edhe njohuritë dhe
nocionet themelore për shtetin përmes të cilave realizohet hipoteza e
sistemit të plotë shtetëror. Prandaj , studimi i shtetit dhe së drejtës
sikurse edhe në të gjitha disiplinat shkencore e ka të përcaktuar objektin
e studimit. Kjo lëndë përmban atë fushë të realitetit shoqëror, të cilën kjo
shkencë e ka zgjedhur për objekt të vetin të interesimit hulumtues. Nuk
ekziston asnjë shkencë e cila do të mund ta studionte botën në tërësi,
prandaj për këtë arsye një fushë shkencore studiohet përmes disa
disiplinave shkencore.
Së këndejmi, nëse do ta studionim shkencën mbi shtetin dhe të drejtën,
pra shtetin dhe të drejtën së bashku, atëherë duhet të kemi parasysh që
interesimin tonë ta orientojmë kah struktura e shtetit dhe së drejtës e
cila është e përfshirë dhe e përpunuar në nivelin e njohurive të
përgjithshme mbi natyrën e tyre, përbërjen, marrëdhënien ndërmjet
pjesëve të saj dhe legjislacionet me gjithë ndryshimet e tyre. Prandaj,
nocioni strukturë paraqet përbërjen e brendshme të një dukurie, e në
këtë rast të shtetit dhe së drejtës. Ky është i caktuar me pjesët përbërëse
të cilat ekzistojnë në një shtet si strukturë e tij e jo si strukturë e ndonjë
shteti konkret.
Nocionet e përgjithshme që e karakterizojnë një shtet janë: 1) Nocioni i
shtetit; 2) Llojet e organeve shtetërore; 3) format e qeverisjes; 4) format e
rregullimit shtetëror; 5) format e regjimeve politike dhe 6) format e
ndarjes së pushtetit.
Gjithashtu, nocionet e përgjithshme me të cilat realizohet kushtëzimi i
ndërsjellë i funksioneve ligjore të shtetit, përmbahen në: 1) nocionin e së
drejtës; 2) normën juridike; 3) aktin juridik; 4) subjektet juridike; 5)
sistemin juridik; 6) sistemin e së drejtës dhe 7) marrëdhënien juridike.

8
3. Pikëpamjet më të rëndësishme mbi shtetin dhe të drejtën
3.1. Teoritë antike mbi shtetin dhe të drejtën
Në Greqinë antike ekzistonte shteti i cili pothuaj me asgjë nuk i ngjante
shtetit të sotshëm modern. Pa marrë parasysh se nocioni i shtetit
paraqitet shumë më vonë, megjithatë Shteti Antik ka lënë gjurmë të
pashlyera në proceset e më vonshme të lindjes dhe zhvillimit të shtetit e
sidomos të atyre mesjetare dhe të periudhave më të reja. Shteti në
Greqinë Antike, në të vërtetë, ishte qytet (polis), kurse subjekt themelor i
tij ishte njeriu i lirë – qytetari. Krahas tij si element i parë i shtetit, ishte
edhe politesi, gjegjësisht njeriu i cili merrej me punët shtetërore dhe
politea, gjegjësisht kushtetuta si garanci e lirisë dhe sigurisë së njerëzve
në qytet-shtet. Nga individualiteti i ngushtë qytetar i individit, me kohë u
zhvillua teza mbi kosmopolisin si qytet botëror, e cila solli deri tek ajo që
shteti, e drejta dhe politika të arrijnë dimensione kozmike. Njeriu
paraqitej si qytetar i botës dhe ngrihej në nivelin e “individualitetit të
bukur”. Simboli themelor i shtetit grek ishte “foltorja” ajo paraqiste
vendin në të cilën nxirreshin vendime pozitive për polisin. Të gjithë
kishin qasje ndaj atij vendi për t’i shprehur mendimet e veta. Në këtë
mënyrë u zhvillua e ashtuquajtura “formë e mendimit të lirë“ si
paraardhëse e demokracisë së lirë. Ligji themelor i asaj kohe ishte ”ligji i
lirisë“, kurse si parim i formimit të vullnetit individual, shfaqet norma
zakonore.
Prona private ishte pothuaj fare pak e zhvilluar dhe, vetëm në raste të
jashtëzakonshme, i takonte ndonjë qytetari. Mbi këtë Hegeli e zhvilloi
Tezen e Aristotelit mbi absolutizmin e qytetarit. Sipas kësaj Teze, qytetari
kurrsesi nuk mund të definohej ndryshe, veçse si pjesëmarrës në
pushtet (qytetari absolut). Kjo është teza e qytetarit të lirë e cila rezulton
direkt nga i ashtuquajturi ”sovranitet popullor”, gjegjësisht qeverisje e
popullit. Sipas kësaj teze, të gjithë brenda shtetit kanë të drejtë të
vendosin dhe të zgjedhin përfaqësuesit e vet në pushtet. Kështu, të
gjithë ishin të përfshirë në ushtrimin e pushtetit çka impononte
njohurinë e “logosit”, gjegjësisht mendjes dhe harmonisë të cilat
udhëheqin me Universin, që do të thotë me të gjitha që ekzistojnë në
shtet, të cilat me anë të “normosit” (ligjit) grekët i bartnin në politikë me
synimin për një sistem më të mirë juridik dhe social, për barazi në punë
(isonomia) dhe për pushtet (osokratia). Se në çfarë mase ka qenë i
rëndësishëm pushteti në Shtetin Antik Grek, më së miri dëshmojnë fjalët
e filozofit të famshëm grek Perikleut, i cili në një fjalim të tij thoshte: ”Atë
që nuk interesohet për punët e shtetit ne nuk e konsiderojmë si qytetar
por si një qenie të padobishme”. Në Greqinë Antike nuk ekzistonte
egoizmi si ndjenjë e qenies mikroborgjeze, por Bota Antike megjithatë

9
mbeti brenda filozofisë idealiste mbi zanafillat e ekzistencializmit, duke i
munguar ndjenja empirike.
Marksi, analizën e tij shkencore rreth lindjes së shtetit e mbështeste në
traditën politike të antike, e cila pjellën e vet historike e përjetonte në
superstrukturën juridiko - politike të polisit grek, civitasit romak dhe
format e ndryshme të republikës dhe monarkisë antike. Pikëpamje të
ngjashme rreth definimit të lindjes dhe zhvillimit të shtetit kishin edhe
shumë shkencëtarë dhe teoricienë të tjerë. Përpjekja që shteti, e drejta
dhe politika të kuptohen si kërkesë për unifikimin e tyre në bashkësi
është vlera më e madhe e filozofisë, zellit dhe praktikës antike. Në një
bashkësi të tillë të imagjinuar, njeriu i lirë, para së gjithash do të ishte
qytetar i lidhur në mënyrë të pandashme për politike dhe pjesëmarrjeje
në punët e shtetit. Edhe vet nocioni i politikës është nxjerrë pikërisht nga
kërkesa për konstituimin e shtetit si bashkësi e qytetarëve të lirë i cili në
demokraci mbështetet në tri elemente qenësore: 1) polis (qytet-shtet); 2)
polites (njeriu si qytetar) dhe 3) politea (kushtetuta si garanci e lirisë dhe
sigurisë). Shteti dhe politika shfaqen si sfera të lirisë së njeriut. Aristoteli
e kishte definuar njeriun si “zoon politikon” (shtazë politike), duke shtuar
se: “individi i cili jeton jashtë bashkësisë, ose është shtazë ose është zot”.
Edhe pikëpamjet e Platonit për shtetin ideal janë të ngjashme me
mendimet e sofistëve mbi drejtën natyrore. Gjithkund është i pranishëm
mendimi se jeta politike duhet të jetë e bazuar në virtyt, i cili supozon
shkallë më të lartë të vlerës nga ajo e zakonshme. Kjo ishte bazë për
krijimin e sistemit filozofik si lidhëz e politikës dhe etikes. Këtë harmoni
ndërmjet jetës private dhe publike Hegeli e quajti “Demokraci të Bukur”.
Në këtë mënyrë u tejkalua zemërngushtësia personale e individit dhe
izolimi i bashkësive të vogla politike, duke u shndërruar ky vizion në
filozofi mbi kosmopolisin si qytet botëror në konstruktimin e të cilit,
shteti e drejta dhe politika arrijnë dimensionin kozmik dhe njeriun si
“qytetar të botës” e ngrenë në nivelin e individualitetit të bukur.
Sipas Hegelit filozofia themelore e frymës antike dhe mendimi mbi
formën në mënyrë koncize përputhen me nocionin estetik të së bukures
dhe në jetën publike realizohen si vepër politike artistike, kurse vet
rregullimi shtetëror si “Demokraci e Bukur“. Simboli i tyre është sheshi
dhe tribuna (foltorja). Kështu asokohe nxirreshin vendimet politike,
përmes luftës së mendimeve të individëve politik. Një ndër karakteristikat
qenësore të demokracisë antike ishte se dhuna pothuaj nuk ekzistonte
fare. Ligji i Lirisë ishte ligj themelor. Veprimtaria policore ishte shërbim i
shumëllojtë dhe këtë veprimtari më së shpeshti e kryenin robët. Si parim
për krijimin e vullnetit të individit shfaqet norma zakonore. Raporti ndaj
gjërave publike ishte sikurse ndaj atyre personale. Problemi themelor që
asokohe shtrohej ishte; a është i mirë pushteti ekzistues dhe a ushtrohej
ai parimisht me virtyt qytetari.

10
Kur është fjala për demokracinë antike, Hegeli përfaqësonte dhe
zhvillonte Tezën e Aristotelit mbi qytetarin absolut - qytetarin pa të meta.
Sipas tij qytetari më së miri definohet dhe identifikohet me pjesëmarrje
në legjislacion dhe pushtet. Nocioni i qytetarit rezulton direkt nga nocioni
i sovranitetit popullor dhe përmes virtytit politik dhe qytetar i imponohet
njeriut si njohje e logosit d.m.th. mendjes dhe harmonisë, të cilat
mbretërojnë universin dhe të cilat, grekët, përmes normonit (ligjit) i
bartin në politikë si synim të tyre për sistem më të mirë juridik dhe social
(eunomia dhe eukosmia), për barazi në drejtësi (isonomia), për barazi në
punë (isegoria) dhe për barazi në pushtet (isokratia). Filozofët antik, ligjin
e shpallen si kumtesë empirike të mendjes dhe si garanci të saj. Vetë
statusi i qytetarit ishte ngritur deri në nivelin e obligimit publik .
Perikleu në të famshmin “fjalim të pas vdekjes” thoshte: ”Atë i cili nuk
interesohet për punët e shtetit ne nuk e konsiderojmë si qytetarë por si
qenie të pa dobishme. Gjithashtu, jashtë funksioneve publike, secili ishte
i lirë të jetojë sipas dëshirës së tij. Prona private ishte përjashtim dhe
ekzistonte vetëm si përjashtim nga norma dhe si formë që i nënshtrohej
pronësisë komunale.
Në demokracinë antike pra edhe nuk ekzistonte egoizmi si ndjenjë
mikroborgjeze. Njeriu privat këtu ishte robi, kurse qytetari ishte
personalitet publik dhe pjesëmarrës në punën e të gjitha institucioneve
politike. Bota antike mbeti në gjendjen e metafizikës, pra mbinatyrore
apo jo natyrore. Megjithatë bota antike mbështetej në filozofinë idealiste
mbi zanafillat e ekzistencializmit pa prani të ndjenjave empirike.
3.2. Teoritë mesjetare mbi shtetin dhe të drejtën
Teoritë mesjetare mbi shtetin, përfshijnë para së gjithash njohuritë mbi
lindjen dhe zhvillimin e Shtetit Romak. Roma ishte shteti më i
rëndësishëm dhe i fundit nga periudha skllavopronare. Në kohën e
Romës, skllavopronaria arriti kulminacion saj, kurse me rënien e Romës
bie edhe sistemi skllavopronar. Kultura romake ishte nën ndikimin e
fortë të Greqisë, gjegjësisht “Kulturës Helene” të saj. Romakët ishin
ushtarë të shkëlqyeshëm, historianë, artistë dhe ndërtimtarë, mirëpo në
krahasim me grekët, ishin teoricienë dhe filozofë shumë të dobët. Ata, as
për së afërmi nuk i kishin realizuar të arriturat në shkencë, siç i kishin
bërë p.sh. Egjiptianët në astronomi, mjekësi dhe matematikë, apo grekët
në filozofi dhe fizikë.
Shteti Romak ishte i karakterit krejtësisht religjioz (Toma Akuinski dhe
Shën Augustini). Sistemi shtetëror-juridik i Shtetit Romak përfshinë një
periudhë kohore prej rreth njëmijë vjetësh dhe sillet ndërmjet shtetit laik
dhe, nën ndikimin e Greqisë, të ashtuquajturit “shtet hyjnor”. Ky ishte

