1. AĠLE
Yrd. Doç. Dr. Evrim AKTEPE

2. TANIM:
Her toplumsal kurum, toplumun yapısından,
bütünlüğünden ve değiĢmesinden etkilenir.
Bir toplumsal kurum, o toplumun bütünlüğü içinde, iĢleyiĢ
biçimine göre ve içinde yaĢanılan zaman dilimi
gözönüne alınarak incelenmelidir.
Toplumun değer yargılarının, iĢleyiĢ biçiminin, kiĢilerarası
ve kurumlar arası iliĢkilerin değiĢmesi aile kurumunun
özelliklerini, yapısını ve iĢlevlerini de etkilemiĢtir.

3. • Aile her toplumda olmakla birlikte, ailenin
sınıflandırılması ve özellikleri toplumdan topluma,
kültürden kültüre, çağdan çağa değiĢiklik gösterir.
• Kotagel- ilal aileyi en küçük toplum birimi olarak
• Özkalp birbirine kan bağı ile bağlı bireylerin
oluĢturdukları bir grup olarak tanımlar
• Ozankaya ise, aileyi iĢlevlerini ve özelliklerini de
gözönüne alarak geniĢ biçimde tanımlar
• “ anne, baba, çocuklar ve kimi zaman da yakın
akrabaların yer aldığı ekonomik ve toplumsal bir
kurumdur.

4. • AĠLENĠN SINIFLANDIRILMASI
• Aile tipleri büyüklüğüne, kimin egemen olduğuna,
modernliğine göre sınıflandırılırlar:
• 1- BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE AĠLE TĠPLERĠ:
• a) GENĠġ(BÜYÜK) AĠLE:
• Birden çok çekirdek ailenin yer aldığı bu aile tipinde
yaĢa bağlı bir hiyerarĢi vardır.
• Genellikle geliĢmekte olan ülkelerde, kırsal kesimde,
tarım toplumlarında görülür.
• Aile bireylerinden en yaĢlı olanı ailenin reisidir.
• Ekonomik yönden tarımsal üretim vardır.

5. • Bu aile tipinde akrabalık bağları güçlüdür.
• Geleneklere ve göreneklere uyulur.
• Aile bireyleri arasında güçlü bir dayanıĢma vardır.
• Sorunlar ve bunların çözümleri aile içinde yaĢanır, bu
konuda dıĢa karĢı kapalılık vardır.
•
• GeniĢ ailenin rolleri ve sorumlulukları arasında
biyolojik ve cinsel gereksinmelerin karĢılanması,
ekonomik iĢ bölümü, koruyuculuk, eğitim, ruhsal
destek, dinsel görev, toplumsal statü oluĢturma
sayılabilir.

6. • b) ÇEKĠRDEK (DAR) AĠLE:
• Anne, baba ve evlenmemiĢ çocuklardan oluĢan ailedir.
• SanayileĢme ve kentleĢme olguları sonucunda ortaya
çıkmıĢtır.
• Üye sayısı az, akrabalık bağları zayıftır.
• Kent ailesi, modern aile, demokratik aile gibi isimlerle
de anılır.
• Aile reisi baba olmakla birlikte, aile bireylerinin
hepsinin kararlarda etkinliği ve söz hakkı vardır.

7. • Çekirdek aile ekonomik yönden bir tüketim birimi
olarak kabul edilir.
• Aile bireyleri genellikle hizmet sektöründe çalıĢır.
•
• En önemli rolleri ve sorumlulukları arasında cinsel
iliĢkileri düzenleme, üreme, ekonomik dayanıĢma ve
toplumsallaĢma vardır.

