1. เอกสารประกอบการสอน ดาราศาสตร์และอวกาศ บทที่ 1 ดาราศาสตร์และนักดาราศาสตร์ 1
บทที่ 1
ดาราศาสตร์ และนักดาราศาสตร์
เมื่อมองดูรอบตัว เราจะพบว่า สัตว์เดรัจฉานไม่สามารถแหงนหน้าในทิศตั้งฉาก สัตว์ปีกเช่ น
นก ก้มลงมองพื้นดิน สัตว์น้ าเช่น ปลา แทบไม่มีโอกาสมองเห็นท้องฟ้ า สัตว์บกส่ วนใหญ่ใช้สายตาใน
แนวราบหรื อจรดจ้องพื้นดิน เวลานอนต้องนอนหมอบหรื อนอนตะแคง สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมบางชนิ ด
เช่น สุ นข แมว ลิ ง สามารถแหงนหน้าได้ อย่างไรก็ตามร่ างกายของพวกมันไม่เอื้ออานวยต่อการนอน
ั
่
หงาย ดังนั้นจะเห็นได้วา บนโลกนี้ มีเพียงมนุ ษย์เท่านั้นที่มองฟ้ าได้อย่างสบาย หากไร้ ซ่ ึ งมนุ ษย์แล้ว
ดวงดาวทั้งหลายก็คงไร้ ความหมาย และมนุ ษย์ก็เป็ นสิ่ งมี ชีวิตชนิ ดเดี ยวบนโลก ที่ สามารถเดิ นทาง
สู่ หวงอวกาศได้
้
1.1 วิชาดาราศาสตร์
่
ดาราศาสตร์ (Astronomy) เป็ นวิชาที่ วาด้วยการศึ กษาธรรมชาติของวัตถุ ทองฟ้ า และค้นหา
้
ความจริ งของจักรวาล โดยใช้กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ ดาราศาสตร์ เป็ นวิชาที่ เก่ าแก่ที่สุดของ
มนุ ษยชาติ หากมองย้อนอดี ต จะพบว่า ชาติมหาอานาจและทุกอารยธรรม ล้วนให้ความสาคัญต่อเทห์
วัตถุและปรากฏการณ์บนท้องฟ้ า ทุกศาสนามีบนทึกเรื่ องราวเกี่ยวกับโลกและดวงดาว โบราณสถานที่
ั
สาคัญไม่ว่าจะเป็ น ปิ รามิด ปราสาท สถู ป เจดี ย ์ ล้วนวางตัวในแนวทิศตะวันออก – ตะวันตก อันเป็ น
สั ญลัก ษณ์ ข องการให้ค วามเคารพต่ อดวงอาทิ ตย์ การศึ ก ษาเส้ นทางการเคลื่ อนที่ ข องดวงอาทิ ต ย์
ดวงจันทร์ และดวงดาวบนท้องฟ้ า นามาซึ่ งพัฒนาการทางด้านคณิ ตศาสตร์ กลุ่มดาวจักราศี 12 กลุ่มที่
่
ดวงอาทิตย์เคลื่อนที่ผาน ถูกตั้งเป็ นชื่อเดือน ในขณะที่ดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ และดาวเคราะห์ที่มองเห็น
ด้วยตาเปล่าอีกห้าดวง ถูกตั้งชื่อเป็ นชื่อวันทั้งเจ็ดของสัปดาห์
ภาพที่ 1.1 ปราสาทศีขรภูมิ จังหวัดสุ รินทร์
เรี ยบเรี ยงและใช้ปฏิบติการสอนโดย ครู ศกดิ์อนันต์ อนันตสุข เผยแพร่ ในรู ปแบบไฟล์ PDF ที่ www.anantasook.com
ั ั

