7. Primeiro era Occitania...
X. L. Méndez Ferrín,
SirventéS pola deStrución de o ccitania
Ademais de ser pra nós o grande estudoso global da nosa lírica medieval e o fino
editor dalgúns dos nosos trobadores, Giuseppe Tavani é asemade –entre outras moitas
cousas– un egrexio provenzalista. En 1978 publicou un modestísimo volume, Per un’edizione
critica di «Chantarai d’aquests trobadors» di Peire d’Alvernha, que é o que fai esperar o seu
título –unha preciosa e clara lección de crítica textual–, pero tamén bastante máis: a súa
introdución, breve pero non avara, di en magnífica síntese moitas das cousas que sempre
quixemos saber da lírica dos trobadores occitanos; 1 e días, xaora, co rigor, a claridade, a
intelixencia e a mesura que caracterizan este sabio filólogo, a miúdo capaz de ensinar máis
cun artigo de dez páxinas ca outros con grosos volumes. Inútil é que eu poña a miña fábrica
a fumear cando os meus mestres xa teñen dito o que eu deles fun aprendendo e que agora,
chegado o intre de ofrecerche –temido lector– este libro que tanto traballo me levou,
quero dicir con máis axeitadas palabras cás que eu daría achado; mellor será logo que
empece este prefacio esforzándome por trasladar o elegante italiano do profesor Tavani a
un galego que non desmereza moito del, e que me cinga a ir tecendo un limiar de furtos
máis ou menos comentados que me será sen dúbida moito máis agradecido ca se fose da
miña propia e obtusa minerva:
Entre os derradeiros decenios do século XI e os primeiros do XIII –con prolongacións epigónicas
deica a segunda metade deste– instáurase e consolídase en Europa un xeito novo de concibir a
actividade poética no que ten as súas orixes a moderna poesía lírica europea.
Xeograficamente, a nova concepción nace e desenvólvese nas rexións occitánicas, é dicir, nas
rexións en que se falaban as modalidades locais, diferenciadas entre si, da chamada «lingua de òc» e
1. Diremos indistintamente occitano ou lingua de òc e provenzal, ás veces coa precisión de «clásico», pra designar
a lingua dos trobadores, que tamén foi chamada romanç, lenga romana ou lemosin. Aínda que os filólogos deixaron de
usar estes tres nomes por boas razóns, hai que recoñecer que teñen ilustre fundamento: romans ou romanç parece
coma se llo chamara xa Guillerme IX, e no século XIII roman empeza a usarse en oposición a francés en textos munici-
pais; lenga romana está moi claro en Jaufré Rudèl, e lemosí aparece nas Razós de trobar de Raimon Vidal de Besalú, que
é a primeira gramática da lingua. En canto a provenzal, ten a desvantaxe de asociarse só coa Provenza, e a vantaxe
de que era un nome moi usual na época –lémbrese o Donatz proençals, ou Donatus provincialis–, na que quizabes se
acordasen máis ca agora da Provincia Romana, moito máis grande cá rexión que quedou co nome; que isto era así
parece probado pola convocatoria da cruzada contra os albixenses, na que Inocencio III troa contra a «raza perversa
dos provenzais» cando o certo é que as terras «infestadas» pola herexía eran sobre todo as da rexión que hoxe se
chama Lengadòc; tamén é posible que este senso amplo sexa moi propio de italianos. O termo occitano adórnase
co prestixio dantesco, é palabra só un pouco menos antiga, e os defensores modernos da lingua prefíreno; pero
inclúe necesariamente o gascón. Provenzal pode non incluílo, e o caso é que as formas gascoas diferenciais parecen
rigorosamente excluídas da koiné, ata o punto de que o gascón é posto en pé de igualdade co francés, co galego e
co xenovés por Raimbaut de Vaqueiràs no seu célebre descordo plurilingüe.
8. 10 OS tROBA DORES DE OCCItA NI A
nas cales, por riba destas modalidades, se foi formando unha lingua literaria común, supradialectal
ou interdialectal, usada por todos os poetas de toda a área occitánica –pictavinos, lemosinos, auver-
neses, gascóns, lengadocianos e provenzais en senso estrito–, e que se expande despois nas lindeiras
rexións catalá (ó oeste) e altoitaliana ou «lombarda» (ó leste), onde as analoxías socioculturais e
lingüísticas coas rexións occitánicas permiten a súa instalación sen necesidade de modificacións
substanciais e mantendo intacto o seu instrumento expresivo orixinario, ou sexa o occitano. Esta
expansión é acompañada por outra en áreas onde o occitano, demasiado diferente da lingua local e
polo tanto incomprensible prá maioría, foi substituído por unha diversa modalidade lingüística, xa
formalizada literariamente ou ben levada por primeira vez á dignidade literaria: un franciano tingui-
do de elementos dialectais da Champaña na Francia setentrional, unha koiné alemá (o oberdeutsch)
en Austria, Baviera, turinxia, etc., un siciliano ilustre na Italia meridional, o galego nos reinos de
León-Castela e de Portugal.
A grande novidade que diferencia esta poesía da precedente foi sintética e eficazmente exposta
por István Frank no artigo «Du rôle des troubadours dans la formation de la poésie lyrique moderne»,
publicado nos Mélanges de lingüistique et de littérature romanes offerts à Mario Roques,
Baden-París 1950: 2
«exprésase en lingua vulgar, entendida por todos, é lírica e é obra de individuos cuxa identidade
é coñecida. A simultaneidade destas tres circunstancias da creación literaria realízase por primeira
vez coa actividade dos trobadores. Os poemas líricos precedentes cuxos autores nos sexan coñecidos
están compostos en latín; por outra banda, ignoramos quen son os autores das cántigas anónimas
que chamamos populares e que, sen dúbida ningunha, existiron sempre...»
Acabamos por agora a cita literal –pero non o descarado roubo de conceptos, no que
reincidiremos decontado– pra ver se conseguimos sintetizar que cousa eran as rexións
occitánicas na época dos trobadores. O cal é bastante difícil, pois aínda que a terra física
ou xeográfica permaneceu máis ou menos igual a si mesma, durante estes dous séculos
escasos no soar occitano producíronse grandes convulsións, unha das cales non só condu-
ciu á chamada «destrución de Occitania», senón que significou un cambio transcendental,
de dimensións talvez non sempre ben comprendidas, na historia política, económica e
ideolóxica de toda a Europa occidental.
