η οργάνωση του Σπαρτιατικού Πολιτεύματος

1. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ
ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΟΥ
ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΛΙΑΠΠΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ, ΓΙΑΚΑΤΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Ν.

2. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΟ ΝΟΜΟ
Βασικό συστατικό της σπαρτιατικής κοινωνίας ήταν η υπακοή στους άρχοντες και τους
νόμους.
Ο Νόμος ίστατο υπεράνω όλων και οριοθετούσε τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των
Σπαρτιατών πολιτών → δημιουργία κοινωνίας με υποδειγματικούς πολίτες και
αφοσιωμένους στρατιώτες.

3. ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ Ο ΝΟΜΟΘΕΤΗΣ
Ήταν ο πρώτος νομοθέτης και
θεμελιωτής του πολιτειακού
συστήματος της Σπάρτης που
πολλοί τον θεωρούσαν ανύπαρκτο
πρόσωπο.
«Ο Λυκούργος έζησε κατά την
εποχή που τελούνταν η πρώτη
Ολυμπιάδα(776 π.Χ)»(Αριστοτέλης)
Δεν εισήγαγε νόμους αλλά
θεσμούς, διότι πίστευε πως οι
θεσμοί αφομοιώνονται στον τρόπο
ζωής των Σπαρτιατών και έχουν
αιώνια ισχύ.

4. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ
Οι Νόμοι του Λυκούργου, γνωστοί και ως «Μεγάλη Ρήτρα», εισήγαγαν την έννοια της
«Ευνομίας» → διαμόρφωση μίας μορφής δημοκρατίας με ισότητα μεταξύ των «ομοίων».
1. Ισότητα κοινωνική
2. Ισότητα στα συσσίτια(ισότητα πλούτου)
3. Ισότητα στο πλαίσιο της οπλιτικής φάλαγγας
Σπαρτιατική Δημοκρατία ≠ Αθηναϊκή Δημοκρατία
Σπάρτη → Είδος αριστοκρατίας όπου η δημοκρατία εκφραζόταν ΜΟΝΟ στους πολίτες –
οπλίτες (Σπαρτιάτης πολίτης = πλούτος + επιτυχία στην εκπαίδευση)

5. ΕΞΟΥΣΙΑ
ΣΠΑΡΤΗΣ
ΔΥΑΡΧΙΑ
(2 βασιλείς)
ΕΦΟΡΕΙΑ ΓΕΡΟΥΣΙΑ
 Στην διακυβέρνηση της Σπάρτης συμμετείχε και η ΑΠΕΛΛΑ που αποτελούσε την
εκκλησία του δήμου.

6. ΔΙΠΛΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ
Βασιλείς: → Ισόβιοι
→ Ίσοι θεσμικά + πολιτειακά
Η Βασιλεία ήταν κληρονομική. Οι Βασιλείς προέρχονταν από δύο διαφορετικές
αριστοκρατικές οικογένειες, τους «Ευρυπωντίδες» και τους «Αγιάδες».
«…ο θρόνος περιερχόταν στον πλησιέστερο συγγενή του προκατόχου.»(Pierre Garlier)

7. Ιδιότητες Βασιλέων
Μέλη της
Γερουσίας
Ισόβια θητεία
Δικαίωμα ψήφου
Δικαστικές
εξουσίες
Θέματα
οικογενειακού
δικαίου(κυρίως)
Στρατιωτικές
εξουσίες
Εκλογή ενός ως
αρχηγό
εκστρατείας από
την Απέλλα

8. ΓΕΡΟΥΣΙΑ
Αποτελούνταν από 28 ηλικιωμένους άνδρες με πρόεδρο έναν από τους δύο βασιλείς:
ΓΕΡΟΝΤΕΣ:
 Ισόβιοι
 Δεν λογοδοτούσαν για τις αποφάσεις τους = «ανεύθυνοι» (Αριστοτέλης)
ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΓΕΡΟΝΤΩΝ:
 Δικαστικές → Εκδίκαση σοβαρών αδικημάτων (φόνος, προδοσία κ.α.).
Ποινές: Θάνατος, εξορία, στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων.
→ Εκδίκαση κατηγοριών εφόρων προς βασιλείς
 Νομοθετικές → Προβούλευση θεμάτων προς συζήτηση στην Απέλλα