2. เอกสารประกอบการสอน ดาราศาสตร์และอวกาศ บทที่ 1 ดาราศาสตร์และนักดาราศาสตร์ 2
มนุษย์ใช้ตาแหน่งของดวงอาทิตย์และดวงดาวเป็ นตัวกาหนดชัวโมงและวัน และใช้ช่วงเวลาที่
่
โลกโคจรรอบดวงอาทิตย์เ ป็ นตัวกาหนดเดื อนและปี ซึ่ งก็คือระบบนาฬิ กาและระบบปฏิ ทินนั่นเอง
นับแต่โบราณมนุษย์ตระหนักดีถึงความสัมพันธ์ระหว่างวัตถุทองฟ้ ากับชี วิตประจาวัน ชาวประมงออก
้
เรื อจับปลาต้องสังเกตตาแหน่งของดวงจันทร์ ซึ่ งทาให้เกิดน้ าขึ้นน้ าลง การทาการเกษตรและเลี้ยงสัตว์
ต้องสังเกตตาแหน่งของดวงอาทิตย์และกลุ่มดาวในรอบปี ซึ่ งเป็ นตัวบ่งบอกฤดูกาล ทหารออกรบตอน
กลางคืน ต้องทราบเวลาขึ้นตกของดวงจันทร์ เพื่อใช้ความมืดในการอาพรางตัว การทางานและการ
่ ั
พักผ่อนของมนุษย์ข้ ึนอยูกบเวลากลางวันกลางคืน ซึ่ งถูกควบคุมด้วยการหมุนรอบตัวเองของโลก
ภาพที่ 1.2 แบบจาลอง โลกคือศูนย์กลางจักรวาล
(ที่มา: www.astro.umass.edu)
การเรี ยนรู ้ของมนุษย์เริ่ มต้นจากประสบการณ์และประสาทสัมผัส เชื่ อในสิ่ งที่ตาเห็นก่อน แล้ว
จึงค่อยคิดหาเหตุผลมาอธิ บายในภายหลัง ด้วยเหตุน้ ีมนุษย์ในยุคโบราณจึงเชื่ อว่า โลกคือศูนย์กลางของ
จักรวาล กาลต่อมามีการสร้างกล้องดูดาวจึงพบหลักฐานซึ่ งสามารถยืนยันว่า โลกหมุนรอบดวงอาทิตย์
มนุ ษย์ในอดีตต้องการทราบว่าขอบโลกอยูที่ไหน มนุ ษย์ในปั จจุบนต้องการทราบว่า ขอบจักรวาลอยู่ที่
่ ั
ใด มี สิ่ งมี ชี วิตอยู่บนดาวดวงอื่ นหรื อไม่ อนาคตของเอกภพจะเป็ นอย่า งไร การเดิ นทางระหว่า ง
ดวงดาวจะทาได้อย่างไร
1.2 นักดาราศาสตร์
คาว่า “วิทยาศาสตร์ ” และ “ดาราศาสตร์ ” เพิ่งเกิดขึ้นไม่กี่ร้อยปี มานี้ คนโบราณมององค์ความรู ้
เป็ นก้อนเดียวกัน เพราะทุกสิ่ งเกี่ยวข้องต่อเนื่องกัน จึงมิได้แยกแยะวิชาความรู ้ออกเป็ นสาขา และเรี ยก
ผูทรงภูมิปัญญาว่า “ปราชญ์” หรื อ “นักปราชญ์” ดังนั้นนักปราชญ์ผซ่ ึ งเชี่ ยวชาญในการศึกษาธรรมชาติ
้ ู้
ก็คือนักวิทยาศาสตร์ นนเอง นักปราชญ์โบราณศึกษาปรากฏการณ์บนท้องฟ้ า เนื่ องจากเชื่ อว่าทุกสิ่ งบน
ั่
ั
ท้องฟ้ ามีความสัมพันธ์กบมนุษย์ ดังเหตุผลที่กล่าวมาแล้ว
เรี ยบเรี ยงและใช้ปฏิบติการสอนโดย ครู ศกดิ์อนันต์ อนันตสุข เผยแพร่ ในรู ปแบบไฟล์ PDF ที่ www.anantasook.com
