1. Lingua e Literatura Galega 3ºeso
AS ORIXES DO GALEGO
OBXECTIVOS:
1. Utilizar eficazmente a lingua na actividade escolar para buscar, procesar e analizar información e
máis para redactar ou expoñer textos propios do ámbito académico.
2. Utilizar criticamente e con progresiva autonomía as Bibliotecas, os medios de comunicación social
e as TIC , para obter, interpretar, elaborar e valorar informacións de diversos tipos e opinións
diferentes.
3. Aplicar con certa autonomía os coñecementos sobre a lingua e as normas de uso lingüístico para
comprender textos orais e escritos e máis para escribir e falar con adecuación, coherencia e
corrección.
4. Comprender as circunstancias que condicionaron a historia social da lingua galega, afirmándoa
como propia de Galiza, así como as que hoxe condicionan o seu uso, de xeito que se estea en
disposición de superar as que supoñen obstáculos para a súa utilización en calquera contexto e
situación.
CONTIDOS:
1. LINGUA E SOCIEDADE. Tema 7: Dúas linguas nunha sociedade
COMPETENCIAS:
1. C. EN COMUNICACIÓN
- Saber escoitar, saber ler, saber falar e saber escribir.
2. C. PARA APRENDER A APRENDER
-Ler comprensivamente e expresivamente.
-Interpretar as informacións de textos ensaísticos.
-Autocorrección. Autoavaliación e coavaliación.
3. C. DIXITAL E TRATAMENTO DA INFORMACIÓN
-Uso de programas para o tratamento de textos.
-Produción de textos propios tras a selección, análise crítica, esquematización e
síntese da información.
-Elaboración dunha presentación.
4. C. NA AUTONOMÍA E INICIATIVA PERSOAL
-Manter unha actitude crítica ante as mensaxes recibidas.
-Usar autonomamente os medios de comunicación social (lectura do xornal)
5. C. SOCIAL E CIDADÁ
-Comentar de xeito crítico distintos tipos de textos.
VOCABULARIO ESPECÍFICO: - substrato, estrato e superestrato.
- préstamos lingüísticos e barbarismos.
-Castelanismos léxicos, morfolóxicos, sintácticos,
ortográfico...
ACTIVIDADES:-Exercicios sobre o tema.
-Elaboración de definicións adecuadas para o vocabulario específico do tema.
-Busca de información sobre as orixes da lingua galega, para realizar o traballo de
investigación en torno á Historia da Lingua. Posteriormente elaborar unha ppp para
expor na aula.
-Historia da lingua galega, ed. A Nosa Terra
AVALIACIÓN: A través de cada unha das actividades

2. Lingua e Literatura Galega 3ºeso
AS ORIXES DO GALEGO
ELEMENTOS DE SUBSTRATO, ESTRATO E SUPERESTRATO.
APORTACIÓNS LÉXICAS DOUTRAS LINGUAS
O léxico galego non está constituído unicamente por palabras herdadas do latín,
senón que se foi enriquecendo ao longo da súa historia con palabras doutras
linguas que tiveron e teñen contacto coa nosa. Estas voces poden clasificarse nos
seguintes grupos:
a) Elementos de substrato: están constituídos polos vocábulos que perviviron
dos antigos pobos que habitaban no noso territorio antes da chegada dos romanos.
Son relativamente poucas as palabras procedentes destes pobos, entre os que
destacan os celtas (que desenvolveron entre nós a cultura castrexa). A meirande
parte delas refírense a conceptos relacionados coa natureza e topónimos:
* Plantas e froitos: amorodo, bido, carballo, carqueixa...
* Peixes e animais: rodaballo, chicharra, areixa...
* Obxectos diversos: cabana, cabazo, billa, berce...
* Topónimos: Barallobre, Callobre, Tarascón, A Coruña...
* Hidrónimos: Limia, Sar, Deva...
b) O estrato lingüístico: o latín é o tronco común de todas as lñinguas
románicas, romances ou neolatinas; polo tanto é o elemento básico na formación do
galego.
c) Elementos de superestrato: están constituídos polas voces procedentes de
linguas de pobos que invadiron o noso territorio despois dos romanos. Estes pobos
foron os xermánicos (esencialmente suevos e visigodos) e os árabes.
Os pobos xermánicos chegaron ao Noroeste da Península Ibérica a partir do
comezo do século V (no ano 411 os suevos crean na provincia romana da Galaecia
o 1º reino cristián da Europa Occidental). Deixaron no noso vocabulario grande
cantidade de topónimos e antropónimos, así como palabras de léxico xeral, moitas
delas relacionadas coa guerra.
* Obxectos: roupa, roca, xabón, guerra, helmo, frecha...
* Topónimos: A Gudiña, Allariz, Recarei, Gondomar, Samil...
* Antropónimos: Afonso, Alvaro, Elvira, Luísa, Alberte...
Os árabes penetraron na Península no ano 711, pero non chegaron a Galicia ata
un século máis tarde. As súas aportacións directas foron escasas. Tan só temos
unhas poucas palabras que foran introducidas no galego durante as invasións
(argola, laranxa, aceite...), xa que os árabes non se asentaron na Galaecia.. Con
todo, moitos outros arabismos entraron no galego indirectamente a partir doutras
linguas (principalmente a través do castelán) en distintas épocas, ata o punto de