9. ΑΠΕΛΛΑ
Τα μέλη της ήταν Σπαρτιάτες στρατιώτες άνω των 30 ετών.
Συνεδριάσεις:
 Σε έκτακτες περιπτώσεις με πρόεδρο έναν έφορο, τον «επώνυμο» έφορο
 Ανά άγνωστα χρονικά διαστήματα (απουσία πηγών)
ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΑΠΕΛΛΑΣ:
 Έγκριση ή απόρριψη προτάσεων των ηγετικών ομάδων
 Αποφάσεις για ζητήματα εσωτερικής πολιτικής:
Α. Πόλεμος, σύναψη συμμαχιών
Β. Εκλογή εφόρων, γερόντων
Γ. Παροχή πολιτικών δικαιωμάτων σε ξένους

10. ΕΦΟΡΕΙΑ
Έφοροι:
 5 άνδρες Σπαρτιάτες «όμοιοι» άνω των 30 ετών = 5 κώμες Σπάρτης
 Εκλογή από την Απέλλα κάθε χρόνο
ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΕΦΟΡΩΝ:
 Εσωτερικής Διοίκησης:
Α. Εποπτεία βασιλέων σε εκστρατείες
Β. Διεύθυνση συνεδριάσεων Απέλλας
Γ. Εποπτεία αποφάσεων Απέλλας
Δ. Έλεγχος συμπεριφοράς πολιτών (έμφαση στην αγωγή των νέων)
Ε. Διαχείριση οικονομικών της πόλης

11.  Δικαστικές Εξουσίες:
Α. Εκδίκαση αστικών υποθέσεων → πολίτες
Β. Εκδίκαση ποινικών υποθέσεων → ξένοι + είλωτες
Γ. Εισαγωγή σε δίκη πολιτειακών φορέων και βασιλέων
Δ. Επιβολή προστίμων και συλλήψεων

12. ΑΙΤΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΒΑΣΙΛΕΩΝ – ΕΦΟΡΩΝ
ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΕΦΟΡΕΙΑ
Θεσμός προσωποπαγής,
κληρονομικός
Θεσμός συλλογικός,
αιρετός
Θεσμός διαρκής, σταθερός Θεσμός μικρής χρονικής
διάρκειας(1 έτος)
Εξωστρεφής πολιτική Εσωστρεφής πολιτική

13. ΑΛΛΟΙ ΘΕΣΜΟΙ – ΟΡΓΑΝΑ ΣΤΗΝ ΣΠΑΡΤΗ
Το Σπαρτιατικό πολίτευμα, εκτός από τα βασικά του πολιτειακά όργανα, ρυθμίζεται και
από ένα πλήθος θεσμών. Συγκεκριμένα:
Κοινά Συσσίτια:
 Γεύμα μία φορά την ημέρα σε ομάδες 10-15 Σπαρτιατών πολιτών
 Συνέτρωγαν στα συσσίτια και οι βασιλείς παίρνοντας «διημερίδα»
 Κυρίως γεύμα = Μέλας ζωμός (χοιρινό κρέας, ξύδι, αλάτι)
Κρυπτεία:
 Άσκηση νέων στην έξυπνη κλοπή χωρίς να γίνονται αντιληπτοί
 Σύλληψη = Μαστίγωμα
 Είδος στρατιωτικής εκπαίδευσης

14. Ξενηλασία:
 Εξαναγκασμός σε φυγή ξένων που
έρχονταν απρόσκλητοι στην Σπάρτη.
Διαμαστίγωση:
 Διαδικασία που ακολουθεί μετά την
κρυπτεία στον ναό της Όρθιας Αρτέμιδος.
→ (περιγραφή) Οι Σπαρτιάτες
αγωνίζονταν για την αρπαγή όσο
περισσότερου τυριού γινόταν από έναν
βωμό, ενώ παράλληλα νέοι τους
μαστίγωναν. Νικητής ήταν αυτός που
άντεχε τα χτυπήματα χωρίς κραυγή (= «ο
βωμονίκης»). Η διαδικασία αυτή
καλούνταν και «αγώνας καρτερίας».

16. ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΟ
ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ
→ Ο Περικλής στον «Επιτάφιο» αναφέρει ότι οι Σπαρτιάτες υπακούουν από υποχρέωση, ενώ
οι Αθηναίοι εθελοντικά.
«…καὶ ὄνομα μὲν διὰ τὸ μὴ ἐς ὀλίγους ἀλλ' ἐς πλείονας οἰκεῖν δημοκρατία κέκληται· μέτεστι
δὲ κατὰ μὲν τοὺς νόμους πρὸς τὰ ἴδια διάφορα πᾶσι τὸ ἴσον, κατὰ δὲ τὴν ἀξίωσιν, ὡς
ἕκαστος ἔν τῳ εὐδοκιμεῖ, οὐκ ἀπὸ μέρους τὸ πλέον ἐς τὰ κοινὰ ἢ ἀπ' ἀρετῆς προτιμᾶται,
οὐδ' αὖ κατὰ πενίαν, ἔχων γέ τι ἀγαθὸν δρᾶσαι τὴν πόλιν, ἀξιώματος ἀφανείᾳ κεκώλυται.
ἐλευθέρως δὲ τά τε πρὸς τὸ κοινὸν πολιτεύομεν καὶ ἐς τὴν πρὸς ἀλλήλους τῶν καθ' ἡμέραν
ἐπιτηδευμάτων ὑποψίαν, οὐ δι' ὀργῆς τὸν πέλας, εἰ καθ' ἡδονήν τι δρᾷ, ἔχοντες, οὐδὲ
ἀζημίους μέν, λυπηρὰς δὲ τῇ ὄψει ἀχθηδόνας προστιθέμενοι. ἀνεπαχθῶς δὲ τὰ ἴδια
προσομιλοῦντες τὰ δημόσια διὰ δέος μάλιστα οὐ παρανομοῦμεν, τῶν τε αἰεὶ ἐν ἀρχῇ ὄντων
ἀκροάσει καὶ τῶν νόμων, καὶ μάλιστα αὐτῶν ὅσοι τε ἐπ' ὠφελίᾳ τῶν ἀδικουμένων κεῖνται
καὶ ὅσοι ἄγραφοι ὄντες αἰσχύνην ὁμολογουμένην φέρουσιν.»
(Περικλής / Επιτάφιος Κεφ.37 – απόσπασμα)

17. Μετάφραση: «…και ονομάζεται μεν δημοκρατία, γιατί η διοίκηση είναι στα χέρια των πολλών
και όχι των ολίγων. Όλοι έχουν τα ίδια δικαιώματα έναντι των νόμων στις ιδιωτικές τους
διαφορές, ενώ ως προς την θέση τους στον δημόσιο βίο καθένας, ανάλογα με την επίδοση σε
κάποιο τομέα, προτιμάται για ένα από τα δημόσια αξιώματα και όχι από την πολιτική του
παράταξη όσο από την αρετή του, ούτε εξαιτίας της φτώχειας, ενώ έχει την ικανότητα να
παράσχει κάποια υπηρεσία στην πατρίδα του, εμποδίζεται από το γεγονός ότι είναι άγνωστος.
Ζούμε ελεύθερα, και ως πολίτες στον δημόσιο βίο και ως άτομα στον ιδιωτικό, στις επιδιώξεις
μας της καθημερινής ζωής, κατά τις οποίες δεν κοιτάμε ο ένας τον άλλον με καχυποψία, δεν
θυμώνουμε με τον γείτονά μας, όταν κάνει σύμφωνα με την ευχαρίστησή του, ούτε παίρνουμε
μια φυσιογνωμία σκυθρωπή, η οποία μπορεί να μην βλάπτει τον άλλο, παρόλο που μπορεί να
είναι δυσάρεστη. Ενώ δε στην ιδιωτική μας ζωή συναναστρεφόμαστε χωρίς να ενοχλεί ο ένας
τον άλλον, στην δημόσιά μας ζωή από σεβασμό προ πάντων δεν παραβαίνουμε τους νόμους,
υπακούμε σε όσους κάθε φορά έχουν τα αξιώματα και τους νόμους και περισσότερο σε
εκείνους από τους νόμους, που έχουν θεσπιστεί για ωφέλεια των αδικούμενων, και σε άλλους,
οι οποίοι αν και άγραφοι, η παράβασή τους φέρνει πανθομολογούμενη ντροπή.»
(Περικλής / Επιτάφιος Κεφ. 37 – απόσπασμα)

