3b193178 de76-44fe-b687-42807a5308f6 suuliin auto diplom zaavar 2011

ШИНЖЛЭХ УХААН, ТЕХНОЛОГИЙН ИХ СУРГУУЛЬ
ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ТЕХНОЛОГИ, ДИЗАЙНЫ СУРГУУЛЬ
БАКАЛАВРЫН ЗЭРЭГТЭЙ ТӨГСӨХ ОЮУТНЫ ДИПЛОМЫН
АЖИЛ БИЧИХ ЗААВАР
Мэргэжил: Хөнгөн үйлдвэрийн автоматжуулалт
Мэргэжлийн код: D525500
Улаанбаатар хот
2011 он

Дипломын ажил бичих заавар
Хөнгөн үйлдвэрийн машин судлал, хэвлэлийн
технологийн профессорын багийн 2011 оны 05 сарын
29-ний өдрийн хурлаар хэлэлцэж батлав.
Хөнгөн үйлдвэрийн автоматжуулалтын мэргэжлээр дипломын
ажил бичих оюутнуудад зориулав.
Боловсруулсан: П.Аюурзана, Д.Пүрэвмагнай
Хянасан: Г.Уранчимэг
Хэвлэлийн эхийг бэлтгэсэн: Д.Пүрэвмагнай
Цаасны хэмжээ: 60х90/16
Үсгийн гарнитур: Suna Centurion
Үсгийн хэмжээ: 12 pt
Хэвлэсэн тоо: 50 ширхэг

Хөнгөн үйлдвэрийн автоматжуулалт
3

1.Бакалаврын төгсөлтийн журам
Бакалаврын зэрэг олгох сургалтын гол зорилго нь бүрэн дунд
боловсролтой хүнийг элсүүлэн, дээд боловсрол олгож, тухайн
салбарын мэргэжлээр өндөр мэдлэг, чадвартай боловсон хүчин
бэлтгэхэд оршино. Дипломын ажил нь мэргэжил эзэмших
сургалтын үйл ажиллагааны төгсөлтийн ажил тул ШУТИС-ийн
ректорын тушаалаар баталсан дипломын ажил хамгаалуулах
салбар комисс дипломын ажил хамгаалсан үр дүнгээр нь төгсөгч
оюутанд D525500 индекстэй хөнгөн үйлдвэрийн автоматжуулалтын
мэргэжил олгох эсэх асуудлыг шийднэ.
Дипломын ажлын зорилго нь мэргэжлийн төвшний ямар нэгэн
асуудал боловсруулахад төгсөгч оюутан онол, практикийн хувьд
хэрхэн бэлтгэгдсэнийг тодорхойлоход оршино.
1.1. Төгсөх оюутнаар бүртгэх
Дараах шаардлагыг хангасан оюутныг сургалтын нэгдсэн
хуанлид заагдсан хугацаанд сургалтын албанд төгсөх оюутнаар
бүртгэнэ. Үүнд:
 Бакалаврын зэрэгтэй төгсөх оюутан сургалтын
төлөвлөгөөнд тусгагдсан хичээлүүд үзэж, 125-аас дээш
кредит, мэргэжлийн дипломтой төгсөх оюутан 90-ээс
дээш кредит цуглуулсан байна.
 Оюутан суралцсан хугацааны туршид авсан дэлгэрэнгүй
дүнгээ сургалтын албанаас баталгаажуулж авсан байна.
 Оюутны хуримтлуулсан үнэлгээний голч дүн (GPA) 2.0 ба
түүнээс дээш байна.
 Оюутан тусгай тэмдэглэсэн од бүхий мэргэшүүлэх хичээл
дээр “C” ба түүнээс дээш үнэлгээ авсан байна.

