2. Sağlık Ölçütleri
• Sağlık ölçütleri toplumu sağlık, hastalık, ölüm,
doğurganlık, sağlık hizmetlerinden yararlanma vb. gibi
değişik yönleri ile tanımlar.
3. Ölçütler ile ;
• Ġncelenen olayın toplumda ne boyutta olduğu
saptanabilir (durum saptama).
• Belirli bir zaman süresinde ne gibi değiĢiklikler
gösterdiği doğru bir biçimde yorumlanabilir.
• Toplumlar arası karĢılaĢtırmalar yapılabilir.
• Neden-sonuç iliĢkisi değerlendirilebilir.
• Sorunların çözümlerine iliĢkin yapılan giriĢimler
değerlendirilebilir.
4. Genelde iki türlü ölçüt vardır: Hız
(rate) ve oran (ratio)
• 1- Hız: Bir sağlık olayının toplum içindeki görme sıklığını
ölçmek için kullanılır. Burada pay, bir sağlık sorunu ile
karĢılaĢanların sayısını, payda ise risk altındaki toplumu
içerir. Risk altındaki toplum, bir hastalığa ya da bir sağlık
sorunuyla karĢılaĢma olasılığı yüksek olanlar. Pay ve
paydadaki sayılar aynı zaman kesitinde elde edilmiĢ
olmalıdır. Her hız bir katsayı ile çarpılmalıdır.
• 2- Oran: Bir sağlık olayının diğerine göre ne boyutta
olduğunu ifade eder. Pay ve paydada yer alan olaylar
farklıdır. (Erkek/kadın oranı gibi.)
9. AŞILAMA
• DSÖ nün 2013 de DaBT+IPA+Hib aĢılama oranlarının
uluslararası karĢılaĢtırılmasında Dünya ortalaması
%83, DSÖ Avrupa bölgesi %94 ve Üst gelir grubu
ülkelerde %96 iken bu oran Türkiye de %97 olarak
bulunmuĢtur.
15. MORTALİTE
* Kaba Ölüm Hızı: En sık kullanılan ve kolay elde edilebilen bir ölçüttür
(1 yıl içinde görülen toplam ölüm sayısı / Yıl ortası nüfus) x 1000
• * Bebek Ölüm Hızı:Bir toplumun, genel sağlık, özellikle çocuk sağlığı
düzeyini belirlemek, bu konuda sunulan hizmetlerin etkinliğini
değerlendirmek için kullanılan önemli ölçütlerdendir.
(1 yıl içinde ölen bebek (0-365 gün)sayısı / 1 yıldaki canlı doğum sayısı) x 1000
• * Neonatal Ölüm Hızı:Neonatal, özellikle Erken Neonatal Ölüm Hızları, bir
toplumdaki ana sağlığı düzeyinin,doğum öncesi, doğum ve doğum
sonrası bakımının ne düzeyde olduğunun göstergelerinden biridir. Sağlık
hizmetlerinin yeterli olduğu toplumlarda neonatal dönem ölümlerinin
nedeni biyolojiktir ve önlenmesi güçtür.
(0-28 günde ölen bebek sayısı / 1 yıldaki canlı doğum sayısı) x 1000
0-7 gün erken neonatal
8-28 gün geç neonatal
16. MORTALİTE-2
• * Postneonatal Ölüm Hızı:Post-neonatal Ölüm Hızı ise, genellikle bozuk çevre
koĢullarının çocuk sağlığına etkisinin boyutunu gösterir. Bu dönem ölümleri
büyük ölçüde önlenebilir ölümlerdir. Çocuk sağlığını düzeltici önlemler ilk
etkilerini, bu dönem ölüm hızındaki düĢüĢ ile gösterir
(29-365 günde ölen bebek sayısı / 1 yıldaki canlı doğum sayısı) x 1000
• * Perinatal Ölüm Hızı:Ana sağlığı düzeyini, doğum öncesi bakımın yeterli ve
sağlıklı koĢullarda verilip verilmediğini gösteren önemli bir göstergedir.
• Bu dönemdeki riskli durumlar bebeğin sağlığını hem intrauterin dönemde, hem
de hayatın ilk günlerinde çok olumsuz etkiler
(1 yılda ölü doğan+0-7 günde ölen / 1 yıldaki canlı+ölü doğum sayısı) x 1000
* Ölü Doğum Hızı:
(1 yılda ölü doğan bebek sayısı / 1 yıldaki canlı+ölü doğum sayısı) x 1000
17. MORTALİTE-3
• *Ana Ölüm Hızı:Bir toplumda ana sağlığı düzeyini
belirleyen ve bu konudaki hizmetlerin yeterli
olupolmadığını gösteren en önemli ölçüttür.