18. → Ο Ισοκράτης («Αρεοπαγιτικός» 60 – 61) μιλώντας για την δημοκρατικότητα του
Σπαρτιατικού πολιτεύματος αναφέρει πως οι Σπαρτιάτες «δημοκρατούνται», επειδή
υπάρχει σ’ αυτούς ισότητα, ομόνοια στην εκλογή, στον ιδιωτικό βίο, σε όλες τις ασχολίες
και πολεμούν την ολιγαρχία.
«[60] Ἔπειτα κἀκεῖθεν ῥᾴδιον γνῶναι τὴν ἐμὴν διάνοιαν· ἐν γὰρ τοῖς πλείστοις τῶν λόγων
τῶν εἰρημένων ὑπ’ ἐμοῦ φανήσομαι ταῖς μὲν ὀλιγαρχίαις καὶ ταῖς πλεονεξίαις ἐπιτιμῶν, τὰς
δ’ ἰσότητας καὶ τὰς δημοκρατίας ἐπαινῶν, οὐ πάσας, ἀλλὰ τὰς καλῶς καθεστηκυίας, οὐδ’ ὡς
ἔτυχον, ἀλλὰ δικαίως καὶ λόγον ἐχόντως. [61] οἶδα γὰρ τούς τε προγόνους τοὺς ἡμετέρους
ἐν ταύτῃ τῇ καταστάσει πολὺ τῶν ἄλλων διενεγκόντας, καὶ Λακεδαιμονίους διὰ τοῦτο
κάλλιστα πολιτευομένους, ὅτι μάλιστα δημοκρατούμενοι
τυγχάνουσιν. ἐν γὰρ τῇ τῶν ἀρχῶν αἱρέσει καὶ τῷ βίῳ τῷ καθ’ ἡμέραν καὶ τοῖς ἄλλοις
ἐπιτηδεύμασιν ἴδοιμεν ἂν παρ’ αὐτοῖς τὰς ἰσότητας καὶ τὰς ὁμοιότητας μᾶλλον ἢ παρὰ τοῖς
ἄλλοις ἰσχυούσας· οἷς αἱ μὲν ὀλιγαρχίαι πολεμοῦσιν, οἱ δὲ καλῶς δημοκρατούμενοι
χρώμενοι διατελοῦσιν.»
(Ισοκράτης / Αεροπαγιτικός 60-61)