11
raporti i së mirës dhe së keqes, me ç’rast fillohej nga ajo se shteti duhet
të jetë i shenjtë. Romakët nuk konsideronin se shteti laik, (civitas
terena), është thjesht personifikim i së keqes. Ata konsideronin se ai
është bashkësi iluzore në të cilën robëria dhe nënshtrimi ndaj
institucioneve të tij janë njëkohësisht dënim për mëkatin, por edhe ilaç
për gjetjen e shpëtimit “ në mënyrë që ai mëkat të mos përsëritet”. Ai, në
të vërtetë, është realitet i rrejshëm, sepse në të njerëzit jetojnë në kushte
dhe kërkesa materialiteti (mishërimi) e jo në kurrfarë gjendje spirituoze,
apo teologjike. Shteti Romak duhej të ishte pra instrument i vullnetit të
Zotit, i cili do të ishte personifikim në politikë dhe i mishëruar në pamje
të sunduesit Teoria Teologjike mbi Shtetin Romak, njeriun e
konsideronte, jo si qytetar të lirë të Greqisë Antike, por si nënshtetas.
Kurse, vetëm sundimtari ishte ai i cili paraqiste personifikimin hyjnor. Së
këndejmi pra edhe Shtetin Romak e quanin shtet teologjik. Teologët
shpjegonin se Shteti Romak është “Civitas dei”, gjegjësisht shteti i Zotit
dhe se hyjnia është më fatalja për ekzistimin e shtetit të vërtetë.
Konsiderohej se shtetin e tillë e karakterizojnë tri tipare dalluese, të cilat
janë: 1) fati i përjetshëm; 2) drejtësia e përjetshme dhe 3) paqja e
përjetshme.
Nga aspekti i së drejtës, teologët e shpjegonin përmes tri pikëpamjeve siç
janë: 1) përjetësia; 2)hyjnorja dhe 3) natyrorja e njerëzorja. Kjo ishte edhe
baza e lindjes së skolastikës, e cila paraqet fillin e filozofisë në shërbim të
teologjisë.
. . .
Mbështetje filozofike e këtyre teorive, para së gjithash, ishte teologjia,
(mbështetja teologjike), nga Shën Augustini deri tek Tom Akuinski. Pra,
për më tepër se dhjet shekuj rregullimi shtetëror-juridik u gjend i përçarë
ndërmjet “laikes” dhe “hyjnores”, sikurse edhe çdo gjë ekzistuese që
gjendej midis “të mirës” dhe “të keqes”. Mendimtarët teologjik
konsideronin se shteti laik-fetar nuk është asgjë tjetër përpos hallkë
shtetit të vërtetë, i cili duhet të jetë hyjnor sikurse edhe trupi i njeriut që
nuk është asgjë tjetër përveç hallkë e shpirtit, me copëzimin e të cilit, ai
depërton në amshim. Shteti laik-fetar, (civitas terena), nuk është
personifikim i thjesht i së keqes, por bashkësi iluzore në të cilën robëria
dhe nënshtrimi institucioneve të saj, konsiderohet si dënim për mëkatin
dhe ilaç për gjetjen e shpëtimit. Ajo në të vërtetë është realitet
mashtrues, sepse njerëzit në të jetojnë sipas kërkesave të materiale
(mishërimit), e jo spirituoze (teologjike). Shteti duhej të ishte instrument i
vullnetit të Zotit i cili do të jetë personifikim i tij në politikë dhe e
mishëruar në figurën e sundimtarit. Teoria Teologjike për dallim nga ajo
Antike Greke, njeriun e konsideronte, jo si qytetar, por si nënshtetas i cili
është i detyruar t’i përkulet vullnetit politik të shtetit dhe sundimtarit të
tij, sikurse besimtari që është i detyruar t’i përkulet vullnetit mbinatyror
të Zotit.

12
Teologët, shtetin hyjnor (civitas dei) e kishin definuar si bashkësi të
vërtetë e cila i ka tri tipare dalluese kryesore: 1) fatin i përjetshëm; 2)
drejtësia e përjetshme dhe 3) paqja e përjetshme. Ngjashëm me këtë,
teologët e kanë përpunuar edhe teorinë e së drejtës. Sipas tyre, e drejta
paraqitet në tri pikëpamje themelore, si: 1) e përjetshme; 2) hyjnore dhe
3) natyrore njerëzore. Kjo ishte edhe bazë për lindjen e skolastikës
mesjetare.
3.3. Teoria e epokës borgjeze mbi shtetin dhe të drejtën
Kjo periudhë në filozofi quhet „Makiavelizëm“, sipas Nikolla Makiavelit
(1469-1526), i cili konsiderohet si personifikim i rrethanave në Italinë e
shek. XIV dhe XV, e cila asokohe kishte ekzistuar si një shtet, por ishte
zhdukur mu për shkakun se atë e karakterizonte ekskluzivisht krimi,
plaçkitjet, vrasjet, dhunimet dhe me një fjalë, e keqja dhe amorali.. Në
një shtet të tillë, në metropolin e Papës, u ndërruan Aleksandri i VI –
„Borxhiu“, të cilin e quanin „horr i renesancës“. Në oborrin e tij jetonte
Makiaveli, të cilin e kishte për këshilltar. Ai e ka shkruar një vepër të
jashtëzakonshme letrare, e cila pesëqind vjet më vonë u bë bestseller dhe
bëri „Bum“, me titullin „Sundimtari“ apo „Sunduesi“. Bazë e studimit
(mësimit) makiavelist e përmban fjalia: „ qëllimi arsyeton mjetin“, apo me
fjalë tjera do të mund të thuhej: „përmbi kufoma, drejt qëllimit“.
Makiaveli, këtë libër e ka shkruar, fshehurazi, derisa po jetonte në
oborrin mbretëror. Në të ai e përshkruante posaçërisht sundimtarin,
duke theksuar se sundimtari, para botës, gjithmonë përpiqet të duket
ashtu siç , në të vërtetë, nuk është. Kjo sidomos ka të bëjë me situatat,
në të cilat ai përpiqet të jetë i drejtë, human dhe kur përpiqet tu pëlqejë
të gjithëve. P.sh. Makiaveli thotë: „kur sundimtari ia ledhaton fëmijës
flokët“ edhe atëherë përpiqet të arrijë qëllimin, që të fitohet përshtypja se
është i mëshirshëm por, në të vërtetë, atij fëmije, ai do t'ia kishte „hequr“
kokën, sepse edhe ai fëmijë kur të rritet do të paraqet rrezik për fronin e
tij. Makiaveli paraqet kërkesë të shkëlqyeshme për ndarjen e shtetit dhe
së drejtës nga religjioni dhe morali. Ai thotë se këto sfera duhet të
shikohen dhe konsiderohen si fusha të pavarura, në të cilat rasti do të
jetë shkathtësi ekskluzive për të sunduar, kurse forca e sundimtarit e
mbështetur në aftësinë e tij për tu mbajtur në pushtet, (me çdo çmim,
duke mos zgjedhur mjetet).
Sipas Makiavelit, pushteti nuk rrjedh as nga Zoti, e as nuk nxirret nga
imperativi abstrakt i moralit, por krijohet përmes luftës praktike të
interesit të cilën e fitojnë ata që janë më të aftë. Nuk ka traditë antike që
mbështetet në etikë dhe gjithashtu as traditë mesjetare, sepse ajo
politikën e kishte lidhur për teologjie. Sipas tij, shteti vetvetiu është
qëllim. Për sundimtari, politika është mjeshtri sundimi. Sundimtari i pa
aftë nuk duhet të dhimbset, kurse nga sundimtari i aftë duhet pasur
frikë. Shteti është racionalist, sepse ai është krijesë e arsyes dhe vullnetit

13
të sundimtarit. Është i rëndësishëm efikasiteti i zbatimit, e jo morali i
realizimit. Sundimtari, ekskluzivisht vet, është përgjegjës për suksesin
apo mossuksesin e ndërmarrjeve politike. Ka pasur përpjekje që mësimi
Makiavelist të paraqitet n ditën e gabuar, ku „politika fillon aty ku morali
pushon së ekzistuari“ dhe ku „qëllimi e arsyeton mjetin“. Vlerësimet e
njëanshme për Makiavelin janë të gabueshme. Mënyra dhe teknika e
sundimit mund të jenë të dyanshme – të përdorura për qëllimet më
fisnike, po edhe për qëllimet më të errëta. Dhepse në mënyrë profane apo
laike, megjithatë kjo është herë a parë që shteti, e drejta dhe politika
kishin kuptuar këtë, sepse kjo edhe e përjashtoi metafizikën dhe
teologjinë. Kjo ishte edhe paralajmërim për një botë qytetare kapitaliste
të mbështetur në idetë e konkurrencës së lirë, gjegjësisht sundimin e të
lirëve.
Metoda e të menduarit makiavelist ishte krejtësisht empirike, sepse ai
nuk e kishte shpjeguar sundimin teorikisht, por krejt praktikisht. Në
bazë të (empirizmit) përvojave të veta, ai e kishte krijuar teorinë
„praktike“ të „makiavelizmit“ si filozofi të udhëheqjes me shtetin. Për te
ishin të rëndësishme vetëm faktet, e jo kurrfarë gjendjesh mbinatyrore
(metafizike). Sheshazi mund të thuhet se makiavelizmi është etapë në
rrugën e zhvillimit të shoqërisë njerëzore, e cila i përkiste humanizmit
dhe renesancës. Ky drejtim, në zhvillimin e filozofisë, pothuaj, plotësisht
e ka zmbrapsur skolastikën. „Politika fillon aty ku pushon së ekzistuari
morali“ thoshte Makiaveli. Prandaj, doktrina apo mësimi i tij mund të
pranohet në tërësi, sepse e kritikonte kohën në të cilën jetonte vet.
3.4. Teoria natyraliste-juridike e shtetit dhe së drejtës
Teoria natyraliste–juridike u lind me qëllim të shqyrtimit kritik të
përpjekjeve që fenomeni i shtetit dhe së drejtës të sendërtohet nga
ndikimi i faktorëve jashtë historik dhe mbi historik. Filozofët e këtij
drejtimi u përkisnin shkollave të ndryshme, (holandeze – Grocius;
angleze - Hobsi dhe Lloku; franceze – Ruso; gjermane – Kanti), dhe ata
dalloheshin madje edhe për nga zgjidhjet fundamentale, por edhe kishin
hipoteza të përbashkëta. Teoria natyraliste-juridike gjurmonte një sistem
politiko-juridik i cili do të mbështetej në arsye.
Kjo teori, për herë të parë haset në Greqinë Antike, tek filozofët e rrymës
filozofike të sofizmit. Sofistët fillonin nga hipoteza që ekzistojnë dy lloj
ligjesh: 1) ligji natyror (fizis) dhe 2) ligji njerëzor (homos). Sipas tyre, ligji i
natyrës është i përjetshëm dhe i drejtë, kurse nga ky atribut i tij u
përpoqën së shumti që të sendërtojmë parimin që të gjithë njerëzit janë
nga natyra të lirë dhe të barabartë.
Ndërkaq, ligji njerëzor, përkundrazi, është i pa përkryer dhe kalimtar dhe
se së këndejmi, nëse e sanksionon pabarazinë dhe padrejtësinë, duhet
harmonizuar me ligjin natyror. Përmes këtij harmonizimi filozofët e