Жич: Тухайн улиралд төгсөхөөр бүртгүүлсэн оюутанд 10 хүртэлх
кредитийн хичээл сонгож үзэхийг зөвшөөрөх бөгөөд үүнээс
кредит шууд тооцох шалгалт өгөх болзол хангасан тохиолдолд
оюутан 3 хичээлийн шалгалтыг шууд өгч болно.
1.2. Дипломын ажлын сэдэв, удирдагч
Дипломын ажлын сэдвүүдийг профессорын баг гаргаж, төслөөр
гүйцэтгэх ажлын үндсэн агуулгыг тусгасан байна. Тухайн
оюутан дипломын ажлын аль нэг сэдвийг сонгох эрхтэй.
Дипломын ажлын сэдвийг боловсруулах зайлшгүй үндэслэлийг
гаргасан тохиолдолд тухайн оюутан өөрийн сэдвийг санал
болгох боломжтой. Дипломын ажлын өмнөх дадлагыг амжилттай
гүйцэтгэсний дараа дипломын ажлын удирдагч, зөвлөхүүд болон
сэдвийг ректорын тушаалаар албан ёсоор баталгаажуулна. Эрдэм
шинжилгээний ажилтан, үйлдвэр, албан газрын дээд
боловсролтой мэргэжилтэн, их, дээд сургуулийн багш,
судлаачид оюутны дипломын ажлыг удирдана. Дипломын ажлын
удирдагч нь профессорын багийн багш биш байх тохиолдолд
багийн багш нараас нэг багш дипломын ажлын мэргэшүүлэх
хэсгийн зөвлөгч болно.
Дипломын ажлын агуулгыг албан ёсны хэвлэмэл бичлэгтэй төслийн
гүйцэтгэлээр тодорхойлно. Төслийн удирдагч төслийн даалгаврыг
батлагдсан сэдвийн үндсэн дээр бүлэг бүрээр боловсруулах
агуулгыг тодорхойлон зааж, гүйцэтгэлийн сэдэвчилсэн
төлөвлөгөөг боловсруулж, төгсөгч оюутанд өгнө (1-р хавсралт
үз). Төслийн эдийн засгийн хэсгийн даалгавруудыг мэргэшүүлэх
профессорын багийн багш нар өгнө. Төслийн хүрээнд
гүйцэтгэсэн судалгаа, техник технологийн шийдэл, дүгнэлт,
гүйцэтгэсэн төсөл тооцооны хариуцлагыг дипломын ажлын төсөл
гүйцэтгэсэн оюутан хүлээнэ.

5

1.3. Дипломын ажлын өмнөх дадлага болон явцын үзлэг
Дипломын ажлын өмнөх дадлагын зорилго нь дипломын ажлын
төсөл боловсруулахад шаардагдах материал цуглуулах, судалгаа
хийх, дүгнэлт гаргахад оршино. Энэ дадлагыг хийхээс өмнө
дипломын ажлын төслийн хэд хэдэн сэдвийг сонгосон байж
болно. Дадлага хийх явцад аль нэг сэдвийг эцсийн хувилбараар
сонгоно. Дипломын ажлын өмнөх дадлагыг гурван долоо
хоногийн хугацаанд хийж гүйцэтгэнэ. Дипломын ажлын өмнөх
дадлагыг дараах мэргэжлийн инженер-техникийн ажилтан
ажилладаг эрдэм шинжилгээний байгууллага, их, дээд сургууль,
салбарын үйлдвэр, үйлчилгээний газрууд дээр хийж гүйцэтгэнэ:
- үйлдвэрлэлийн процессийн автоматжуулалтын инженер
- удирдлагын автомат системийн инженер
- программист инженер
- тохируулга, хэмжилт, чанарын инженер
- засвар, үйлчилгээний механик инженер
- механик, зохион бүтээлтийн инженер.
Дипломын ажлын өмнөх дадлагын явцад төгсөгч оюутан нь
дипломын ажлын сэдэвтэй холбоо бүхий дараах материалууд
цуглуулж, нэгтгэх шаардлагатай. Үүнд:
- судалж буй тоног төхөөрөмжийн кинематик схем, лавлах
материалууд;
- судалж буй технологийн процессийн схем, ажиллах
зарчим;
- шинжлэх ухаан, техникийн сэтгүүлүүд;
- техникийн норм норматив, стандартууд, программ
хангамж;
- эд ангийн каталог, удирдлагын электрон схем, техник
хангамж;
- интернетийн мэдээлэл;