ั ั

3. เอกสารประกอบการสอน ดาราศาสตร์และอวกาศ บทที่ 1 ดาราศาสตร์และนักดาราศาสตร์ 3
ต่อมาแนวทางการศึกษาท้องฟ้ าเริ่ มแบ่งเป็ น 2 ฝ่ าย คือ พวกหนึ่งสนใจศึกษาเพื่อค้นหาความ
ั
จริ งของธรรมชาติ เช่น ดวงอาทิตย์คืออะไร โลกมีความสัมพันธ์กบดวงอาทิตย์อย่างไร ฤดูกาลเกิดขึ้นได้
อย่างไร พวกนี้ เรี ยกว่า “นักดาราศาสตร์ ” อีกพวกหนึ่ งสนใจว่า ดวงดาวมีอิทธิ พลต่อโชคชะตาของ
มนุ ษย์แต่ละคนอย่างไร พวกนี้ เรี ยกว่า “นักโหราศาสตร์ ” ดาราศาสตร์ และโหราศาสตร์ จึงเป็ นศาสตร์
ที่ศึกษาวัตถุทองฟ้ าเหมือนกัน แต่นาไปใช้ต่างกัน นักดาราศาสตร์ ศึกษาค้นคว้าในหลายมิติเพื่อให้ได้
้
องค์ความรู ้ ที่เกี่ ยวข้องกับมนุ ษย์ และจักรวาล นักโหราศาสตร์ จะสนใจในเรื่ องตาแหน่ งของดวง
อาทิ ตย์ ดวงจันทร์ ดาวเคราะห์ เคลื่ อนที่ผ่านกลุ่มดาวจักราศี 12 กลุ่ ม เท่านั้น เพราะเชื่ อว่าตาแหน่ ง
เหล่านี้ เกี่ ยวข้องกับโชคชะตาชี วิตของแต่ละคน นักโหราศาสตร์ ไม่สนใจกลุ่มดาว 76 กลุ่ม ที่อยูนอก ่
แนวสุ ริยวิถี และไม่สนใจสิ่ งที่อยู่นอกเหนื อระบบสุ ริยะ เช่ น ดาวฤกษ์ เนบิวลา ซู เปอร์ โนวา หลุมดา
กาแล็กซี และเอกภพ
1.3 วิวฒนาการทางด้ านดาราศาสตร์
ั
มนุษย์ได้สนใจปรากฏการณ์บนท้องฟ้ ามาเป็ นเวลานานกว่า 3,000 ปี ก่อนคริ สตกาล และได้ใช้
ประโยชน์จากการเปลี่ยนแปลงของปรากฏการณ์ในท้องฟ้ า กาหนดวัน เดือน ปี และฤดูกาลต่างๆ แต่
การศึกษาในสมัยนั้นยังมีอุปกรณ์ และเครื่ องมื อไม่มากนัก จึงอาศัยความเชื่ อและจินตนาการอธิ บาย
ปรากฏการณ์ ต่างๆ มนุ ษย์ในสมัยโบราณจึงเชื่ อว่าบนท้องฟ้ านั้นเป็ นที่อยู่อาศัยของพระเจ้าที่ปกครอง
คนบนโลกอีกต่อหนึ่ง ความเชื่อเหล่านั้นปรากฏออกมาเป็ นตานานหรื อเทพนิยายต่างๆ มากมาย
ดาราศาสตร์ ได้รับการพัฒนาการมากในช่วง 700 ปี ก่อนคริ สตกาล ถึง ค.ศ.200 เช่น ทาเลส
เชื่ อว่า จักรวาลมีลกษณะเป็ นทรงกลม อริ สโตเติล บอกว่าโลกไม่ได้แบน แต่มีลกษณะเป็ นทรงกลม
ั ั
อีราโตสทีเนส สามารถวัดเส้นรอบวงของโลกได้ ฮิ ปปาคัส บอกว่า แกนของโลกไม้ไ ด้อยู่กบ ที่ ั
แต่เปลี่ยนแปลงตาแหน่งไปเรื่ อยๆ ในจักรวาล