O territorio da lingua occitana abrangue ó pé duns 190.000 km2 do que hoxe é a Repú-
blica Francesa; é dicir, é máis da terceira parte do que hoxe chamamos Francia, e ten dúas
veces longas a extensión de Portugal; normalmente considérase dividido nas rexións de
Lemosín, Auvernia, Delfinado, Gascuña, Guiana, Lengadòc e Provenza –o nome de Lengadòc
non nos gusta moito, pois foille dado a unha parte dos despoxos do principado de Tolosa
despois da conquista francesa, pero é o que empregan por aló. A poboación da Occitania
francesa anda hoxe polos trece millóns de habitantes, algo menos da cuarta parte do total
2 . Traducimos a cita dende o orixinal pra evitar a suma de distanciamentos, curioso concepto que se nos
acaba de ocorrer e no que ó mellor calquera día nos enguedellamos un pouco á conta dunha vella carpeta chea
de notas sobre varias traducións teoricamente do inglés e do francés e realmente feitas dende unha lingua aínda
máis próxima. O mesmo Frank iniciaba a súa excelente conferencia –tal é a orixe deste artigo, que recomendamos
moito ler– cunha cita que non traduciremos:
Henri-Pascal de Rochegude a dit, il y a environ un siècle et demi: «Si le mérite essentiel des arts consiste dans l’invention,
le premier rang parmi nos poètes appartient, sans aucun doute, aux troubadours. Créateurs du parnasse moderne, ce titre
seul fonde leur droit à l’attention de tout homme de lettres».
10. 70 O S t R O B A D O R E S D E O C C I tA N I A
G UIL L ER ME I X DE AQUI TA NI A
I: Compañeiros, farei un «verso» todo Companhó, farai un vèrs tot covinen,
como é debido, / e terá máis de loucura do et aurà·i mais de foudatz no·i a de sen,
que ten de siso, / e estará todo mesturado
de amor, de alegría e de mocidade. et èr totz mesclatz d’amor e de jòi e de joven. 3
II: E tede por vilán a quen non o entende, / E tenhatz lo per vilan qui no l’enten,
que de memoria de bo grado non o apren- qu’ins en son còr voluntièrs res non l’apren:
de: / duro se lle fai afastarse de amor a
quen o acha do seu gusto. grèu partir si fai d’amor qui la tròba a son talen. 6
III: Dous cabalos teño prá miña sela ben Dos cavals ai a ma sèlha, ben e gen;
e xentil[mente]: / bos son e ousados prás bon son ez ardit per armas e valen;
armas e valentes; / mais non podo ter os
dous, pois un o outro non tolera. mas no·ls puèsc tener amdós, que l’uns l’autre non 9
[consen.
IV: Se os puidese domar ó meu gusto / Si·ls pogués adomesgar a mon talen
non querería mudar a outra parte o meu ja non vòlgra alhors mudar mon garnimen,
aparello, / pois estaría mellor montado ca
ninguén toda a miña vida. que mèlhs fora encavalgatz de nulh òm en mon 12
[viven.
V: un foi dos montañeses o máis corre- La uns fo dels montanhièrs lo plus corren,
dor, / pero tan fera esquiveza ten dende mas aitan fèra estranheza a longamen
hai moito tempo / e é tan fero e salvaxe
que non se deixa gobernar. ez es tan fèrs e salvatges que del bailar si defen. 15
VI: O outro foi criado acó preto de Confo- L’autre fo noiritz ça jos, près Cofolen;
lens, / e nunca vistes outro máis fermoso, ez anc no·n vis belazor, mon escien:
polo que eu sei; / este non será cambiado
nin por ouro nin por prata. aquest non èr ja camjatz, ni per aur ni per argen. 18
VII: Porque eu deillo ó seu señor de poltro Qu’iè·l donèi a son senhor polhí paiscen,
destetado [que empezaba a pacer]; / pero però si·m retinc ièu tan de covinen
retiven tanto dereito / que se el o tiña un
ano, eu o tivese máis de cen. que s’il lo tenia un an, ièu lo tengués mais de cen. 21
VIII: Cabaleiros, dádeme consello nunha Cavalièr, datz mi conselh d’un pensamen;
dúbida: / nunca estiven tan perplexo na anc mais non fui eissarratz de causimen:
elección: / non sei a cal me ateña, se a Inés
ou a Arsenda. re no sai ab qual me tenha, de N’Agnès ò de N’Arsen. 24
IX: De Gimèl teño o castelo e o manda- De Gimèl ai lo castèl e·l mandamen,
mento, / e por Niòl mostro orgullo a toda e per Niòl fauc ergüèlh a tota gen,
a xente, / pois ambos e dous se me xura-
ron e garantiron por xura. qu’ambedui me son jurat e plevit per sagramen. 27
G UIL L ER ME I X DE AQUI TA NI A
I: Compañeiros, non podo evitar espantar- Companhó, non puòsc mudar qu’eo no m’efrei
me / polas novas que ouvín e que vexo: / de novèlas qu’ai auzidas e que vei:
que unha dona se queixou dos seus gar-
diáns a min. qu’una dòmna s’es clamada de sos gardadors a mei. 3
II: E di que non queren catar dereito nin E ditz que non vòlo prendre dreit ni lei,
lei / senón que a teñen encerrada os tres: ans la teno esserrada cada trei:
11. GuILLERME IX DE AQuItA NI A 71
Cántiga dos dous cabalos
Compañeiros, farei un verso por mestría, Cántiga pra homes sós, machista e de
máis cheo de loucura ca de sabedoría, amor puramente físico e deportivo, que
o duque compoñería pra divertir os seus
todo composto de amor, mocidade e alegría. compañeiros de armas e de esmorga.
E tede por vilán a quen non o entender,
e a quen dispostamente de cór non o aprender:
duro lle é deixar o amor a quen nel acha pracer.
Teño prá miña sela dous cabalos xeitosos;
os dous son bos prás armas, ardidos e valiosos;
mais non podo andar cos dous, pois son un doutro
[celosos.
Se os puidese domar como a min me convén,
non poría o aparello xa noutro palafrén,
pois tiña mellor montura toda a vida eu ca ninguén.
Un entre os montañeses foi o máis corredor,
mais volveuse xa hai tempo fero e de mal humor,
e é tan feroz e tan bravo que rexeita o domador.
Acó onda Confoléns foi o outro criado, Confolens está case a medio camiño entre
e nunca outro máis belo debedes ter ollado: Peitèus ou Poitiers e Lemòtges.
nin por ouro nin por prata será endexamais trocado.
Porque eu deillo ó seu amo sendo poltro, e porén
fíxeno baixo pauto pra asegurarme ben
de que se el o tiña un ano o tivese eu máis de cen.
Dádeme, cabaleiros, consello e parecer,
pois nunca tan perplexo me achei eu pra escoller,
e posto entre Inés e Arsenda non vos sei a cal me ater.
Eu teño de Gimel castelo e mandamento, En Gimel e Niol ou Nieul, dentro dos domi-
e por Niol ó mundo con orgullo me enfrento: nios de Guillerme, vivirían as dúas seño-
ras. Niol é moi preto de Confolens.
de ambos os dous teño preito e homenaxe en xuramento.
Cántiga da muller gardada
Compañeiros, non podo deixar de me espantar
polas novas que vexo e mais que ouvín contar:
dos seus gardiáns unha dona veuse ante min querelar.
E di que non lle queren outorgar lei dereita,
senón que os tres a teñen encerrada e constreita,
12. 72 O S t R O B A D O R E S D E O C C I tA N I A
tanto un non lle afrouxa a amarra que tant l’us no·lh larga l’estaca que l’altre plus no 6
outro non lla aperte máis. [la·lh plei.