• Ayrıca toplumun genel sosyo-ekonomik düzeyi hakkında
da fikir verir.
• ANNE ÖLÜMÜ: Gebelik döneminde, doğum sırasında veya
doğumdan sonraki 42 gün içinde gebeliğe bağlı veya onun
Ģiddetlendirdiği nedenlerden dolayı olan ölüm. Gebelik
döneminde, doğum sırasında ve doğumdan sonraki 42 gün
içinde olan,örneğin trafik kazası, herhangi baĢka bir
travma, cinayet, intihar gibi tesadüfî ölümler (trafik
kazası, intihar, cinayet gibi ölümler) bu tanıma girmezler.
(1 yıldaki ana ölüm sayısı / 1 yıldaki canlı doğum sayısı) x
1000
18. MORTALİTE-4
* Yaşa Özel Ölüm Hızı:
(Belli bir yaş grubundaki ölüm sayısı / O yaş grubundaki nüfus) x
1000
* Nedene Özel Ölüm Hızı:
(1 yılda X nedenine bağlı ölüm sayısı / Toplumun nüfusu) x 1000
22. MORBİDİTE
• Hastalık (Morbidite) Düzeyini Belirleyen Ölçütler
• a) Prevalans: Belirli bir zaman kesitinde, bir toplumda saptanan tüm (eski
ve yeni) vaka sayısının, aynı andaki risk altındaki kiĢi sayısına bölünmesiyle
elde edilir. Bir hastalığın, o anda toplumdaki görülme sıklığını ifade eder
• b) İnsidans: Belirli bir süre içinde bir toplumdaki “sağlam” kiĢilerin belirli bir
hastalığa yakalanma olasılığıdır. Bu hız belirli bir süre ( hafta, ay, yıl ) içinde
görülen yeni vaka sayısının, risk altındaki sağlam kiĢi sayısına bölünmesiyle
elde edilir..
• c) Atak hızları: Ġnsidansın bulaĢıcı hastalıklar için kullanılan Ģeklidir. Belirli bir
süre içinde saptanan bulaĢıcı hastalık vaka sayısının, o hastalığa duyarlı
kiĢi sayısına bölünmesiyle elde edilir. BağıĢıklık bırakan hastalıkların
yaptıkları salgınların boyutunu ve salgınları durdurmak için alınan kontrol
önlemlerinin etkinliğini ölçmek için primer ve sekonder atak hızları kullanılır.
• d) Epizod hızı: BağıĢıklık bırakmayan ve tekrarlayan bulaĢıcı hastalıkların
boyutunu ölçmek için kullanılan bir ölçüttür. Belirli bir süre içinde oluĢan
olay-epizod sayısının risk altındaki kiĢi sayısına bölünmesiyle elde edilir.
25. DOĞURGANLIK
(FERTİLİTE)
Kaba Doğum Hızı:
(1 yılda meydana gelen canlı doğum sayısı / Yıl ortası nüfus)
x 1000
• Yaşa özel Doğum Hızları:
Kadınlarda doğurganlık döneminde (15-49 yaşlar) belirli
yaşlardaki doğurganlık düzeyini belirten en duyarlı fertilite
ölçütüdür. Elde edilmesi güçtür. Her 5 yıllık aralık için hesaplanır.
(1 yılda 15-19 yaşlardaki annelerin yaptığı canlı doğum sayısı
/ 1 yıldaki 15-19 yaşlardaki kadın sayısı) x 1000
Genel Doğurganlık Hızı:
(1 yılda meydana gelen canlı doğum sayısı / 1 yıldaki 15-49 yaş kadın
sayısı) x 1000
26. DEMOGRAFİK VE BAZI SAĞLIK GÖSTERGELERİ
AÇISINDAN TÜRKİYE’NİN DÜNYADAKİ DURUMU
• Demografik göstergeler, nüfus büyüklüğünden
kaynaklanan farklılıkları ortadan kaldırıp, gerçekte var
olan farklılığın saptanmasını sağlamaktadır.
• Nüfusun bir yıl içinde yalnız doğumlar ve ölümlere bağlı
olarak azalması ya da çoğalması doğal nüfus artış hızını
verir.
• Bir bölgedeki kaba doğum hızından kaba ölüm hızı
çıkarılınca da yıllık doğal artış hızı bulunur.