14
stoicizmit, më vonë, dëshiruan të tregojnë krejt çka ekziston (natyra,
shoqëria dhe njeriu) duhet të barazohet sipas ligjit unik të natyrës
(logos), në të cilin, njëkohësisht është edhe vet kuptimi i botës dhe i jetës
së njeriut. Këto mendime fillestare të filozofëve antik, teoricienët e
Shkollës natyraliste-juridike i përsëritën edhe në fillim të shek. XVI.
Dallimi konceptor i ligjit natyror dhe atij njerëzor, tek ata u kthye në
distinkt apo dallim midis natyrës dhe të drejtës pozitive. Të përbashkët e
kishin vetëm atë se rregullimi i ardhshëm politik është i mundshëm të
shprehet me të drejtat natyrore të njerëzve, (barazia, liria dhe drejtësia),
të cilat ata i theksojnë madje me vet udhëheqjen dhe arsyen tyre e cila
gjithmonë dominon në shoqëri dhe në natyrë, me gjithë të panjohurat e
deritashme, të cilat duhet të kthehen në realitet historik. Rregullimi
politiko – juridik është i bazuar në njohurinë se arsyeja duhet të bëhet
mbret i botës, në mënyrë që e drejta ekzistuese pozitive të harmonizohet
me atë natyrore dhe njeriut t’i kthehet dinjiteti i tij qytetar e t’i hiqet
nënshtrimi nënçmues. Shqyrtimet e mëtejme të shkollës natyraliste –
juridike ishin të mbështetura në koncepcione të ndryshmet natyrës
njerëzore.
Mendimtarët të cilët kishin qëndrim dhe përcaktim egoist (Hobsi),
konsideronin se lirinë e njerëzve duhet frenuar në shkallën më të madhe
të mundshme. Ata mendimtar, të cilët besonin në anët pozitive të natyrës
njerëzore (Ruso) dhe të cilët konsideronin se prona private i ka ndezë
epshet dhe impulset drejt sundimit, theksonin se ky frenin i lirisë
njerëzore duhet të shkojë deri tek kufiri i domosdoshëm ku do të
baraspeshohej forca e individit dhe bashkësisë. Ata, sikurse Konti, të
cilët përpiqeshin që marrëdhëniet midis njerëzve t’i mbështesin në etikë,
përmes të ashtuquajturit imperativ kategorik (“ vepro ndaj të tjerëve
ashtu siç mendon se edhe ata duhet të veprojnë ndaj teje”), konsideronin
se problemi i lirisë duhet të zgjidhet në kuadër të ligjeve të etikës.
Teoria natyraliste – juridike kishte këndvështrimin unik se shteti dhe e
drejta kanë lindur sipas marrëveshjes shoqërore, (njerëzit, për çështje të
sigurisë personale dhe mirëqenies së bashkësisë, kanë hequr dorë nga
ajo pjesë e lirisë, e cila ishte e domosdoshme për ekzistencën e tyre dhe
të bashkësisë si tërësi). Produkt i arsyes, për këtë, do të duhej të jenë
ligjet pozitive. Sipas mendimit të shkollës angleze (Hobsi, Lloku) sistemi
politiko – juridik, përmes dhunës shtetërore-juridike do ta frenonte
natyrën egoiste të qenies njerëzore dhe do ta sillte atë në kufij të sistemit,
i cili mund të jetë monarki absolute (Hobsi) me forcë tiranike të shtetit
dhe mbretit, apo monarki kushtetuese dhe parlamentare (Lloku) me një
ndarje të caktuar të pushtetit dhe me një forcë të kufizuar të vet mbretit.
Pikëpamjet e shkollës franceze janë pak më të ndryshme: Sistemi
politiko-juridik duhet të jetë i rregulluar si sistem i “institucioneve të
mira politike (Ruso), të cilat do të garantojnë të drejtat natyrore të

15
njerëzve dhe tu mundësojnë atyre të drejtën ligjore në kryengritje, nëse
sistemi i tillë nuk e kryen funksioni e vet burimor – të vendosë
marrëdhënie të baraspeshuara ndërmjet forcës së shtetit dhe lirisë së
individit.
Për gjermanin Kont i cili, sipas ithtarëve të tij, ishte themeluesi i vërtetë i
socializmit gjerman, e jo Marksi, qëllimi i përsiatjes mbi shtetin dhe të
drejtën ka qenë bashkësia e njëmendtë njerëzore – duke i vënë në pah
vlerat morale të njeriut..
. . .
Pothuaj të gjithë teoricienët e shkollës natyraliste të së drejtës insistonin
në dy lloj argumentesh. I pari prej tyre, kishte të bënte me njohurinë se
shteti dhe e drejta janë krijesa historike dhe kanë funksion të caktuar
shoqëror dhe se ndërmjet sistemit e lirisë është e nevojshme masa e
arsyeshme e cila mund të realizohet me kontratë shoqërore, me të cilën,
sipas tyre, ka lindur edhe shteti. Në qoftë se këta mendimtarë janë
përpjekur së këndejmi që esencën e shtetit dhe së drejtës ta nxjerrin nga
historia e saj, atëherë ata mund të konsiderohen realistë. Lloji tjetër i
argumentit, sillej mbi historinë, sepse shtetin krejtësisht e konsideronte
si akt të vetëdijes, nga i cili shihet se teoria natyraliste e së drejtës e ka
lëshuar terrenin e historisë reale dhe ka dalë në sferën e idealizmit
politik.
3.5. Teoritë mbi shtetin dhe të drejtën, e epokës e borgjeze
Kjo është periudha e shek. XVII, XVIII dhe gjysma e parë të shek. XIX,
pra nga koha e revolucioneve borgjeze, të cilat ishin ekonomike dhe
politike dhe të cilat e vendosën një mënyrë krejtësisht tjetër të jetës, me
shfaqjen e disiplinave të reja – sociologjisë dhe politikologjisë dhe me
ndarjen e teorisë së shtetit dhe së drejtës në shkencë të veçantë.
Revolucioni Borgjez-Francez i vitit 1789, në Evropë bëri kthesa të mëdha.
Paraqitja e Hegelit si mësues i Marksit, të cilin më vonë Marksi parimisht
e kritikoi dhe u nda me të, ishte jashtëzakonisht me rëndësi. Periudha e
esencializmit, e Hegelit, karakterizohet me atë se Hegeli konsideronte se
me historinë e botës më parë udhëheq filozofia e caktuar e cila në etapa
të ndryshme të përpjekjeve të saj zbaton frymën botërore si dëshmi
absolute të ndodhive të gjithmbarshme.
Shteti dhe e drejta, sipas Hegelit, kalojnë nëpër tri periudha:
1) Despotizmi pariatik (mbretëritë e mëdha orientale të botës së vjetër–
Kina, India, Mesopotamia, Egjipti, ku i lirë është vetëm një, d.m.th.
despoti);
2) Oligarkia antike – në të cilën e lirë është vetëm pakica, d.m.th.
qytetarët.

16
3) Demokracia e perëndimit – ku janë të lirë të gjithë.
Hegeli nuk pretendonte ta ndërtonte shtetin ideal, (siç duhej të ishte),
por të kuptuarit e shtetit real, ( ashtu siç ishte). Organizimin e tij ai e
kuptonte si organizim të lirisë substanciale, d.m.th. uniteti i interesit të
posaçëm dhe të përgjithshëm, me çka nënkuptonte, bashkimin e
interesit të përbashkët dhe individual. Lidhur me këtë Hegeli pohonte se
burokracia është ajo forcë, e cila ka mundësi ta realizojë organizimin e
lirisë substanciale. Ai mbështetej në atë se burokracia – faktorët
shtetëror më së miri e njohin interesin e vet popullit. Këtu Marksi iu
kishte kundërvënë plotësisht Hegelit, sepse sipas tij, burokracia është
një e keqe e madhe e cila shtetin po e shndërronte në pronë.
3.6. Teoritë politike dhe sociologjike mbi shtetin dhe të drejtën.
Në gjysmën e parë të shek. Të XIX ndodhën dy ngjarje të rëndësishme:
1. Formimi i dy shkencave të reja; sociologjisë dhe politikologjisë – nga
filozofia dhe historia e deriatëhershme. Shkenca duhej të bëhej e
dobishme, sipas Ogyst Kontit (1839) do të thotë reale, për dallim nga
antika, e cila sipas tij ishte metafizike - mesjetare, gjegjësisht teologjike.
2. Paraqitja e marksizmit dhe teorisë së tij mbi shoqërinë, i
ashtuquajturi socializëm shkencor.
Që nga Konti ishte rrënjosur ideja se përmes njohjes së ligjeve objektive
të zhvillimeve shoqërore mund të ndërtohet sistemi i të menduarit mbi
ardhmërinë dhe se njeriu, vetëm duhet t’i përshtatet asaj njohjeje.
Shkencës i ishte besuar detyra e koordinimit të ligjeve progresive në
frymën qasjeve metodologjike dhe kërkesave pozitiviste. Mirëpo qëllimi i
vërtetë i “shkencës pozitive” ishte që ta ruaj shoqërinë nga debatet
.revolucionare. Koncesionet ndaj shtresave të shtypura shërbenin për
neutralizimin e opozitës. Filozofia politike liberale e shek. XVIII dhe
gjysmës së parë të shek. XIX, përpiqej që shoqërinë qytetare ta ruaj nga
debatet. Asokohe u zhvilluan teori të ndryshme mbi faktorët.
Varësisht nga ajo se cili nga faktorët konsiderohej vendimtar,
dalloheshin:
1. Teoria psikologjike, e cila fillon nga roli vendimtar i faktorit
psikologjik. Ndarja e njerëzve në lider dhe nënshtetas krijon efekte
psikologjike të një normaliteti;
2. Teoria biologjike, sipas të cilës faktori themelor përmbahet dhe
shihet në konstitucionin biologjik të njeriut. Sipas kësaj teorie, biologjia

17
është ajo që tek njeriu e ka mbjellë prirjen për sundim. Nga kjo
pikëpamje janë zhvilluar variantet e teorive të ndryshme;
3. Teoria organike, i ngjanë pakëz teorisë biologjike, por kjo nuk zhytet
në racizëm. Sipas saj, ndërmjet individit dhe shtetit ekziston një unifikim
organik, i cili vërehet në kushtëzimin funksional, të bazuar në ndarjen e
punës. Sipas kësaj teorie, si çdo organizëm tjetër, edhe ai shtetëror-
juridik zhvillohet dhe zhduket sipas ligjshmërive të njëjta, në bazë të të
cilave ekziston bota tjetër organike.
Ndërkaq, teori sociologjike - juridike mbi shtetin dhe të drejtën mund të
quhen vetëm ato të cilat lindjen e tyre e shpjegojnë më së shumti me anë
të ndikimit të faktorëve shoqëror, pra si rezultat i veprimit të faktorëve
shoqëror.
Të tilla janë teoritë e dhunës dhe solidaritetit;
- Teoria e dhunës fillon nga ekzistimi i klasave në shoqëri, me ç’rast
mendimtarët e kësaj teorie, theksin e tyre e vënin në momentin e
jashtëm të procesit të lindjes së shtetit (dhuna e një grupi ndaj grupeve
tjera, p.sh: fiset nomade ndaj atyre bujqësore). Kështu shteti bëhet
mbiklasor, kurse roli i tij represiv bëhet i karakterit të përgjithshëm
shoqëror.
- Teoria e solidaritetit e pranon ekzistimin e klasave dhe shtresave të
kundërta shoqërore si dhe të grupeve sunduese dhe atyre të nënshtruara
shoqërore. Kundërvënia e grupit gradualisht evoluon dhe kristalizon
interesat e përbashkëta.
Kjo teori ishte e bindur se në shoqëri krijohen spontanisht interesat e
përgjithshme, të cilat pastaj shteti detyrohet t’i mbrojë me mjetet e veta
të dhunës. Këtë rol mbiklasor të shtetit duhet ta kryej, por vetëm në
kuptimin operativ, aparati i nëpunësve të shtetit, (burokracia).
3.7. Teoritë e elitizmit mbi shtetin dhe të drejtën
Teoritë e elitizmit, (shek. XIX dhe XX)), fillojnë nga hipoteza e përbashkët
se të gjitha shoqëritë njerëzore janë ndarë në shoqëri “masive” dhe “elite”
dhe që një gjë e tillë do të vazhdojë përderisa të ekzistojë gjinia njerëzore
(Pareto thotë: “historia nuk është asgjë tjetër përveç se varrezë e elitave”).
Përfaqësuesit e kësaj teorie, elitat i kanë dalluar sipas aftësive të lindura
(psikologjike, biologjike, trashëguese-gjenetike), ose sipas vetive të fituara
( prejardhjes, pasurisë, pozitës, autoritetit, etj.). Si elitën më të
rëndësishme e kanë spikatur elitën politike, sepse ajo udhëheq me
shtetin dhe ka ndikimin më të madh në shoqëri.