- дипломын ажлын төслийн бүлэг бүрийг боловсруулахад
шаардагдах арга зүйн материалууд багтана.
1.3.1. Үйлдвэрлэл, технологийн чиглэлээр автоматжуулах
систем, дэд систем төсөллөх дипломын ажлын хүрээнд дараах
өгөгдлүүдийг цуглуулах шаардлагатай:
 автоматжуулах объект болох үйлдвэр, цехийн технологи
процесс, тоног төхөөрөмжийн талаарх техник, эдийн
засгийн үзүүлэлтүүд, кинематик болон технологи схем;
 автоматжуулах объектийн үйл ажиллагааны талаарх
дэлгэрэнгүй мэдээлэл, математик загвар зохиоход
шаардлагатай тоон үзүүлэлтүүд;
 үйлдвэрлэлийн бүтээмж, үр ашиг, тоног төхөөрөмж
ашиглалтын төвшин, энерги, цаг хугацаа, хөрөнгө
зарцуулалт болон нөөц ашиглалтын үзүүлэлтүүд зэрэг
зүйлстэй холбоотой тоон үзүүлэлтүүд, тодорхойлогч норм,
тариф, ажлын горим гэх мэт материалууд.
1.3.2. Автомат систем, автомат төхөөрөмж зохион бүтээх
чиглэлийн дипломын ажлын төсөл гүйцэтгэх үед дараах
өгөгдлүүдийг цуглуулах шаардлагатай:
 өөрийн эх орон болон гадаад улс орнуудад хэрэглэгдэж
байгаа автомат тоног төхөөрөмжүүдийн харьцуулсан
үзүүлэлтүүд, тэдгээрийн давуу ба сул талууд;
 тухайн автомат төхөөрөмжийг ашиглаж болох салбарууд,
төрөл бүрийн аж ахуйн хэвшлийн байгууллагууд дахь эрэлт
хэрэгцээ;
 тохирох автомат төхөөрөмжийн бүтэц, түүний цахилгаан
болон электрон схем, тэдгээрийн эдийн засгийн
үзүүлэлтүүд;
 автомат төхөөрөмжийг бүрдүүлэх элемент, эд анги,
ашиглагдах материалын үзүүлэлтүүд, төсөллөн буй хийц,
автомат төхөөрөмжийн найдвартай ажиллагаа, баталгаат

7

хугацааны талаарх үзүүлэлтүүд, техник, эдийн засгийн үр
ашгийн харьцуулсан үзүүлэлтүүд.
1.3.3. Эрдэм шинжилгээ, судалгааны чиглэлийн дипломын ажлын
төслийг гүйцэтгэх үед туршилт судалгаа, математик
боловсруулалт хийхэд шаардагдах материалууд
Дадлагыг профессорын багаас томилогдсон багш зохион
байгуулж, дадлагатай холбоотой бүх асуудлыг шийднэ. Дадлага
дууссаны дараа дадлагын явцад цуглуулсан ба боловсруулсан
материалынхаа талаар товч тайланг 15 - 20 хуудаст багтааж
бичнэ. Энэ тайланд дипломын ажлын төсөл боловсруулах
сэдэвчилсэн төлөвлөгөөг боловсруулсан байна. Дипломын ажлын
өмнөх дадлагын тайланг оюутан дадлага удирдсан багш,
дипломын ажлын удирдагч нарын өмнө хамгаална. Эерэг үнэлгээ
авсан оюутан дипломын ажлын төсөл гүйцэтгэх эрх авна.
Дипломын ажлын төслийг боловсруулах үйл ажиллагаа 14 долоо
хоногийн хугацаанд сэдэвчилсэн төлөвлөгөөний дагуу явагдана.
Сургалтын нэгдсэн хуанлийн 3 дугаар долоо хоногт сэдвийн
дагуу төгсөлтийн ажлыг гүйцэтгэхэд зайлшгүй шаардлагатай 12
цагийн тойм лекцэнд төгсөх оюутан заавал суусан байна.
Удирдагчийн баталсан сэдэвчилсэн төлөвлөгөө нь дипломын
ажлын төсөл дээр төгсөгч оюутны ажиллаж буй байдлыг хянах
үндсэн баримт бичиг байх болно. Төгсөх оюутан нь төслийн
удирдагчаас тогтоосон сэдэвчилсэн төлөвлөгөөний дагуу
дипломын ажлын төсөл гүйцэтгэх явцдаа удирдагчаас гадна
бусад багш нараас зөвлөгөө авч, профессорын багаас
тогтоосон хуваарийн дагуу дипломын ажлын явцын үзлэгээр
хянуулж, дүгнүүлнэ.
Дипломын ажлын үзлэгийг хуваарийн дагуу профессорын
багийн багш нар гурван удаа хийнэ. Дипломын ажлын төслийн
явцын үзлэг ба удирдагчийн нийт оноо 50 байх бөгөөд үүний
20 оноог удирдагч, 30 оноог үзлэгийн явцад багийн багш тус

