1. Лекц № 7. ХӨДӨЛМӨР ХАМГААЛАЛ,
АЮУЛГҮЙ АЖИЛЛАГАА
/УИХ-аас хөдөлмөрийн аюулгүй байдал,
эрүүл ахуйн тухай хуулийг 2008 онд
баталсан/

2. Хөдөлмөр хамгаалал бол үйлдвэр, албан газар, байгууллагад
хөдөлмөрийн гэрээгээр ажиллагсдын хөдөлмөрлөх, аюулгүй байдлын
болон эрүүл ахуйн нөхцлийг хангахад чиглэгдсэн ариун цэвэр, эрүүл ахуй,
зохион байгуулалт, техникийн болон бусад арга хамжээнүүдийг тогтоосон
эрх зүйн хэм хэмжээний нийлбэрийг хэлнэ.
Хөдөлмөр хамгааллыг зохион байгуулахад дараах ажиллагаа хамаарна. Үүнд:
I.Хөдөлмөр хамгааллын ажлыг төлөвлөх, зохион байгуулах, хөдөлмөр
хамгаалалд зориулсан төсвийг бий болгон зарцуулах;
II.Ажилтнуудыг хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны арга техникт суралцуулах.
Энэ нь
-урьдчилсан зааварчилга /шинээр орсон ажилтанд хүний нөөцийн ажилтан,
менежер, хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны ажилтан тухайн
байгууллагын ерөнхий байдал, дотоод дүрэм журмыг танилцуулна/
-ажлын байрны зааварчилгаа /Энэ нь ажилтнуудын хийж гүйцэтгэх ажилтай нь
шууд холбогдсон арга барилыг эзэмшүүлэх зорилгоор ажилтнуудын гүйцэтгэх
үүрэг, түүнийг хэрэгжүүлэх журам, багаж төхөөрөмжүүдийг ашиглах, ажлын үед
гарч болзошгүй осол гэмтэл, түүнийг зайлуулах арга замын тухай зааварчлагыг
мастер, бригадын дарга, эрх бүхий албан тушаалтан өгөх бөгөөд аюулгүй
ажиллагааны санамжийг зааварчлага авагчдад гардуулах журам бий/
-давтан өгөх зааварчилга
-курсын сургалт

3. Үйлдвэрлэлийн осолд:
.
1. Ажилтан ажлын үндсэн болон туслах байранд , эсхүл гэрээ,
хэлэлцээр, эрх бүхий байгууллагаас гаргасан шийдвэрийн дагуу албан
томилолт, дайчилгаагаар үүрэг гүйцэтгэж байгаад өртсөн осол
2. Ажлын байр, нэгж хэсэг, салбарын хооронд байнга явуулж ажил үүрэг
гүйцэтгэдэг ажилтан ажлын цагаар бүх төрлийн тээврийн хэрэгсэл,
ердийн хөсгөөр буюу явган явж байх үед өртсөн бол
3. Ажлын байраа орхих боломжгүй ажил, үүрэг гүйцэтгэдэг ажилтан
ажлын байрандаа амарч байх, ажил эхлэхийн өмнө болон ажил
дууссаны дараа ажлын байр, багаж хэрэгслээ эмхлэн цэгцлэх, хувцсаа
солих,
усанд
орох,
ажил
хэлэлцэх
үед
өртсөн
бол
4. Ажилдаа ирэх, буцах замдаа аливаа тээврийн хэрэгслээр буюу явган
явж байхдаа /тухайн ажилтны гэр, ажлын байр хоорондын чиглэл, цаг
хугацааг
үндэс
болгоно/
өртсөн
осол
5. Үндсэн ажил үүргээ гүйцэтгэх үедээ байгаль, цаг уур, гал усны
гэнэтийн аюул, цацраг идвэхит болон химийн хорт бодисын нөлөөлөл,
биологийн нөлөөлөл, биологийн гаралтай өвчин үүсгэгчийн гэнэтийн
аюулд өртсөн бол
6. Тухайн байгууллагад ашиглаж байгаа химийн бодис, биологийн
гаралтай бохирдуулагчийн улмаас үүссэн өвчин, хордлого, өртсөн осол
7. Байгалийн гэнэтийн аюул, гамшиг, гоц халдварт өвчний голомт
сүйрэл, дэлбэрэлтийн үед өрсөн ослууд тус тус багтана.