18
Përfaqësuesit më të rëndësishëm të teorisë së elitizmit janë:
Vilfred Pareto i cili, për radhitje në elitë, si kriter e merr suksesin në
jetë. Sipas tij, socializmi ua siguron suksesin atyre që vijnë nga klasat
dhe e konsideron atë si më të mirin për emancipimin (edukimin) e
klasave;
Robert Mihels, i cili e ka formuluar “ligjin e hekurt të oligarkisë”. Ai
thotë: “Çdo organizim, sidomos ai politik, në momentin kur krijohet,
tjetërsohet në strukturë të veçantë. Arsyeja e kësaj është se ndodhë
ndarja e punës, e cila në problematikën e organizimit politik futë
problematikën e tjetërsimit të interesave të posaçme.;
Jozef Shumpeter, i cili e ka dhënë definicioni për demokracinë si “qeveri
e popullit”. Ai nuk ishte në anën e pluralizmit politik. Më tepër e
përfaqësonte tezën se: “nga zgjedhësit – elektorati përzgjidhet elita e cila
duhet të udhëheq, sepse masa nuk mund të nxjerr vendime;
Rejmon Aron, i cili e përshkruan elitën politike si “kategori të
ndryshme të qeverisësve”, kurse ato kategori, thotë ai, mund të jenë “të
ndara” dhe “të bashkuara”. Elita e ndarë është karakteristikë e vendeve
të zhvilluara industriale në të cilat ekziston pluralizmi demokratik, kurse
elita e bashkuar gjendet në vendet me organizim totalitar politik.
Kapitulli II
SHTETI SI ORGANIZATË JURIDIKE DHE POLITIKE
1. Shteti si organizatë juridike
Shteti është organizatë juridike dhe kjo vërehet menjëherë porsa t'i hyhet
studimit të tij, sidomos studimit në kuptimin juridik. Pra, shteti, nga
shumë pikëpamje është organizatë juridike, por ne këtu do t'i përmendim
tri pikëpamje të cilat atë e vërtetojnë si organizatë juridike.
Së pari, shteti është organizatë juridike për arsye se ai e krijon të drejtën
dhe e zbaton atë, gjegjësisht thënë më saktë ai e garanton zbatimin e së
drejtës me anë të sanksioneve të tij. Shteti, në të vërtetë, nuk e krijon vet
drejtpërdrejt tërë të drejtën, sepse këtë e krijojnë edhe subjektet tjera.
Mirëpo, shteti gjithmonë dhe në mënyrë të pavarur vendos për zbatimin e
sanksioneve të tij mbi shkeljet e normës publike, me çka ai normën
përkatëse edhe e bënë normë juridike dhe kështu në mënyrë indirekte
merr pjesë në krijimin e saj edhe atëherë kur ai nuk është krijues i
drejtpërdrejtë i normës. Por, kjo çështje ne tash këtu nuk na intereson,
sepse me këtë lëndë merret Teoria e së Drejtës;

19
Së dyti, shteti është organizatë juridike edhe për faktin se ai është i
organizuar me ndihmën e normave juridike që do të thotë me normat të
cilat e rregullojnë organizatën e shtetit (d.m.th. me të cilat është
rregulluar se cilat janë organet e tij, si janë ato organe të formuara, në
çfarë marrëdhëniesh reciproke qëndrojnë ato dhe cilat janë kompetencat
e tyre) – normat juridike. Kur themi normat juridike, atëherë me këtë
mendojmë se këto janë normat të cilat i sanksionon shteti me anë të
monopolit të tij të dhunës fizike. Në realitet, këtu del se të gjitha normat
mbi organizimin e shtetit nuk mund të jenë norma juridike, sepse
pikërisht normat mbi organet më të larta shtetërore, organet sovrane,
nuk mund të jenë norma juridike për arsye se mbi këto organe nuk
mund të aplikohet sanksioni shtetëror, sepse këto organe vet duhet t’i
aplikojnë sanksionet ndaj organeve tjera më të ulëta se vet. Merre me
mend sikur organet e larta shtetërore të ishin të organizuara ashtu që të
zbatonin sanksione shtetërore ndaj njëri tjetrit, ashtu që asnjë prej tyre
të mos jetë sovran?! Por, nëse kjo edhe mund të paramendohet
teorikisht, në praktikë do të kishte qenë e pamundur të zbatohet deri në
fund, sepse në raste të caktuara për shkak të nevojës së plotfuqisë, më
në fund një organ do të ishte e domosdoshme të jetë sovran. Një dobi
praktike nga kjo, ndoshta do të ishte , sepse do të mund të zvogëlohej
masa e sovranitetit të ligjit me çka kufizohet pushteti i ligjvënësit.
Mirëpo, as kjo tashti këtu nuk na intereson. Për ne është e rëndësishme
të cekim se shteti, praktikisht, është i organizuar përmes së drejtës; dhe
Së treti, shteti është organizatë juridike edhe për faktin se kjo veprimtari
apo aktivitet i tij është i definuar me anë të së drejtës. Kur e themi këtë,
atëherë dëshirojmë qartazi që veprimtarinë e shtetit ta dallojmë nga
organizimi i tij. E drejta e rregullon organizimin e shtetit. Mirëpo, organet
shtetërore, të cilat veç janë formuar njëherë, atëherë ata edhe duhet të
punojnë diçka dhe të veprojnë.
Kur themi se e drejta e përcakton veprimtarinë e shtetit, gjegjësisht
organeve të tij, atëherë nuk mendojmë të themi se ajo e rregullon vetëm
organizimin, por se e cakton edhe përmbajtjen, që do të thotë atë se çka
kanë për të punuar. Dhe me të vërtetë organet shtetërore në veprimtarinë
e vet kryejnë dy lloj aktesh – aktet materiale dhe aktet juridike.
Përmbajtja e të dy llojeve të akteve është e caktuar përmes së drejtës, që
do të thotë me akte paraprake juridike. P.sh. kur ligjvënësi miraton ligje,
atëherë ai e bënë atë që ia ka caktuar një akt paraprak juridik –
kushtetuta., ose kur gjykata nxjerr aktgjykimin, ajo e bënë atë që
paraprakisht ia ka caktuar ligji, etj.

20
2. Qëllimi i shtetit
Nën ndikimin e synimeve të kohës që shoqëria të ngritët mbi shtetin, rusi
Korkunov dhe francezi Gigui kanë spikatur teorinë se shteti nuk është as
objekt, e as subjekt, por marrëdhënie juridike apo edhe një varg
marrëdhëniesh, mbështetja e të cilit është vartësia e ndërsjellë individit,
grupeve shoqërore dhe institucioneve publike, me ç’rast organet
shtetërore nuk i shërbejnë shtetit për shoqërisë. Kësaj teorie i shihet për
të madhe sepse e ka nënçmuar shtetin dhe primatin e tij që ta zbutë
egon dhe mospajtimet të cilat dominojnë në shoqëri.
Nocioni i qëllimit të shtetit, mund të definohet në mënyra të ndryshme.
Subjektivisht, qëllimi i shtetit definohet si detyrë e tij (dhe së drejtës) të
cilën ia shtron ai i cili e krijon dhe e ruan dhe mirëmban. Subjektivisht,
qëllimi i shtetit definohet si rol apo ndikim që shteti (dhe e drejta) e ka në
shoqëri.
Qëllimi i shtetit në rastin e parë nënkupton detyrën të cilën shteti “duhet
ta kryej” realisht në shoqëri, kurse në rastin e dytë, ndikim, çfarë në të
vërtetë shteti “e ka realizuar” në shoqëri.
Së këndejmi, nocioni normativ mund të dallohet nga nocioni faktik i
qëllimit të shtetit. Mirëpo duhet pasur parasysh se, kuptimin subjektiv,
qëllimi i shtetit në nuk mund të përkufizohet si detyrë e tij, por si diç që
ai e realizon nga detyrat e veta duke vepruar dhe ndikuar në shoqëri.
Këtë qëllim, ndonëse në masë të ndryshme, secili shtet dhe gjithmonë e
realizon, sepse po të ishte ndryshe atëherë ai edhe do të pushonte së
ekzistuar. Në teori, qëllimi i shtetit gjithashtu përkufizohet në mënyrë
sintetike dhe analitike. Sipas mënyrës së parë, shteti e ka vetëm një
qëllim i cili realizohet përmes një vargu të tërë qëllimesh të ndryshme
konkrete. Me fjalë tjera, qëllimi i shtetit definohet sipas tërësisë
shoqërore.
Sipas mënyrës së dytë, më tepër shikohet në ligjet konkrete të cilat
definohen si qëllime të shtetit. Në kuadër të mënyrës sintetike, ekzistojnë
dy grupe kryesore të teorive moniste mbi qëllimin e shtetit. Të parës i
përkasin ato pikëpamje të cilat konsiderojnë se qëllimi i shtetit është
mbrojtja e interesave të përgjithshme shoqërore; të mirat e përgjithshme,
mirëqenia e përgjithshme, solidariteti, etj. Grupit të dytë i takojnë ato
pikëpamje sipas të cilave qëllimi themelor apo i vetëm i shtetit është
mbrojtja e interesave të posaçme shoqërore, në mesin e të cilave vend të
veçantë ka interesi klasor. Në kuadër të mënyrës analitike ekzistojnë
gjithashtu disa teori dualiste, do të thotë teori pluraliste mbi qëllimin e
shtetit. Sipas kësaj mënyre, shteti ka disa qëllime.