III: E eles teñen entre si tal comporta- Et aquilh fan entre lor aital agrei:
mento: / un é compañeiro cortés coma un l’us es companhs gens a fòr manda-carrei,
carreteiro, / e [os outros] fan moito máis
ruído cá masnada do rei. e meno tròp maior nausa que la mainada del rei. 9
IV: E eu dígovos, gardiáns, e avísovos, / e Et èu dic vos, gardador, e vos castei,
haberá ben grande loucura en quen non e serà ben grans folia a qui no·m crei:
me crea: / dificilmente veredes unha garda
que algunha vez non adormeza. grèu verretz neguna garda que ad oras non sonei. 12
V: Que eu nunca vin ningunha dona con tan Qu’èu anc non vi nula dòmna ab tan gran fei
gran lealdade / que, se non queren aceptar qui non vòl prendre son plait ò sa mercei,
o seu preito ou a súa mercé, / se a afastan
do que está ben, non pacte con maldade. s’òm la lonha de proeça qu’ab malvestatz non plaidei. 15
VI: E se lle tedes en escaseza a boa gorni- E si·lh tenètz a cartat lo bon conrei,
ción, / arránxase con aquilo que atopa ó adòba·s d’aquel que tròba viron sei:
seu redor: / se non pode ter cabalo, com-
pra palafrén si non pòt aver caval, ela compra palafrei. 18
VII: Non hai ningún de vós que me negue / Non i a negú de vos ja·m desautrei,
que se a alguén lle prohibisen o viño forte s’òm li vedava vi fòrt per malavei,
por enfermidade / non bebese auga antes
de deixarse morrer de sede. non begués enans de l’aiga que·s laissès morir 21
[de sei.
VIII: todos beberían auga antes de deixar- Chascús beuria ans de l’aiga que·s laissès morir
se morrer de sede. [de sei.
G UIL L ER ME I X DE AQUI TA NI A
I: Compañeiros, recibín tan mal trato / Companhó, tant ai agutz d’àvols conrés
que non podo deixar de cantar e laiarme qu’ièu non puèsc mudar no·n chan e que no·m pes:
diso: / pero non quero que se saiban os
meus asuntos en moitas cousas. emperò no vuèlh qu’òm sapcha mon afar de 3
[maintas res.
II: E direivos o que quero significar: / non E dirai vos m’entendença de que es:
me gusta cona gardada nin estanque sen no m’azauta cons gardatz ni gorcs ses peis,
peixes, / nin chufas de homes cativos dos
que non haxa feitos. ni gabars de malvatz òmes qu’òm de lor faitz 6
[non agués.
III: Señor Deus, que es do mundo coudel Sénher Dièus, quez ès del mon capdèls e reis,
e rei, / quen primeiro gardou cona, como qui anc premièrs gardèt con, com non esteis?
non se extinguiu? / Que nunca houbo ser-
vizo nin garda que fose peor pró seu señor. Qu’anc no fo mestièrs ni garda qu’a sidòns estès 9
[sordeis.
IV: Pero direivos da cona cal é a súa lei, / Però dirai vos de con quals es sa leis,
como home que mal fixo e peor recibiu com cel òm que mal n’a fait e pèitz n’a pres:
niso: / tal como outra cousa rebe se se co-
lle, a cona medra. si com autra res en merma, qui·n pana, e cons 12
[en creis.
V: E quen non queira crer os meus avisos / E cel qui no volrà·n creire mos casteis
váiao ver á fraga nunha devesa: / por unha an o vezer près lo bòsc, en un deveis:
árbore que pinchan nacen dúas ou tres.
por un albre qu’òm i talha n’i nàisson ò dos ò treis. 15
13. GuILLERME IX DE AQuItA NI A 73
e cando un lle afrouxa a corda ponlla outro máis
[estreita.
E compórtanse todos tan mal como direi: A masnada pode ser dun rei de Francia, de
un é por cortesía carreteiro de lei, Inglaterra ou de España, ou talvez unha
banda de espíritos malignos que cabalga-
e os outros estarabouzan máis cá masnada do rei. ban de noite con grande estarabouzo e se
chamaba en francés «maisnie Hellequin».
Eu dígovos, gardiáns, e non se vos esqueza,
pois quen non queira crerme ten ben pouca cabeza:
dificilmente veredes garda que nunca adormeza.
Porque eu nunca vin dona con tanta lealdade
que se non se procura cumprirlle algo a vontade,
cando a afastan de virtude non se aveña coa maldade.
E se lle escatimades a gornición mellor, O palafrei do orixinal é o cabalo de paseo,
componse con aquelo que atopa ó seu redor: desprezado polos guerreiros.
se non pode ter cabalo, compra un faco do peor.
Non hai ninguén que a min desta crenza me arrede:
cando a alguén por doenza o viño se lle vede,
havos querer beber auga antes ca morrer de sede.
Todos beberían auga antes de morrer de sede.
Cántiga da devesa
Compañeiros, tan mal acaban de tratarme
que non podo deixar de cantar e laiarme,
mais non quero que se saiba todo o que poida pasarme.
Direivos de que falo: tan pouco a min me agrada
coma estanque sen peixes unha cona gardada,
ou as chufas de mesquiños que despois quedan en nada.
Señor Deus, rei do mundo, como é que non morreu
de súpeto o primeiro que en gardar conas deu?
Non houbo nunca servizo tan ruín pró señor seu.
Mais direivos a lei da cona, coma quen
fixo nesto os seus danos e os recibiu tamén:
se todo rebe co uso, a cona médravos ben.
E se nos meus avisos de bon grado non cres,
vai ata unha devesa, e di se non o ves:
por unha árbore que pinchan renacen dúas ou tres.
14. 74 O S t R O B A D O R E S D E O C C I tA N I A
VI: E cando a fraga é pinchada, nace máis E quan lo bòscs es talhatz, nais plus espés;
mesta; / e o dono non perde o seu capital e·l sénher no·n pèrt son comte ni sos ces:
nin os seus censos: / sen razón se queixa
un de estrago se ningún dano hai. a revèrs planh òm la tala si·l damnatges no·i es ges. 18
VII: Non é xusto que un se queixe de estra- Tòrtz es qu’òm planha la tala si negun dan no·i a ges.
go se ningún dano hai.
G UIL L ER ME I X DE AQUI TA NI A
I: Farei un «verso» da mesma nada: / non Farai un vèrs de dreit nien:
será de min nin doutra xente, / non será non èr de mi ni d’autra gen,
de amor nin de mocidade, / nin doutra
cousa / porque foi trobado durmindo / so- non èr d’amor ni de joven,
bre un cabalo. ni de ren au,
qu’enans fo trobatz en durmen
sus un chivau. 6
II: Non sei en que hora fun nado, / non No sai en qual ora·m fui natz,
estou ledo nin enfadado, / non son estra- no soi alègres ni iratz,
ño nin son privado [amigo, íntimo], / nin
podo [facer] outra cousa, / que así fun de no soi estranhs ni soi privatz,
noite fadado / nun alto monte. ni no·n puèsc au,
qu’enaissí fui de nuèitz fadatz
sobre un puèg au. 12
III: Non sei cando adormecín / nin cando No sai quora·m fui endormitz,
estou esperto, se non mo din; / por pouco ni quora·m velh, s’òm no m’o ditz;
non se me partiu o corazón / cunha dor
cordial; / e non me importa unha formi- per pauc no m’es lo còr partitz
ga, / por San Marzal. d’un dòl corau;
e no m’o prètz una fromitz,
per Saint Marçau. 18
IV: Doente estou e creo morrer, / e nada Malautz soi e cre mi morir,
sei senón cando o oio dicir. / Médico bus- e re no sai mas quan n’aug dir.