• Yıllık doğal artıĢ hızı, ölüm ve doğum olayları sonucu
nüfusun ne hızda arttığını belirleyen dolaysız bir
göstergedir.
• Doğumlar ölümlerden fazla ise artıĢ hızı pozitif, tersi
durumda ise artıĢ hızı negatif olur
ġAHĠNÖZ T., SAHĠNÖZ S. ;DEMOGRAFIK VE BAZI SAĞLIK GÖSTERGELERI AÇISINDAN TÜRKIYE’NIN DÜNYADAKI
DURUMU;GümüĢhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi / GümüĢhane University Journal of Health Sciences:
2012;1(1)
27. DEMOGRAFİK VE BAZI SAĞLIK GÖSTERGELERİ
AÇISINDAN TÜRKİYE’NİN DÜNYADAKİ DURUMU-2
• Nüfus hareketleri bir bölgede olan doğum, ölüm,
göç, evlenme ve boĢanma olaylarının tümüdür.
Nüfus istatistikleri için hangi tür verilerin toplanacağı
ve kapsamlarının ne olacağı, sağlık hizmet sisteminin
içeriğine ve nüfus verilerinin nasıl
değerlendirileceğine bağlıdır.
• Türkiye nüfusunun yüzde % 62‟si doğurganlık
çağındaki kadınlar ve çocuklardır. Nüfusun yüzde
25‟sini 0-14 yaĢ grubu, yüzde 15‟ini 5 yaĢından
küçük çocuklar oluĢturmaktadır. 15-49 yaĢ kadınlar
nüfusun yüzde 24‟ünü oluĢturmaktadır
28. DEMOGRAFİK VE BAZI SAĞLIK GÖSTERGELERİ
AÇISINDAN TÜRKİYE’NİN DÜNYADAKİ DURUMU-3
• GeliĢmekte olan ülkeler arasında yer almakta olan
Türkiye, yaklaĢık 75 milyon nüfusu, % 1,25 nüfus artıĢ hızı,
erkeklerde 73, kadınlarda 78 yıl olan doğumda yaĢam
beklentisi ve % 72,3 oranında kentsel nüfusu ile iç göçün
yoğun olarak yaĢandığı hızla geliĢen bir ülke
konumundadır
• Nüfusun yaĢ gruplarına göre dağılımı açısından
incelendiğine Türkiye geliĢmiĢ ülkelere göre daha genç
bir nüfusa sahiptir. 1990 yılında 15 yaĢ altı nüfusun toplam
nüfusa oranı % 35,0 ve 65 yaĢ üzeri ise % 4,2 iken, 2010
yılında bu rakamlar %25,6 ve % 7,1 olmuĢtur.
• 2025 yılında da 15 yaĢ altındaki nüfusun % 22,9 ve 65 yaĢ
ve üzeri nüfusun % 9,0 olması beklenmektedir.
29. DEMOGRAFİK VE BAZI SAĞLIK GÖSTERGELERİ
AÇISINDAN TÜRKİYE’NİN DÜNYADAKİ DURUMU-4
• Bu rakamlar göstermektedir ki, sağlık hizmetlerinde
yapılan iyileĢtirmeler sonucu Türkiye‟nin nüfusu
giderek yaĢlanmaktadır ve 21. yüzyılda sunulacak
sağlık hizmetlerinin bu doğrultuda değiĢmesi
gerekmektedir.
• Özellikle çocuklar arasındaki hastalıkların ve
önlenebilir ölümlerin daha da azaltılabilmesi için
temel sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi
gerekmektedir. Yapılması gerekenlerin baĢında,
düĢük gelir düzeyindeki kadınlara ve ailelerine
doğum öncesi ve erken çocukluk bakım
hizmetlerinin ulaĢtırılması gelmektedir.
30. DEMOGRAFİK VE BAZI SAĞLIK GÖSTERGELERİ
AÇISINDAN TÜRKİYE’NİN DÜNYADAKİ DURUMU-5
• Sağlık programlarının izlenmesi, değerlendirilmesi ve
ileriye yönelik politikaların belirlenmesi açısından
neonatal, postneonatal ve çocuk ölümlüleri düzeyi,
eğilimlerin ve farklılıkların bilinmesi büyük önem
taĢımaktadır.
• Bebek ve çocuk ölüm hızları, sağlık koĢullarına iliĢkin
göstergeler olmalarının yanı sıra, genelde toplumun
kalkınma düzeyinin de göstergeleridirler. Bebek
ölüm hızları ve beĢ yaĢ altı ölüm hızları, kalkınma
düzeyinin belirlenmesi için kullanılan bileĢik indeksler
içinde yaygın olarak yer almaktadır.