21
Veprimet e shtetit këtu duhet ndarë nga qëllimet e tij, pra veprimtarinë e
shtetit si grup i të gjitha veprimeve konkrete të organeve shtetërore, të
cilat ndërmerren për realizimin e qëllimit themelor të shtetit.
Veprimtaritë e shtetit janë të shumta, të llojllojshme dhe secila prej tyre i
ka qëllimet e afërta dhe të largëta, të cilat shpeshherë është shumë
vështirë të ndërlidhem me qëllimet themelore të shtetit. Mirëpo,
prapëseprapë, kjo nuk do të thotë se veprimtaritë e tilla janë të
paqëllimta. Çdo veprimtari e organit shtetëror e ka qëllimin e vet konkret,
i cili së bashku me qëllimet tjera e përbënë qëllimin unik të shtetit. Këto
qëllime të posaçme janë të renditura në pikëpamje hierarkike dhe në
shkallë paralele me shkallët tjera të organeve shtetërore dhe shkallën e
akteve private. Veprimtaria e shtetit, në këtë zinxhirë paraqet mjetin për
realizimin e qëllimit të shtetit, derisa qëllimi i shtetit personifikon lidhjen
dhe bashkimin e të gjitha veprimtarive shtetërore.
3. Rregullimi shtetëror – juridik
Rregullimi shtetëror – juridik vetvetiu paraqet një sistem shkëlqyeshëm
të formuar me elemente të llojllojshme, ku çdonjëri nga ato elemente e ka
funksionin e vet; si p.sh. organet shtetërore si pjesë të organizatës
shtetërore apo aktet juridike si pjesë të sistemit juridik paraqesin
bartësin e funksioneve parciale. Sikurse që struktura e sistemit të
tërësishëm shtetëror – juridik është tërësi e pjesëve, ashtu edhe
funksioni i kësaj krijese është vetëm tërësi e funksioneve parciale të
ndërlidhura reciprokisht dhe të koordinuara mirë, ku funksionet e disa
pjesëve shkrihen në një tërësi. Organet janë ekzekutuese apo zbatuese të
pjesës së caktuar të aktiviteteve shtetërore. Funksionet e diferencuara
këtu imponojnë nevojën e ekzistimit të organeve të specializuara përmes
të cilave kryhen këto funksione. Përmes veprimtarive shumë konkrete, të
ndërlidhura në mënyrë të harmonishme, në formë të akteve materiale
dhe juridike, kryhet aktivitet shumë voluminoz. Në këtë mënyrë, sistemi
shtetëror – juridik është vepër e formuar, një sistem specifik i
elementeve, ku vjen në shprehje parimi i konsolidimit të funksionit të
përgjithshëm në bazë të funksioneve parciale. Në këtë pikëpamje, sistemi
shtetëror – juridik është vetëm rast i veçantë i një dukurie të
përgjithshme, e cila është karakteristike për të gjitha krijimet dhe
përgjithësisht për të gjitha sistemet sidokudo të formuara, të numrit të
caktuar të pjesëve përbërëse.
Sistemi shtetëror-juridik, me funksionin e tij specifik, ushtron ndikim të
caktuar të domosdoshëm në shoqëri, gjegjësisht brenda shoqërisë
globale. Në këtë funksion vërehet raporti i caktuar i sistemit shtetëror-
juridik dhe shoqërisë në të cilën ekziston ai sistem. Kjo krijesë rrjedh nga
shoqëria dhe vepron në shoqëri duke iu kthyer asaj dhe duke ushtruar
ndikimin e vet. Funksioni tregon rolin, destinimin dhe efektet e plota të
ekzistimit të këtij “produkti”. Nëse dihet se ligjshmëritë, në përgjithësi,

22
janë rregull dhe nevojë e ndërlidhjes dhe ndikimit të ndërsjellë të dy a më
tepër dukurive, atëherë rezulton se vet funksioni, si dinamizëm i
tërësishëm, në funksionimin e sistemit shtetëror-juridik, i cili prodhon
edhe pasoja të caktuara për shoqërinë, na paraqitet si një fenomen
objektiv i shoqërisë. Në të vërtetë paraqitet “pjesa” e ligjshmërisë së
ndërlidhjes së këtyre dy entiteteve, të cilat zënë vendin e palëve në
relacionin përkatës dhe së këndejmi edhe vet funksioni paraqitet si një
fenomen objektiv shoqëror. Ky objektivitet paraqet pikën fillestare për
kritikën e të gjitha dispozitave metafizike, mistifikuese dhe antropomorfe
të funksionimit të sistemit shtetëror-juridik (të cilat, funksionin e
definojnë si “një qëllim” apo si një varg “qëllimesh” e të ngjashme.).
4. Marrëdhënia e shtetit dhe së drejtës
Definicioni i “shtetit” , për shkak të llojllojshmërisë së materies që
zakonisht e karakterizon këtë term, shumë është vështirësuar. Kjo fjalë
nganjëherë përdoret në kuptimin shumë të gjerë të saj, ashtu që
ndonjëherë nënkupton edhe “shoqërinë” si të tillë, apo edhe ndonjë forme
speciale të “shoqërisë”. Mirëpo, kjo fjalë, gjithashtu njësoj shpesh
përdoret edhe në kuptimin e saj të ngushtë, që nënkupton një organ të
posaçëm shoqëror, p.sh. qeverinë apo qytetarët, “kombin”, apo edhe
territorin e tyre të banimit. Gjendja e pakënaqshme e teorisë politike, e
cila është në thelbin e teorisë së shtetit, në masë të madhe rrjedh nga
andej, sepse mendimtarët dhe hartuesit e ndryshëm diskutojnë për
probleme shumë të ndryshme me të njëjtin emër, e madje i njëjti
hartues pa vetëdije përdorë të njëjtën fjalë, por me domethënie të
ndryshme. E drejta pozitive në pikëpamje empirike na paraqitet në formë
të sistemeve shtetërore-juridike, të cilat janë të lidhura njëri me tjetrën
përmes sistemit ndërkombëtar. Pra, nuk ka të drejtë absolute, por
ekzistojnë vetëm sisteme të ndryshme të normave të së drejtës – angleze,
franceze, amerikane, e drejta meksikane, etj. - sferat e vlefshmërisë të së
cilave janë të kufizuara në mënyrë shumë karakteristike dhe mund t’ia
shtojmë kësaj edhe tërësinë e normave për të cilat po flasim si e drejtë
ndërkombëtare. Për tu definuar e drejta, nuk është e mjaftueshme të
paraqitet vetëm dallimi ndërmjet të ashtuquajturave norma juridike dhe
normave tjera të cilat e rregullojnë sjelljen e njerëzve, por duhet
gjithashtu të shpjegojmë se cila është natyra specifike e këtyre sistemeve
të normave të cilat paraqesin manifestimin empirik të së drejtës pozitive,
si janë ato të kufizuara ndër veti dhe në çfarë marrëdhëniesh qëndrojnë
ato. Ky pra është problemi që paraqet shteti si një fenomen juridik dhe
detyra e teorisë së shtetit është që, si degë e teorisë së të drejtës, ta
zgjidh këtë problem.
Për çështjen e shtetit si person, ekzistojnë tri sisteme: shteti si funksion i
thjesht; shteti si person juridik, gjegjësisht si qenie e gjallë apo si individ
dh më në fund shteti si bashkësi. Dy të parat janë të pamjaftueshme,

23
madje edhe kontradiktore. Shteti është më tepër se fiksion, qoftë ai i
krijuar nga doktrina apo nga vet ligji. Ky pohim është i pasaktë edhe për
bashkësitë e zakonshme ndonëse për to mund të thuhet pa ndonjë
kontradiktë. Edhe shteti dikur konsideronte se mund të formojë lirisht
shoqata, apo së paku në pikëpamje juridike t’i mundësojë ato. Mirëpo,
kur është fjala për vet shtetin, këtu bie në rreth vicioz, (pra shteti jep
ligjin, kurse ligji e krijon shtetin). Në të vërtetë, shteti është një
marrëdhënie juridike, por nëse do edhe “organizëm shoqëror” sikurse
edhe çdo shoqatë, por kur është fjala tek shoqata atëherë kemi do lloje të
tilla.
Njëri lloj i tyre është i krijuar lirisht nga ana e individëve, me qëllim që të
arrihet dobia e caktuar; tregtare, shkencore, etj dhe këto janë shoqata të
zakonshme. Lloji i dytë i tyre, mund të thuhet, janë shoqatat e
kushtëzuara nga vet natyra, e këto janë shoqatat e quajtura natyrore apo
të nevojshme, siç është familja ose shteti dhe të cilat rezultojnë nga vet
natyra e njeriut, prej nga rrjedh edhe vet emri i kësaj “organizate”, me të
cilin shpesh sot pykëzohen këto, për dallim nga shoqatat e kontraktuara.
4. Funksioni publik i shtetit
Nocioni i shërbimit publik, shkurtimisht, mund të përshkruhet apo të
shprehet kështu: ky shërbim është veprimtari nënkupton çdo veprimtari
kryerjen e së cilës, drejtuesit e saj duhet ta rregullojnë, sigurojnë dhe
kontrollojnë. Meqenëse ky është i rëndësishëm dhe i domosdoshëm për
zhvillimin e ndërvarësisë shoqërore si i tillë mund të jetë plotësisht i
siguruar vetëm me ndërmjetësimin e forcës të cilën e disponojnë
drejtuesit e tij.
Karakteri objektiv i shërbimeve publike; ligji mbi shërbimin publik, i cili
është vetëm pranim dhe zbatim i obligimit të përgjithshëm dhe i cili u
imponohet drejtuesëve; karakteri i përbashkët i të gjitha akteve
administrative, sepse të gjitha ato kanë për qëllim shërbimin publik, janë
tri elementet themelore të sistemit.
Udhëheqësit dhe nëpunësit nuk janë tashmë zotëri apo patronë, të cilët
nënshtetasve ua imponojnë pushtetin sovran apo sundimin
(imperiumin), as organ i personalitetit kolektiv i cili komandon. Pra ata
tashmë vetëm udhëheqin me punët e përbashkëta.
6. Natyra juridike e ekzistimit të shtetit
Një organizatë, për tu konsideruar shtetërore, është e domosdoshme që
ta vendosë sovranitetin e vet të plotë në tërë territorin e saj.

24
Kjo do të thotë se shtetin e përcaktojnë këto tri elemente në vijim:
1. territori;
2. popullsia; dhe
3. pushteti sovran.
Disa teoricienë të drejtësisë konsideronin se është e domosdoshme që
shteti ta ketë edhe elementin e katërt, i cili është njohja ndërkombëtare.
Dominoi mendimi se për ekzistimin e shtetit nuk është e domosdoshme
njohja ndërkombëtare, sepse shteti mund të ekzistojë edhe pa njohje
ndërkombëtare, siç ishte rasti me ish Jugosllavinë, pas shkatërrimit të
RSFJ.
Sa u përket elementeve të përmendura, është me rëndësi të theksohet se
për ekzistimin e shtetit është i nevojshëm ekzistimi kumulativ i të tri
elementeve së bashku. Në rast se do të mungonte njëri nga të tri
elementet, atëherë shteti nuk mund të ekzistojë. Por edhe sikur shteti,
me humbjen e njërit prej elementeve, të pushonte së ekzistuari, prapë
vështirë është të supozohet se mund të shuhet edhe popullsia e tërë.
Kurse po të kihet parasysh se, sipas të drejtës ndërkombëtare, përdorimi
i dhunës është i ndaluar si mjet i zgjidhjes së marrëdhënieve
ndërkombëtare, atëherë është gjithashtu vështirë të supozohet se edhe
territori i shtetit mund të humbet. Pra, mund vetëm të bëhet fjalë për
pushimin e ushtrimit të pushtetit efektiv në tërë territorin dhe hapësirën
shtetërore. Kështu ishte rasti edhe me shkatërrimin e Jugosllavisë. Në
rasti e saj, fjala ishte për ndryshime esenciale dhe gjithëpërfshirëse dhe
të cilat sollën deri tek pushimi i funksionimit të sistemit juridik si sistem
i institucioneve të përbashkëta. Ndryshimet e atij lloji patën për pasojë që
pushteti efektiv nuk arriti deri tek të gjitha pjesët e territorit jugosllav
dhe kështu qeveria e saj nuk funksiononte për tërë popullsinë dhe në të
gjitha njësitë federale apo republikat e saj. Ndonëse natyra juridike e
kontinuitetit të shtetit nuk e ka mbështetjen e saj në asnjë normë të
brendshme apo të së drejtës ndërkombëtare dhe pavarësisht nga ajo se
kontiniuteti është vetëm një konstruksion teorik, i cili është nxjerrë nga
disa parime të së drejtës ndërkombëtare, prapëseprapë kontinuitet i
ekzistimit të shtetit ka rëndësi, madje fortë të madhe, sepse përmes tij
sigurohet vazhdimësia e së drejtës dhe nuk lejohen çfarëdo ndryshimesh
kundërligjore, të cilat do të mund të sillnin në pyetje sigurinë juridike të
shtetit si subjekt i së drejtës ndërkombëtare.
7. Struktura e pushtetit shtetëror
Shteti si organizatë e cila disponon me monopolin legjitim të dhunës në
shoqëri, konstituohet në atë moment kur të ketë arritur që ta vendos
sovranitetin e vet në territorin e caktuar. Në këtë kuptim, lirisht mund të