carei ó meu gusto, / e non sei cal: / bo
médico será se me pode curar, / mais non Mètge querrai al mièu albir,
se empeoro. e no·m sai tau;
bos mètges èr si·m pòt guerir,
mor non si amau. 24
V: Amiga teño, non sei quen é, / que nunca Amiga ai ièu, non sai qui s’es,
a vin, pola miña fe, / nin me fixo [cousa] qu’anc no la vi, si m’ajut fes,
que me praza ou que me pese, / nin me
importa: / que nunca houbo normando ni·m fes que·m plaça ni que·m pes,
nin francés / na miña casa. ni no me·n cau:
qu’anc non ac norman ni francés
dins mon ostau. 30
VI: Nunca a vin e ámoa moito; / nunca Anc no la vi et am la fòrt;
tiven xustiza dela nin me fixo torto; / anc no n’aic dreit ni no·m fes tòrt;
15. GuILLERME IX DE AQuItA NI A 75
E de pinchado o bosque, nace máis mesto afeito,
e o seu dono non perde capital nin proveito,
e xa que non houbo dano, se se queixa é sen dereito.
Non hai dereito a queixarse cando o dano non foi feito.
Cántiga da mesma nada
Unha canción de nada farei: Poesía cunha estraña atmosfera de soño,
nin de min nin doutrén falarei, aínda que tamén se ten interpretado como
unha parodia de non se sabe ben que. É
nin mocidade recordarei, certo que se pode durmir a cabalo: meu
nin de amor falo, avó, que era bestilleiro, facíao cando vol-
porque eu durmía cando a trobei vía das feiras de lonxe, nunha egua que
sabía o camiño da corte.
sobre un cabalo.
Non sei en que hora vos fun eu nado,
non estou ledo nin enfadado
non son estraño nin son privado,
e este costume
vén de que á noite fun eu fadado
nun alto cume.
Eu non vos sei cando adormecín
nin cando esperto, se non mo din;
case o meu peito partir sentín San Marzal foi o apóstolo do Lemosín e o
de dor cordial, primeiro bispo de Lemòtges. Sobre a súa
tumba e baixo a súa advocación fundouse
pero ben pouco me importa a min, unha gran abadía que foi un importantí-
por San Marzal. simo centro musical nos séculos medios.
Estou enfermo e creo morrer,
e non sei máis có que oio decer.
Médico a gusto vou escoller,
mais non sei cal:
bon será se me fai gorecer,
non se vou mal.
Amiga teño, non sei quen é,
que eu nunca a vin, pola miña fe;
nunca me fixo mal nin mercé, A literalidade dos versos 29 e 30 é clara, o
e éme igual, que eu seu senso non. talvez Guillerme, cultural-
mente lemosino, vise os homes do norte co
nunca a normando ou francés dei pé mesmo desprezo que os viron despois Ber-
no albergue meu. tran de Bòrn e tantos outros trobadores.
Eu nunca a vin, mais ámoa tal cal;
nunca me fixo nin ben nin mal;
16. 76 O S t R O B A D O R E S D E O C C I tA N I A
cando non a vexo pásoo ben; / non me im- quan no la vei, be me·n depòrt;
porta un galo, / porque eu sei doutra máis no·m prètz un jau,
xentil e bela / e que vale máis.
qu’iè·n sai gençor e belazor,
e que mais vau. 36
VII: Non sei o lugar cara a onde está, / No sai lo luèc vès on s’està,
se é en monte ou é en terra chá; / non si es en puèg ò es en pla;
ouso dicir o torto que me fai, / senón
que calo; / e pésame ben que aquí se en- non aus dire lo tòrt que m’a,
contra, / por iso me vou. abans me·n cau;
e pesa·m be car çai remà,
per aitan vau. 42
VIII: Fixen o «verso», non sei de quen, / Fait ai lo vèrs, no sai de cui,
e mandareillo a aquel / que o mandará e trametrai lo a celui
por outrén / cara a Peiteus, / [pra] que me
mande do seu estoxo / a contrachave. que lo·m trametrà per autrui
envès Peitau,
que·m tramezés del sièu estui
la contraclau 48
G UIL L ER ME I X DE AQUI TA NI A
I: Farei un «verso», pois adormezo, / e ca- Farai un vèrs, pòs mi sonelh,
miño e estou ó sol; / mulleres hai de mal e·m vauc e m’estauc al solelh;
consello [inclinación], / e sei dicir cales: /
as que amor de cabaleiro / teñen por mal. dòmnas i a de mal conselh,
e sai dir quals:
celas qu’amor de chevalèr
tórnon a mals. 6
II: Non fai pecado mortal / dona que ama Dòmna non fai pechat mortau
cabaleiro leal; / mais se ama monxe ou que ama chevalèr leau;
clérigo / non ten razón: / por dereito a
deberían queimar / cun tizón. mas s’ama monge ò clergau
non a raizó:
per drech la deuri’ òm cremar
ab un tezó. 12
III: En Alvernia, alén do Limosín, / fun En Alvèrnhe, part Lemosí,
soíño coma un pobre; / atopei a muller me n’anièi totz sols a tapí;
de don Guarín / e de don Bernardo; /
saudáronme moi sinxelamente, / por San trobèi la molhèr d’En Garí
Leonardo. e d’En Bernart;
saludèron mi simplaments
per Saint Launart. 18
IV: unha díxome no seu latín: / «Ouh, La una·m ditz en son latí:
Deus vos garde, señor peregrino! / moito «Ò, Dèus vos salf, dòn pelerí!
me parecedes de boa condición, / ó meu
entender; Mout mi semblatz de bèl aizí,
mon escient;
17. GuILLERME IX DE AQuItA NI A 77
cando a non vexo a min éme igual;
non me desvela,
porque sei doutra que ben máis val
e é ben máis bela.
Eu non sei o lugar onde está,
nin se é montaña ou é terra chá;
dicir non ouso o mal que me dá,
e calarei,
mais sinto moito que estea acá,
e marcharei.
Fixen o verso, non sei de quen,
e agora voullo mandar a alguén
que o mandará por medio doutrén Non se sabe quen era o ou a correspon-
cara a Peiteu dente de Guillerme, nin o significado do
estoxo. Pero ben se ve que cando fixo esta
pra que me mande a chave que ten cántiga Guillerme non estaba vivindo en
do estoxo seu. Poitiers.
Cántiga do gato roxo
Farei un verso, pois adormezo Esta deliciosa historia, que ten bastante
e ando a paseo e ó sol me aquezo; máis que ver cos fabliaux franceses ca coa
lírica aristocrática dos trobadores occita-
haivos mulleres de moi mal vezo, nos, cadra moi ben co noso Guillerme, de
e eu sei ben quen: quen o cronista Estevo de Borbón conta
as que os amores dos cabaleiros que era moi afeccionado a disfrazarse e
botarse ós camiños pra saber como vivía
ven con desdén. a xente do común, case coma un Harún
al- Raxid aquitano.