4. Үйлдвэрийн
осолд
дараах
зүйлийг
оруулдаггүй.
1. Ажил олгогчийн шийдвэргүйгээр үндсэн үүрэгт ажлаасаа өөр ажил
гүйцэтгэж
байгаад
осолдох
2. Ажлын байрандаа согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис
хэрэглэснээс
осолдох
3. Гэмт хэрэг үйлдэх үедээ өөрийн биед гэмтэл учруулах
Үйлдвэрийн осол, хурц хордлогыг:
1. Ажил олгогчийн дэргэд ажиллах орон тооны бус /осол гарах бүрт/
комисс /Байгууллагын хүрээнд гарсан осол, хурц хордлогыг/
2. Аймаг, нийслэл, сум дүүргийн комисс /Бүс нутгийн хэмжээний
шинжтэй осол, хурц хордлогыг/
3. Засгийн газрын комисс /ноцтой, хор аюул хохирол ихтэй ослыг/
судлан бүртгэн ослын акт тогтоодог.

5. Аймаг,
нийслэл,
сум
дүүргийн
комисс:
-Тухайн бүс нутагт үйл ажиллагаа явуулах жижиг дунд
үйлдвэрт
гарсан
-Хөдөлмөрийн гэрээнээс бусад төрлийн гэрээгээр ажил
гүйцэтгэж
байхдаа
осол
өртсөн
-Хувиараа хөдөлмөр эрхлэх үед өртсөн зэрэг осол, хурц
хордлогыг
судалдаг.
Комисс нь ослыг газар дээр нь очиж судлан бүртгэж
үйлдвэрлэлийн ослын акт тогтоож үйлдвэрлэлийн осол, хурц
хордлогын
талаар
дүгнэлт
гаргах
бөгөөд
үүнд:
-Осол гарсан байгууллага, аж ахуйн нэгж, цех тасаг
-Осол
гарсан
тухайн
цаг,
сар,
минут
-Ослын шалтгаан, осолд хэн буруутай болох тухай
-Осолдогчийн
талаарх
эмнэлгийн
дүгнэлт
-Комиссын
дүгнэлт
зэргийг
тусгана.

6. IV. Үйлдвэрлэлийн осол, золгүй явдлаас урьдчилан сэргийлэх үзлэгийг
явуулах.
Эрүүл мэнд, нийгмийн хамгааллын сайдын 1999 оны “эрүүл мэндийн
үзлэгт хамрагдах ажилтнуудын жагсаалт”-ыг А/26 тоот тушаалаар
баталсан.
Ажил олгогч үйлдвэрлэл, ажил үйлчилгээтэй холбоотой зайлшгүй
шаардлагатай үзлэгт ажилтнуудыг хамруулах үүрэгтэй.
V. Ажилтнуудыг ажлын тусгай хувцас хамгаалах хэрэгслүүдээр хангах.
Хөдөлмөр хамгааллын тусгай хувцас, хэрэгсэл, ариутгах бодис, хөдөлмөрийн
хортой нөхцөлд ажилладаг ажилтанд сүү буюу хор саармагжуулах хүнсний
бүтээгдэхүүн, тусгай хоол, халуун нөхцөлд ажиллагсдад буцалсан ба
хийжүүлсэн ус ундаа олгох асуудлыг хөдөлмөрийн стандартад заасны дагуу
ажил олгогчийн төлөвлөгөө, хамтын гэрээнд тусган хэрэгжүүлнэ.
Нийгмийн хамгааллын сайд “Ажлын тусгай хувцас, хамгаалах
хэрэгслийн жагсаалт, эдэлгээний хугацаа”-г 2002 оны 122-р тушаалаар
тогтоосон.