ในศตวรรษที่ 2 พโตเลมี ได้พิมพ์หนังสื อชื่อ “อัลมาเจสต์” ซึ่ งได้เสนอว่าโลกเป็ นศูนย์กลางของ
่ ่ ั
จักรวาล มีดวงอาทิตย์และดาวเคราะห์อื่นๆ หมุนรอบ ดาวที่เห็นอยูบนท้องฟ้ าจะอยูกบที่บนทรงกลม
ของจักรวาล ในศตวรรษที่ 15 ได้เกิดการเปลี่ยนแปลงครั้งสาคัญในวงการดาราศาสตร์ ซ่ ึ งเป็ นการเริ่ มต้น
ในยุคที่เราเรี ยกว่า ยุคฟื้ นฟูวทยาการ
ิ
นักดาราศาสตร์ ที่ทาให้ความเชื่ อในสมัยก่อนเปลี่ยนแปลงไปคือการที่ นิโคลัส โคเปอร์ นิคส ั
่
ได้ประกาศให้ชาวโลกรู ้วาความเชื่อของพโตเลมี ที่เชื่อว่าโลกเป็ นศูนย์กลางของจักรวาล มีดาวดวงอื่นๆ
หมุนรอบนั้นเป็ นความคิดที่ผิด เขาเสนอว่าแท้จริ งแล้วในจักรวาลนั้นมีดวงอาทิตย์เป็ นศูนย์กลาง มีดาว
เคราะห์แบละดาวอื่นๆ หมุนรอบดวงอาทิตย์ในลักษณะเป็ นทรงกลม การที่โคเปอร์ นิคสเสนอแนวคิด ั
เช่านี้ ทาให้เกิ ดการโต้แย้งอย่างมากทั้งทางวิทยาศาสตร์ และศาสนา ต่อมานักดาราศาสตร์ ชาวเดนมาร์ ก
ชื่อ ไทโค บราเฮ ได้ใช้เวลาศึกษาและกาหนดตาแหน่งดาวฤกษ์และดาวเคราะห์ ได้จดบันทึกตาแหน่ง
เรี ยบเรี ยงและใช้ปฏิบติการสอนโดย ครู ศกดิ์อนันต์ อนันตสุข เผยแพร่ ในรู ปแบบไฟล์ PDF ที่ www.anantasook.com
ั ั

4. เอกสารประกอบการสอน ดาราศาสตร์และอวกาศ บทที่ 1 ดาราศาสตร์และนักดาราศาสตร์ 4
ของดาวเคราะห์และการเคลื่อนที่ของดาวเคราะห์ รวมทั้งปรับปรุ งความถูกต้องของตารางดาราศาสตร์
่
โจฮันเนส เคปเลอร์ นักคณิ ตศาสตร์ และดาราศาสตร์ ชาวเยอรมันได้พิสูจน์วาดาวเคราะห์โคจร
่
รอบดวงอาทิตย์ไม่ได้เป็ นวงกลมแต่โคจรรอบดวงอาทิตย์เป็ นวงรี เกิดกฎของเคปเลอร์ วาด้วยการโคจร
รอบดวงอาทิตย์ ใช้ในการคานวณต่างๆ เกี่ยวกับดาวเคราะห์ในระบบสุ ริยะยังได้คนพบระยะห่ างจาก
้
ดาวเคราะห์ต่างๆ ไปยังดวงอาทิตย์ดวย ซึ่งเป็ นการค้นพบที่สาคัญมาก
้
ในศตวรรษที่ 17 ไอแซค นิวตัน นักวิทยาศาสตร์ ชาวอังกฤษ ได้คนพบกฎแห่ งความโน้นถ่วง
้
ซึ่งอธิ บายว่าสสารทุกชนิดในจักรวาลต่างก็ดึงดูดซึ่ งกันและกัน สสารจะมีแรงดึงดูดมากหรื อน้อยขึ้นกับ
มวลของวัตถุน้ นๆ ถ้ามีมวลมากแรงดึงดูดก็จะมากตามไปด้วย กฎนี้ ใช้อธิ บายว่า ทาไมดาวเคราะห์จึง
ั