25
themi se sovraniteti është vetëm shprehje juridike e monopolit të dhunës
fizike dhe se për ekzistimin faktik të një shteti mjafton dominimi në atë
pjesë të territorit gjeofizik dhe gjeopolitik, të cilin mund ta mbulojë ai
monopol.
Struktura e pushtetit politik përfshinë tri elemente si vijon:
1. organizimin e pushtetit në hierarkinë shtetërore;
2. sovranitetin; dhe
3. organet shtetërore.
7.1. Organizimi i pushtetit në hierarkinë shtetërore
Dëshira sunduese në shtet, diferencohet me vendosjen e organizimit të
pushtetit, përmes pushtetit ligjvënës, , ekzekutiv dhe atij legjislativ. Kjo
ndarje, njëherazi shprehë edhe strukturën e pushtetit në nivelin
shtetëror.
Organizimi i saj është i tillë që siguron zbatimin e vullnetit udhëheqës në
mënyrë unike, por nga aspektet e ndryshme. Pushteti ligjvënës këtë
vullnet legjitim e shprehë në mënyrë imperative (komanduese) dhe ia
siguron këtij edhe mbrojtjen në rast se ky nuk respektohet. Pushteti
ekzekutiv ka për detyrë të zbatojë projektet apo paramendimet e tij,
kurse pushteti legjislativ ka për detyrë ta bëjë kontrollin dhe të shqiptojë
aktgjykimet mbi ato sjellje, të cilat nuk janë në harmoni me sjelljet e
projektuara apo të paramenduara. Në këtë mënyrë pushteti shtetëror
siguron integritetin dhe se çështja e mekanizmave organizativ të
ekzekutimit të tij, qëndron vetën në atë se a do të zhvillohet ai proces në
mënyrë demokratike (sipas vullnetit të popullit) apo në mënyrë
automatike (sipas vullnetit të individit).
7.2. Sovraniteti i pushtetit shtetëror
Sovraniteti në pikëpamje etimologjike,(nga frëng. Souverain-i pakufizuar,
kulminant, i pavarur; sovereignty, souverainete, souveranitat; kurse
shprehja jonë me të njëjtën domethënie është: supremitet apo
kryekomandë, gjithnjë e më rrallë haset), paraqet atributin (cilësinë) e
shtetit si subjekt i së drejtës ndërkombëtare, i cili ushtron pushtet ndaj
popullit në territorin e vet shtetëror. Sovraniteti, „de fakto“ dhe „de jure“
do të thotë ushtrim i pushtetit, prej nga rezulton edhe kompetenca e tij
që ai pushtet tu urdhërojë personave në territorin e vet. Në bazë të atyre
kompetencave, ushtrimi i pushtetit është i pavarur nga çdo pushtet
tjetër. Pushteti në shtet është i lirë në vendimmarrje, kurse pushtetit të
lartë si të tillë, parimisht i nënshtrohen të gjithë personat dhe gjërat që
gjenden në territorin e caktuar. Nocioni i sovranitetit në bashkësinë
moderne ndërkombëtare, i kuptuar si nocion juridik, nuk është absolut..
Pushteti liria dhe pavarësia e subjektit sovran ndërkombëtar nuk janë të

26
pakufizuara. Kur nocioni i sovranitetit përdoret në të drejtën
ndërkombëtare, edhe atëherë ai ka kufizime të domosdoshme sipas
sistemit objektiv ndërkombëtarë me vet faktin se ekziston e drejta
ndërkombëtare publike. Krahas kufizimeve të cilat, nocionit të
sovranitetit, ia imponon e drejta zakonore ndërkombëtare, subjektet edhe
matej kufizohen sipas çdo zotimi të detyrimeve kontraktuese.
Në doktrinën e teorisë dhe praktikës së të drejtës ndërkombëtare, krahas
shprehjes sovranitet, na paraqitet edhe shprehja pavarësi, nganjëherë si
sinonim, kurse nganjëherë edhe si e paqartë në relacion me shprehjen
sovranitet. Në periudha të ndryshme historike, ai bartës i sovranitetit,
paraqitet sovrani, (monarku) apo shtresa e caktuar shoqërore, p.sh.
aristokracia, proletariati apo edhe tërë populli.
Me përdorimin e shprehjes sovranitet, në marrëdhëniet ndërkombëtare,
shpesh dëshirohet të theksohet e drejta e subjektit të së drejtës
ndërkombëtare për vendosje të lirë, jo vetëm në kuadër të rregullimit të
vet të brendshëm ekonomik, shoqëror dhe politik, por edhe për politikën
e tij të jashtme për hyrje në lidhje të ndryshme ndërkombëtare, në
organizata ndërkombëtare, nënshkrimin dhe ratifikimin e marrëveshjeve
ndërkombëtare, dhe tërë këtë, natyrisht, në suaza të kufizimeve
eventuale tashmë ekzistuese.
Shprehja sovranitet, në praktikë dhe në doktrinë përdoret në shenjë të
tërësisë së të gjitha të drejtave, të cilat subjekti juridik-ndërkombëtarë i
ushtron pikërisht për faktin se e posedon atributin e sovranitetit;
nganjëherë, ndërkaq, edhe dallohen disa të drejta të cilat e përbëjnë
sovranitetin. Nga tërësia e të drejtave sovrane, disa prej tyre mund të
ndahen, gjegjësisht subjekti, me marrëveshje, mund të heq dorë nga ato.
Prandaj, edhe mund të thuhet se, në këtë kuptim, sovraniteti nuk është i
pandashëm.
Sovranitetin si monopol të dhunës shtetërore mund ta ndajmë në: 1. të
brendshëm; dhe 2. të jashtëm.
Sovraniteti i brendshëm ekziston atëherë kur pushteti shtetëror vepron
në mënyrë efektive në tërë territorin e vet dhe nëse ka sukses që ta
zbatojë në praktikë vullnetin e vet politik.
Sovraniteti i jashtëm ekziston atëherë kur shteti është i pranuar nga
bashkësia ndërkombëtare dhe nëse arrin ta ruaj integritetin e vet
territorial si subjekt i pavarur i së drejtës ndërkombëtare si dhe të
udhëheq politikën, për të cilën përcaktohet, por pa përdorimin e dhunës
së shteteve tjera.
Nga aspekti formal-juridik, sovraniteti është i pakufizuar ashtu që nuk
ekziston pushtet më i lartë se ai i cili është themeluar në shtet. Duke
disponuar me monopolin e detyrimit fizik, shteti, lirisht dhe pa kufizim,

27
mund të nxjerr vendimet e veta, të cilat janë në interesin e klasës
udhëheqëse, gjegjësisht grupit udhëheqës. Sa i përket aspektit faktik të
sovranitetit, në marrëdhëniet ndërkombëtare, sovraniteti shtetëror i
shtetit kushtimisht është i pakufizuar. Mirëpo, vet fakti se shteti është
subjekt i së drejtës ndërkombëtare, nënkupton se shteti një pjesë të
sovranitetit të vet e bartë në bashkësinë ndërkombëtare. Me këtë, ajo
njëherazi është e obliguar që të respektojë rregullat e së drejtës
ndërkombëtare, sidomos ato që kanë të bëjnë me mbrojtjen e të drejtave
dhe lirive themelore të njeriut.
Shteti, krahas sovranitetit shtetëror mund të ketë edhe: 1) sovranitetin
popullor dhe 2) sovranitetin nacional.
7.2.1. Sovraniteti popullor.
Sovraniteti popullor, në kuptimin e ngushtë të fjalës, mund të kuptohet
si pushtet i popullit (pushtet popullor) në një shtet. Kjo pra është formë e
vullnetit të lirë të popullit për ta vendosur pushtetin që atij i përgjigjet
(konvenon) më së tepërmi, gjë që është plotësisht në harmoni
(kompatibile) me nocionin e demokracisë. Këtë pushtet populli mund ta
realizojë me anë të përcaktimit të tij të lirë për të, e në të cilin dëshiron të
jetojë, si dhe ka të drejtë që me anë të kryengritjes revolucionare ta
largojë regjimin i cili nuk i përgjigjet interesave të tij.
7.2.2. Sovraniteti nacional
Sovraniteti nacional nënkupton të drejtën kombit të caktuar në shtetësi
në bazë të veçorive historike, religjioze, etnike, kulturore dhe veçorive
identifikuese gjuhësore dhe zakonore. Periudha mesjetare e zhvillimit të
shtetit ka shënuar ekzistimin e kombit-shtet. Ajo periudhë ka
përfunduar në fund të shek. XIX dhe në fillim të shek. XX.
Përfaqësuesit e ideologjisë së sovranitetit nacional, theksonin nevojën e
mëvetësisë apo vetekzistencës së kombit në shtete multinacionale, gjë që
më tepër përkon me formën konfederate sesa me atë federale të rregullit
shtetëror.
7.3. Organet e shtetit (shtetërore)
Organet shtetërore paraqesin personifikimin e shtetit, sepse shteti
përmes tyre e realizon konstituimin e vet. Këto organe mund të
klasifikohen në mënyra të ndryshme, varësisht prej kritereve të cilat janë
të lidhura për grupesh dhe politikash të ndryshme, të cilat përmes tyre
edhe realizohen.
Organet shtetërore më së shpeshti ndahen në llojet si vijon:

28
7.3.1. Organet kolektive inoks
Kjo është një ndarje sipas mënyrës së realizimit të funksionit udhëheqës
në shtet, varësisht prej asaj se a e realizon rolin udhëheqës individi apo
organi kolektiv. Në rast se pushtetin e ushtron organi kolektiv (p.sh.
kryesia, qeveria, etj.), vendimet nxjerrën me shumicën absolute,
shumicën e kualifikuar apo relative të votave të anëtarëve të pranishëm
(kuorumit).
Në rast se pushtetin e ushtron organi inoks, atëherë kjo nënkupton se në
krye të organit është individi dhe ai individ nxjerr vendimet, (p.sh.
kryetari, ministri, etj.).
7.3.2. Organet demokratike dhe burokratike
Sipas këtij klasifikimi, organe demokratike janë ato të cilat në funksion
apo në pushtet arrijnë përmes zgjedhjeve demokratike, kurse organet
burokratike vijnë në pushtet përmes emërimit (instalimit).Krahas kësaj,
këto organe dallohen edhe për nga mënyra e realizimit të metodës së
punës së organeve shtetërore. Pra, me vet faktin se janë emëruar nga
dikush, organet burokratike, për punën e vet raportojnë dhe i përgjigjen
atij që i ka emëruar, ndërsa organet demokratike kanë një përgjegjësi
shumë më të gjerë.
7.3.3. Organet politike dhe profesionale
Sipas kësaj ndarjeje apo klasifikimi, organet politike janë ato të cilat e
përcaktojnë politikën e shtetit (shtetërore). Këto organe mund të jenë të
zgjedhura, por edhe të pazgjedhura, gjegjësisht profesionale dhe amatore.
Organet profesionale janë të përbëra nga njerëzit të cilët në ushtrimin e
funksioneve të tyre mbeten për një periudhë të caktuar kohore (periudhë
zgjedhore e cila mund të zgjatë një vit, dy, katër, tetë vite, etj.)
Organet profesionale, nga organet politike, dallojnë sipas mënyrës së
zgjedhjes. Këta janë njerëz, të cilët punën e tyre e bëjnë për organet
politike.
Është rregull që organet politike të zgjedhën kurse ato profesionale
emërohen.
7.3.4. Organet vendimmarrëse dhe ekzekutive
Në këtë klasifikim bëjnë pjesë organet e pushtetit të cilat nxjerrin
vendime si dhe ato të cilat i zbatojnë, konkretizojnë dhe realizojnë
vendimet e organit shtetëror. Sipas këtij klasifikimi, organet politike,