8. • 2- EGEMENLĠĞĠNE GÖRE AĠLE TĠPLERĠ:
• a) ANAERKĠL AĠLE:
• Ġlkel dönemlerde, toplumların avcılık ve toplayıcılıkla,
daha sonra tarımla geçindikleri dönemlerde görülen
bir aile tipidir.
• Ailede anne ve annenin akrabaları yer alır.
• Erkekler oturdukları yerden uzakta avcılık yaparken,
kadınlar yerleĢtikleri yerde evin iĢlerini yapmakta,
çocukları büyütmekte, evi ve aileyi dıĢ tehlikelere
karĢı korumakta, bitki toplamaktadır.
• Bu aile tipinde anne egemenliği vardır ve kadınların
toplumsal statüsü erkeklerden daha yüksektir.

9. • b) BABAERKĠL AĠLE:
• Toplumsal değiĢme ve teknolojik geliĢmelere bağlı
olarak avcılığın ve toplayıcılığın yerini tarım,
hayvancılık, madenlerin iĢlenmesi alınca anaerkil aile
tipindeki iĢ bölümü değiĢmiĢtir.
• Anaerkil aile tipinde görülen çok eĢliliğin yerini tek
eĢlilik almıĢtır.
• Tek eĢlilik kadınlar için geçerlidir.
• Babaerkil aile tipinde aile bireylerini babanın
akrabaları oluĢturur, egemenlik babadadır.

10. • Baba bu egemenliği dinden alır.
• Babanın ekonomik, dinsel, toplumsal alanlarda
görevleri ve yetkileri vardır.
• TÜRK TOPLUMUNDA AĠLE TĠPLERĠ:
• Osmanlılarda yaygın aile tipi ataerkil geniĢ aileydi.
Erkeğin mutlak egemenliği var, kadının hiç hakkı yoktu.
• 1926 yılında çıkarılan bir yasa ile, ailede kadının ve
erkeğin eĢit haklara sahip olduğu kabul edilmiĢ, çok
eĢlilik yasaklanmıĢtır.

11. • Günümüz türk toplumunda üç aile tipi vardır:
• 1- KIRSAL(KÖY) AĠLE:
• Kırsal aile değiĢik büyüklükte olabilen bir aile tipidir.
• Çekirdek aile tipinde olabildiği gibi, geniĢ aile tipinde
de olabilir.
• Ekonomik yönden bir tarımsal üretim birimidir.
• Toplumsal yönden birden çok ailenin birbirine destek
olduğu görülür.
• Bu aile tipinde baba egemenliği vardır.
• Evlenme yaĢı küçüktür.
• Evlilikler genellikle görücü usülüyledir ve az da olsa
bazı yörelerde baĢlık parası olgusu vardır.
• Akraba evlilikleri görece sıktır. Bunda toprağın
bölünmemesi düĢüncesi önemli rol oynar.
• Kadının iĢlevleri ve sorumlulukları erkeğe göre daha
çoktur.

12. • 2- KENT AĠLESĠ:
• Kent ailesi temel olarak çekirdek aile tipindedir.
• SanayileĢmiĢ toplumlardaki çekirdek aile tipine
benzemekle birlikte, ülkemizdeki kent ailesinin bazı
farkları vardır.
• Kent ailesinin bireyleri tarımda değil, sanayi ve hizmet
sektörüyle ilgili iĢlerde çalıĢır.
• Babanın yanısıra, anne ve büyük çocuklarda ev dıĢında
bir iĢte çalıĢır.
• Aile bireyleri ekonomik güçlerini birleĢtirir.

13. • Ekonomik yönden bir tüketim birimidir. Tüketim
artmıĢtır; tüketim maddeleri reklamlarının hedefi
genel olarak bu ailelerdir.
•
• Aile iliĢkileri daha demokratiktir, her bireyin söz
hakkı vardır.
• Akrabalık iliĢkileri zayıftır, kiĢilerarası iliĢkiler soğuk
ve uzaktır.
•
• Anne çalıĢıyorsa, ailenin küçük çocuğuna anneanne ya
da babaanne baksa bile, akĢamları kendi evine gider.
• Evlenme yaĢı yükselmiĢtir.