Dona non fai pecado mortal
por amar cabaleiro leal,
mais se ama frade ou crego obra mal
e sen razón,
e por dereito a deben queimar
coma un tizón.
Na Alvernia, fóra do Lemosín
só coma un pobre a andar me metín;
atopei a muller do Garín
e a do Bernardo,
que me saudaron moi manseliñas Porque parece que vai peregrinando cara
por San Leonardo. a Sant Launart de Noblat, no Lemosín.
E díxome unha no seu latín:
«Ouh, Deus vos garde, don pelengrín!
Non parecedes home ruín
polo que eu penso,
18. 78 O S t R O B A D O R E S D E O C C I tA N I A
pero de máis vemos andar polo mundo / mas tròp vezem anar pel mon
louca xente.» de fòla gent. 24
V: Agora ouviredes o que respondín: / non Ar auziretz qu’ai respondut:
lles dixen nin «bat» nin «but», / nin ferro anc no li dis ni «bat» ni «but»,
nin pau amentei, / senón só isto: / «Baba-
riol, babariol, / babarián». ni fèr ni fust no ai mentagut,
mas sol aitan:
«Babariòl, babariòl,
babarian». 30
VI: «Irmá», dixo dona Inés a dona Erme- «Sòr», ditz N’Agnès a N’Ermessen,
sinda, / «atopamos o que andabamos bus- «trobat avem qu’anam queren!»
cando!» «Irmá, por amor de Deus, alber-
guémolo, / que é mudo, / e por el a nosa «Sòr, per amor Dèu l’alberguem,
intención / non será sabida.» que ben es mutz,
e ja per lui nòstre conselh
non èr sabutz». 36
VII: unha colleume baixo o seu manto / La una·m pres sotz son mantèl
e meteume no seu cuarto, onda o lar; / e mes m’en sa cambra, e·l fornèl;
sabede que me agradou moito, / e o lume
era bo, / e eu quenteime de bo grado / ós sapchatz qu’a mi fo bon e bèl,
grandes carbóns. e·l fòc fo bos,
et èu calfèi me volentèr
als gros carbós. 42
VIII: Pra comer déronme capóns, / e sabe- A manjar mi dèron capós,
de que tiven máis de dous; / e non houbo e sapchatz aic i mais de dos;
alí cociñeiro nin pinche, / senón só nós os
tres; / e o pan era branco e o viño era bo / e no·i ac còc ni cogastrós,
e o prebe [ou as especias] abondoso. mas sol nos tres;
e·l pans fo blancs e·l vins fo bos
e·l pebre espés. 48
IX: «Irmá, se este home é astuto / e deixa «Sòr, s’aquest òm es enginhós
de falar por nós, / traiamos o noso gato e laissa lo parlar per nos,
roxo / de contado, / que lle fará falar de
súpeto / se en algo nos mente.» nos aportem nòstre gat ros
de mantenent,
que·l farà parlar az estrós,
si de re·ns ment». 54
X: Dona Inés foi polo aborrecido: / e era N’Agnès anèt per l’enoiós:
grande e tiña longos bigotes; / e eu, cando e fo grans, et ac loncs guinhós;
o vin entre nós, / tívenlle medo, / que por
pouco non perdín o valor / e a coraxe. et èu, quan lo vi entre nos,
aic n’espavent,
qu’a pauc no·n perdèi la valor
e l’ardiment. 60
XI: Desque comemos e bebemos, / eu es- Quant aguem begut e manjat,
pinme ó seu grado. èu mi despolhèi a lor grat.
19. GuILLERME IX DE AQuItA NI A 79
mais polo mundo vésevos moita
xente sen senso.»
Pero escoitade o que contestei:
nin fu nin fa nin verbo lles dei,
nin pau nin ferro lles amentei,
mais esto só:
«Barbariolo, barbariolo,
barbarió.»
«Nena», así dixo Inés a Ermesinda,
«a nosa busca cúmprese e finda!
Hai que lle dar por Deus a benvinda,
que mudo che é,
e da nosa intención non che pode
nunca dar fe.»
Unha baixo o seu manto levoume
pró seu cuarto e ó lar achegoume.
Esto fíxome ben e gustoume,
que o lume ardía,
e quenteime a unha boa larada
como quería.
Déronme bos capóns pra xantar,
e sabede que foi máis dun par,
sen cociñeiros a fedellar,
os tres soíños,
con pantrigo e bon viño a fartar
e bos aliños.
«Nena, e se este home fose un arteiro
que só por nós está silandeiro?
Imos catar o gato fouveiro
de seguidiña,
pra que lle arrinque se é mentireiro
falas axiña.»
E trouxo a Inés o gato rabudo,
que era moi grande e moi bigotudo;
e eu cando o vexo vir tan sañudo,
cóllolle medo,
tanto que a pouco sen afouteza
nin forza quedo.
Desque acabou aquel gasallado,
quitei a roupa polo seu grado;
20. 80 O S t R O B A D O R E S D E O C C I tA N I A
Por detrás me puxeron o gato / malvado e Detràs m’aportèron lo chat
felón: / unha arrastrouno dende o costa- mal e felon:
do / deica os talóns.
la una·l tira del costat
trò al talon. 66
XII: Polo rabo de contado / estira o gato Per la coa de mantenen
e el rabuña: / feridas me fixeron máis de tira·l gat et el escoiscen;
cen / aquela vez; / mais eu non me move-
ría aínda / que me matase. plaias mi féron mais de cen
aquela ves;
mas èu no·m mògra ges enguèrs
qui m’aucizés. 72
XIII: «Irmá», díxolle dona Inés a dona «Sòr», dis N’Agnès a N’Ermessen,
Ermesenda, / «mudo é, que ben se coñe- «mutz es, que ben es conoiscen.»
ce.» / «Irmá, preparémonos pró baño / e
pró pracer.» / Oito días e aínda máis esti- «Sòr, del banh nos apairelhem
ven / naquel forno. e del sojorn.»
Uèit jorns ez ancar mais estèi
az aquel forn. 78
XIV: tanto as fodín como ouviredes: / cen- Tant las fotèi com auziretz:
to oitenta e oito veces, / que por pouco cent e quatre vint e uèit vetz,
non rompín alí a miña correaxe / e o meu
arnés; / e non vos podo dicir as doenzas, / qu’a pauc no·i rompèi mos corretz
tan grandes as collín. e mos arnés;
e no·us puèsc dir los malavegs,
tan gran me·n pres. 84
XV: Monet, ti irasme pola mañá, / o meu Monet, tu m’iràs al matí,
«verso» levarás no zurrón, / dereitamente mo vèrs portaràs e·l borsí
á muller de don Guarín / e de don Bernar-
do: / e dilles que polo meu amor / maten drech a la molhèr d’En Garí
o gato! e d’En Bernat:
e digas lor que per m’amor
aucizo·l cat! 90
G UIL L ER ME I X DE AQUI TA NI A
I: Ben quero que saiban os máis / dun «ver- Ben vuèlh que sàpchon li plusor
so», se é de boa color, / que eu tirei do meu d’un vèrs, si ’s de bona color,
obradoiro: / porque eu levo deste oficio a
flor, / e é verdade, / e podo poñer o «verso» qu’ièu ai trat de mon obrador;
como testemuña / cando estea lazado. qu’ièu pòrt d’aicel mestèr la flor,
et es vertatz,
e puèsc ne trair lo vèrs auctor,
quant èr laçatz. 7
II: Eu coñezo ben siso e loucura, / e coñezo Èu conosc ben sen e folor,
vergoña e honor, / e teño ousadía e medo; e conosc anta et onor,
et ai ardiment e paor;
21. GuILLERME IX DE AQuItA NI A 81
tras min puxeron aquel malvado
gato felón,
e unha arrastroumo dende o costado
deica o talón.