7. Хөдөлмөр хамгааллын хууль, тогтоомжинд хяналт тавих:
Эрүүл мэнд нийгмийн хамгааллын сайд “Эмэгтэйчүүд, насанд
хүрээгүйчүүдийг ажиллуулахыг хориглосон жагсаалт”-ыг 1999 онд
А/204
тоот
тушаалаар
баталсан.
Хөдөлмөр хамгаалаллын хууль тогтоомжид тавих хяналтыг:
А. Төрийн
Б. Олон нийтийн гэж 2 ангилна.
Дараах байгууллага, албан тушаалтан хөдөлмөр хамгаалалд
хяналт тавина.
1. Засгийн газар, бүх шатны засаг дарга /хөдөлмөр, хамгааллын хууль
тогтоомжийн биелэлтийг хангахын зэрэгцээ биелэлтэнд нь хяналт
тавина/
2.Улсын
мэргэжлийн
нэгдсэн
хяналт:
Үүнд:
-эрчим хүч, геологи, уул уурхайн байцаагч
-Боловсролын улсын байцаагч
-Эрүүл ахуй, хавдар судлалын улсын байцаагч
-Хөдөлмөрийн улсын байцаагч
-Барилга техникийн байцаагч

8. Хөдөлмөр
хамгааллын
хууль
тогтоомжид
зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлага:
- Эрүүгийн хариуцлага
- Захиргааны хариуцлага
- Сахилгын хариуцлага
- Эд хөрөнгийн хариуцлага. /Эд хөрөнгийн хариуцлагыг
учруулсан хохирлыг нөхөн төлж буй субъектээр нь:
А. Байгууллага, ажил олгогчийн хүлээх хариуцлага
Б. Ажилтны хүлээх хариуцлага гэж 2 ангилна. /
- Олон нийтийн нөлөөллийн арга хэмжээ.
.
Энэ нь хөдөлмөр хамгааллын хууль тогтоомж зөрчигчдөд
хууль зүйн хариуцлага хүлээлгэхгүйгээр олон нийтийн
бусад арга хэмжээ ноогдуулдаг.

9. Ажил олгогчийн буруугаар ажилтанд учирсан хохирлыг
арилгах:
Ажил олгогчийн буруугаар үйлдвэрчний эвлэлд орох, хурц
хордлого, мэргэжлээс шалтгаалах өвчнөөр өвчилснөөс учирсан
хохирлыг ажил олгогч дараах журмаар харуцдаг.
Үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлого, мэргэжлээс шалтгаалах өвчний
улмаас:
1. Хөдөлмөрийн чадвараа 30% алдсан ажилтанд-5 сар
31-50% алдсан ажилтанд-7 сар
-51-70% алдсан ажилтанд-9 сар
-71% дээш алдсан ажилтанд 18 сар, түүнээс
дээш сарын дундаж цалинтай тэнцэх нөхөн төлбөрийг 1 ба түүнээс
дээш удаа;
2. Нас барсны ажилтны ар гэрт 36 ба түүнээс дээш цалинтай тэнцэх
хэмжээний нөхөн төлбөрийг 1 ба түүнээс дээш удаа олгоно.
Ажил олгогчийн буруугаас ажилтанд учирсан хохирлыг арилгах явдал
нь дараах тохиолдолд хэрэгждэг.
- Ажилтан осолд орсон,хурц хордлого, мэргэжлээс шалтгаалах өвчнөөр
өвчилсөн нь ажил олгогчийн буруутай үйл ажиллагаа байна.
- Ажилтнууд осол гэмтэлд өртсөн, хурц хордлого, мэргэжлийн өвчнөөр
өвчилсөн нь тэдний хөдөлмөрлөх үүргээ ханган биелүүлэх үйл
ажиллагаатай холбоотой байна.

10. III. Үйлдвэрлэлийн осол, золгүй явдлаас урьдчилан
сэргийлэх, гарсан ослыг шалган бүртгэх. Засгийн газар
“Үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогыг судлан бүртгэх
дүрэм”-ийг 2009 оны 14-р тогтоолоор баталсан.
Үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлого гарах бүрд түүний
шалтгааныг тогтоох үүрэг бүхий ажил олгогч, ажилтны
аль аль талаас 3-аас доошгүй төлөөлөгчдөөс бүрдсэн
комисс байгуулна.