19. Μετάφραση: «Έπειτα και εκ του εξής είναι εύκολο να καταλάβετε την σκέψη μου. Στα
πλείστα δηλαδή εκ των λεχθέντων από εμένα θα φανώ ότι κατηγορώ μεν τις ολιγαρχίες και
τις πλεονεξίες, επαινώ δε την ισότητα και την δημοκρατία, όχι όμως οποιανδήποτε
δημοκρατία, αλλά εκείνες οι οποίες καλώς εφαρμόζουν το δημοκρατικό πολίτευμα, χωρίς
να επαινώ ταύτας απλώς και όπως έτυχε, αλλά δικαίως και φρονίμως. Διότι γνωρίζω ότι και
οι πρόγονοί μας έχοντας εφαρμόσει ορθώς το δημοκρατικό πολίτευμα υπερέβαλαν πολύ
τους άλλους, και ότι οι Λακεδαιμόνιοι εξαιτίας τούτου ζουν ως πολίτες άριστοι, διότι
συμβαίνει καλώς να δημοκρατούνται. Διότι στην μεν εκλογή των αρχόντων και στον
ιδιωτικό τους βίο και στις άλλες ασχολίες τους δυνάμεθα να δούμε ότι επικρατεί
μεγαλύτερη ισότητα και ομοιότητα στην πόλη τους παρά σε οποιανδήποτε άλλη πόλη· την
ισότητα μπορεί οι ολιγαρχίες να την πολεμούν, οι χρηστές όμως δημοκρατίες την
χρησιμοποιούν.»
(Ισοκράτης / Αεροπαγιτικός 60-61)

20. → Ο Αριστοτέλης στο δεύτερο βιβλίο των «Πολιτικών» του (τα «Πολιτικά τα ολοκληρώνει
μετά το 335 π. Χ.) εκφράζει ξεκάθαρες επιφυλάξεις ως προς την αξιοπιστία των δύο
βασιλιάδων της Σπάρτης: «Αλλά βεβαίως θα ήταν καλύτερα, κάθε βασιλιάς να εκλέγεται με
βάση τον τρόπο της ζωής του, και όχι όπως γίνεται τώρα. Ότι και ο ίδιος ο νομοθέτης δεν
πιστεύει ότι μπορεί να κάνει τους βασιλιάδες άριστους είναι φανερό. Δεν τους
εμπιστεύεται, διότι δεν τους θεωρεί αρκετά ενάρετους. Γι’ αυτό ακριβώς (ενν. όταν τους
έστελναν πρεσβευτές σε άλλες χώρες) έστελναν μαζί τους και τους πολιτικούς τους
αντιπάλους και πίστευαν ότι οι αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους βασιλιάδες ήταν σωτήριες
για την πολιτεία.»

21. → Ο Αριστοτέλης, εξετάζοντας το πολίτευμα της Σπάρτης, αποφαίνεται: «πολλοί γαρ
εγχείρουσι λέγειν ως δημοκρατίας ούσης δια το δημοκρατικά πολλά την τάξιν έχειν
[=πολλοί επιχειρούν να ονομάσουν το πολίτευμα αυτό δημοκρατικό γιατί έχει πολλές
δημοκρατικές διατάξεις]». Και ανάμεσα στις διατάξεις αυτές ο Σταγειρίτης περιλαμβάνει και
την ακόλουθη: «έτι το δυο τας μεγίστας αρχάς την μεν αιρείσθαι τον δημον, της δε μετέχειν
(τους μεν γέροντας αιρούνται, της δε εφορείας μετέχουσι)»[Πολιτικά 1294 b, 19-20 και 29-
31]. Η φράση, που είναι όντως βαρυσήμαντη, δηλώνει πως ο λαός, εκτός των άλλων,
εκλέγει μια από τις μέγιστες αρχές και μετέχει στην άλλη. Διότι οι πολίτες είναι αυτοί που
εκλέγουν τους γερουσιαστές και παράλληλα μετέχουν στο υπέρτατο αξίωμα της Εφορείας.