14. • EĢ seçiminde anne-babanın etkisi azalmıĢ, gencin
seçme ve karar verme özgürlüğü artmıĢtır.
• BaĢlık parası yoktur.
• Çocuk sayısı azdır.
• Kırsal aileye göre boĢanma oranı daha yüksektir.
• Çocukların eğitim ve öğretim düzeyleri kırsal aileye
göre daha yüksektir.

15. • 3- GEÇĠġ (GECEKONDU) AĠLESĠ:
• Kırsal ailelerdeki akraba evlilikleriyle toprağın
bölünmesi ve sanayileĢme göç olgusunu doğurmuĢtur.
•
• GeçiĢ ailesi, bunların sonucunda geliĢmekte olan
ülkelerde görülen bir aile tipidir.
• Tarım sektöründen sanayi ve hizmet sektörüne geçiĢi
simgeler.

16. • GeçiĢ ailesi büyüklük olarak genellikle çekirdek aile
tipindedir.
•
• Ailede anne ya da babanın kardeĢi, anne-babası
bulunabilir.
• Ailenin değerleri ve iĢleyiĢi ise, kırsal aileninkilere
yakındır.

17. • Bu alanda da bir geçiĢ süreci görülür. Babanın
egemenliği sürmekle birlikte, kırsal aileye göre diğer
aile bireylerinin daha çok özgürlüğü vardır.
•
• Akrabalık iliĢkileri kırsal aileye göre daha zayıftır.
Ancak köydeki akrabalarla iliĢkiler hala sürmektedir.
• Evlenme yaĢı kırsal aileye göre yükselmiĢ, baĢlık parası
olgusu çok azalmıĢtır; akraba evlilikleri görülebilir.
• Çocukların öğretim düzeyi yükselmiĢtir, okumuyorlarsa
çalıĢırlar ve aileye ekonomik katkıda bulunurlar.

18. • Aile bireylerinin özlemleri kent değerleriyle ilgilidir.
• Giyim kuĢam , yeme içme, günlük yaĢam etkinlikleri
değiĢmeye baĢlamıĢtır.
• Tüm bunlara karĢın, geçiĢ ailesi kültürel geçiĢ sürecini
ekonomik geçiĢ sürecinden daha uzun sürede
tamamlar.
• KuĢaklararası çatıĢmalar sıktır.
• AĠLENĠN ĠġLEVLERĠ:
• Aile kurumu her toplumda, her çağda vardır. Ancak
toplumların, kültürlerin, teknolojinin sürekli değiĢmesi
ailenin iĢlevlerini, rollerini ve sorumluluklarını da
değiĢtirmektedir.

19. • Ailenin temel iĢlevleri:
• 1- TÜRÜN SÜRDÜRÜLMESĠNĠ SAĞLAMAK:
• Ġnsan türünün sürdürülmesi cinsel iliĢkilerin
düzenlenmesiyle sağlanır.
• Bu konunun ilk öğrenildiği, belirli değer yargılarının
verildiği yer aile ortamıdır.
• Çocuklara belirli değerleri aktarmanın yanı sıra, aile
karı-kocanın cinsel gereksinmelerinin karĢılanmasını da
sağlar.

20. • 2- BAKIM VE GÜVENLĠK:
• Çocuk, bakım, beslenme, korunma gibi gereksinmeleri
için uzun süre baĢkalarına bağımlıdır.
• Aile, üyelerinin beslenme, barınma, bakım, tehlikelere
karĢı güvenliğinin sağlanması gibi konulardaki
gereksinmelerini karĢılar.

21. • 3- RUHSAL-TOPLUMSAL DESTEK:
• Ruhsal-toplumsal gereksinmeler arasında sıcaklık,
yakınlık, sevgi, Ģefkat, toplumsal statü sayılabilir.
• Bu özellikler özellikle çocuklar için fizyolojik
gereksinmeler kadar yaĢamsal önemdedir.
• Bu duygusal gereksinmeleri aile karĢılar.
• Aile bireyleri birbirlerine ruhsal yönden destek
olurlar.
• Bir sorunla karĢılaĢtıklarında tüm aile üyeleri bunu
paylaĢır, çözüm bulmaya çalıĢır, sorunu olan bireye
yardım eder.