31. DEMOGRAFİK VE BAZI SAĞLIK GÖSTERGELERİ
AÇISINDAN TÜRKİYE’NİN DÜNYADAKİ DURUMU-5
• Bilindiği gibi BÖH; anne-baba eğitimi, ekonomik durum,
kötü çevrede yaĢama, ulaĢım, iletiĢim, geleneksel aile,
aile planlaması, yetersiz ve dengesiz beslenme ve sağlık
hizmetlerinden yararlanmama gibi pek çok olanaktan
mahrum kalmanın ifadesidir.
• Dünyada 2010 yılında 5,4 milyon bebek ölümü ve 7,6
milyon beĢ yaĢ altı çocuk ölümü gerçekleĢmiĢtir. Bu
ölümlerin çoğu geliĢmemiĢ ülkelerde ve önlenebilir
nedenlere bağlı olarak olmuĢtur.
• Bebek ölüm hızı en yüksek olan ülke Angola (binde
174,9), en düĢük olan ülke ise Monako‟dur (binde 1,79) .
Türkiye bebek ölüm hızı açısından küçükten büyüğe
doğru yapılan sıralamada Dünyadaki 193 ülke arasında
96. sıradadır .
32. DEMOGRAFİK VE BAZI SAĞLIK GÖSTERGELERİ
AÇISINDAN TÜRKİYE’NİN DÜNYADAKİ DURUMU-6
• GeliĢmiĢ ülkelerle ülkemiz arasında sağlık düzeyi
ölçütleri açısından en büyük farklılık ölüm hızlarında
görülmektedir. Bebek ölüm hızımız (binde 28)
Japonya, Norveç, Ġsveç gibi geliĢmiĢ ülkelere göre
(binde 3) yaklaĢık 10 kat, beĢ yaĢ altı bebek ölüm
hızımız (binde 32) 8 kat, anne ölüm hızımız 6 kat
fazladır.
• BeĢ yaĢ altı çocuk ölümlerinin %70‟i yaĢamın ilk
yılında meydana gelmektedir. Bebek ölümleri
içinde, yeni doğan ölümlerinin oranı giderek
artmakta, 1990‟larda %10 iken günümüzde %40‟a
çıkmıĢtır.
33. DEMOGRAFİK VE BAZI SAĞLIK GÖSTERGELERİ
AÇISINDAN TÜRKİYE’NİN DÜNYADAKİ DURUMU-7
• Dünya genelinde bebek ve çocuk ölüm oranlarında
her geçen yıl önemli iyileĢmeler olmaktadır . Buna
paralel olarak Türkiye‟de son 50 yılın bebek ölüm
hızındaki değiĢmelerine bakacak olursak;
• 1945 yılında binde 260,
• 1960-1970 yılları arasında binde 150 iken,
• bu oran ikibinli yıllarda binde 37‟ye düĢmüĢtür .
• 2013 yılında DSÖ nün yayınladığı rapora göre
Türkiye‟de bebek ölüm hızı, bin canlı doğumda
7,4‟dir.
34. DEMOGRAFİK VE BAZI SAĞLIK GÖSTERGELERİ
AÇISINDAN TÜRKİYE’NİN DÜNYADAKİ DURUMU-8
• Bebek ölümlerinin azaltılması için Sağlık Bakanlığı, UNICEF ve
Dünya Sağlık Örgütü ĠĢbirliği çerçevesinde, 1985 yılından
itibaren bir dizi çocuk sağlığı programı uygulanmaya
konulmuĢtur.
• Bu programlar; Ġshalli hastalıkların kontrolü programı, Akut
solunum yolu hastalıklarının kontrolü programı, AĢılama, Anne
sütünün teĢviki, Büyüme ve geliĢmenin izlenmesi, Bebek dostu
hastaneler ve Anne sütünün teĢviki programı, Ağız ve diĢ
sağlığı, Genetik hastalıklardan korunma, Hemoglobinopati
kontrol programı, Ġyot yetersizliği ve hastalıklarının kontrolü ve
tuzun iyotlanması programı, Adölesan sağlığı, Yenidoğan
resusitasyonu, Polio eradikasyonu, Neonatal tetanozun
eliminasyonu gibi programlardır.