หมุนรอบตัวเองและโคจรรอบดวงอาทิตย์ ทาไมดวงจันทร์จึงหมุนรอบตัวเองและโคจรรอบโลก
ปี พ.ศ.2152 กาลิเลโอ ประดิษฐ์กล้องโทรทรรศน์ข้ ึน เพื่อใช้ศึกษาดวงดาวบนท้องฟ้ าและเป็ น
คนแรกที่ประกาศว่า บนดวงจันทร์ น้ นมีหลุ มอุกกาบาต มีภูเขา มีจุดดาบนดวงอาทิตย์ พบว่าดาว
ั
พฤหัสบดีมีดวงจันทร์เป็ นบริ วาร 4 ดวง และในศตวรรษนี้ได้มีการค้นพบวงแหวนของดาวเสาร์ ดวย ้
ั
ศตวรรษที่ 18,19,20 มีการศึกษาทางด้านดาราศาสตร์ กนอย่างกว้างขวางและได้คนพบสิ่ งใหม่ๆ
้
มากมาย เช่น การค้นพบ ดาวยูเรนัส (มฤตยู) ใน พ.ศ.2324 โดยวิลเลียม เฮอร์ เชล นอกจากนี้ เขายังได้
คานวณขนาดของระบบสุ ริยะของกาแล็กซี และการเคลื่ อนที่ของดาวในอวกาศซึ่ งเป็ นประโยชน์ต่อ
วงการดาราศาสตร์ ในปั จจุบนมาก จวบจนถึงยุคปั จจุบนนี้ เริ่ มเมื่อ เบสเสล นักดาราศาสตร์ ชาวเยอรมัน
ั ั
ได้คานวณระยะห่ างของดาวฤกษ์มากกว่า 50,000 ดวง โดยวิธีการใช้หลักความคลาดตาแหน่งของวัตถุ
(parallax) ปี พ.ศ.2389 ได้มีการค้นพบดาวเนปจูน โดยการคานวณแล้วมีผใช้กล้องโทรทรรศน์ส่องพบ
ู้
ปี พ.ศ.2473 มีการถ่ายรู ปของดาวเคราะห์ดวงสุ ดท้าย คือ ดาวพลูโต ด้วยกล้องจุลทรรศน์ขนาด 13 นิ้ว
ต่อมามีการประดิษฐ์กล้องโทรทรรศน์ ขนาด 200 นิ้ว ในประเทศสหรัฐอเมริ กา ทาให้วงการ
ดาราศาสตร์ มีการขยายสาขาต่างๆ ออกไปอีกหลายสาขา มีการใช้หลักวิทยาศาสตร์ สมัยใหม่เข้ามาช่วย
ศึกษาทางด้านดาราศาสตร์ และมีการค้นพบสิ่ งท้าทายอื่นๆ อีกมากมาย ความลี้ลบในเอกภพจะได้รับ
ั
การเปิ ดเผยไปเรื่ อยๆ ตราบที่มนุษย์ไม่สิ้นสุ ดการแสวงหา
1.4 ประโยชน์ ของดาราศาสตร์
สั ง คมไทยส่ วนใหญ่ เข้า ใจว่า ดาราศาสตร์ เป็ นที่ เกิ นเลย และฟุ่ มเฟื อย ดาราศาสตร์ เหมาะ
สาหรั บ ประเทศมหาอานาจเท่ านั้น หากเราศึ กษาประวัติศ าสตร์ ส ากลจะพบว่า มี แต่ อารยธรรมที่ มี
ความศิวิไลเท่านั้นที่ให้ความสาคัญกับดาราศาสตร์ ดาราศาสตร์ ทาให้ประเทศมังคัง หรื อประเทศมัง
่ ่ ่
่ ั ั
คังทาให้มีศกยภาพในการศึกษาดาราศาสตร์ กนแน่ ดาราศาสตร์ ไม่ได้ให้ผลตอบแทนเป็ นสิ นค้า หรื อ
รู ปธรรม สิ่ งที่ดาราศาสตร์ ให้คือ สติปัญญา ยกตัวอย่าง มนุ ษย์โบราณสังเกตการเคลื่อนที่ของทรงกลม