22. • Bireyin toplumdaki yerini ilk olarak ailesi belirler.
• Bir kiĢiyi tanımak için hangi aileden olduğu öğrenilmek
istenir. Aile iyi olarak tanınıyorsa, o kiĢi de iyi olarak
tanınır.
• Aile çocuklarına ekonomik gücünü de kullandırır.
• Anne baba çocuklarına birçok olanak sunarken,
çocuklar da baĢarılarıyla, büyüdüklerinde ekonomik
güçleri ve toplumsal çevreleriyle anne-babalarına
toplumsal bazı destekler sağlar.
• Böylece aile üyeleri kendiliğinden, karĢılıklı olarak
birbirlerine toplumsal yönden destek sağlamıĢ olurlar.

23. • 4- EKONOMĠK ĠġBĠRLĠĞĠ:
• Kadın ve erkek arasındaki doğuĢtan gelen fizyolojik
farklılıklar, aralarında iĢbölümü yapmada yararlıdır.
•
• Geleneksel olarak erkek daha çok ev dıĢındaki iĢlerle
ilgilenirken, kadın çocuk doğurma ve ev iĢleriyle
ilgilenir.
• Evin düzeni, ekonomisi, çocukların bakımı ve
büyütülmesi daha çok kadının görevleri arasındadır.
• Günümüzdeki toplumsal değiĢmeler kadının ev dıĢında
daha çok çalıĢmasını gerektirmiĢtir.

24. • 5- TOPLUMSALLAġMA:
• Bireylerin toplumsallaĢmalarında ailenin özel bir önemi
vardır.
•
• Anne-baba ailede toplumun temsilcileridir.
•
• Toplumun değer yargılarını, kültürünü ve uyumsal
davranıĢları öğretir.

25. • Günlük yaĢamlarındaki davranıĢları ile çocukları için
doğal örnek oluĢtururlar.
•
• Okuldan önce ilk eğitim ailede verilir, sonraki yıllarda
da sürdürülür.
• Aile çocukların bir kiĢilik ve kimlik kazanmalarında
önemli bir kurumdur.
• Çocukların cinsel, toplumsal ve mesleksel kimlik
kazanmalarında ailenin eğitici ve yol gösterici rolleri
vardır.

26. • EVLĠLĠK VE TĠPLERĠ
• Aile kurumunun oluĢturulması her toplumda belli kurallar
çerçevesinde olur.
• KarĢı cinsten iki insanın iliĢkilerinin yasal ve toplumsal yönden
geçerli sayılabilmesi için evlilik kurumu gereklidir.
•
• Evlilik, karĢı cinsten iki insanın birbirlerine , çocuklarına,
akrabalarına, topluma karĢı görevlerini, haklarını ve ayrıcalıklarını
belirleyen kurallar ve gelenekler topluluğudur.
• Evliliğin yasal olarak geçerli olabilmesi için resmi olarak
onaylanması gerekir.

27. • Hemen her toplumda evlilik dinsel bir değer ya da
kutsal bir olgu olarak görülür.
• Evli olan iki kiĢinin cinsel iliĢkisi, çocuk yapması ve
yetiĢtirmesi toplum tarafından onaylanır.
• Evlilik sözleĢmesinin sonlanması boĢanma olgusu ile
gerçekleĢir.
• BoĢanma, yasal olarak oluĢturulan evlilik sözleĢmesinin
yasal olarak geçersiz kılınmasıdır.

28. • EĢ sayısına göre evlilik tipleri:
• Monogami: bir erkek ya da kadının bir eĢliliğidir
• Poligami: bir erkek ya da kadının çok eĢliliğidir
• Polijini: bir erkeğin birden çok kadınla evliliğidir
• Poliandri: bir kadının birden çok erkekle evliliğidir.