• Bu programlar sayesinde 1986 yılından önce bebek ölümleri
sıralamasında 2. sırada bulunan ishal bugün 5.sıraya düĢmüĢtür
35. DEMOGRAFİK VE BAZI SAĞLIK GÖSTERGELERİ
AÇISINDAN TÜRKİYE’NİN DÜNYADAKİ DURUMU-9
• Son on yıl içinde çocuk ölümlerinin azaltılması için çok Ģey
yapılmıĢ olmasına karĢın alınacak daha çok yol vardır.
Türkiye‟de bebek ölüm hızının saptanmasına yönelik ilki 1966-
1967 yıllarında Hıfzısıhha Enstitüsü tarafından yapılan araĢtırma,
daha sonra Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü
tarafından 1968 yılından beri her beĢ yılda bir yapılmakta ve
bebek ölüm hızı tahminlerini vermektedir.
• Türkiye Nüfus ve Sağlık AraĢtırması verilerine göre; Türkiye‟de
1998 yılında neonatal ölüm hızı (NÖH) binde 25,8, bebek ölüm
hızı (BÖH) binde 42,7 ve beĢ yaĢ altı çocuk ölüm hızı da binde
52,1 idi . Aynı araĢtırmanın verilerine göre; 2008 yılında
ülkemizdeki neonatal bebek ölüm hızı binde 13‟e, bebek ölüm
hızı binde 17,0‟a ve beĢ yaĢ altı çocuk ölüm hızı da binde 24‟e
düĢmüĢtür.
• DSÖ nün 2013 yılında yayınladığı sonuçlara göre NÖH binde
4,3 bebek ölüm hızı binde 7,4 ve beĢ yaĢ altı bebek ölüm hızı
binde 11 olarak raporlanmıĢtır.
36. ÖZETLE
• GeliĢmekte olan ülkeler arasında yer almakta olan
Türkiye, yaklaĢık 75 milyon nüfusu, % 1,25 nüfus artıĢ
hızı, erkeklerde 73, kadınlarda 78 yıl olan doğumda
yaĢam beklentisi ve % 72,3 oranında kentsel nüfusu
ile iç göçün yoğun olarak yaĢandığı hızla geliĢen bir
ülke konumundadır
• GeliĢmiĢ ülkelerle ülkemiz arasında sağlık düzeyi
ölçütleri açısından en büyük farklılık ölüm hızlarında
görülmektedir. Bebek ölüm hızımız (binde 28)
Japonya, Norveç, Ġsveç gibi geliĢmiĢ ülkelere göre
(binde 3) yaklaĢık 10 kat, beĢ yaĢ altı bebek ölüm
hızımız (binde 32) 8 kat, anne ölüm hızımız 6 kat
fazladır.
37. SONUÇ
• Sosyo-ekonomik geliĢmiĢlik düzeyi ele alındığında
ülkemizin sağlık göstergeleri tatmin edici düzeyde
değildir. Çocukların sağlık düzeyleri dünyanın diğer
ülkeleriyle karĢılaĢtırıldığında Türkiye orta düzeydeki
ülkeler arasında yer almaktadır .
• Bu araĢtırma göstermektedir ki, sağlık hizmetlerindeki
iyileĢmeler sonucu demografik göstergelerimiz
giderek iyileĢmekte ve bunun sonucu olarak
toplumdaki yaĢlı oranı artmakta ve bu nedenle
sunulacak sağlık hizmetlerinin bu doğrultuda
değiĢmesi gerekmektedir
38. TÜRKİYE’YE İLİŞKİN BAZI
TEMEL ÖLÇÜTLER
• • Bebek Ölüm Hızı binde 17’dir (TNSA 2008).
• • Neonatal ölüm hızı binde 13’dür (TNSA 2008).
• • Postneonatal ölüm hızı bin canlı doğumda 4’dür (TNSA 2008).
• • Perinatal ölüm hızı bin canlı doğumda 19’dur (TNSA 2008). Bu hızın
hesaplanmasında
• ölü doğum sınırı olarak 7 ayını tamamlamış gebelikler kullanılmıştır.
• • Ulusal Anne Ölümleri Çalışması sonuçlarına göre ise 100 bin canlı
doğumda
• 28,5 (2005) olarak tahmin edilmiştir. Aynı çalışmada Ana Ölüm Hızı ise
100 binde
• 1,9 olarak tahmin edilmiştir.
• • Kaba Doğum Hızı binde 18.6’dır (TNSA 2008).
• • Toplam Doğurganlık Hızı 2.16’dır (TNSA 2008).
• • Genel Doğurganlık Hızı binde 76’dır (15-44 yaş kadın grubu
üzerinden) (TNSA
• 2008).
