1. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 1
Αφροδίτη…Αγάπη, Ευρώπη…Ενότητα, Άδης-
Περσεφόνη…Ζωή και Θάνατος.

2. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 2
Βήμα 1: Διαδικτυακή συνεργασία
Βήμα 2: Αναζήτηση πηγών
Βήμα 3: Απαντήσεις στα ερωτήματα
Βήμα 4: Δημιουργία παρουσίασης
Βήμα 5: Σύνθεση
ppspthineurope@gmail.com

3. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 3
Πολιτιστικό Πρόγραμμα:
Μεσόγειος: τοπικοί Μύθοι και θρύλοι
Στα πλαίσια των Σχολικών Δραστηριοτήτων του Σχ. Έτους 2013-
2014 του ΠΠΣΠΘ σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε το πολιτιστικό
πρόγραμμα «Μεσόγειος: τοπικοί Μύθοι και θρύλοι». Το πρόγραμμα αυτό
ανέλαβαν οι εξής καθηγητές του ΠΠΣΠΘ: Ηλιοπούλου Κων/να,
ΠΕ02(Παιδαγωγικά υπεύθυνη), Μιχαηλίδης Νικόδημος, ΠΕ02,
Λαλαγιάννη Αικατερίνη, ΠΕ01. Συμμετείχαν τριάντα μαθητές από την Α΄
Λυκείου. Η ομάδα των μαθητών απαρτίστηκε από δεκαπέντε αγόρια και
δεκαπέντε κορίτσια. Η συνάντηση της ομάδας καθορίστηκε να γίνεται
την Τετάρτη και ώρα 2.30-4.00 στο χώρο του ΠΠΣΠΘ.
Στο πρόγραμμα e-twinning project, το οποίο και αποτέλεσε
προέκταση του πολιτιστικού προγράμματος, συμμετείχαν επιπλέον και
οι εξής καθηγητές: Ρώσσιου Ελένη, ΠΕ19, Παπαλεξίου Κερασένια, ΠΕ02,
Σιδηροπούλου Ουρανία, ΠΕ05
Στην πρώτη συνάντηση στην ολομέλεια έγιναν οι αρχικές συζητήσεις
για το πρόγραμμα, καθορίστηκαν οι μύθοι διερεύνησης και τέθηκαν οι
στόχοι.
Οι μύθοι ήταν οι εξής:
• Μύθος του Έρωτα και της Αφροδίτης
• Μύθος της Ζωής και του Θανάτου (Άδης, Δήμητρα και Περσεφόνη)
• Μύθος της Ευρώπης
Οι στόχοι του προγράμματος:

4. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 4
• περιεχόμενο των μύθων,
• συμβολισμός και ερμηνεία των μύθων,
• οι μύθοι στην τέχνη (εικαστικές τέχνες και λογοτεχνία),
• προεκτάσεις των μύθων στη σύγχρονη πραγματικότητα
• προσωπικές απόψεις για την επίδραση των μύθων στην
καθημερινότητα.
Στην επόμενη συνάντηση έγινε χωρισμός σε ομάδες και η καθεμιά
ανέλαβε έναν σχετικό μύθο. Έτσι:
1. Μύθος Ευρώπης
Μαραντίδης Κυριάκος
Μπουτσιούκη Κων/να
Καραμάνης Δημήτριος
Πάππας Ιωάννης
Παπαδοπούλου Αναστασία
Αρώνη Χάρις
Παπαϊωάννου Στέφανος
Χαϊδούτη Αγγελική
Νικολαντωνάκη Δανάη
Διαμαντόπουλος Αναστάσιος
Καλαφάτης Δημήτριος
2. Μύθος Έρωτα και Αφροδίτης
Αϊμέκε Ηλίας
Καϊόπουλος Γρηγόρης
Γούλας Ανδρέας
Γκάρας Βασίλειος
Κοκκώνης Χρήστος

5. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 5
Θεοφάνους Βιβή
Φανουράκη Ελένη
Αστεριάδης Νικόλαος
Αβραμίδης Γεώργιος
3. Μύθος Ζωής και Θανάτου: Άδης, Δήμητρα και Περσεφόνη
Παντελίδου Μαρία
Μπέλλου Μαρία
Σαλτιέλ Μαρία
Ταουκτσή Ευαγγελία
Μανδαλά Αριάδνη
Κωνσταντινίδης Ιάσων
Κασιμίδου Αθηνά
Μπακόλα Χριστίνα
Σίτη Σοφία
Εκουτσίδου Σταυρούλα
Σκοπός της προσπάθειας ήταν η μελέτη απ’ τους μαθητές των
Αιτιολογικών Μύθων, ώστε να φιλοσοφήσουν αναφορικά με την
προσπάθεια του ανθρώπου να ερμηνεύσει φυσικά και κοινωνικά
γεγονότα της ζωής, τα οποία δεν ερμηνεύονται εύκολα με τη λογική, με
τη μυθική σκέψη. Η μυθική αιτιότητα ασχολείται κυρίως με τις αρχές των
όντων και με προβλήματα της ζωής, που οι αιτίες τους δεν μπορούν να
καθοριστούν με ακρίβεια. Άλλωστε, η μυθική αιτιότητα ελέγχει έναν
τομέα, ο οποίος αργότερα, όπως υποστηρίζει και ο B. Snell, μετά την
ανακάλυψη του ψυχολογικού στοιχείου, ανήκει στην ψυχολογική
αιτιότητα.

6. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 6
Επίσης, βασικός επιδιωκόμενος στόχος ήταν να αντιληφθούν οι
μαθητές ότι, επειδή η μυθική σκέψη δεν περιορίζεται μόνο στην εξήγηση
των αιτίων, αλλά επιδιώκει να κατανοήσει την ανθρώπινη φύση, μυθική
και λογική σκέψη δεν επικαλύπτονται.
Επιπλέον, βασική ήταν και η επιδίωξη της ενθάρρυνσης μιας
εκπαιδευτικής διαδικασίας κατά την οποία έλληνες και ιταλοί μαθητές
μέσω του προγράμματος αδελφοποίησης e-twinning project θα
ανταλλάξουν ιδέες και σκέψεις για τους μύθους, το ιστορικό παρελθόν,
τους τόπους και τη ζωή, ενώ θα προωθηθεί αμοιβαίο ενδιαφέρον για τη
μυθολογία και την ιστορία της Μεσογείου.
Οι μαθητές ασχολήθηκαν με τους ενδιαφέροντες αιτιολογικούς
μύθους, συνεργάστηκαν στα πλαίσια της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου,
ανέλαβαν ευθύνες, μελέτησαν πηγές και συνέταξαν ένα σχετικό κείμενο,
το οποίο χαρακτηρίζεται από συνοχή, φαντασία και νεανική τόλμη.
Η συνεργασία με το ευρωπαϊκό σχολείο στα πλαίσια πλέον του
προγράμματος αδελφοποίησης e-twinning project θα συνεχιστεί, επειδή το
επόμενο στάδιο είναι η ενσωμάτωσή του σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα
ανταλλαγής, ώστε να υλοποιηθούν εμπράκτως οι στόχοι της προώθησης
της ελληνικής κουλτούρας και της ανταλλαγής πολιτιστικών στοιχείων.
Βασική μας προτεραιότητα και αδιαπραγμάτευτος στόχος είναι η -πέρα
από το επίπεδο των κειμένων- δημιουργική δια ζώσης επικοινωνία, επαφή
και ανταλλαγή εμπειριών και αντίστοιχης κουλτούρας.

7. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 7

8. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 8
Εισαγωγή
Ο Μύθος αποτελεί ένα πρότυπο της πραγματικότητας,
χρησιμοποιεί μία συμβολική γλώσσα, αλληγορική, που απαιτεί
αποκρυπτογράφηση. Για τον αμύητο, που δεν έχει τα κλειδιά της
αποκωδικοποίησης, ο Μύθος δεν είναι παρά ένα παραμύθι, μία ψεύτικη
ιστορία. Για τον μυημένο γνώστη του κλειδιού ερμηνείας, ο Μύθος
αποκαλύπτει μια αληθινή πραγματικότητα, μία ανώτερη γνώση, μια ιερή
ιστορία. Ο Μύθος αποτελείται από αλληγορίες, οι αλληγορίες από
εμβλήματα, τα εμβλήματα από σύμβολα, όλα σε κίνηση, τα οποία
διηγούνται ένα Μυστήριο, μια Σοφία, ένα Μήνυμα.
Ο Μύθος αναφέρεται πάντα σε μία "δημιουργία", διηγείται πώς
ήρθε κάτι σε ύπαρξη ή πώς καθιερώθηκε μια συμπεριφορά, ένας θεσμός,
μια πόλη, ένας τρόπος εργασίας κ.τ.λ. Γι' αυτό ακριβώς το λόγο οι μύθοι
αποτελούν τα παραδείγματα της κάθε σημαντικής ανθρώπινης πράξης.
Γνωρίζοντας το μύθος κανείς, γνωρίζει και την "αρχή" των πραγμάτων
και επομένως κατορθώνει να τα ελέγχει με τη συνείδησή του.
Στην Ποιητική του ο Αριστοτέλης έθεσε το βασικό ερώτημα γιατί η
τραγωδία δραματοποιεί μυθικά γεγονότα. Η απάντησή του είναι ότι οι
αρχαίες καταστάσεις που παριστάνει η τραγωδία δεν μπορούν να γίνουν
αποδεκτές από το κοινό παρά μόνο αν περιβληθούν με το κύρος της
παράδοσης, η οποία πιστοποιεί ότι όντως έγιναν. Άρα, για τον
Αριστοτέλη, αλλά και για όλους τους αρχαίους Έλληνες ο μύθος έχει
ιστορική ισχύ και χρησιμοποιήθηκε, για να νομιμοποιηθούν ακόμη και
πολιτικοί σκοποί.
Η εποχή του Διαφωτισμού καλλιέργησε την άποψη ότι οι
μυθολογίες είναι ένας ατελής λόγος, που σηματοδοτεί ένα στάδιο στην

9. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 9
εξελικτική πορεία της ανθρωπότητας από την κατάσταση της
βαρβαρότητας σ’ αυτή του πολιτισμού.
Οι ερμηνείες των μύθων συνεχίστηκαν και στον 20ο αι. Έτσι για τον
M. Müller o μύθος προέρχεται από παρερμηνείες ονομάτων που
αναφέρονται στα φυσικά φαινόμενα, ο A Lang επιχειρεί να αιτιολογήσει
φαινόμενα ποικίλης προέλευσης, ενώ ο B. Malinowski τους θεωρεί το μέσο
καθιέρωσης του θεσμού της προφορικής κοινωνίας. Για τον E. Eliade είναι
η ανάκληση του παρελθόντος, ώστε να μεταφέρει μέρος από τη μαγική
του δύναμη στο παρόν. Για τη Σχολή του Κέμπριτζ είναι το λεκτικό
συμπλήρωμα της τελετουργίας που δημιουργήθηκε, για να την
επεξηγήσει, ενώ γι τον S. Freud είναι η αντανάκλαση των απωθημένων,
το υποσυνείδητο φόβων και αγωνιών του ανθρώπου. Τέλος, για το
δομισμό του Levi-Strauss είναι η συμφιλίωση των αντίθετων τάσεων μιας
κοινωνίας που επιτυγχάνεται με την ενεργητική διαμεσολάβησή του.
Ας μείνουμε στον εξαιρετικά λιτό, αλλά αποδεκτό ορισμό του Kirk
ότι ο μύθος δεν είναι παρά μια παραδοσιακή ιστορία, άρα μια αφήγηση με
δομή και κλιμάκωση δράσης. Είναι παραδοσιακός, δηλαδή πλάθεται σε
παραδοσιακές κοινωνίες και επιπλέον γίνεται παραδοσιακός, δηλαδή
συγκεντρώνει όλα τα ποιοτικά στοιχεία που τον καθιστούν κτήμα όλης
της κοινωνίας και κληρονομιά για τις μελλούμενες γενιές.
Επομένως, ο μύθος είναι μια καταξιωμένη από τη μακραίωνη
παράδοση προφορική ιστορία τοποθετημένη στο απώτερο παρελθόν. Η
μυθική αιτιότητα ασχολείται κυρίως με τις αρχές των όντων και με
προβλήματα της ζωής, που οι αιτίες τους δεν μπορούν να καθοριστούν με
ακρίβεια. Άλλωστε, η μυθική αιτιότητα ελέγχει έναν τομέα, ο οποίος
αργότερα, όπως υποστηρίζει και ο B. Snell, μετά την ανακάλυψη του
ψυχολογικού στοιχείου, ανήκει στην ψυχολογική αιτιότητα. Επειδή η
μυθική σκέψη δεν περιορίζεται μόνο στην εξήγηση των αιτίων, αλλά

10. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 10
επιδιώκει να κατανοήσει την ανθρώπινη φύση, μυθική και λογική σκέψη
δεν επικαλύπτονται.
Οι Ορφικοί μύθοι λένε πως ο Άνεμος ξελόγιασε τη μαυροφτέρουγη
Νύχτα, τη θεά που ακόμα και ο Δίας σεβόταν και αυτή τότε γέννησε ένα
ασημένιο αυγό μέσα στους κόλπους του σκότους και ότι απ’ αυτό το αυγό
βγήκε ο Έρωτας και έβαλε σε κίνηση το Σύμπαν. Ο Έρωτας είχε διπλό
φύλο, χρυσά φτερά και τέσσερα κεφάλια και εκείνη, η Νύχτα, ζούσε μαζί
του σε ένα σπήλαιο προβάλλοντας η ίδια σα τριάδα, δηλαδή σαν Νύχτα,
σαν Τάξη και σαν Δικαιοσύνη. Και ο Έρωτας δημιούργησε τη γη, τον
ουρανό, τον ήλιο και τη σελήνη.
Στο πρόγραμμά μας, λοιπόν, λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω,
επιλέξαμε να μελετήσουμε αρχικά την Περσεφόνη και την Αφροδίτη γιατί
πιστεύουμε ότι μέσα σε αυτούς τους μύθους εμπεριέχονται όλα τα
παραπάνω. Και όπως μας λέει ο Κακριδής, ο μύθος έχει μέσα του έναν
κόσμο που άλλοτε είναι εν μέρει λογικός και άλλοτε είναι άλογος. Ο
μύθος, αναφέρει, δεν έγινε για να είναι αισθητικά ωραίος, αλλά για να
ανταποκρίνεται σε άλλες έξεις της συνείδησης. Απλώς μπορεί να είναι
και «ωραίοs».
Οι μύθοι στους οποίους θα αναφερθούμε είναι ιδιαίτερα «ωραίοι»,
γιατί σ’ αυτούς εμπεριέχεται όλη η διαδρομή του ανθρώπου, δηλαδή η
γέννηση και ο θάνατος. Και είναι αλήθεια πως το νήμα του κόσμου το
κρατά ο Έρωτας και έπονται η τάξη και η δικαιοσύνη. Γιατί μέσα στη
Νύχτα βρίσκεται το μυστικό του ανθρώπου, είναι αυτή η μαγική
λειτουργία του σκοτεινού σημείου που δίδει τη κίνηση στο κόσμο, και
όπως γνωρίζουμε, μέσα από το σκοτάδι ερχόμαστε και στο σκοτάδι
πηγαίνουμε.
Τέλος, επιλέξαμε να μελετήσουμε το μύθο της Ευρώπης ως κοινό
θεματικό και πολιτισμικό άξονα των ευρωπαϊκών χωρών.

11. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 11

12. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 12
Κεφάλαιο 1
Η ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα ο παιδαγωγικός και βαθιά
ηθικοπλαστικός χαρακτήρας των μύθων ήταν αδιαμφισβήτητος. Η
γενικότερη διαχρονική παιδαγωγική του αξία έγκειται στα εξής:
 Διαμορφώνει τον
πνευματικό χώρο των
μαθητών, καθώς καθιστά
προσεγγίσιμα και
προσλήψιμα βαθιά
νοήματα, τα οποία εκτός
του μυθικού
περιβάλλοντος θα ήταν
δύσκολο να
προσεγγιστούν από τις
παιδικές ψυχές. Το παιδί
μπορεί μέσα από
συγκεκριμένα πρόσωπα
μυθικών ηρώων και από
συμβολικές δράσεις να
κατανοήσει αφηρημένες
έννοιες

13. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 13
 Προετοιμάζει και καλλιεργεί το έδαφος του ορθολογιστικού τρόπου
πρόσληψης των πραγμάτων, καθώς κάνει αισθητή τη διάκριση της
μυθικής και επιστημονικής προσέγγισης
 Διαμορφώνει ένα ανθρωπιστικό πλαίσιο αντίληψης και δράσης,
καθώς αποτυπώνει χαρακτηριστικά στοιχεία του ανθρώπινου
πνεύματος, όπως την αγωνιστική διάθεση, την κατάφαση της ζωής,
τη λατρεία της ομορφιάς, την απαίτηση του δικαίου, τη μετάδοση
των ηθοπλαστικών αξιών
 Διαμορφώνει τον ανθρώπινο χαρακτήρα με την προβολή της θέσης
του ανθρώπου απέναντι στους Θεούς, το Σύμπαν, το Θάνατο
 Προάγει πραξιολογικές ανησυχίες στους νέους ανθρώπους.
 Καλλιεργεί το παγκόσμιο-πανανθρώπινο πνεύμα, διότι στους
μύθους λανθάνει το καθολικό και παγκόσμιο στοιχείο της
ανθρώπινης ύπαρξης
 Καλλιεργεί την ανθρώπινη φαντασία εντυπωσιάζοντας τη νεανική
ψυχή και επιδρά ευεργετικά στην ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη του
παιδιού συμβάλλοντας στη δόμηση του Εγώ(Piaget)
 Η ποιητική διήγηση των μύθων συντελεί στην καλλιέργεια και
ανάπτυξη της εκφραστικής ικανότητας των παιδιών. Ο Herder
μάλιστα, θεωρεί το μύθο πηγή και μικρογραφία της μεγάλης
ποιητικής τέχνης, όπου βρίσκει κανείς περισσότερους ποιητικούς
κανόνες στην αρχική τους απλότητα και, κατά κάποιον τρόπο, στην
πρωτότυπη μορφή τους.
Συνοψίζοντας: το πνευματικό, ανθρωπιστικό, πανανθρώπινο ,
ψυχοσυναισθηματικό, εκφραστικό και πραξιολογικό στοιχείο των μύθων
τους αναβαθμίζει σ’ ένα έξοχο παιδαγωγικό εργαλείο. Η Ελένη Γλύκατζη-
Αρβελέρ, μάλιστα, επισημαίνει ότι ο μύθος είναι ένα ψέμα που λέει την

14. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 14
αλήθεια. Η σοφία, η Ιδέα, η αρετή και ο ανθρωπισμός είναι μια αυτονόητη
πράξη του μύθου.

15. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 15
Κεφάλαιο 2
ΜΥΘΟΙ
2.1 ΕΥΡΩΠΗ
2.1.1 Περιεχόμενο του μύθου
Σύμφωνα με το μύθο, η Ευρώπη ήταν αδελφή του Κάδμου, ιδρυτή
της Θήβας και κόρη του Αγήνορα και της Τηλέφασσας, ηγεμόνων
της Φοινίκης.
Όταν μεγάλωσε, μια μέρα πήγε στα λιβάδια της παραλίας, για να
παίξει με τις φίλες της και να μαζέψει λουλούδια. Εκεί συνάντησε τον
θεό Δία. Εκείνον αμέσως τον χτύπησε ο Έρωτας και, για να την
πλησιάσει, μεταμορφώθηκε σε ήρεμο, εύσωμο και δυνατό ταύρο και πήγε
δίπλα της κάνοντας δήθεν ότι βόσκει, σκεπτόμενος με τι τρόπο θα την
κατακτούσε. Εκείνη τότε πλησίασε τον ταύρο - Δία και άρχισε να τον
χαϊδεύει γοητευμένη από την ωραία κορμοστασιά του και τη μυϊκή του
δύναμη. Σε λίγο δε δίστασε και να τον ιππεύσει. Τότε αυτός άρχισε να
τρέχει με αστραπιαία ταχύτητα. Η Ευρώπη έκλαιγε, αλλά δεν μπορούσε
να πηδήσει, γιατί φοβόταν μη σκοτωθεί. Ο μεταμορφωμένος σε ταύρο
θεός διέσχισε τη θάλασσα συνοδευόμενος από Τρίτωνες και Νηρηίδες και
έφτασε στην Κρήτη.
Όταν αποβιβάστηκε στο νησί, ο ταύρος δεν φαινόταν πια, αλλά ο Δίας
πήρε απ’ το χέρι την Ευρώπη και την οδήγησε στο Δικταίον άντρο.
Καρπός των ερωτικών ενώσεων του Δία και της Ευρώπης στην Κρήτη
ήταν ο Μίνωας, ο Ραδάμανθυς και ο Σαρπηδόνας. Αργότερα, όταν ο Δίας
εγκατέλειψε την Ευρώπη και πήγε στον Όλυμπο, η Ευρώπη πήρε για
δεύτερο σύζυγό της το βασιλιά της Κρήτης Αστερίωνα, που υιοθέτησε και
τα παιδιά που είχε αποκτήσει αυτή απ’ το Δία. Μετά το θάνατο του

16. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 16
βασιλιά Αστερίωνα, το θρόνο της Κρήτης πήρε ο μεγαλύτερος απ’ τους
θετούς γιους του, ο Μίνωας, ο οποίος έγινε ο πρώτος Έλληνας
θαλασσοκράτορας και νομοθέτης.
Σύμφωνα με τον Λουκιανό, η πρώτη ερωτική ένωση του Δία και της
Ευρώπης έγινε στο Δικταίο άντρο, το σπήλαιο δηλαδή όπου γεννήθηκε
και μεγάλωσε ο Δίας. (Λουκιανός Σαμωσατέας, Ενάλιοι Διάλογοι, 15, 4).
Αντίθετα, σύμφωνα με την παράδοση των Γορτυνίων, η ερωτική ένωση
του Δία και της Ευρώπης έγινε στην περιοχή της Γόρτυνας, στη σκιά ενός
πλατάνου που από τότε παρέμεινε αειθαλής, κάτι που αποτυπώνεται σε
πάρα πολλά νομίσματά της πόλης αυτής.
Παιδιά του Δία και της Ευρώπης, σύμφωνα με τον Όμηρο, ήταν μόνο ο
Μίνωας και ο Ραδάμανθυς (και οι δυο φέρονται ως κριτές στον Άδητων
Ελλήνων):«μηδέ του κοσμολόητου Φοίνικα την κόρη ως αγαπούσα, που το
Ραδάμανθυ μου γέννησε και τον ισόθεο Μίνω» (Ιλιάδα Ξ 310 – 322).
Αντίθετα, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (Α 2 και Α 170 - 173), ο Μίνωας ήταν
γιος ενός Έλληνα, μάλλον Κρητικού, που δεν αναφέρει το όνομά του
(υπονοεί τον βασιλιά Αστερίωνα) και της Ευρώπης, πριγκίπισσας της
Φοινίκης και αδελφός όχι του Ραδάμανθυ, αλλά του Σαρπηδόνα, ο οποίος
συνεπλάκη με τον Μίνωα για το ποιος θα πάρει τη βασιλεία και ηττηθείς
πήρε τους στασιαστές του και πήγαν στη Μίλητο της Μ. Ασίας.
Σύμφωνα όμως με τον Όμηρο, ο Σαρπηδόνας ήταν γιος του Δία και της
Λαοδάμειας, κόρης του Βελλεροφόντη, του ήρωα και ηγεμόνα της
Λυκίας: «Τρία παιδιά απ' αυτήν ανάστησε μετά ο Βελλεροφόντης, τον
Ίσαντρο και τον Ιππόλοχο, στερνά τη Λαοδάμεια. Μαζί της πλάγιασε ο
βαθύγνωμος ο Δίας, κι η Λαοδάμεια το χαλκαρματωμένο γέννησε ισόθεο
Σαρπηδόνα» (Ιλιάδα Ζ 199 – 200).
Κατ’ άλλους, όταν ο Δίας εγκατέλειψε την Ευρώπη για τον Όλυμπο,
της έκανε τρία δώρα, το φτερωτό (άγγελο) φύλακα Τάλω, για να την

17. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 17
προστατεύει, μια φαρέτρα με βέλη, που πετύχαιναν πάντα το στόχο τους
και μια σκύλα με το όνομα Λαίλαπα, πιστό της φύλακα, από την οποία
κανένα θήραμα δεν ξέφευγε.
Εκτός Ελλάδας, ο Λουκιανός (2ος αι. μ.Χ.) πληροφορήθηκε ότι ο ναός
της Αστάρτης στη Σιδώνα ήταν αφιερωμένος στην πραγματικότητα στην
Ευρώπη: «Υπάρχει παρομοίως στη Φοινίκη μέγας ναός των Σιδωνίων. Τον
αποκαλούν ναό της Αστάρτης. Πιστεύω ότι αυτή η Αστάρτη είναι η
σεληνιακή θεότητα. Αλλά σύμφωνα με ένα εκ των ιερέων, αυτός ο ναός
είναι αφιερωμένος στην πραγματικότητα στην Ευρώπη, την αδελφή του
Κάδμου. ..., όταν έφυγε από τη Γη οι Φοίνικες την τίμησαν με ναό και
διηγούνταν ένα ιερό θρύλο γι' αυτή, πώς ο Δίας την ερωτεύθηκε για την
ομορφιά της και μεταμορφωμένος σε ταύρο την μετέφερε στην Κρήτη.
Αυτό τον μύθο τον άκουσα και από άλλους Φοίνικες. Και το νόμισμα των
Σιδωνίων φέρει επάνω του την Ευρώπη καθήμενη επί ταύρου...»
Πραγματικά, «ευρώπη» σημαίνει αυτή που έχει πλατύ, στρογγυλό
πρόσωπο, πράγμα που ταιριάζει στην πανσέληνο.
Όταν πέθανε η Ευρώπη, οι Έλληνες προς χάρη και σε ανάμνησή της
ονόμασαν με το όνομά της την ήπειρο Ευρώπη.
Η αρπαγή της Ευρώπης, για κάποιους είναι πραγματικό γεγονός, όπως
πραγματικά πρόσωπα είναι και ο Μίνωας, ο Κάδμος κλπ. Το μόνο που δεν
είναι αληθές είναι ότι την αρπαγή της Ευρώπης δεν την έκανε ο Δίας
μεταμορφωμένος σε ταύρο, αλλά ο βασιλιάς των Δωριέων της Κρήτης
Αστερίωνας. Ο λόγος για τον οποίο ειπώθηκε ότι την αρπαγή την έκανε ο
Δίας ήταν άλλος για τους Έλληνες και άλλος για τους Φοίνικες. Για να
δικαιολογήσουν την παρουσία τους οι Φοίνικες στην Ελλάδα,
ισχυρίζονταν ότι ο Κάδμος, ο γιος του βασιλιά της Φοινίκης Αγήνορα και
αδελφός της Ευρώπης, ήρθε στην Ελλάδα με στρατό ψάχνοντας για την

18. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 18
Ευρώπη και, επειδή δεν την βρήκε, από ντροπή δεν ξαναγύρισε πίσω και
απλά έκτισε τη Θήβα της Βοιωτίας.
Η αρπαγή της Ευρώπης ήταν μια από τις αιτίες που έγινε ο τρωικός
πόλεμος. Πιο σωστά, η έχθρα μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων (Τρώων,
Φοινίκων κλπ) ξεκίνησε από τις αρπαγές γυναικών εκατέρωθεν. Πρώτα
έγινε η αρπαγή της Ελληνίδας Ιούς απ’ τους Φοίνικες, μετά η αρπαγή της
Ευρώπης από τη Φοινίκη, της μάνας του Μίνωα, από τους Έλληνες
Κρήτες, μετά η αρπαγή της Μήδειας των Κόλχων από τους Έλληνες ,
μετά η αρπαγή της Ελληνίδας Σπαρτιάτισσας Ελένης από τους Τρώες κλπ
Τα έθνη που κατοικούν στην Ασία (Τρώες, Κάρες, Φοίνικες, Πέρσες κ.α.)
οι Πέρσες τα θεωρούν δικά τους, ενώ την Ευρώπη και τους Έλληνες κάτι
ξεχωριστό και γι αυτό στρέφονται εναντίον τους.
2.1.2 Η ερμηνεία του Μύθου
Ο μύθος της Αρπαγής της Ευρώπης έχει μία ιδιαίτερη σημασία, γιατί
συμβολίζει αφενός τις μυθολογικές ρίζες της Ευρώπης σε σχέση με τον
ελληνικό πολιτισμό και αφετέρου τη δημιουργική περιπέτεια ενός
πολιτισμού, ο οποίος θεμελιώθηκε στις αρχές της ελευθερίας, του
ανθρωπισμού και της δικαιοσύνης, διαφοροποιήθηκε από τη δεσποτική
και ανελεύθερη Ανατολή και σήμερα αντικατοπτρίζεται στις θεμελιώδεις
αρχές της ενοποιημένης Ευρώπης.
Ο μύθος της Ευρώπης έχει πολλές συνδηλώσεις. Μεταφέροντας την
πριγκίπισσα από τις ακτές της Φοινίκης (σημερ. νότιο Λίβανο) στην
Κρήτη, ο ∆ίας μετέφερε τους καρπούς των αρχαίων ασιατικών πολιτισμών
της Ανατολής στις νέες νησιωτικές αποικίες του Αιγαίου. Η Φοινίκη ανήκε
στη σφαίρα επιρροής των φαραώ. Η αρπαγή της Ευρώπης αποτυπώνει
στο πεδίο της μυθολογίας το σύνδεσμο μεταξύ της αρχαίας Αιγύπτου και
της αρχαίας Ελλάδας.

19. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 19
Το όνομα της Ευρώπης παραπέμπει στη Σελήνη, όπως και της μητέρας
της, της Τηλέφασσας, που φέγγει από μακριά, της νύφης της, της
Πασιφάης, που φέγγει σ’ όλους, της εγγονής της, της Φαίδρας, και της
δισέγγονής της, της Αερόπης. Όλ’ αυτά προσδιορίζονται από τη λατρεία
της φοινικικής Αστάρτης, που εξελίχτηκε στην ελληνική Άρτεμη. Η
μεταφορά της πάνω στη ράχη του ταύρου από την Τύρο ή τη Σιδώνα στην
Κρήτη υποδηλώνει το δρόμο που ακολούθησε η διάδοση της λατρείας της
Αστάρτης.
Επιπλέον, έχει γνωρίσματα θεάς της γης. Η ένωσή της με το Δία
γίνεται στο Δικταίον άντρον, όπου το νυφικό κρεβάτι έστρωσαν οι Ώρες,
οι εποχές, και όπου υπάρχει είσοδος στον Κάτω Κόσμο. Ο Δίας είναι ο
γονιμοποιός δαίμονας του ουρανού με μαγικές τελετουργίες για την
πρόκληση βροχής, φερμένες από τη χώρα των Φιλισταίων.
Ο ταύρος, η μορφή που πήρε ο Δίας, είναι μυθοπλασία της μεγάλης
λατρείας του ταυρόμορφου θεού στην Κρήτη, όπως είναι γνωστή από τις
παραστάσεις με τα ταυροκαθάψια και από τα αργυρά κρανία του βοδιού,
απ’ όπου οι Κρήτες μεταλαμβάνουν το αίμα του ζώου ή το κρασί που
συμβολίζει το αίμα του. Ο ταύρος είχε ιδιαίτερη σημασία για τους
νομαδικούς πληθυσμούς. Ο Άπης στην Αίγυπτο είχε μορφή ταύρου, αλλά
και στη μυκηναϊκή Αργολίδα ο ταύρος τρέχει πίσω από την αγελαδόμορη
Ιώ, ενώ στην προδωρική Βοιωτία στη γιορτή του ταύρου σμίγει με την
αγελάδα.
Από την άλλη, η αρπαγή της Ευρώπης απαθανατίζει τα άοκνα βήματα
αυτών που ακολούθησαν πιστά τα χνάρια της. Σε αντίθεση με τους
μεγάλους παραποτάμιους πολιτισμούς του Νείλου, του Ινδού, της
Μεσοποταμίας και της Κίνας, οι οποίοι διήρκεσαν επί πολύ αλλά
παρέμειναν εν ακινησία στην ίδια γεωγραφική και διανοητική κοιτίδα που

20. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 20
τους γέννησε, ο μεσογειακός πολιτισμός χαρακτηρίστηκε από μια αέναη
κίνηση. Η Κρήτη ήταν η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη, πασίγνωστη για τα
περίφημα πλοία της. Τα πλοία μετέφεραν ανθρώπους, αγαθά και
πολιτισμό, ενθάρρυναν κάθε μορφής ανταλλαγή στις νέες γαίες στις
οποίες κατέπλεαν.
Ο όρος «Ευρώπη» δεν είχε απλώς γεωγραφική σημασία. Ο ελληνικός
αποικισμός στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας και τις ακτές της Μαύρης
Θάλασσας είχε φέρει τους Έλληνες σε επαφή με άγνωστους λαούς.
Μάλιστα, καθώς δεν μπορούσαν να καταλάβουν τη γλώσσα που
μιλούσαν, τους ονόμασαν «Βάρβαρους» . Ο χαρακτηρισμός αυτός δεν είχε
εξαρχής αρνητική σημασία. Η επική ποίηση συχνά ηρωοποιούσε ξένους.
Ο Όμηρος δεν έκανε αξιολογική διάκριση ανάμεσα στους Έλληνες και
τους Τρώες. Κάποια στοιχεία μιας αίσθησης ελληνικής ανωτερότητας
εμφανίζονται στις αφηγήσεις του Ηρόδοτου, ο οποίος, ενώ δήλωνε το
Θαυμασμό ταυ για τούς αρχαίους ανατολικούς πολιτισμούς, υπογράμμιζε
την κοινή γλώσσα, καταγωγή και Θρησκεία των Ελλήνων, κυρίως ως
στοιχειό διαφοράς από τους άλλους.
Όμως, η αντιπαράθεση Ευρώπης-Ασίας απέκτησε κυρίως πολιτικό
χαρακτήρα και ήρθε ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης Ελλήνων και
Περσών κατά τους μηδικούς πολέμους. Η Ευρώπη θεωρούνταν ως η χώρα
της ελευθερίας, της «αυτονομίας», ενώ η Ασία ως η χώρα του δεσποτισμού
και της δουλείας. Η διαφορά των δύο κόσμων αποτυπώνεται εύληπτα
στην τραγωδία του Αισχύλου «Πέρσαι». Εδώ εικονίζονται οι Ασιάτες
πέρσες ως λαός υπερόπτης.
2.1.3 Ο Συμβολισμός του μύθου
Ο μύθος της Αρπαγής της Ευρώπης έχει μία ιδιαίτερη σημασία, γιατί
συμβολίζει αφενός τις μυθολογικές ρίζες της Ευρώπης σε σχέση με τον

21. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 21
ελληνικό πολιτισμό και αφετέρου μια διαφορετική πολιτισμική ερμηνεία
του κόσμου, που συνετέλεσε στη δημιουργική περιπέτεια που κατέληξε
στην ενοποίηση της Ευρώπης.
Οι Έλληνες χρησιμοποίησαν τη λέξη «Ευρώπη» ως ονομασία για την
επικράτειά τους δυτικά του Αιγαίου, προκειμένου να τη διακρίνουν από
τις παλαιότερες κτήσεις τους στη Μικρά Ασία. Κατά τις απαρχές της
ευρωπαϊκής ιστορίας, ο γνωστός κόσμος εκτεινόταν προς την ανατολή. Το
άγνωστο ανέμενε στη δύση, σε προορισμούς που δεν είχαν ακόμα
ανακαλυφθεί. Η άγνωστη Δύση αποτελεί το θέλγητρο που μένει να
ικανοποιηθεί. Η περιέργεια οδήγησε την Ευρώπη στο χαμό της, αλλά και
στη θεμελίωση ενός νέου πολιτισμού, που θα έφερε το όνομά της και θα
εξαπλωνόταν σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή χερσόνησο.
Ο μύθος της Ευρώπης συμβολίζει εν τέλει τη γνώση. Η ανατολή
εκφράζει το βαρβαρικό κι ανελεύθερο, το πολίτευμα με τον σατραπικό
χαρακτήρα. Εκτός από τους ηγεμόνες, οι άλλοι κάτοικοι είναι δούλοι κι
αμόρφωτοι, πάνω στους οποίους έχουν δικαίωμα ζωής και θανάτου οι
ηγεμόνες τους. Οι θεοί τους είναι σκοτεινοί και μυστηριώδεις,
πλαισιωμένοι από τερατόμορφους δαίμονες, απαιτώντας ακόμη και
ανθρωποθυσίες. Η δύση, που αντιπροσωπεύεται από την Ελλάδα,
αγωνίζεται για την ελευθερία. Οι κάτοικοι ευημερούν υπό την διοίκηση
συνετών βασιλιάδων ή με το δημοκρατικό πολίτευμα. Θεοί του κάλλους
και του φωτός αποτελούν το πάνθεό τους. Αυτός ο τόπος, πάντοτε υπήρξε
το τείχος προστασίας της δύσης από τα βαρβαρικά στίφη της ανατολής.
Επικράτησε η νέα ήπειρος με τη βοήθεια του Δία. Ο πολιτισμός της δύσης,
εκφραστής του φωτός και της προόδου, κυριάρχησε έναντι αυτού των
ασιατικών χωρών
Η Ευρώπη, αν μη τι άλλο, εκφράζει την κοινή κληρονομιά των
Ευρωπαίων: ελεύθερο κι ανήσυχο πνεύμα, συνάντηση πολιτισμών. Ο

22. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 22
μύθος απασχολεί ερευνητές της ανθρωπολογίας και της σημειολογίας
αλλά και εμπνέει καλλιτέχνες. Η πλούσια έκφραση και ερμηνεία του
εκφράζουν ακριβώς την πολυπολιτισμικότητα των ευρωπαίων και τις
κοινές βάσεις του πολιτισμού τους.
2.1.4 Ο μύθος στην Τέχνη
Υπάρχει μια διαχρονικότητα του μύθου εμφανής σε πολλές περιοχές του
ευρωπαϊκού και μεσογειακού χώρου και μια ποικιλία στο είδος και τη
μορφή των αναπαραστάσεων: σε ψηφιδωτά, σε αρχαία αγγεία, σε
νομίσματα, σε πόρτες, σε κλασσικούς πίνακες ζωγραφικής, σε γλυπτά
κ.λ.π.
Ειδικότερα ο μύθος, για χρόνια και χρόνια ενέπνευσε αμέτρητους
καλλιτέχνες κυρίως στη γηραιά ήπειρο η οποία ζήλεψε το όνομα της
όμορφης ηρωίδας και το έκανε δικό της.
Σε αυτό το σημείο θα γίνει μια αναλυτικότερη αναφορά στην επιρροή
του μύθου στην ζωγραφική. Ενδεικτικά αναφέρονται έργα ευρωπαίων
καλλιτεχνών που υπογραμμίζουν την διαχρονική και διαπολιτισμική
παρουσία του μύθου στην Ευρώπη ήπειρο.
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Τιτσιάνο) (1561-62), Isabella Stewart Gardner
Museum, Βοστώνη
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Βερονέζε) 1570
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Μπουσέ) Δύο πίνακες: (α) 1732-34,
Συλλογή Ουάλας, Λονδίνο, (β) 1747, Μουσείο του Λούβρου
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Ρούμπενς)
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Γκουίντο Ρένι)
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Καβαλιέρ ντ' Άρπινο) 1607-08

23. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 23
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Ρέμπραντ) 1632
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Σέζαρ φαν Μποέτιους) 1650
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Αντόνιο Καρράτσι)
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Κλωντ Λωρραίν) 1667
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Φερρέτι) 1720-40
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Τιέπολο) 1725
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Ζαν Μπατίστ Μαρί Πιέρ) 1750
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Νοέλ-Νικολά Κοϋπέν) 1727
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Βουέ Σιμόν)
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Γκυστάβ Μορώ) 1869
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Βαλεντίν Σερόβ) 1910
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Ματίς) 1929
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Μαργκερίτ Στιξ) 1962
 Η αρπαγή της Ευρώπης (Φερνάντο Μποτέρο) 1998
Για μια πληρέστερη παρουσίαση ακολουθούν ορισμένοι πίνακες.
Liberale da Verona,
Μουσείο Λούβρου, Παρίσι

24. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 24
Titiano Vecello dit Titien,
Μουσείο Isabella Stewart Gerdner, Βοστώνη
Felix Valloton
Μουσείο Βέρνης (19ος
αι.)

25. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 25
Rierre Bonnard, Μουσείο Τέχνης «Τολέδο»,
Τολέδο
Gustave Moreau, Mουσείο
Gustave –Moreau
Παρίσι
Νίκος και Παντελής Σωτηριάδης,
στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Στρασβούργο

26. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 26
2.1.5 Προεκτάσεις του μύθου στη σύγχρονη εποχή
Η προσωπογραφία της Ευρώπης ενσωματώθηκε σε ορισμένα από τα
χαρακτηριστικά ασφαλείας της νέας σειράς τραπεζογραμματίων ευρώ. Γι’
αυτό τον λόγο η νέα σειρά ονομάστηκε «Ευρώπη». Οι προσωπογραφίες
χρησιμοποιούνται κατά παράδοση σε τραπεζογραμμάτια ανά τον κόσμο.
Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, οι άνθρωποι συνήθως αναγνωρίζουν
πρόσωπα χωρίς μεγάλη δυσκολία. Η προσωπογραφία της Ευρώπης
επιλέχθηκε για τα νέα τραπεζογραμμάτια ευρώ με κριτήριο τον σαφή
συσχετισμό της με την ευρωπαϊκή ήπειρο, ενώ προσθέτει και ένα ανθρώπινο
στοιχείο στα τραπεζογραμμάτια. Η συγκεκριμένη εικόνα προέρχεται από ένα
αγγείο που βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Το αγγείο είναι
ηλικίας άνω των 2.000 ετών και ανακαλύφθηκε στη νότιο Ιταλία.

27. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 27
Γιατί η μορφή που απεικονίζεται στο αγγείο επελέγη να γίνει ευρωπαϊκό
σύμβολο;
 Κατ' αρχάς, λόγω της πρωτότυπης εικονογραφικής προσέγγισης,
καθώς εδώ βλέπουμε από μια άλλη οπτική γωνία την ερωτική
ιστορία του Δία και της Ευρώπης. Ο ζωγράφος, σε αντίθεση με
παλαιότερους ομότεχνούς του, δεν απεικονίζει τη σκηνή της
αρπαγής της Ευρώπης από τον Δία μεταμορφωμένο σε ταύρο, αλλά
τη σκηνή της αποπλάνησης που προηγείται. Η παρουσία της
Αφροδίτης, θεάς του έρωτα, και του γιου της, του Έρωτα, ανάγει τη
σκηνή αυτή στο πεδίο της ερωτικής μυθολογίας. Εμφανής είναι
επίσης η φιλαρέσκεια της Ευρώπης η οποία καθρεφτίζεται με την
πλούσια διακοσμημένη ενδυμασία της στα νερά της μικρής λίμνης,
καθώς και η υπόκλιση του μεγαλοπρεπούς ταύρου που
απεικονίζεται με το κατάλευκο χρώμα το οποίο αναφέρουν οι
ποιητές. Πράγματι η Ευρώπη φαίνεται σαγηνευτική.
 Ακόμη, η σύνθετη ιστορία του αγγείου αντικατοπτρίζει τέλεια τις
ανταλλαγές στις οποίες βασίστηκε η οικοδόμηση μιας ευρωπαϊκής
ταυτότητας. Το αγγείο κατασκευάστηκε το δεύτερο τέταρτο του 4ου
αιώνα π.Χ. σε ένα μικτό πολιτισμικό περιβάλλον στην περιοχή του
Τάραντα, στην Κάτω Ιταλία, όπου οι Έλληνες συμβιούσαν με τον
γηγενή πληθυσμό. Η ελληνική του προέλευση υπογραμμίζει τον
σημαντικό ρόλο της αρχαιότητας στη διαμόρφωση μιας κοινής
ευρωπαϊκής κουλτούρας.

28. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 28
2.2 ΑΔΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ
2.2.1 Περιεχόμενο του μύθου
Το όνομά της Περσεφόνης σημαίνει κατά τους Ορφικούς αυτή που
φέρει τον φόνο, δηλαδή την καταστροφή, διότι η αρπαγή της έφερε στη γη
την καταστροφή, αφού ο πόνος της θεάς-μάνας της, σταμάτησε την
καρποφορία της γης. Ο Πλάτωνας στον Κρατύλο την αποκαλεί Φερέπαφα,
δηλαδή αυτή που φέρει σε επαφή τον Άνω με τον Κάτω κόσμο και αυτή
που θυμίζει στους ανθρώπους ότι ο θάνατος είναι η μοίρα της ζωής.
Παράλληλα, Άδης, ή Άιδης ή Αιδωνεύς, "σπίτι του Άιδου" λεγόταν ο κάτω
κόσμος που αργότερα ονομάστηκε Άδης. Άις Αιδης θα πει πολύ πιθανόν
αόρατος, σε αντίθεση με τον ήλιο που είναι ορατός. Και Αίδιος που
σημαίνει αιώνιος, Ο Ομηρικός Ύμνος περιγράφοντας την αρπαγή της
Κόρης τον παρουσιάζει ασυγκίνητο και ψυχρό, τελείως αδιάφορο στους
θρήνους της Κόρης(στ.19-20).
Η Δήμητρα(Δη ή Δα +μήτηρ, όπου το πρώτο συνθετικό μάλλον
σημαίνει μέτρο βάρους για τα δημητριακά) τόσο στο μύθο όσο και στη
λατρεία είναι στενά δεμένη με την Περσεφόνη. Οι περιπέτειές της
αποτελούν τον πυρήνα του μύθου, τη βαθύτερη σημασία του οποίου
αποκάλυπτε η μύηση στα Ελευσίνια Μυστήρια. Ως τόπος καταγωγής της
Δήμητρας θεωρείται συνήθως το λιβάσι της Έννας στη Σικελία, αλλά ο
Ομηρικός Ύμνος στη Δήμητρα κάνει λόγο για την πεδιάδα της Μύσας,
όνομα μυθικό δίχως γεωγραφική υπόσταση. Άλλες παραδόσεις τον
τοποθετούν στην Ελευσίνα στις όχθες του Κηφισού, στην Αρκαδία, στους
πρόποδες της Κυλλήνης, όπου υπάρχει και μία σπηλιά, που τη θεωρούν ως
μια από τις εισόδους του Κάτω Κόσμου, στην Κρήτη, κοντά στην Κνωσσό.
Η Περσεφόνη ήταν κόρη της θεάς Δήμητρας και του Δία. Ως κόρη της
Δήμητρας, θεάς της γεωργίας, ήταν και η ίδια θεά της βλάστησης.

29. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 29
Σύμφωνα με το μύθο, η Περσεφόνη συνήθιζε να παίζει με τις φίλες της,
τις Ωκεανίδες Νύμφες, σε μια καταπράσινη περιοχή, το Νύσσιον Πεδίο.
Εκεί την είδε ο Πλούτωνας, ο θεός του Άδη, και την ερωτεύτηκε
παράφορα για την ομορφιά της. Σε συνεννόηση με τον Δια άρπαξε την
Περσεφόνη και, πάνω στο χρυσό του άρμα, την οδήγησε στον Κάτω
Κόσμο και την έκανε γυναίκα του.
Η Δήμητρα μάταια έψαχνε να βρει την κόρη της, ώσπου κάποια μέρα
μίλησε με τον βασιλιά Ήλιο, ο οποίος της εξήγησε τι είχε συμβεί. Τότε
εκείνη, έχοντας θυμώσει παρά πολύ με τον Δια που επέτρεψε την αρπαγή της
κόρης τους, αντί να γυρίσει στον Όλυμπο μεταμορφώθηκε σε γριά και
άρχισε να περιπλανιέται στις πόλεις. Έτσι, ψάχνοντας για την Περσεφόνη,
έφτασε στην Ελευσίνα και αρχικά κάθισε σε μια πέτρα, κοντά στο
Καλλίχορον φρέαρ, που από τότε πήρε το όνομα «Αγέλαστος πέτρα». Εκεί
την βρήκαν οι τέσσερις κόρες του βασιλιά Κελεού. Η Δήμητρα δεν
αποκάλυψε τη θεϊκή της ταυτότητα λέγοντας τους ότι ερχόταν από την
Κρήτη και είχε ξεφύγει από πειρατές. Οι κοπέλες την πληροφόρησαν πως οι
γονείς τους λόγω γήρατος δεν μπορούσαν να αναλάβουν την ανατροφή του
νεογέννητου γιου τους Δημοφώντα. Η Δήμητρα δέχτηκε να αναλάβει εκείνη
την ανατροφή του βρέφους και υποσχέθηκε ότι το παιδί θα μεγαλώσει χωρίς
να αρρωστήσει ποτέ. Φτάνοντας στο παλάτι η θεά παρουσιάστηκε στη
σύζυγο του Κελεού, Μετάνειρα. Η αίθουσα φωτίστηκε από ένα δυνατό φως,
γεγονός που γέμισε τη Μετάνειρα με δέος για την άγνωστη γρια και της
παραχώρησε το θρόνο της. Η Δήμητρα αρνήθηκε και κάθισε βουβή και
αγέλαστη δίπλα στο θρόνο αρνούμενη να φάει οτιδήποτε. Μόνο τα αστεία
και τα τραγούδια μιας υπηρέτριας, της Ιάμβης, κατάφεραν να την κάνουν να
γελάσει. Έτσι σύμφωνα με το μύθο δημιουργήθηκε το ιαμβικό μέτρο.
Στη συνέχεια ζήτησε από τους Ελευσίνιους να της κτίσουν έναν ναό κοντά
στην ακρόπολη της πόλης τους. Αποσύρθηκε λοιπόν στο ναό θρηνώντας την

30. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 30
κόρη της και έκοψε κάθε επαφή με τον έξω κόσμο. Ο θρήνος της ήταν τόσο
μεγάλος που η γη έπαψε να βλασταίνει και η ξηρασία μάστιζε τους
ανθρώπους.
Ο Δίας, βλέποντας την καταστροφή, έστειλε τον Ερμή στον Άδη, για να
ζητήσει την άνοδο της Περσεφόνης στον κόσμο, ώστε να ηρεμήσει η
Δήμητρα. Ο θεός του Κάτω Κόσμου, που ήταν πονηρός και ερωτευμένος με τη
Περσεφόνη, δέχτηκε να την αφήσει, αλλά πριν την αποχαιρετήσει της έδωσε
να φάει σπόρους από ρόδι. Οι σπόροι αυτοί ήταν μαγικοί, με αποτέλεσμα η
Περσεφόνη να δεθεί άρρηκτα με τον Πλούτωνα.
Η Περσεφόνη συνάντησε τη μητέρα της στην Ελευσίνα. Αμέσως μόλις η
Δήμητρα συνάντησε την κόρη της, αντιλήφθηκε ότι είχε φάει το μαγικό
καρπό και κατάλαβε ότι δεν θα μπορούσε να την κρατήσει κοντά της για
πάντα. Τη λύση έδωσε η Ρέα, η μητέρα του Δία, η οποία μεσολάβησε και
κατόρθωσε να συμβιβάσει τη Δήμητρα και τον Πλούτωνα. Αποφάσισαν τότε
ότι η Περσεφόνη θα περνούσε το 1/3 του χρόνου με το σύζυγο στον Κάτω
Κόσμο και τα 2/3 στον Όλυμπο με τη μητέρα της.
Μετά από αυτό, η Δήμητρα αποφάσισε να γυρίσει στον Όλυμπο. Μόλις
βγήκε από το ναό που είχε κλειστεί, η γη άνθισε και τα δέντρα ξανάβγαλαν
καρπούς. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης μας πληροφορεί ότι η Δήμητρα είναι η
μόνη που μάζευε το άγριο σιτάρι από τη γη, όταν οι άνθρωποι δεν το
γνώριζαν και τους έδωσε τους νόμους, για να μπορούν να είναι δίκαιοι.
Όταν λοιπόν η Περσεφόνη βρίσκεται στη γη, η φύση χαίρεται, τα δέντρα
ανθίζουν, τα φύλλα ξαναβγαίνουν … Όταν όμως έρθει ο καιρός να γυρίσει
στον Άδη, η φύση θρηνεί και τα δέντρα μένουν γυμνά, χωρίς φύλλα και
καρπούς.

31. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 31
2.2.2 Η ερμηνεία του μύθου
Ο μύθος της Περσεφόνης είναι ένας από τους πολλούς μύθους που
υπάρχουν στον κόσμο για την εναλλαγή των εποχών στη γη. Συμβολίζει τη
ζωή και το θάνατο, την άνθηση και το μαρασμό της φύσης, της ψυχής, της
ζωής, τις τέσσερις εποχές του χρόνου: όταν η Περσεφόνη ζει στη γη με τη
μητέρα της έχουμε την άνοιξη, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο ενώ όταν
φεύγει στον Άδη έρχεται ο χειμώνας.
Η ιστορία της αρπαγής της Περσεφόνης, που αποτελεί τον πυρήνα των
Ελευσίνιων Μυστηρίων, είναι στην πραγματικότητα μια εικονοποιημένη
μορφή των διαδοχικών φάσεων της καλλιέργειας του σιταριού. Η εξαφάνιση
της θεάς και η επιστροφή της στο θεό του Κάτω Κόσμου αντιστοιχούσε στην
εποχή, όπου ο σπόρος εμφυτευόταν μέσα στο έδαφος, πηγή πλούτου για τους
καλλιεργητές (απ’ όπου και το όνομα του θεού: Πλούτων). Η εξαφάνιση των
νέων βλαστών αντιστοιχούσε πάλι στην εποχή, κατά την οποία η Κόρη
άφηνε τα υπόγεια παλάτια του συζύγου της, για να μείνει με τη μητέρα της
στη γη.
Ο μύθος της Περσεφόνης, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια
συμβολική αναπαράσταση της περιπέτειας της εσωτερικής ζωής που, για να
συνειδητοποιηθεί, θα βυθιστεί στο πένθος, για να μπορέσει κατόπιν να
ανθοφορήσει. Καθρεφτίζει τη δύναμη της αλλαγής. Οι άνθρωποι δε θα
μπορέσουν να βιώσουν τις αλλαγές των εποχών, αν δεν πενθήσουν. Μόνο
έτσι θα αποκτήσουν παρελθόν. Και το παρελθόν είναι αναπόσπαστο μέρος
του κόσμου.
Είναι ακόμη, ο μόνος μύθος που κανένας ιστορικός δεν μπόρεσε να
εξοστρακίσει, όπως έχει γίνει με άλλους μύθους, και αυτό γιατί ο
συμβολισμός του υπονοεί τη γέννηση της ζωής. Είναι το στάρι που θα
πεθάνει, θα μπει στη γη για να ξαναγεννηθεί. Είναι η έννοια του

32. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 32
πεπρωμένου. Γιατί, όπως μας λέει και ο Caston Bachelart, χαρακτηριστικό του
ανθρώπου δεν είναι η φύση του, είναι η ιστορία του που θέλει να τη ζήσει, να
τη δραματοποιήσει, για να την κάνει πεπρωμένο.
Κανείς όμως από τους μελετητές δεν μπορεί να εξηγήσει το γιατί η
Περσεφόνη πρέπει να εγκαταλείψει τον άντρα της όσο χθόνιος και αν είναι
και να βρεθεί πάλι στην αγκαλιά της μητέρας της. Λέγεται λοιπόν από τον
Walter Burkert ότι είναι κάτι που μόνο στον Ελληνικό μύθο βρίσκουμε.
2.2.3. Συμβολισμός του μύθου
Οι μύθοι εκφράζονται μόνο με συμβολική γλώσσα, εξ αιτίας όμως της
οδύνης και της οργής που μπορούν να προκαλέσουν μπορούν να
εξιδανικευτούν. Η εξιδανίκευση της αγάπης που η Δήμητρα έτρεφε για
την κόρη της δεν ήταν τίποτε άλλο από τη διχοτομημένη πλευρά του
εαυτού της. Έβλεπε στο πρόσωπό της κόρης της ένα κομμάτι του εαυτού
της, που όμως δεν μπορούσε να καταλάβει, γιατί αυτή η σχάση που
δημιουργούνταν ήταν η απαγόρευση του έρωτα που θεωρούσε πως θα
ήταν η βασική αιτία, για να χάσει τη κόρη της. Έγινε έτσι δέσμια αυτού
του αρχαϊκού και ανελέητου υπερεγώ της. Πιθανόν αυτό που την
τρόμαζε να ήταν το κομμάτι του σκότους, που αυτή δεν άντεχε, το
κομμάτι της νύχτας που εμπεριέχει τον Έρωτα και τα βάσανα που έχει ο
ναρκισσισμός. Ο Paul Diel λέει, ότι ο μύθος της Δήμητρας συμβολίζει ένα
ακόμα στοιχείο: τους πολλαπλούς μύθους του ανθρώπου, που είναι
εκτεθειμένοι στο διεστραμμένο πειρασμό. Η Περσεφόνη, εγκλωβισμένη
μέσα σε αυτή τη σχάση, αναγκάστηκε να ανεβοκατεβαίνει ανάμεσα στη
επιθυμία και στον ατελή αποχωρισμό από την αρχαϊκή δύναμη της
μητέρας της.

33. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 33
Η Περσεφόνη δεν είναι σύμβολο ανεξαρτησίας, όπως ήταν π.χ η
Αφροδίτη, και δεν μπορούσε να εκφραστεί χωρίς τη μεσολάβηση της
μητέρας της και του συζύγου της. Γι’ αυτό το λόγο πιθανόν αντέγραφε τη
μητέρα της με το να ελέγχει τον Κάτω Κόσμο, τιμωρούσε δε ανελέητα τις
εκάστοτε ερωμένες του Άδη. Δεν είναι τόσο αθώα όπως πιθανόν να
θέλαμε.
Ωστόσο, μπορεί να δοθεί και η ερμηνεία συνάφειας του μύθου με την
κοινωνία. Η διαίρεση του έτους για την Περσεφόνη μεταξύ του επάνω και
κάτω κόσμου είναι μια ζωντανή εικόνα διαίρεσης του χρόνου σε εποχές.
Ασχολείται και με την εξασφάλιση τροφής, βάση της οποίας για τους
Έλληνες είναι το ψωμί. Όταν η Δήμητρα παύει να προστατεύει τις
σοδειές, ο άνθρωπος αντιμετωπίζει την πείνα. Τα Ελευσίνια μυστήρια εν
μέρει αποσκοπούσαν στον εξευγενισμό της Δήμητρας, ώστε να
εξασφαλιστεί η ευφορία των αγρών.
Τέλος, μπορεί να σημειωθεί και η αλληγορία των φυσικών και
κοινωνικών αιτημάτων για το μεγάλωμα του κοριτσιού και η εγκατάλειψη
του σπιτιού. Η αναπαράσταση του γάμου είναι αυτή της αρπαγής και του
θανάτου. Όπως η κάθοδος της Περσεφόνης στον κόσμο των νεκρών, απ’
όπου επιστρέφει ως σύζυγος, έτσι και ο ελληνικός γάμος ήταν
τελετουργικό διάβασης που αφορούσε το χωρισμό της κόρης από την
οικογένεια, τη μύηση στα καθήκοντα της συζύγου και η επανένταξή της
στην κοινωνία, όπου μπορεί πάλι να σμίξει με τους συγγενείς, αλλά σε
διαφορετική βάση.
Τη φυσική θεωρία της βλάστησης και του αγροτικού κύκλου του
μύθου, διατύπωσαν πρώτοι οι Στωϊκοί φιλόσοφοι, υποστηρίζοντας ότι η
Περσεφόνη ταυτίζεται με τα δημητριακά και η απουσία της με τη φύλαξή
τους στο υπέδαφος, ενώ η απαγωγή της είναι η αλληγορία του κύκλου της
ευφορίας της φύσης: η κάθοδος της Κόρης στον Κάτω κόσμο κάθε

34. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 34
φθινόπωρο ταυτίζεται με την απουσία των καρπών, οι οποίοι αναφύονται
την άνοιξη με την άνοδό της.
2.2.3 Ο μύθος στην Τέχνη
Η Περσεφόνη (δεξιά) με την Αθηνά και τον Τριπτόλεμο στα Ελευσίνια
μυστήρια. (Ανάγλυφο του 440-430 π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Αθήνα).
Αλλά και στην ποίηση αποτέλεσε πηγή έμπνευσης…
Αλλά και στην ποίηση έντονη είναι η παρουσία της…

35. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 35
Ο εφιάλτης της Περσεφόνης
Εκεί που φύτρωνε φλησκούνι και άγρια μέντα
κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο
τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα
και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.
Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες
ευλαβικά πριν μπουν στο τελεστήριο
τώρα πετάνε τ’ αποτσίγαρα οι τουρίστες
και το καινούργιο παν να δουν διυλιστήριο.
Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία
κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα
τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία
άδεια κορμιά σιδερικά παιδιά κι ελάσματα.
Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.
Νίκος Γκάτσος
Και στη σύγχρονη παγκόσμια λογοτεχνία εξακολουθεί να εμπνέει…
Βασισμένος στον μύθο της θεάς Δήμητρας και της κόρης της
Περσεφόνης, ο βραβευμένος Καναδός συγγραφέας Glen Huser έγραψε το
βιβλίο το παιδικό βιβλίο «Time for Flowers ~ Time for Snow» (Ώρα για
Λουλούδια ~ Ώρα για Χιόνι) και μελοποίησε ο Γιάννης Γεωργαντέλης. Το
βιβλίο ξαναγεννά τον μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης με μια έξυπνη
διασκευή και τραγούδια γεμάτα αναχρονισμούς τα οποία προορίζονται για
παιδιά του Δημοτικού.

36. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 36
Επίσης, αξιοσημείωτο είναι και το βιβλίο της Χριστίνας Καράμπελα:
Καιροί τέσσερεις, του οποίου ο μύθος εμπνέεται από το μύθο της Δήμητρας
και της Κόρης. Η Χριστίνα Καράμπελα εκμεταλλεύεται επιδέξια το μύθο,
επικεντρώνεται στη σχέση της Δήμητρας, μιας ηλικιωμένης πυργοδέσποινας,
και της κόρης της, Πέρσας (από το Περσεφόνη), που έχει εγκαταλείψει τη
μητέρα της, ακολουθώντας στο Παρίσι έναν νεαρό εραστή. Είναι μια σχέση
που συντονίζεται με τις εναλλαγές των εποχών, όπως η αρχέτυπη σχέση της
μυθολογίας, την οποία η συγγραφέας προσεγγίζει από ανθρωπολογική
σκοπιά, δίνοντας έμφαση στον τραυματικό χωρισμό μητέρας και κόρης, στη
λύπη και στον θυμό της πρώτης, την αμφιθυμία της δεύτερης.
Όπως και η συνονόματή της θεά, η Δήμητρα της Καράμπελα είναι
δεμένη με τη γη και τους καρπούς της, δεινή παρασκευάστρια γλυκών του
κουταλιού, θεράπων των κήπων, δεμένη όμως πάνω από όλα με τις ροδιές
της, γεμάτες καρπό και μέσα στο χειμώνα. Το ρόδι αποτελεί σύμβολο,
θυμίζοντάς μας τα έξι σπυριά από ρόδι με τα οποία ταΐζει ο Πλούτωνας την
Περσεφόνη, ώστε να τη δέσει για πάντα μαζί του. Η Δήμητρα πεθαίνει, η
Πέρσα επιστρέφει, η μυθολογική μορφή του θεού Πλούτωνα ενσαρκώνεται
στο πρόσωπο του συμβολαιογράφου Χαριτόπουλου, που αναλαμβάνει τα

37. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 37
περιουσιακά της νεαρής κληρονόμου και την ερωτεύεται σφόδρα,
λαχταρώντας να την αποσπάσει από το περιβάλλον της και να τη
φιλοξενήσει στο υπόγειο του σπιτιού του.
2.2.4 Προεκτάσεις του μύθου στη σύγχρονη εποχή
Ο μύθος έχει αποκτήσει στη σύγχρονη εποχή ανθρωποκεντρικό
συμβολισμό που σχετίζεται με τον γάμο και το θάνατο, αλλά και με τον
τραυματικό χωρισμό της μητέρας από την κόρη και την επανασύνδεσή τους,
τη λύπη και τον θυμό και τελικά τη συμφιλίωση. Ξεπερνώντας τα στενά ψυχικά
όρια του ανθρώπου σε μια εποχή κρίσης επαναπροσδιορίζει την ανάγκη του
για δικαίωμα στο όνειρο και στην ελευθερία.
Ο μύθος της Δήμητρα και της Περσεφόνης είναι το σύμβολο της
πραγματικής αγάπης που νιώθει η μάνα προς το παιδί της, αλλά και της
εξάρτησης του ανθρώπου από τη φύση. Σ΄ έναν κόσμο που δολοφονεί
καθημερινά το περιβάλλον, θυσιάζοντάς το στο βωμό του κέρδους και του
καταναλωτισμού, ο μύθος προβάλλει τις αξίες της φυσικής ζωής, την

38. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 38
κανονικότητα της φύσης, αποτυπώνει τη ζωή και το θάνατο, εμπνέει
σεβασμό στη φύση και στην ανάγκη του ανθρώπου να ελπίζει σ’ ένα
καλύτερο μέλλον, που θα σέβεται το περιβάλλον και τη ζωή, τη ζωή που
βρίσκει το νόημά της μέσα από το θάνατο.
Για τoν Marcel Detienne, που ανήκει στην ανθρωπολογική σχολή του
Jean-Pierre Vernant, πρέπει να δοθεί σημασία στην πολιτική γλώσσα που
χρησιμοποιείται κατά την παρουσίαση των Θεσμοφορίων, εορτής προς τιμήν
της Δήμητρας, στην κωμωδία, αλλά και κατά τη διεξαγωγή των τελετών σε
πολλές πόλεις. Στα Θεσμοφόρια οι γυναίκες συμπεριφέρονται ως πολίτες της
πόλης, εκτελούν θυσίες, ομνύουν όρκους, όπως οι άντρες. Πρόκειται για
μίμηση της αντρικής τάξης πραγμάτων, αντιστροφή της κανονικής τάξης της
ανδροκρατικής κοινωνίας. Για την Lin Foxhall όμως πρόκειται για αυτονομία
των γυναικείων τελετών με έμφαση στη συμμετοχή των γυναικών στη
διαμόρφωση της συμβολικής και κοινωνικής τάξης. Υπογραμμίζεται η
συμπληρωματικότητα του γυναικείου ρόλου στη γεωργία και η γυναικεία
αρμοδιότητα για τις αγροτικές τελετές. Μπορεί, επομένως, ο μύθος να λάβει
προεκτάσεις των δικαιωμάτων των γυναικών και της διαμόρφωσης μιας
γυναικείας ταυτότητας σ’ έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Σήμερα, παρά τις
διακηρύξεις της ισότητας, της υιοθέτησης μιας κουλτούρας ισοτιμίας των
φύλων και γυναικείας χειραφέτησης, δεν παύει ο σεξισμός να λαμβάνει χώρα
τόσο στην καθημερινότητα της συμβίωσης των φύλων όσο και στα ΜΜΕ.
Επιπλέον, ο κόσμος της Ανατολής συνεχίζει να επιβεβαιώνει το στερεότυπο
της γυναικείας κατωτερότητας. Επομένως, τέτοιες προεκτάσεις του μύθου
κρίνονται και σήμερα εξίσου σημαντικές και επιζητούν τη δικαίωσή τους εκεί
όπου ο εφιάλτης του παρελθόντος επιβιώνει στη σύγχρονη εποχή.

39. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 39
2.3 Αφροδίτη
2.3.1 Περιεχόμενο του μύθου
Οι περισσότεροι μελετητές δέχονται ότι η καταγωγή της θεάς είναι
φοινικική, καθώς απουσιάζει το όνομά της από τη μυκηναϊκή θρησκεία-
δεν αναφέρεται στις πινακίδες της Γραμμικής Β΄- και ότι η λατρεία της
προήλθε από την πόλη Αστάρτη. Από εκεί διαδόθηκε στην Κύπρο και
στην υπόλοιπη Ελλάδα, ιδίως στην Κόρινθο και τα Κύθηρα. Ο Όμηρος
λέει ότι ήταν κόρη του Δία και της Διώνης, ενώ στη Θεογονία του Ησιόδου
βρίσκουμε την παράδοση που αναφέρει ότι η θεά γεννήθηκε από τον
αφρό, ο οποίος αναπήδησε από τα γεννητικά όργανα του Ουρανού, όταν
τον ακρωτηρίασε ο Κρόνος (Θεογονία 188-206).
Ο επικρατέστερος μύθος για την προέλευσή της Αφροδίτης είναι ότι
γεννήθηκε στην Πέτρα του Ρωμιού στην Πάφο μέσα από τους αφρούς της
θάλασσας. Από εκεί ο άνεμος Ζέφυρος μ' ένα απαλό φύσημα την
έσπρωξε στη θάλασσα, μέσα στα κατάλευκα αφρισμένα κύματα. Την
υποδέχτηκαν οι Ώρες (οι εποχές του χρόνου), την έντυσαν και τη
στόλισαν. Μετά τη μετέφεραν στον Όλυμπο και την παρουσίασαν στον
Δία και τους υπόλοιπους θεούς. Όλοι τη θαύμασαν, θαμπώθηκαν από την
ομορφιά της και ήθελαν να την κάνουν γυναίκα τους.
Ήταν σύζυγος του Ηφαίστου, αλλά περιγράφεται ως ερωμένη και του
Άρη, με τον οποίο φέρεται ότι απέκτησε τον Έρωτα, τον Δείμο και τον
Φόβο. Με τον Ποσειδώνα έφερε στη ζωή τον Έρυκα, που έδωσε το όνομά
του στο ομώνυμο βουνό της Σικελίας και τη Ρόδο, ενώ με τον Διόνυσο
χάρη στη μαγική μεσολάβηση της Ήρας γέννησε τον Πρίαπο. Γιος της
θεωρείται επίσης ο Ερμαφρόδιτος, τον οποίο έφερε στη ζωή η θεά μαζί με
τον Ερμή.

40. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 40
Οι θυμοί και οι κατάρες της θεάς ήταν ξακουστές και πάρα πολλά
ήταν τα θύματά της. Έτσι, όταν η ροδοδάχτυλη Αυγή (Ηώ) έσμιξε με τον
Άρη, προκάλεσε την οργή της. Για να την εκδικηθεί, της ενέπνευσε
σφοδρό έρωτα για το Γίγαντα Ωρίωνα. Η Ηώ μέσα στο ερωτικό της πάθος
απήγαγε τον πανέμορφο γίγαντα και τον οδήγησε στη Δήλο. Όμως η
επιθυμία της δεν μπορούσε να ικανοποιηθεί με κανένα τρόπο, γιατί ήταν
καταδικασμένη από την Αφροδίτη να είναι αιώνια ερωτευμένη.
Επίσης, με φοβερό τρόπο εκδικήθηκε η θεά τις γυναίκες της Λήμνου
που ξέχασαν να της αποδώσουν τιμές. Έστειλε σ' αυτές μια ανυπόφορη
μυρωδιά, με αποτέλεσμα να μην τις πλησιάζουν οι άντρες τους, οι οποίοι
ζευγάρωναν με κάποιες αιχμάλωτες από τη Θράκη. Οι Λήμνιες, για να
τους εκδικηθούν, τους σκότωσαν όλους και ίδρυσαν μια κοινωνία
γυναικών. Πολύ αργότερα έφτασαν στη Λήμνο οι Αργοναύτες, που
χάρισαν στις γυναίκες γιους και άρχισε πάλι η φυσιολογική ζωή στο νησί.
Η καταστροφική οργή της θεάς έπληξε και τη Φαίδρα, αδερφή της
Αριάδνης. Αρχικά ήταν εξοργισμένη με τον Ιππόλυτο, γιο του Θησέα και
μιας αμαζόνας, επειδή την περιφρονούσε και προτιμούσε την Άρτεμη.
Τότε έστειλε ακατανίκητο ερωτικό πόθο στη Φαίδρα, τη δεύτερη γυναίκα
του Θησέα, για τον πρόγονό της (το παιδί του άντρα της), ο οποίος
αντιστεκόταν στον έρωτα της μητριάς του. Αυτή, για να τον εκδικηθεί,
είπε στον άντρα της ότι ο Ιππόλυτος προσπάθησε να τη βιάσει. Η ιστορία
αυτή κλείνει με το θάνατο και του Ιππόλυτου και της Φαίδρας.
Χαρακτηριστική ήταν και η εκδίκηση που θέλησε να πάρει από τον
Ήλιο, επειδή αυτός αποκάλυψε στον άντρα της τον Ήφαιστο την σχέση
της με τον Άρη. Επειδή δεν μπορούσε όμως να βλάψει τον παντοδύναμο
Ήλιο αποφάσισε να τιμωρήσει την κόρη του, την Πασιφάη, την γυναίκα
του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα. Την Πασιφάη η θεά κυρίεψε με
ασυγκράτητο πάθος και έρωτα για έναν ταύρο. Όσο παράλογη και αν

41. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 41
ακούγεται πως μία τέτοια ένωση θα μπορούσε να επιτευχθεί η Πασιφάη
τα κατάφερε, χρησιμοποιώντας το ομοίωμα μίας δαμάλας. Από την
ένωση τους γεννήθηκε ο Μινώταυρος ο οποίος αργότερα τοποθετήθηκε
στον λαβύρινθο που κατασκεύασε ο Δαίδαλος για τον Μίνωα στην Κρήτη.
Η μεγαλύτερη χαρά της Αφροδίτης, ως αυταπόδειξη της δύναμής της,
ήταν να παρασέρνει θεούς σε ερωτικές περιπέτειες με τους κατώτερους
τους θνητούς. Στη συνέχεια ικανοποιημένη από τον εαυτό της,
αποδεικνύοντας συνεχώς την επιρροή της πάνω στους άλλους θεούς
γελούσε και τους κορόιδευε για τον ξεπεσμό τους. Αποφασισμένος να της
το ανταποδώσει ο Δίας, κατάφερε να την κάνει να ερωτευτεί έναν κοινό
θνητό. Ήταν ο Αγχίσης, ένας βοσκός της Ίδης, ένας όμορφος νέος τον
οποίο ερωτεύτηκε η θεά. Αφού περιποιήθηκε όσο καλύτερα γίνεται να
περιποιηθεί μια θεά τον εαυτό της, μεταμορφωμένη σε θνητή
βασιλοπούλα του παρουσιάστηκε στην καλύβα που κατοικούσε λέγοντάς
του πως ήταν θέλημα του Δία να σμίξει μαζί του. Μετά το τέλος της
ερωτικής τους συνεύρεσης η θεά πήρε την πραγματική τεράστια μορφή
της και αποκάλυψε την πραγματική της ταυτότητα στον βοσκό λέγοντας
του πως ήταν θέλημα του Δία αυτό που συνέβη και πως θα του χάριζε
έναν ένδοξο γιο, τον Αινεία, όμως δεν θα έπρεπε να αποκαλύψει σε
κανέναν πως είναι γιος της αλλά θα έπρεπε να λέει πως τον απέκτησε με
την Νύμφη της Ίδης αλλιώς θα πάθει μεγάλο κακό από τον κεραυνό του
Δία. Όμως ύστερα από μερικές ημέρες, ενώ ο Αγχίσης τα έπινε με τους
συντρόφους του, ένας απ’ αυτούς τον ρώτησε αν θα προτιμούσε να
κοιμηθεί με την κόρη του τάδε παρά με την ίδια την Αφροδίτη και αυτός
απάντησε απερίσκεπτα ότι κοιμήθηκε και με τις δύο. Το κατακεραύνωσε ο
Δίας, αλλά η Αφροδίτη έβαλε στη μέση τη ζώνη της και ξεστράτισε τον
κεραυνό. Ωστόσο, ο Αγχίσης τραντάχτηκε και δεν ξαναστάθηκε όρθιος.

42. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 42
Γνωστό είναι το επεισόδιο και με τον Άδωνη. Κάποια μέρα η σύζυγος
του Κύπριου βασιλιά Κινύρα καυχήθηκε ανόητα ότι η κόρη της Σμύρνα
ήταν ομορφότερη και από τη ν Αφροδίτη. Η θεά εκδικήθηκε γι’ αυτή την
προσβολή κάνοντας τη Σμύρνα να ερωτευθεί τον πατέρα της και να
κοιμηθεί μαζί του, όταν ήταν μεθυσμένος. Αργότερα, ο Κινύρας
ανακάλυψε την αλήθεια, ότι ήταν πατέρα και παππούς του αγέννητου,
ακόμη, παιδιού της Σμύρνας πήρε ένα ξίφος και την κυνήγησε ως έξω
από το ανάκτορο. Την πρόφτασε στην άκρη ενός βουνού. Η Αφροδίτη
έσπευσε να τη μεταμορφώσει στο ομώνυμο φυτό, που το έκοψε στα δύο το
ξίφος καθώς κατέβαινε. Έτσι ξεπετάχθηκε ο Άδωνης. Η Αφροδίτη
μεταμελημένη για το κακό έκρυψε τον Άδωνη σε μια κασέλα και την
εμπιστεύτηκε στην Περσεφόνη. Η Περσεφόνη από περιέργεια την άνοιξε
και βρήκε τον Άδωνη. Η είδηση έφτασε στην Αφροδίτη, η οποία και
επισκέφτηκε αμέσως τον Τάρταρο, για να ζητήσει τον Άδωνη. Η
Περσεφόνη είχε κάνει εραστή της τον Άδωνη και δε δέχτηκε να τον δώσει
στην Αφροδίτη.
Η Αφροδίτη τότε προσέφυγε στο Δία. Ο Δίας γνωρίζοντας ότι και η
Αφροδίτη ήθελε να κοιμηθεί με τον Άδωνη αρνήθηκε να μπει κριτής και
παρέπεμψε την υπόθεση σε κατώτερο δικαστήριο με πρόεδρο τη Μούσα
Καλλιόπη. Η ετυμηγορία της Καλλιόπης ήταν ότι Περσεφόνη και
Αφροδίτη είχαν ίσα δικαιώματα στον Άδωνη, η Αφροδίτη, επειδή φρόντισε
για τη γέννησή του, η Περσεφόνη, επειδή τον έσωσε από την κασέλα,
αλλά έπρεπε ο Άδωνης να έχει ένα σύντομο ετήσιο διάλειμμα από τις
ερωτικές απαιτήσεις και των δύο. Χώρισε το έτος σε τρία ίσα μέρη, από τα
οποία ο Άδωνης το ένα θα περνούσε με την Περσεφόνη, το άλλο με την
Αφροδίτη, το τρίτο μόνος του.
Η Αφροδίτη όμως με πονηριά, φορώντας συνέχεια τη μαγική της ζώνη,
έπεισε τον Άδωνη να της χαρίσει το μερίδιό του. Η Περσεφόνη

43. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 43
προσβλήθηκε και πήγε στη Θράκη και είπε στον Άρη ότι τώρα η Αφροδίτη
προτιμούσε τον Άδωνη. Ο Άρης εκνευρισμένος μεταμφιέστηκε σε
αγριόχειρο, ρίχτηκε στον Άδωνη που κυνηγούσε στο όρος Λίβανο και τον
τραυμάτισε θανάσιμα μπροστά στα μάτια της Αφροδίτης. Ανεμώνες
φύτρωσαν από το αίμα του Άδωνη και η ψυχή του κατέβηκε στον
Τάρταρο.η Αφροδίτη ικέτευσε το Δία να μην είναι υποχρεωμένος ο
Άδωνης να περνάει με την Περσεφόνη παρά το μισό του έτους ο Ζευς της
έκανε αυτή την παραχώρηση.
Η θεά τιμωρεί βέβαια τους αρνητές της, αλλά προστατεύει τους φίλους
της και γενικά χρησιμοποιεί τη δύναμή της για το καλό. Πολλοί μύθοι
παρουσιάζουν την Αφροδίτη να βοηθά θνητούς, που είχαν πέσει θύματα
ερωτικού πάθους ή με κάποια χειρονομία κέρδισαν τη συμπάθειά της.
Έτσι, στο Μελανίωνα, που επικαλέστηκε τη βοήθειά της, για να νικήσει
στο τρέξιμο την Αταλάντη και να την πάρει γυναίκα του, η Αφροδίτη
έδωσε τα χρυσά μήλα που αυτός έριχνε στο δρόμο, για να καθυστερήσει
τη ανταγωνίστριά του. Αλλά και στην πρώτη γυναίκα που έπλασαν οι
θεοί, την Πανδώρα, η Αφροδίτη έδωσε από τη χάρη της και από τη
σαγηνευτική της δύναμη. Και όταν οι κόρες του Πανδάρεου ορφάνεψαν
πριν την ώρα τους, η θεά τις ανέθρεψε με μέλι και γάλα και τις φρόντισε
σαν αληθινή μάνα.
Τα κεραμικά, τέλος, της Αθήνας μας δίνουν την εικόνα μιας θεάς που
ανήκει στον κόσμο των χθόνιων θεοτήτων και έχει πολύ στενή σχέση με
την Αφροδίτη. Σύμφωνα με τη λαϊκή Αθηναϊκή θρησκεία η Αφροδίτη
ανέβαινε από τον Άδη στη γη, όταν η φύση αναγεννιόταν. Γίνεται έτσι
μια θεά της βλάστησης, στην Αθήνα την αποκαλούσαν θεά των Κήπων,
ενώ στην Κρήτη την αποκαλούσαν θεά των λουλουδιών. Δεν είναι,
επομένως, μόνο μια θεά του έρωτα, αλλά και ΄μια χθόνια θεότητα,

44. Μύθοι και θρύλοι της Μεσογείου Σελίδα 44
αποδεκτή από μεγάλη μάζα του ελληνικού λαού, όπως υποστηρίζουν
μάλιστα οι R.Martin-H.Metzger.
2.3.2 Η ερμηνεία του μύθου
Η Αφροδίτη συμβόλιζε την ομορφιά, τον έρωτα και τη γονιμότητα.
Την ακολουθούσαν πάντοτε οι Χάριτες και οι Ώρες. Όπου περνούσε,
προκαλούσε τον έρωτα. Θεοί και άνθρωποι ζητούσαν την εύνοιά της. Ο
Πάρης στην Αφροδίτη χάρισε το μήλο της ομορφιάς που έριξε η Έριδα.
Αυτή, για να τον ανταμείψει, τον παρακίνησε να πάει στη Σπάρτη. Εκεί
γνώρισε την ωραία Ελένη, την έκλεψε κι έτσι προκάλεσε τον Τρωικό
πόλεμο.
Ο γιος της Ερμαφρόδιτος ήταν ένας νέος με γυναικεία στήθη και
μακριά μαλλιά. Όπως και ο ανδρόγυνος, η γενειοφόρος γυναίκα, είχε και
ο ερμαφρόδιτος τα αλλόκοτα αντίστοιχά του. Ως θρησκευτικές έννοιες,
όμως, προέκυψαν κατά τη μετάβαση από τη μητριαρχία στην πατριαρχία.
Ο Ερμαφρόδιτος είναι ο ιερός βασιλιάς που αναπληρώνει τη βασίλισσα
και φορά ψεύτικα στήθη. Η Αφροδίτη, η οποία αποτυπώνεται και ως
γενειοφόρος θεά, αλλά και οι γυναικωτοί θεοί, όπως ο Διόνυσος,
αντιστοιχούν σ’ αυτά τα μεταβατικά κοινωνικά στάδια για τον Ρόμπερτ
Γκρέιβς.
Η Αφροδίτη είναι συνεχώς απαραίτητη στον κόσμο, όπου και ασκεί
την εξουσία της σ’ όλους τους χώρους. Είναι Αέρια (όπως την
χαρακτηρίζει ο έλληνας γραμματικός Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς τον 5ο
αι.
μ.Χ.) και Αστερία. Πασιφαής, λάμπει σ’ όλων τα μάτια (όπως σημειώνει ο
Αριστοτέλης στο «Περί θαυμασίων ακουσμάτων»). Είναι επίσης και
Θαλασσαίη (Ευριπίδης στο «Ιππόλυτος»). Είναι Γαληναίη (σύμφωνα με
τον έλληνα επικούρειο φιλόσοφο και ποιητή Φιλόδημο), γιατί καταπαύει
τους άγριους ανέμους και γαληνεύει τα κύματα· Εύπλοια, γιατί