бүрдээ гүйцэтгэлээр нь гаргаж дипломын ажил хамгаалуулах
комиссийн нарийн бичгийн дарга нэгтгэнэ. Урьдчилсан
хамгаалалтыг ± 20 оноогоор профессорын баг дүгнэнэ.
Урьдчилсан хамгаалалтын дүнгийн нийлбэрийг төгсөх оюутны
төгсөлтийн ажлын урьдчилсан дүн гэнэ. Төгсөх оюутны дипломын
ажлын төслийн гүйцэтгэлд “SP” болон “NP” тэмдэглэгээ тус
тус хийж болно.
2. Дипломын ажлын төслийн хамгаалалтын зохион байгуулалт
2.1. Дипломын ажлын төслийн урьдчилсан хамгаалалт
Урьдчилсан хамгаалалтад дараах шаардлагыг хангасан оюутан
орно. Үүнд:
- дипломын ажлын үзлэгт бүрэн хамрагдаж, үнэлгээ авсан
байх;
- дипломын ажлын үзлэгийн явцыг үнэлгээний хуудас дээр
тавиулсан (2-р хавсралт үз) байх;
- дипломын ажлын төслийн 95%-иас доошгүй хэсгийг хийж,
удирдагчаас зөвшөөрөл авсан байх;
- төлбөрөө бүрэн төлсөн байх шаардлагатай.
Удирдагч багш төгсөх оюутны үнэлгээг, тодорхойлолтын хамт
урьдчилсан хамгаалалтаас өмнө дипломын ажлын хамгаалалтын
салбар комиссийн нарийн бичгийн даргад өгнө. Урьдчилсан
хамгаалалтад орж, зохих үнэлгээ авсан оюутан гүйцэтгэсэн
дипломын ажлын төсөлдөө хөндлөнгийн шүүмжлэгчийн санал авч,
диплом хамгаалалтаас гурав хоногийн өмнө салбар комиссийн
нарийн бичгийн даргад хүлээлгэн өгсөн байна. Салбар
комиссийн нарийн бичгийн дарга дараах шаардлагыг хангасан
дипломын ажлын төслийг хүлээн авна. Үүнд:
дипломын ажлын дотуур нүүр, төгсөх оюутны үнэлгээний
хуудас болон бүлэг бүрийн өмнөх чимэг нүүрэнд гарын үсэг
зурагдсан байх;