3. Lingua e Literatura Galega 3ºeso
AS ORIXES DO GALEGO
podermos afirmar que o árabe constitúe, despois do latín, a principal fonte de
vocabulario para o galego.
* Plantas e froitas: arroz, cenoira, limón, alecrín...
* Termos científicos: álxebra, cifra, cero, alquimia...
* Oficios: alcalde, alcaide, alfaiate, albanel, alférez...
* Cabalería: xinete, alazán, albarda, alforxa...
* Útiles: alfinete, alicate, almofada, alfombra, tabique...
* Topónimos: A Mezquita, A Aldea, Alfoz, Rábade...
d) Préstamos doutras linguas: ao longo da historia do galego foron entrando
por distintas vías palabras procedentes doutras linguas, principalmente idiomas
modernos:
- Linguas amerindias: canoa, cacao, puma, pataca, cacique..
- Francés: restaurante, hotel, menú, cheminea, carpeta...
- Italiano: concerto, piano, violín, novela, pallaso...
- Inglés: bar, revólver, futbol, tenis, túnel, vagón...
- Alemán: níquel, blindar, cobalto, wolframio...
- Castelán: tortilla, guerrilla, respaldo, bolero...
- Catalán: remolcar, bou, turrón, barraca...
- Vasco: zamarra, esquerdo, pizarra, gabarra...

4. Lingua e Literatura Galega 3ºeso
AS ORIXES DO GALEGO
INTERFERENCIAS EXTERNAS DO CASTELÁN: CASTELANISMOS
Por medio do castelán penetraron no galego moitos préstamos procedentes
doutras linguas, a maior parte dos cultismos e algúns castelanismos aceptables e
necesarios como os citados no apartado 2. Pero, sobre todo, o castelán exerceu e
exerce unha influencia negativa sobre o léxico galego que se manifesta de tres
maneiras principais:
a) A forma castelá convive coa galega, pero restrinxe o seu significado (escoba,
grifo e sartén restrinxen o significado de vasoira, billa e tixola). A restricción
radicalízase con frecuencia ata o extremo de facer desaparecer da fala as voces
galegas. Así, ejemplo, persona, pueblo, abuelo, bueno substitúen as formas galegas
exemplo, persoa, pobo, avó, bo.
b) Entre dous sinónimos galegos adoita ter máis vixencia aquel que coincide coa
forma castelá: comprar, labios e lágrimas serán máis usados que .....................,
..................... e ......................
c) O galego acepta formas castelás disfrazadas de galegas. Estes castelanismos
van desprazando e agredindo as voces galegas auténticas: conexo, xaula,
carreteira, carcaxada, ceniceiro, axuntamento, concexal... empréganse no canto de
...................., ....................,......................, ....................., ...................., .....................
e .....................
A influencia do castelán non se reduce ao aspecto léxico. Ningún dos diferentes
niveis lingüísticos do galego se ve libre da influencia desa lingua. Así, podemos
distinguir os diferentes tipos de castelanismos:
1.- Ortográficos: escrita de formas galegas segundo as regras ortográficas do
castelán: Enrique, hirmán, chubasco, reventar, él, compróu...
2.- Fonolóxicos: substitución de fonemas galegos por fonemas propios do
castelán en certos termos: jefe, general, geografía, en ocasións adaptados
incorrectamente: parexa, conexo, baraxa...
3.- Morfolóxicos: alteracións das formas de certas palabras: xénero dos
substantivos, formacións de plural, conxugacións verbais, usos pronominais...: o
análise, a mel, niveles, tendrei, quenes, cuio...
4.- Sintácticos: construccións conforme á colocación de palabras propia do
castelán, uso incorrecto de preposicións...: me dixo que si, imos a facelo agora
mesmo...
5.- Léxicos: substitución de palabras galegas polas correspondentes castelás:
merluza, pueblo, hielo, ochenta, tartamudo, jueves, iglesia, cuchillo, tenedor, muela,
bostezar, pino, abuelo...