E polo rabo ponse a tirar,
e o gato pónseme a rabuñar;
cen rabuñadas houben levar
ben aquel día;
mais eu aínda que me matase,
non buliría.
«Nena, éche mudo, agora xa o ves»,
díxolle entón á Ermesinda a Inés.
«Hai que arranxar o baño prós tres
e a trebellada.»
Oito días ou máis vos estiven
nesta fornada.
Tanto as fodín como eu vos direi: Hai outra lectura que dá un cociente máis
cento oitenta e mais oito contei, verosímil: pode verse nas notas que van ó
final deste libro, na páxina 534.
que por moi pouco non rebentei
corres e arnés;
mais dicirvos o mal que apañei
cadra ó revés.
Ti, Monete, mañá irás por min
co meu verso no teu maletín
á muller de Bernardo e Guarín:
faime o favor
de dicirlles que maten o gato
por meu amor.
Cántiga de chufas de amor
Quero que todos saiban moi ben
deste verso se boa cor ten,
que do meu obradoiro me vén;
neste oficio eu non cedo a ninguén,
e ben se sabe,
e dará o verso probas tamén
cando se acabe
Coñezo o siso e o louco error,
e coñezo vergoña e honor;
teño ousadía e teño temor,
22. 82 O S t R O B A D O R E S D E O C C I tA N I A
e se me propoñedes un xogo de amor, / e si·m partètz un jòc d’amor,
non son tan fato / que non saiba escoller o no soi tan fatz
mellor / de entre os ruíns.
no sapcha triar lo melhor
d’entre·ls malvatz. 14
III: Eu coñezo ben quen ben de min di / e Èu conosc be cel que be·m di
quen me quere mal tamén; / e coñezo ben e cel que·m vòl mal atressí;
quen se ri de min, / e se os bos se com-
pracen comigo, / coñezo ben / que tamén e conosc be celui que·m ri,
debo querer o seu acordo / e o seu solaz. e si·lh pro s’azàuton de mi,
conosc assatz
qu’atressí dei voler lor fi
e lor solatz. 21
IV: Ben haxa o que me criou, / que tan bo Ben aia cel que me noirí,
oficio deu / que nunca ante ninguén fallei que tan bon mestèr m’escarí
nel: / porque eu sei xogar na cama / a to-
dos os xogos; / máis sei disto ca ningún qu’anc a negun no·n falhí:
veciño meu, / calquera que vexades. qu’ièu sai jogar sobre coissí
a totz tocatz;
mais en sai de nulh mon vezí,
qual que·n veiatz. 28
V: A Deus por iso louvo e a San Xillán: / Dèu en laus e Saint Julià:
tanto aprendín do xogo doce / que por tant ai aprés del jòc douçà
riba de todos teño boa man nel; / a cal-
quera que consello me pedir / non lle será que sobre totz n’ai bona ma;
negado, / e ninguén de onda min marcha- ja òm que conselh me querrà
rá / falto de consello. no l’èr vedatz,
ni nulhs de mi non tornarà
desconselhatz. 35
VI: Porque eu teño o nome de mestre se- Qu’ièu ai nom maïstre certà:
guro: / nunca a miña amiga á noite me ja m’amiga anuèch no m’aurà
terá / que non me queira ter pola mañá; /
porque eu estou neste oficio, diso me chu- que no·m vuèlha aver l’endemà;
fo, / tan ensinado / que con el sei gañar o qu’ièu soi be d’est mestèr, çò·m va,
meu pan / en todo mercado. tant ensenhatz
que be·n sai gazanhar mon pa
en totz mercatz. 42
VII: Pero non me ouvides tan chufón [non Però no m’auzètz tan gabèr
me chufo tanto] / que eu non fose recusa- qu’ièu no fos raüsatz l’autrèr,
do o outro día / que xogaba a un xogo
forte / que me foi moi favorable ó prin- que jogava a un jòc grossèr
cipio / ata que me sentei á mesa; / cando que·m fo tròp bos al cap primèr
mirei, non me serviu xa, / tanto mudara trò fo entaulatz;
[o xogo].
quan gardèi, no m’ac plus mestèr,
si·m fo camjatz. 49
VIII: Mais ela díxome un reproche: / «Se- Mas ela·m dis un reprovèr:
ñor, os vosos dados son pequenos, «Dòn, vòstre datz son menudèr,
23. GuILLERME IX DE AQuItA NI A 83
e pra xogar un xogo de amor
non son tan louco
que non saiba xebrar o mellor
do que val pouco.
Eu coñezo os que ben de min din
e os que me ollan de xeito ruín,
e ben coñezo os que me sorrín;
e se os bos se compracen en min
eu sei tamén
que o seu gusto ha de ser o meu fin
pra os ter a ben.
Ben haxa quen crianza me deu,
pois que tan bon mester me aprendeu
que aínda nel ninguén me venceu:
porque en xogos de cama son eu
bon en calquera,
e ós meus veciños o saber meu
moito supera.
Eu a Deus louvo e a San Xillán:
co que aprendín de tan doce afán
teño no xogo xa a mellor man;
os meus consellos nunca serán
por min negados,
e os que mos pidan sempre se irán
aconsellados.
Mestre certeiro me han de chamar:
nunca unha á noite me ha de probar
que á mañá non me queira gardar;
tanto sei eu, deixaime chufar,
desta lideira
que co oficio o meu pan sei gañar
en toda feira.
Pero louvarme non podería
de non ser recusado o outro día,
que unha forte partida emprendía
no que ó principio as sortes eu vía,
virme de cara;
mais posto á mesa, nada valía:
todo mudara.
Ela dixo rifando: «Señor,
os vosos dados son do peor:
24. 84 O S t R O B A D O R E S D E O C C I tA N I A
e eu invítovos á revancha! [dobre ou et ièu revit vos a doblèr».
nada]» / Dixen eu: «Aínda que me desen Fis m’ièu: «Qui·m dava Monpeslèr
Montpelhièr / non o deixaría!» / E levantei
un pouco o tapete / con ambos os meus non èr laissatz!»,
brazos. e levèi un pauc son taulèr.
ab ams mos bratz. 56
IX: E desque levantei o tapete / lancei os E quan l’aic levat lo taulèr
dados: / e dous eran cadrados e valentes / espeis los datz:
e o terceiro chumbado.
e·lh dui fóron cairat valèr,
e·l tèrtz plombatz.