29
civile dhe kolektive jenë vendimtare, ndërsa organet ekzekutive janë
organe inokos (të pavarura), të armatosura dhe organe profesionale.
7.3.5. Organet e armatosura dhe organet civile
Organe të armatosura jenë ato organe të cilat disponojnë me forcën e
armatosur, gjegjësisht ato të cilat disponojnë me shtrinë dhe policinë.
Këto janë organe të cilat zbatojnë dhunën brenda shtetit.
Organet civile (qytetare) janë organe të armatosura. Në to bëjnë pjesë
organet shtetërore të cilat kryejnë punët civile, ato nuk disponojnë me
dhunën e drejtpërdrejtë, që do të thotë se dhuna nuk është e pranishme
gjatë punës së këtyre organeve.
Kapitulli III
HYRJE NË SHKENCËN E DREJTËSISË
1. Nocioni i së drejtës
Kur studiohet e drejta apo drejtësia, atëherë para së gjithash, me
shprehjen e drejtë apo drejtësi përfshihet zakonisht jo vetëm e drejta në
kuptimin e ngushtë të fjalës por edhe diçka më tepër, pra përfshihet si
vijon: shteti. kur thuhet e drejtë atëherë me vetë këtë njëherazi thuhet
edhe shtet, sepse siç do të shohim më vonë, së pari, shteti dhe e drejta
janë ngushtë të lidhura dhe dukuri të pandashme shoqërore. Prandaj,
kur themi së në fakultetin e drejtësisë mësohet apo studiohet e drejta, ne
me të vërtetë vetëm jemi shprehur shkurt, sepse e drejta nuk mund të
mësohet ndarazi nga shteti. Pra realisht së bashku studiohet shteti dhe e
drejta. Pra në fakultetin juridik dhe në fakultetin e shkencave
kriminalistike mësohen shteti dhe e drejta apo shkencat mbi shtetin dhe
të drejtën. Ato shkenca janë shkenca shtetërore – juridike apo thënë
shkurt shkenca juridike.
2. Ndarja apo klasifikimi i shkencave juridike.
Shkencat juridike mund të ndahen në dy grupe themelore:
1. Shkencat pozitive – juridike, të cilat si të tilla studiojnë:
a. Cilëndo të drejtë të vlefshme aktuale (të ashtuquajturën “e drejtë
pozitive”) p.sh. “e drejta e sotme e cila vlen gjegjësisht është në fuqi në
një shtet.
b. Cilindo shtet të sotshëm ekzistues, si p.sh. Italinë, Francën etj.

30
2. Shkencat juridiko-historike – janë shkenca të cilat studiojnë:
a. Ish të drejtat, tashmë të pavlefshëmve, p.sh. Babilonase, romake,
feudale, të drejtën e ish Jugosllavisë.
b. Ish shtetet të cilat kanë ekzistuar në histori dhe janë zhdukur, si
p.sh. Egjipti, Perandoria Romake, Shteti Frank, Shteti Kroat, Shteti
Serb, ish Jugosllavia etj.
Shkencat juridiko-historike dhe shkencat juridiko – pozitive, gjegjësisht
shkencat të cilat studiojnë të drejtat e caktuara konkrete dhe shtetet e
caktuara konkrete qoftë të kenë ekzistuar ato në të kaluarën apo edhe
ekzistojnë aktualisht, ato i quajmë me një emër të përbashkët shkenca
konkrete – juridike. Mirëpo, përveç njohurive mbi shkencat konkrete dhe
mbi shtetet konkrete është e nevojshme të dinë edhe mbi të drejtën dhe
shtetin në përgjithësi në mënyrë abstrakte, gjegjësisht duhet të dimë se
çka është e drejta përgjithësi (cilado e drejtë) dhe çka është shteti në
përgjithësi (cilido shtet)? Përgjigjen në këtë pyetje na e jep një shkencë
abstrakte e cila quhet teoria e shtetit dhe së drejtës (shkenca më e
përgjithësuar e së drejtës apo hyrja në shkencat juridike apo hyrja në
drejtësi. Kjo shkencë vije deri tek dukuritë në atë mënyrë që nga
shkencat konkrete – juridike nxjerr atë që është e përbashkët për të
gjitha shtetet dhe të gjitha të drejtat, nxjerr ligjet dhe nocionet e
përgjithshme dhe themelore”.
Njohuritë e tilla abstrakte – juridike gjithsesi janë më të thella, dhe më
themelore nga njohuritë konkrete – juridike. Kjo të thotë se vetëm me
studimin e të dy llojeve; shkencave konkrete – juridike dhe shkencave
abstrakte – juridike (gjithsesi me ndihmën e studimit dhe të shkencave të
tjera gjegjëse jo-juridike), mund të arrihet njohuria më e plotë shkencore
mbi të drejtën dhe shtetin, gjë që juristëve të ri ua lehtëson studimin e
disa shkencave konkrete – juridike. Hyrja në shkencat e drejtësisë nuk
përfshinë teorinë e përgjithshme të shtetit dhe së drejtës por vetëm
elementet e sajë më themelore. Kjo do të thotë se në kuadër të kësaj
lënde mësimore analizohen dhe mësohen nocionet themelore dhe të
përgjithshme, ligjet bazike, kualitetit dhe lidhjet e tyre të përbashkëta që
janë elementare dhe karakteristike për shtetin dhe të drejtën në
përgjithësi. Prandaj, është e nevojshme të definohet nocioni i së drejtës
dhe shtetit dhe së këndejmi edhe përgjigjja në pyetjet, ç’është e drejta
dhe shteti, cila është esenca e tyre, pse kanë lidhur dhe si kanë lindur
këto fenomene shoqërore, si është marrëdhënia e tyre e ndërsjellë, si
është raporti i tyre ndaj dukurive tjera shoqërore të cilat i kushtëzojnë
dhe i përcaktojnë ato, cilat janë qëllimet dhe funksioni shoqëror i së
drejtës dhe shtetit etj.?

31
Hyrja në shkencat e drejtësisë paraqitet pra si shkencë themelore e
përgjithshme dhe hyrëse, prandaj edhe për këtë arsye jo rastësisht
mësohet qysh në fillim të studimeve. Sikurse edhe çdo shkencë tjetër,
hyrja në drejtësi përpiqet që sa më saktë subjektivisht në vetëdije ta
shpreh realitetin objektiv i cili perceptohet apo mësohet përmes
nocioneve dhe ligjeve. Me ç’rast grupi për esencën e karakteristikave
themelore të disa gjërave paraqitet grupi i dispozitave (materia, shteti, e
drejta). Në anën tjetër, ligjet shprehin lidhjet dhe veprimet reciproke në
mes të dy gjërave apo dy dukurive duke na shpjeguar në këtë mënyrë
lidhjen shkakore ndërmjet dukurive të cilat i vështrojnë apo atyre
dukurive të cilat më për së afërmi i kushtëzojnë apo përcaktojnë. Ligjet
pra në mënyrë dinamike shprehin dukuritë (botën) që do të thotë se në
krijimin dhe lëvizjen, lidhjen reciproke dhe ndikimin, ndryshimin,
kalimin nga njëra në tjetër dhe zhdukjen. Ne na interesojnë nocionet
dhe ligjet deri tek te cilat vinë duke analizuar të gjitha shtetet dhe të
gjitha të drejtat gjatë tërë historisë. Pikërisht për këtë shkak me materien
e studimit të disiplinës sonë mësimore do të jenë të gjitha ato dukuri dhe
nocione gjegjësisht të gjitha ato elemente dhe kualitete pa të cilat nuk
mund të paramendohet asnjë shtet dhe asnjë e drejtë dhe të cilat
përbëjnë esencën e tyre. Do të analizohen gjithashtu edhe ato kualitete të
cilat paraqiten vetëm tek grupi caktuar i shteteve dhe të drejtave. Siç do
të shohim, tek te gjitha shtetet do të paraqiten kualitetet themelore si
vijon: çdo shtet është organizatë e dhunës, çdo shtet ka monopolin mbi
dhunën fizike, çdo shtet është organizatë e klasës sunduese etj. në anën
tjetër disa shtete kanë formë monarkie të sundimit, e të tjerat formë
republikane. Për këtë arsye këto forma nuk bëjnë pjesë në kualitete
qenësore të shtetit, në esencën e këtyre. Sa u përket të drejtave kualiteti
i tyre themelor është se ato janë një grup marrëdhëniesh juridike dhe
normash juridike të sjelljes zbatimin e të cilave e garanton shteti me
sanksionin e vetë gjegjësisht sipas nevojës edhe me dhunë. Meqenëse pa
të nuk mund të paramendohet asnjë e drejtë, kjo edhe e përbënë esencën
e tij.
Sipas programit tonë studimor, hyrja në shkencat e drejtësisë nuk është
thjeshtë lëdë abstrakte juridike sepse në kuadër të kësaj lënde njihemi
edhe me fillet e shtetit dhe të drejtës sonë, njihemi edhe me dukuritë
elementare të disa degëve të sistemit juridik si dhe me dispozitat
themelore pozitive – juridike të së drejtës sonë. Në këtë pjesë pra, hyrja
në shkencat e drejtësisë tregohet edhe si lëndë konkrete – juridike. Në
fund është e nevojshme që edhe një herë të theksojmë se hyrja në
shkencat juridike ofron njohuri themelore dhe të përgjithshme mbi të
drejtën dhe shtetin në përgjithësi, pastaj njohuritë e domosdoshme
teknike të vetë sistemit juridik të cilat nuk mësohen apo studiohen në
lëndët tjera mësimore – juridike (këto janë p.sh. norma juridike, akti