9

дипломын ажил нь үг үсэг, найруулгын хувьд бүрэн
хянагдаж, засварлагдсан байх;
дипломын ажил бүрэн болон бүрдэл хатуу хавтасаар
хавтаслагдсан байх;
дипломын ажилын удирдагч, шүүмжлэгчийн тодорхойлолт авсан
байх;
CD дээр дипломын ажлын төслөө хуулбарласан байх
шаардлагатай.
2.2. Дипломын ажил хамгаалахын өмнөх бичиг баримтын
бүрдүүлэлт
Дипломын ажлын дэлгэрэнгүй тайлбар бичлэг, боловсруулсан
төсөл тооцоо, зургийн материалууд дээр дипломын ажлын
төслийн удирдагч, зөвлөгч нар гарын үсэг зурсан байна.
Дипломын ажлын удирдагч нь удирдсан ажлынхаа тодорхойлолт
бичнэ. Дипломын ажил хамгаалахаас 5 хоногийн өмнө дипломын
ажлын төслийн иж бүрэн баримт бичгийг дипломын ажил
хамгаалуулах салбар комиссийн нарийн бичгийн даргад өгөх
шаардлагатай. Дипломын ажлын төслийн иж бүрэн баримт бичиг
дараах зүйлсээс бүрдэнэ. Үүнд:
 оюутан, удирдагч, шүүмжлэгч, албан ёсны ба эдийн
засгийн зөвлөх, багийн профессор тус бүрээр гарын
үсэг зуруулсан дипломын ажлын төслийн дэлгэрэнгүй
тайлбар бичиг;
 автомат удирдлагын системийн блок схемийн зураг,
удирдлагын системийн электрон хэлхээний бүдүүвч,
симуляцийн зураг, удирдлагын программ;
 удирдагчийн тодорхойлолт;
 дипломын ажлын төслийн шүүмж;

 дипломын ажлын төслийн үр дүнг үйлдвэрлэл,
үйлчилгээ, сургалтанд нэвтрүүлсэн болохыг батлах
баримт бичиг.
2.3. Дипломын ажлын төслийн удирдагчийн тодорхойлолтын
агуулга
Дипломын ажлын удирдагч тодорхойлолтдоо дараах зүйлсийн
талаар бичнэ. Үүнд :
- дипломын ажлын төслийн гүйцэтгэлийн талаарх товч
үнэлгээ;
- өгөгдсөн даалгавар гүйцэтгэсэн ажилдаа тохирч байгаа
эсэх;
- дипломын ажлын төслийн бүлэг бүрийн боловсруулалт бүрэн
эсэх, бүлэг бүрийн хооронд логик холбоо байгаа эсэх;
- оюутны гүйцэтгэсэн ажил системтэй эсэх;
- оюутан дипломын ажлын төсөл дээр бие даан ажилласан
эсэх;
- сэдэвтэй холбоотойгоор ном сурах бичиг, гарын авлага,
интернетийн мэдээлэл ашигласан эсэх;
- төсөлд хэрэглээний программуудыг ашиглах чадварын
төвшин;
- дипломын ажлын төслийн үр дүнг үйлдвэрлэл, үйлчилгээ
сургалтад нэвтрүүлэх боломжийн талаарх үнэлэлт дүгнэлт;
- D525500 индекстэй мэргэжлийг эзэмших оюутны чадвар,
мэдлэг, дадлагын талаарх дүгнэлт;
- Гадаад, дотоодын магистрантур, докторантурт суралцуулах
талаарх санал.
2.4. Дипломын ажлын шүүмжийн агуулга
Дипломын ажлын төслийн шүүмж нь дараах асуудлыг тусгасан
байна:
- дипломын сэдэв цаг үеэ олсон эсэх;

11

- боловсруулсан дипломын ажил өгөгдсөн даалгаварт тохирсон
эсэх;
- даалгавар боловсруулсан байдал нь техник, эдийн засгийн
үндэслэл, судалгааны арга зүй, техникийн төсөл тооцоо,
компьютерийн симуляци, биетээр боловсруулсан электрон
хэлхээ, техник болон программ хангамжийн боловсруулалт,
эдийн засгийн шийдлүүд өргөн хүрээг хамарсан эсэх;
- судалгааны онолын төвшин, дипломын ажлын төслийн бүлэг
бүрт хийсэн инженерийн шийдлийн төвшин нь үйлдвэрлэлийн
практик нөхцөлийг тооцсон эсэх;
- гадаад, дотоодын техник, технологийн ололт, туршлагыг
тусгасан эсэх;
- тайлбар бичлэг, график зураг нь стандарт шаардлагыг
хангасан эсэх;
- оюутанд инженерийн мэргэжлийг олгох эсэх талаарх санал,
дипломын ажлын талаарх үнэлгээ.