X: E fíxenos petar forte no tapete, / e [o E fi·ls ben ferir al taulèr,
xogo] foi xogado. e fon jogatz. 62
G UIL L ER ME I X DE AQUI TA NI A
I: Pois que vemos de novo florecer / pra- Pòs vezem de novèl florir
dos, e verxeus reverdecer, / ríos e fontes pratz, e vergièrs reverdezir,
aclararse, / brisas e ventos, / ben debe ca-
daquén o gozo gozar / co que goza. rius e fontanas esclarzir,
auras e vens,
ben deu chascús lo jòi jauzir
don es jauzens. 6
II: De amor non debo dicir máis ca D’amor no dei dire mas be.
ben. / Por que non teño nin pouco nin Car no n’ai ni petit ni re?
nada? / Porque quizabes máis non me
convén. / Pero facilmente / dá gran gozo Car ben lèu plus no me·n cové!
se un cumpre ben / os preceptos. Però leumens
dona gran jòi qui be·n manté
los aizimens. 12
III: Sempre me pasou así: / que nunca A totz jorns m’es pres enaissí
gocei daquilo que amei, / nin o farei, nin qu’anc d’aquò qu’amièi no·m jauzí,
nunca o fixen; / pois en verdade [ou a con-
ciencia] / fago moitas cousas que o cora- ni o farai, ni anc non o fi;
zón me di: / « todo é nada». qu’az esciens
fauc maintas res que·l còr me ditz:
«Tot es niens». 18
IV: Por iso teño menos pracer, / pois quero Per tal n’ai menhs de bon saber
o que non podo ter. / E se o proverbio me car vuèlh çò que non puèsc aver.
di a verdade, / certamente / o bo ánimo
ten bo poder, / se se ten paciencia. E si·l reprovèrs me ditz ver,
certanamens
a bon coratge bon poder,
qui ’s ben sufrens. 24
V: Non será ningún home ben leal / con Ja no serà nulhs òm ben fis
Amor se non lle é submiso contra Amor, si non l’es aclís,
25. GuILLERME IX DE AQuItA NI A 85
se dobrades facédeo mellor!»
E eu: «Nin por Monpeller de peñor
deixo este estrado!»
E alzar coas mans o seu cobertor
fun de contado.
Lancei os dados co cobertor
xa levantado:
dous cadrados de moito valor
e outro chumbado.
E deilles duro no cobertor,
e foi xogado.
Cántiga de amor e primavera
Xa que se ven reverdecer Despois das pándigas cántigas anteriores
verxeus, e prados florecer, sorprende a delicadeza desta, onde se re-
sume case toda a ideoloxía do novo amor
ríos e fontes solecer que comezaba a florecer. Considérase que
e vento e ar, o amor implica o refinamento dos costu-
a todos debe o gozo encher mes e a mellora do comportamento social
dos que o practican, que deben ser corte-
que os fai gozar. ses e benévolos con todas a persoas, sexan
estraños ou veciños.
De amor só debo falar ben.
Por que non teño logo ren?
Se cadra máis non me convén.
Mais facilmente
lle dá gran gozo a quen el ten
por obediente.
Sempre me pasa a min así:
non gozo o que amo, e secasí
sempre ha de ser como ata aquí,
porque eu de pran
fago cousas que o cór me di:
«Todo che é van.»
E teño así menos pracer,
pois quero o que non podo ter.
Mais se o refrán se debe crer,
cousa é segura
que a bon coraxe bon poder,
se ben se atura.
Será de Amor fiel ben mesquiño
quen non lle sexa manseliño,
27. 531
GUILLERME IX, DUQUE DE AQUITANIA En 1098 guerreou contra o rei de Francia, seu
(GUILHEM DE PEITÈUS) teórico señor, apoiando a Guillerme II o Roxo de
Deste Guillerme, IX como duque de Aquitania Inglaterra, que acababa de gañar o ducado de
e VII como conde de Peitèus, sábense as datas Normandía, herdanza de seu irmán Roberto, a
exactas da súa vida como se saben as doutros quen só lle deixara como saída honrosa a parti-
reis. Naceu o 22 de outubro de 1071; seu pai cipación na Primeira Cruzada. Por esta cruzada
foi Gui Jaufré, ou Guido Godofredo, chamado acabou sendo seducido tamén o de Peitèus, e en
Guillerme VIII, forte guerreiro e conquistador, e marzo de 1101 «ingentem exercitum de Aquita-
súa nai Audearda ou Hildegarda, filla do duque nia et Guasconia contraxit», e á cabeza del mar-
Roberto I de Borgoña e irmá de Constanza, a chou pra aló, con tanta sorte que o perdeu case
segunda muller do rei Afonso VI Fernández o todo nunha emboscada en Asia Menor. En 1102
Usurpador. Deste Gui Jaufré non queremos es- volveu co rabo entre as pernas prós seus domi-
quecer que foi un dos participantes no extermi- nios patrimoniais, onde tivo bastante que facer
nio –dirixido polo gonfaloneiro papal Guillerme en liortas e guerras máis ou menos civís con
de Montreuil– de seis mil mouros que se ren- bispos, abadías, vasalos rebeldes e señores veci-
deran baixo pacto en Barbastro no ano 1064, o ños; pero segundo o historiador Orderico Vital
mesmo en que Fernando I e os seus galegos con- –seu estrito contemporáneo, pois era só catro
quistaran Coímbra en condicións semellantes, anos máis novo có duque– tamén se compra-
que foran moito mellor respectadas. O salvaxis- cía en cantar ante reis e baróns e asembleas, en
mo do caso conmoveu España, onde por aquel versos rítmicos e con graciosa melodía, as súas
tempo se prefería converter os vencidos en servos desventuras orientais. Contra 1111 estivo varios
e non en preas prós avóitores. meses moi grave a causa dunha ferida nunha
Á parte de poderosa e cruel, a familia do pri- perna durante unha guerra local; foi quizabes
meiro trobador era refinada e culta; de seu avó daquela cando, crendo segura a morte, compuxo
Guillerme V o Grande, reinante do 993 ó 1030 –e o impresionante poema ou testamento Pòs de
pai de Guillerme VI, de Pedro Guillerme VII e de chantar m’es pres talens e a súa correspondente
Guido Godofredo Guillerme VIII–, o cronista Ade- música, que máis de dous séculos despois aín-
mar de Chabanas di «fui dux iste a pueritia doctus da se lle aplicaba, con memoria expresa do seu
litteris et satis notitiam scripturarum habuit et li- autor, a un fragmento do misterio provenzal de
brorum copiam in palatio suo servavit», foi este Santa Ainés.
duque instruído en letras dende a infancia, e tiña Pero o duque acabou sandando. No 1112 Afon-
bastantes coñecementos de escritura, e gardaba so Xordán, fillo de Raimon de Sant Geli e aínda
gran cantidade de libros no seu pazo. neno de nove anos, foi proclamado conde de To-
Así sería tamén o noso Guillerme, que estaba a losa; ó ano seguinte Guillerme volveulle invadir
punto de facer os quince anos cando, ó morrer a terra pra defender a herdanza da súa esposa,
seu pai o 25 de setembro de 1086, herdou uns pero encontrouse coa resistencia dos grandes
dominios máis extensos cós do rei parisiense e vasalos de Afonso, e o seu gobernador acabou
unha considerable ambición de amplialos, aínda sendo expulsado en 1119 polo pobo de Tolosa.