ท้องฟ้ า และวัดมุมของดวงดาว จึ งทาให้เกิ ดวิชาเรขาคณิ ต ซึ่ งว่าด้วยสามเหลี่ ยมและวงกลม ต่อมา
เรี ยบเรี ยงและใช้ปฏิบติการสอนโดย ครู ศกดิ์อนันต์ อนันตสุข เผยแพร่ ในรู ปแบบไฟล์ PDF ที่ www.anantasook.com
ั ั

5. เอกสารประกอบการสอน ดาราศาสตร์และอวกาศ บทที่ 1 ดาราศาสตร์และนักดาราศาสตร์ 5
เรขาคณิ ตกลายเป็ นรากฐานสาคัญของวิชาวิศวกรรม จึงไม่น่าแปลกใจเลยว่า ทาไมชาวอียิปต์โบราณถึง
มีความสามารถในการสร้าง ปิ รามิดขนาดมหึ มา และหันหน้าไปทางดาวเหนือในยุคนั้น
ภาพที่ 1.3 สถานีอวกาศนานาชาติ (ที่มา: NASA)
ในปั จจุ บ นสหรั ฐอเมริ ก าประกาศว่า การอวกาศเป็ นการลงทุ นทางธุ รกิ จที่ ประสบผลก าไร
ั
ธุ รกิ จทางอวกาศได้เข้าสู่ วิถีชีวิตประจาวันโดยที่ เราไม่รู้ตว การสื่ อสารโทรคมนาคม โทรศัพท์ วิทยุ
ั
และอินเทอร์ เน็ต ล้วนเชื่อมต่อเครื อข่ายกันผ่านดาวเทียมในอวกาศ ดาวเทียมสารวจถ่ายภาพพื้นผิวโลก
่
จากอวกาศ ทาให้ทราบว่า มีทรัพยากรธรรมชาติอยูที่ใด ภาพถ่ายระยะใกล้สามารถนามาวางแผนวางผัง
เมือง หรื อทาจารกรรม ส่ วนภาพถ่ายระยะไกลทาให้ทราบการเปลี่ยนแปลงของโลกทั้งดวง รวมทั้งการ
พยากรณ์ อากาศ นอกจากนั้นสภาวะไร้ น้ าหนักในอวกาศ ทาให้สามารถผลิตวัตถุ และยารักษาโรค
บางชนิด ที่ไม่สามารถผลิตบนโลกได้
การสารวจอวกาศในยุคปั จจุบน ไม่แตกต่างอะไรจากการค้นพบทวีปอเมริ กาเมื่อสี่ ร้อยปี ที่แล้ว
ั
เทคโนโลยีอวกาศที่ทนสมัยเหล่านี้จะเกิดขึ้นไม่ได้เลย หากปราศจากความรู ้ดานดาราศาสตร์ แล้วพวก
ั ้
เราคนไทยจะรอแต่เป็ นผูบริ โภคผลผลิตจากอวกาศโดยไม่รู้ตว อย่างเช่นทุกวันนี้หรื อ ??
้ ั
งานมอบหมาย
ส ารวจโบราณสถานที่ ส าคัญ (เจดี ย ์ วิ ห าร
ปราสาท ฯลฯ) ในจังหวัดสุ รินทร์ อย่างน้อยหนึ่ ง
แห่ง ใช้เข็มทิศวัดมุม การวางตัวของโบราณสถาน
เรี ยงตัวตามแนวทิ ศตะวันออก–ตะวันตก หรื อไม่
แจ้งชื่ อโบราณสถาน ที่ ต้ ง หมู่บาน ตาบล อาเภอ
ั ้
จังหวัด พร้อมทั้งค่ามุมที่วดได้ ส่งคาตอบกลับมา
ั
เรี ยบเรี ยงและใช้ปฏิบติการสอนโดย ครู ศกดิ์อนันต์ อนันตสุข เผยแพร่ปนรู ปแบบไฟล์ PDFanantasook@gmail.com
ั ั ในรู ใ ไฟล์ MS.Word ที่ ที่ www.anantasook.com
ภายใน 15 วัน