32
juridik, marrëdhënia juridike, interpretimi dhe zbatimi i së drejtës,
sistemi i së drejtës, etj.), dhe njohuritë mbi sistemin shtetëror juridik.
2. Kuptimi (përcaktimi) themelor i së drejtës
Siç kemi theksuar më lartë e drejta nuk mund të ndahet nga shteti. E
drejta është vullnet i shtetit. Kjo është një grup normash të cilave shteti
ua ka dhënë forcën e detyrimit. As nuk mund të ketë shtet pa të drejtën,
as të drejtë pa shtetin. E drejta pa shtetin nuk mund të qëndrojë sepse
ato norma që do të ekzistonin pa shtetin, vetvetiu do të ishin të privuara
nga forca speciale detyruese të cilën shteti asaj ia jep. Shteti pa të drejtën
prapë do të ishte shtet i cili nuk do të kishte vullnetin apo gatishmërinë e
vetë, gjegjësisht shteti i cili asgjë nuk urdhëron, i cili nuk paraqet
kuruar normash. Shteti si person juridik, mund ta dëshmojë
ekzistencën e tij vetëm me vullnetin dhe gatishmërinë e tij, shteti i cili
nuk do të kishte gatishmërinë dhe vullnetin nuk do të kishte ekzistuar.
Çështja është krejtësisht përjashtuese, se cila ka ekzistuar më parë, e
drejta apo shteti, e drejta dhe shteti janë të lidhura kështu në mënyrë të
pa ndashme njëra me tjetrën dhe si të tilla kanë mundur të ekzistojnë
vetëm njëkohësisht. Definimi etimologjik i fjalës “nocion” vetvetiu është
dukuri me rëndësi të posaçme shoqërore dhe nocion shumë i ndërlikuar.
Fuqia e së drejtës përcakton rolin të cilin ajo e ka në vendin qendror i cili
gjithsesi i takon në sistemin shoqëror dhe në shkencën juridike.
Ndërlikueshmëria e së drejtës rezulton nga lidhja e sajë me numrin e
madh të dukurive të ndryshme. Së këndejmi nuk duhet të na habitë fakti
që në pyetjen themelore: ç’është e drejta, nuk është dhënë përgjigje
përfundimtare, që ekzistojnë definicione të numërta të së drejtës rreth të
cilave edhe sot e kësaj dite zhvillohen diskutime të mëdha në shkencat
juridike. Vështirësia me të cilën përballohet shkenca e drejtësisë me
rastin e definimit të vetë nocionit të së drejtës, e kishte shtyrë në kohën e
tij edhe Kantin i cili kishte vërejtur se si juristët ende nuk po e dinin se
ç’është e drejta, ndonëse aq shumë diskutonin për të.
Arsye për diskutimin e një numri kaq të madh të pikëpamjeve mbi
nocionin e së drejtës gjendet në atë se me të kuptuarit e së drejtës
personifikohet të kuptuarit e përgjithshëm të botës. Mendimet e tilla janë
të pa numërta, prandaj është e kuptueshme se përse ekzistojnë kuptime
aq të ndryshme mbi të drejtën, krahas kësaj nocioni i botës është
sigurisht edhe më i ndërlikuari, edhe problemi më i rëndë, prandaj këtë
fat e ndanë edhe nocioni i së drejtës si njëra ndër interpretimet e saj. Së
këndejmi më afër së vërtetës është perceptimi (Del Viki) se e drejtën
është më lehtë ta ndiejmë intuitivisht se sa ta shpjegojmë racionalisht.
Në qoftë se më në fund, edhe nuk mund të definohet përfundimisht
nocioni i së drejtës, kjo nuk do të thotë prapë se atë nuk duhet definuar,
qoftë madje edhe për arsye thjeshtë praktike. Në këtë kuptim çdo
definicion i së drejtës është kontribut për të kuptuarit më të mirë të saj.

33
Sepse për tu shërbyer me të drejtën paraprakisht atë sa më mirë ta
definojmë. Të gjitha teoritë e ndryshme dhe definicionet e së drejtës
mund të klasifikohen në kuptimin e kushtëzuar të fjalës, në normativ,
normativ – sociologjik, sociologjik dhe integral dhe në grupin e teorive të
së drejtës. Ndërkaq, është e nevojshme të ceket se teoritë integrale nuk
janë të vetmet lloje të ashtuquajturave teori juridike – sintetike. Këtyre
në masë të njëjtë mund tu përkasin edhe teoritë edhe disa teori
normative, normative – sociologjike dhe sociologjike në të cilat me rastin
e definimit apo përcaktimit të së drejtës u kushtohet rëndësi edhe
elementeve tjera. Në shkencën tonë të drejtësisë më së shpeshti zbatohet
ajo dispozitë sipas së cilës e drejta paraqet grup normash që i
sanksionon shteti prandaj, e drejta është grup normash të sjelljes
shoqërore, - grup normash juridike. Norma juridike dallohet nga normat
tjera të sjelljesh shoqërore, me faktin se është pjesë e pandashme e
sistemit të përgjithshëm shtetëror – juridik.
Disa norma të sjelljes, në sistemin e rregullativ shtetëror – juridik hyjnë
në tri mënyra:
a) Me nxjerrjen e menjëhershme të drejtpërdrejtë të normave të
rëndësisë së veçantë për organet kompetente shtetërore,
b) Me formimin e normave jo të drejtpërdrejta nga organeve shtetërore
në procesin e zbatimit të së drejtës dhe
c) Me formimin e tyre nga faktorët privat dhe shoqëror, nëse ato shteti i
njeh dhe nëse ato hyjnë në sistemin juridik shtetëror. Nga nocioni i së
drejtës rezulton nocioni i normës juridike i cili nuk guxon të kufizohet
vetëm në suaza të normave të përgjithshme.
Karakteristikë e mëtejme e normës juridike është edhe ndonjë garanci
për zbatimin e sajë i cili sipas rregullit gjendet në dhunë. Për ta kuptuar
drejt nocionin e së drejtës është e nevojshme të futemi në dialektikën e
formimit të së drejtës dhe ti kushtojmë rëndësi efektivitetit të sajë. Se për
nga përmbajtja e sajë e drejta është fenomen shoqëror gjegjësisht
superstrukturë mbi bazën ekonomike – shoqërore, gjegjësisht pjesë e pa
ndashme e zhvillimit shoqërore. E drejta si instrument i shtetit, në
shoqërinë klasore e ka si të domosdoshëm atë qëllimin kryesor të njëjtë
sikurse shteti: të garantojë sundimin e klasës udhëheqëse.
3. Karakteristikat e përbashkëta në definimin e së drejtës
Pavarësisht nga dallimet e shumta dhe të rëndësishme të cilat ekzistojnë
në mesin e teorive mbi nocionin e së drejtës, mund të thuhet dhe me
bindje të vërtetohet se të gjitha ato (në mënyrë eksplicite apo implicite,
por logjikisht domosdo), kanë punë me një problematikë të përbashkët
dhe se pikërisht në ato problematika lindin midis tyre edhe
papajtueshmërinë.

34
Do të shënojmë katër fundamentale nga këto:
1. Problematika e modelit metodologjik e shkencës së drejtësisë – e
shprehur në pyetje: çfarë është lënda e dukurisë së të drejtës dhe me
cilat metoda kjo lëndë mund të mësohet?
2. Problematika e natyrës së definicionit – e shprehur në pyetje: çka do
të thotë ta definosh atë? Apo: a e shpreh definicioni esencën e vetë lëndës
apo marrëdhënia jonë vepruese ndaj lëndës?
3. Problematika e përmbajtës së nocionit të së drejtës – e shprehur në
pyetje: cilat janë karakteristikat më të rëndësishme të lëndës që e
shënojmë me shprehjen e “drejtë”,
4. Problematika e kritereve të drejtësisë – shprehur në pyetje: sipas
cilave karakteristika e konstituojmë apo e dallojmë në analizën
përfundimtare lëndën e shënuar me shprehjen “e drejtë” si unitet
specifik ndaj lëndëve tjera simotra (morali, zakoni)?
Këto katër problematika sado që reciprokisht gërshetohen dhe
supozohen në çdo teori të së drejtës, kanë një kuptim relativisht të
pavarur teorik, prandaj për këtë arsye është e nevojshme të studiohen
veçmas. Këtë sidomos është e nevojshme ta theksojmë për arsye se
debatet për të drejtën çojnë në një drejtim mjaftë të pa rregulluar
“impresionist”. E vërteta, qasje të veçantë ndaj këtyre çështjeve më së
shpeshti, nuk hasim as në mësimet për nocionin e së drejtës as në
indikatorët e tyre klasifikues. Duke vlerësuar trajtimin e tyre implicit
është e qartë se diskutimet e deritashme për të drejtën rëndësinë më të
madhe ia kanë kushtuar nocionit të së drejtës, kurse më pak vëmendje
kriterit të drejtësisë dhe modeleve metodologjike, kurse më së paku
vëmendje çështjes së natyrës së definicionit. Kjo pikërisht është shkak i
një pjese jo të vogël të mospajtimeve dhe kundërshtimeve ndërmjet
autorëve sepse ata të vetmit theksojnë njërën kurse të tjerët tjetrën
problematikë duke menduar kështu gabimisht edhe njëra edhe tjetra
pallë se po flisnin për të njëjtën gjë.
Të gjithë popujt ndër të cilët sundojnë ligjet dhe zakonet, shërbehen me
një pjesë të së drejtës autentike, dhe me një pjesë të së drejtës që është e
përbashkët për të gjithë njerëzit. Të drejtën të cilën ndonjë popull e ka
krijuar për vete është e drejtë e tij e posaçme dhe quhet e drejtë civile
(ius civile),. Si e drejtë karakteristike për qytetarët e atij shteti (civitas);
kurse ajo që është e përgjithshme ndër të gjithë njerëzit dhe di diçka me
pajtim me natyrën e arsyes dhe që tek të gjithë popujt njësoj respektohet
quhet e drejta e popullit (ius gentium), si e drejtë me të cilën shërbehen
të gjithë popujt kështu edhe populli romak shërbehej me pjesën e së

35
drejtës së vetë autentike, pjesën e së drejtës së përbashkët për të gjithë
njerëzit. Në cilën kategori bënë pjesë e drejta individuale do ta
demonstrojmë në vendet gjegjëse.
4 Karakteristikat themelore dhe llojet e së drejtës
Këto norma paraklasore apo para juridike të sjelljes zakonisht quhen
zakone apo e drejtë zakonore sepse në pjesën dërmuese të tyre kanë
lindur nga një proces i gjatë përmes praktikës shekullore të presionit
shoqëror mbi individët dhe janë bartur nga gjenerata në gjeneratë me
anë të përcjelljes apo traditës, me gojë (sepse shkrime ende nuk kishte).
Përveç kësaj me krahasimin e pjesës tjetër të së drejtës para juridike me
të drejtën e shoqërisë moderne klasore, në pjesën dërmuese janë norma
të shkruara dhe më së shpeshti norma nga lartë, na ana e shtetit, të
quajtura zakone apo e drejtë zakonore. Emri i tillë sidomos është
rrënjosur për shkak të ekzistimit të mbeturinave të shumta të së drejtës
së rentës në vendet bashkëkohore më të prapambetura të shoqërisë
klasore.
Për shkak të dominimit të së drejtës të normuar dhe të shkruar në
shoqëritë e zhvilluara klasore me pushtet të centralizuar shtetëror është
potencuar emri zakon dhe e drejta zakonore edhe në çdo të drejtë e cila
ka lindur apo vije nga lartë nga praktika e presionit shoqëror mbi
individët madje e dhe nga praktika e organeve gjyqësore të shteteve
bashkëkohore apo gjykatave të pajtimit, të profesioneve të ndryshme.
Gjithashtu ekziston dallimi ndërmjet zakonit dhe të drejtës zakonore.
Atje ku ekziston e drejta e shtetit, rregullave tjera u mohohet karakteri
juridik dhe quhen thjeshtë zakone të cilat organi shtetëror në disa raste
kur ligjet e shtetit lejojnë, mund ta zbatojnë. Me të drejtën zakonore
megjithatë quhet çdo e drejtë e cila nuk është e diktuar nga lartë por ka
lindur nga praktika, nga poshtë. Me të drejtën zakonore gjithashtu quhet
edhe e drejta e vjetër feudale.
Definitivisht zakone quhen edhe rregullat bashkëkohore të sjelljes (p.sh.
rregullat e mirësjelljes, moda etj.), të cilat nuk garantohen me sanksionet
e shtetit apo me garancitë tij por lindin nga praktika apo presioni i
grupeve në individ etj. me analizën e nocionit të së drejtës në kuptimin
formal janë të caktuar karakteristikat e sajë, të cilat përmbahen me të
gjitha normat juridike (ligjet) pozitive si dhe në të drejtën natyraliste dhe
të drejtën pozitive vetvetiu. Grupi i rregulluar në mënyrë logjike i këtyre
karakteristikave, natyrisht duhet ta bëjë kuptimin e genusit të të gjitha
normave juridike, gjegjësisht nocioni i së drejtës. Një gjë do të jetë
themelore (substanciale) kurse të tjerat atributive (adjektive). Çështja
është vetëm se si do të formulohen ato, për të hy në definicionin e
nocionit të së drejtës. Ndër të gjitha karakteristikat e cekura të së drejtës

HYRJE NE DREJTSI

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to HYRJE NE DREJTSI

Similar to HYRJE NE DREJTSI (20)

More from Refik Mustafa

More from Refik Mustafa (20)

HYRJE NE DREJTSI