5. Lingua e Literatura Galega 3ºeso
AS ORIXES DO GALEGO
ACTIVIDADES
1.- Buscar os vocábulos xermánicos que se esconden nos seguintes
anagramas:
FECHAR ATALLO COAR
RAPOU POSTEE ASPERO
2.- Unir os termos árabes cos seus sinónimos correspondentes:
ALACRÁN VETERINARIO
AZOUGUE ALEGRÍA
ALCUME SOBRENOME
TABIQUE ESCORPIÓN
ALFAIATE MERCURIO
ALDRABA BATA
ALBOROZO CHAMADOR
ALBORNOZ XASTRE
ALBEITE PAREDE
3.- Localizar 17 préstamos e citar a lingua da que proceden:
R E S T A U R A N TE
E V A GON T B A U L
V T U R I S MOS N I
OS A L L A P U I E T
L I D E R K N H N L E
V C OV A OS OE OL
E I A I V N A R T GA
R MOE R L A I V E R
C A L L A B A D A N O
S A L U I T I A N T N
C E A E X N E P C A E
4.- Relacionar a palabra de orixe (indicando a lingua á que pertence) co
resultado en galego:
SCAGLIUOLA ORGULLO
TXATARRA TURISMO

6. Lingua e Literatura Galega 3ºeso
AS ORIXES DO GALEGO
PACKET ESCAIOLA
PAGLIACCIO IATE
AL-FARIS ALFÉREZ
URGOLI PALLASO
RUBTA PAQUETE
TOURISME ROTINA
BAK BOORD ROLDA
BUC BABOR
CHARRA GABARRA
YACHT XERRA
KABARRA CHATARRA
ROUTINE BUQUE
5.- Substituír os estranxeirismos innecesarios polas formas galegas
correctas:
PUZZLE FERRY CASTING
TURNÉ GASOIL DISKETTE
HALL ESPÓNSOR LINIER
TIFFOSI SHOW COW-BOY
SELF-SERVICE INTERVIÚ PARKING
6.- Corrixir os castelanismos:
a) É conveniente colocar o cinturón de seguridade
b) A Unión Europea recortou o cupo do leite
c) Vino eu escrito do seu puño e letra
d) Miraba para o exame do compañeiro de refilón
e) Déronlle no banco a nova cartilla de aforros
f) Tomou un zumo de naranxa con algo de azúcar
g) Atrapárono gracias ás huellas dactilares encontradas
h) Viña de comprar na tenda unha caxetilla de tabaco
i) Os hinchas do Celta enchían as bancadas do estadio
l) O entrenador era reacio a facer moitos trocos
m) Este ano aumentou o número de alumnos becarios
n) Cando chegaron á casa, a torta estaba toda aplastada
o) Salou demasiado a comida e esqueceu botarlle o laurel
p) Pon o diantal e mete no lavavaxillas os platos que están na mesa
q) O recorrido que vai cerca do cauce do río estaba cheo de ranas e
renacuaxos
r) Debo subraiar que o relieve desta zona cambiou coa construcción deses
rascaceos
s) Bótalle ao solomillo unha cucharada de mantequilla e un pouco de
requesón
t) A causa do seísmo a aguxa da brúxula estivo a se mover de ezquerda a
dereita

7. Lingua e Literatura Galega 3ºeso
AS ORIXES DO GALEGO
u) Os centinelas da cárcel descubriron aos fugados ao faceren a súa ronda
rutinaria
7.- Dar as formas correctas correspondentes aos seguintes
castelanismos:
CAÑÓN SERRÍN ADOQUÍN
MANZANILLA DORMILÓN FRESA
ATERRIZAR SILLA SONDEO
CAMPANADA ESCARABAJO ALFAREIRO
CORRESPONSAL CUMPREANOS GRAPAR
BUZÓN BACHE INVERSIÓN
POLICÍACO SUDOESTE TORNILLO
PAÑAL XARABE ANTIFAZ
FECHA TOBILLO LATIDO
ROXO BECA SALTAMONTES
RODAXA SONIDO SEÑAL
VASUREIRO TERCIOPELO TEXIDO
CHEAR PEATÓN PALADAR
8.- Sinalar o castelanismo de cada serie:
a) Acicalar, compoñer, enfeitar
b) A queimarroupa, a boca de cano, a bocaxarro
c) Apesararse, angustiarse, acongoxarse
d) Acribillar, cribar, furar
e) Acuciante, perentorio, apremiante
f) Atribuíble, achacable, imputable
g) Afincarse, establecerse, enraizarse
h) Ahinco, empeño, afán
i) Altivo, orgulloso, altaneiro
l) Añexo, vello, anello
m) Acougar, sosegar, apaciguar
n) Arreciar, medrar, cobrar forza
ñ) Encirrar, azuzar, apurrar
o) Barruntar, presentir, intuír
p) Materia, disciplina, asignatura
q) Situar, colocar, ubicar
r) lombo, costas, espalda
s) entrenador, adestrador, preparador
t) estremecemento, calafrío, escalofrío
u) amistoso, amigable, afectuoso