que non a constancia necesaria pra consolidalos. En 1114 excomungouno o bispo Pedro de Pei-
Segundo lemos, casou moi novo con Ermen- tèus, e el desterrou o bispo. Pouco despois foi
garda de Anxú, filla do conde Foulques IV, pero excomungado de novo polo legado pontificio,
no 1091 divorciáronse, e no 1094 Guillerme de o bispo Xiraldo de Angulema, co pretexto dos
Aquitania volveu casar con Filipa, filla única do seus amores adúlteros coa vizcondesa de Châte-
conde Guillerme IV de Tolosa. Este marchara en llerault, ou Castrum Heraldi; pero Guillerme
1088 a Terra Santa, onde morrería, despois de díxolle ó legado, que era calvo coma un ovo:
cederlle a gobernación do condado a seu irmán «Rizarás pelos sobre a fronte antes de que eu
Raimundo de Sant Geli, que anos despois saíu ta- deixe a vizcondesa». O cronista Guillerme de
mén cara a Oriente con pouca intención de vol- Malmesbury segue contando en De gestis regum
ver e moita de gañar terras aló, cousa que con- anglorum que deses amores facía ostentación le-
seguiu, aínda que morreu no empeño en 1105; o vando o retrato dela pintado no escudo, pois di-
seu fillo bastardo Bertran sería o primeiro conde cía que a quería levar enriba na batalla como ela
de Trípoli, é dicir, do Líbano. o levaba a el na cama, «ferre in prælio sicut illa
Mentres os de Sant Geli andaban empeñados no portabat eum in triclinio». A súa primeira muller,
seu particular Drang nach Osten, en 1097 Guiller- que unha vez divorciada del casara co conde e
me IX ocupou sen oposición armada o Tolosanés, duque Alan IV Fergant de Bretaña, retirouse aín-
mais non dunha maneira suficientemente firme. da en vida deste á abadía feminina de Fontebrau
29. BIBLIOGRAFÍA UTILIZADA
Alibèrt, Loís: Gramatica occitana segon los parlars lengadocians. Centre d’Estudis Occitans, Montpe-
lhièr 1976.
Alibèrt, Loís: Dictionnaire occitan-français d’après les parlers languedociens. Institut d’Estudis Occitans,
Tolosa 1988.
Alvar, Carlos: La poesía trobadoresca en España y Portugal. Cupsa Editorial, Madrid 1977.
Alvar, Carlos: Poesía de trovadores, trouvères y Minnesinger. Alianza Editorial, Madrid 1982.
Álvarez Blázquez, Xosé María: «Una réplica literaria de don Enrique el Senador a su hermano Alfonso
el Sabio». En Cuadernos de Estudios Gallegos, t. XII, p. 65-91, 1957.
Anglade, Joseph: Le troubadour Guiraut Riquier. Étude sur la décadence de l’ancienne poésie provençale.
Réimpression de l’édition de Paris, 1905. Slatkine Reprints, Xenebra 1973. [Esta casa omite en
todas as súas reimpresións pseudofacsimilares o nome do editor orixinal, neste caso Féret & Fils,
e tampouco non é fiable en canto ó lugar de edición, que neste caso foi Bordeos e non París.]
Anglade, Joseph: Las Leys d’Amors. Manuscrit de l’Académie des Jeux Floraux publié par. 4 vols. John-
son Reprint Corporation, Nova York-Londres 1971. [Reimpresión da edición de Édouard Privat,
Tolosa 1919.]
Anglade, Joseph: Grammaire de l’ancien provençal ou ancienne langue d’oc. Éditions Klincksieck, París 1921.
Réimpression photomécanique 1969.
Anglade, Joseph: Histoire sommaire de la littérature méridionale au Moyen Âge (des origines à la fin du XV e
siècle). Réimpression de l’édition de Paris, 1921. Slatkine Reprints, Xenebra 1973. [Editor orixinal:
E. de Boccard.]
Anglade, Joseph: Las Flors del Gay Saber. Institut d’Estudis Catalans, Secció Filològica, Memòries,
vol. I - fasc. II, Barcelona 1926.
Anglade, Joseph: Les troubadours de toulouse suivi de Les trobadours et les Bretons. Réimpression des
éditions de Toulouse [et] Paris, 1928 [et] 1929. Slatkine Reprints, Xenebra 1973. [Editores orixinais:
Édouard Privat e Henri Didier.]
Anglade, Joseph: Les troubadours: leurs vies, leurs oeuvres, leur influence. Réimpression de l’édition de
Paris 1929. Slatikine Reprints, Xenebra 1973. [Editor orixinal: A. Colin.]
Appel, Carl: Provenzalische Chrestomathie. Réimpression de l’édition de Leipzig, 1895. Slatkine
Reprints, Xenevra 1974. [Editor orixinal: O. R. Reisland.]
Armengaud, André e Robert Lafont, directeurs: Histoire d’Occitanie. Hachette, 1979.
Arveiller, Raymond e Gérard Gouiran: L’oeuvre poétique de Falquet de Romans, troubadour. Publications
du C.U.E.R. M.A., Université de Provence, Ais de Provença 1987.
Audiau, Jean: Les poésies des quatre troubadours d’ussel. Réimpression de l’édition de Paris, 1922.
Slatkine Reprints, Xenebra 1973. [Editor orixinal: Delagrave.]
Audiau, Jean e René Lavaud: Nouvelle anthologie des troubadours, Delagrave, París 1928.
Avalle, D’Arco Silvio: Peire Vidal: Poesie. Edizione critica e commento a cura di. 2 vols. Riccardo Ricciardi
Editore, Milán-Nápoles 1960.
Avalle, D’Arco Silvio: I manoscritti della letteratura in lingua d’oc. Nuova edizione a cura di Lino Leonardi.
Einaudi, Turín 1993.
Bartsch, Karl: «Zu Heinrich von Morungen». En Germania, nº 3, p. 304-307, 1858.
Bartsch, Karl: Chrestomathie provençale (4ª ed., revue et corrigée). R. L. Friederichs, Elberfeld 1880. [A
primeira edición foi a de 1868; esta que posúo debe ser a derradeira que corrixiu o autor.]
Bec, Pierre: Manuel practique de philologie romane, A. e J. Picard, París 1970.
Bec, Pierre: La langue occitane. Presses Universitaires de France, París 1973.
Bec, Pierre: Anthologie de la prose occitane du Moyen Âge. Aubanel, Aviñón 1977.
Bec, Pierre: Anthologie des troubadours. Union Générale d’Éditions, París 1979.
Bec, Pierre: Burlesque et obscénité chez les troubadours. Éditions Stock, Paris 1984.
Bec, Pierre: Écrits sur les troubadours et la lyrique médiévale (1961-1991). Éditions Paradigme, Caen 1992.