22. → Ο Ισοκράτης στον «Παναθηναϊκό» του(152 – 155) μας πληροφορεί ότι η Σπάρτη δεν είχε
ουσιαστική διαφορά με την Αθήνα, καθώς ο Λυκούργος μιμήθηκε τους παλαιούς νόμους
που είχε η Αθήνα. [Η άποψη περί κοινής καταγωγής των θεσμών ήταν διάχυτη].
[152] οὐ μὴν οὐδὲ ταῦτά μοι πρότερον λεκτέον ἐστί, πρὶν ἂν μικρὰ προείπω περὶ αὐτῶν. ἢν
γὰρ ὑπεριδὼν τὰς ἐπιτιμήσεις τὰς τῶν οὐδὲν ἄλλο ποιεῖν ἢ τοῦτο δυναμένων ἐφεξῆς
διηγῶμαι περί τε τῶν ἄλλων τῶν πεπραγμένων καὶ τῶν ἐπιτηδευμάτων τῶν περὶ τὸν
πόλεμον, οἷς οἱ πρόγονοι χρώμενοι τῶν τε βαρβάρων περιεγένοντο καὶ παρὰ τοῖς Ἕλλησιν
εὐδοκίμησαν, οὐκ ἔστιν ὅπως οὐ φήσουσί τινές με διεξιέναι τοὺς νόμους οὓς Λυκοῦργος
μὲν ἔθηκε, Σπαρτιᾶται δ᾿ αὐτοῖς χρώμενοι τυγχάνουσιν. [153] ἐγὼ δ᾿ ὁμολογῶ μὲν ἐρεῖν
πολλὰ τῶν ἐκεῖ καθεστώτων, οὐχ ὡς Λυκούργου τι τούτων εὑρόντος ἢ διανοηθέντος, ἀλλ᾿
ὡς μιμησαμένου τὴν διοίκησιν ὡς δυνατὸν ἄριστα τὴν τῶν προγόνων τῶν ἡμετέρων, καὶ τήν
τε δημοκρατίαν καταστήσαντος παρ᾿ αὐτοῖς τὴν ἀριστοκρατίᾳ μεμιγμένην, ἥπερ ἦν παρ᾿
ἡμῖν, καὶ τὰς ἀρχὰς οὐ κληρωτὰς ἀλλ᾿ αἱρετὰς ποιήσαντος,

23. [154] καὶ τῶν γερόντων αἵρεσιν τῶν ἐπιστατούντων ἅπασι τοῖς πράγμασι μετὰ τοσαύτης
σπουδῆς ποιεῖσθαι νομοθετήσαντος, μεθ᾿ ὅσης πέρ φασι καὶ τοὺς ἡμετέρους περὶ τῶν
εἰς Ἄρειον πάγον ἀναβήσεσθαι μελλόντων, ἔτι δὲ καὶ τὴν δύναμιν αὐτοῖς περιθέντος τὴν
αὐτήν, ἥνπερ ᾔδει καὶ τὴν βουλὴν ἔχουσαν τὴν παρ᾿ ἡμῖν. [155] ὅτι μὲν οὖν τὸν αὐτὸν
τρόπον τἀκεῖ καθέστηκεν ὥσπερ εἶχε τὸ παλαιὸν καὶ τὰ παρ᾿ ἡμῖν, παρὰ πολλῶν ἔσται
πυθέσθαι τοῖς εἰδέναι βουλομένοις: ὡς δὲ καὶ τὴν ἐμπειρίαν τὴν περὶ τὸν πόλεμον οὐ
πρότερον ἤσκησαν οὐδ᾿ ἄμεινον ἐχρήσαντο Σπαρτιᾶται τῶν ἡμετέρων, ἐκ τῶν ἀγώνων
καὶ τῶν πολέμων τῶν ὁμολογουμένων γενέσθαι κατ᾿ ἐκεῖνοι τὸν χρόνον οὕτως οἶμαι
σαφῶς ἐπιδείξειν, ὥστε μήτε τοὺς ἀνοήτως λακωνίζοντας ἀντειπεῖν δυνήσεσθαι τοῖς
ῥηθεῖσι, μήτε τοὺς τὰ ἡμέτερα ἅμα τε θαυμάζοντας καὶ βασκαίνοντας καὶ μιμεῖσθαι
γλιχομένους.
(Ισοκράτης / Παναθηναϊκός 152-155)