2.5. Дипломын ажлын төсөл хамгаалах илтгэлийн агуулга
Дипломын ажлын төсөл хамгаалах илтгэл нь 15 минутын
хугацаанд үргэлжилнэ. Илтгэлд оюутан гүйцэтгэсэн ажлынхаа
мөн чанарыг тусгана. Илтгэлийг PowerPoint болон түүнтэй ижил
программ дээр бэлтгэсэн байна. Илтгэлийн бүтэц нь дараах
зүйлсийг агуулсан байна:
- дипломын ажлын төслийн сэдэв, түүнийг сонгох үндэслэл,
цаг үетэйгээ холбогдох байдал, төслийн зорилго (1 мин);
- дэвшүүлсэн зорилтуудыг шийдсэн арга, аргачлал (2мин);
- оюутны бие даан хийсэн бүтээлч ажил, гүйцэтгэсэн ажлын
мөн чанар, төслийн шинэлэг тал, онцлон тэмдэглэх зураг,
схем, тооцоо, томьёо, үр дүн (10 мин);
- дипломын ажлын төслийн эдийн засгийн үр ашгийг үнэлсэн
тооцоо (1 мин);
- гүйцэтгэсэн ажлын талаарх дүгнэлт, төслийн сэдэвтэй
холбоотой ирээдүйд хийх ажлууд (1 мин).
3. Дипломын ажлын төсөлд тавигдах үндсэн шаардлагууд
3.1. Дипломын ажлын төслийн сэдвүүд
Дипломын ажлын төслийн сэдэв нь салбарын үйлдвэр,
профессорын баг болон эрдэм шинжилгээний байгууллагуудын
зорилтуудыг тусгасан байх шаардлагатай. Дипломын ажлын
төслийн сэдэв дараах асуудлуудыг хөндсөн байна. Үүнд:
- удирдлага, тохируулгын систем, түүний программ
хангамж болон техник хангамж зохиох;
- механик ажиллагаатай технологи үйл ажиллагааг
автоматжуулах;
- бүрэн ба хагас автомат ажиллагаатай тоног
төхөөрөмжийг боловсронгуй болгох;

13

- бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэхэд
чиглэгдсэн автомат төхөөрөмжүүд зохион бүтээх;
- мэдээлэл хүлээн авах, боловсруулах, хувиргах,
дамжуулах ба ашиглах үйл ажиллагаанд хүний шууд
оролцоог бүрэн, хэсэгчлэн чөлөөлөх автомат
төхөөрөмжүүд зохион бүтээх.
D525500 индекстэй хөнгөн үйлдвэрийн автоматжуулалт
мэргэжлийн бакалаврын зэрэг хамгаалах дипломын төслөөр
дараах объектүүдийг сонгож авна:
- салбарын автомат тоног төхөөрөмжүүд зохион бүтээх буюу
боловсронгуй болгох;
- үндсэн, туслах үйлдвэрлэлийн хэвийн үйл ажиллагааг
автоматаар хянах, шалгах болон үнэлэх төхөөрөмжүүд
зохион бүтээх буюу боловсронгуй болгох;
- тоног төхөөрөмж болон технологийн процессийн математик
загвар зохиох;
- удирдлагын программ зохиох бүтээх буюу боловсронгуй
болгох;
- автомат төхөөрөмж биетээр зохион бүтээх;
- үйлдвэрлэлийн туршилт, эрдэм шинжилгээний судалгаа болон
сургалт явуулах зориулалтын лабораторийн автомат тоног
төхөөрөмж зохион бүтээх буюу боловсронгуй болгох.
Дипломын ажлын төслийн сэдвийн хамрах цар хүрээнээс
хамаарч төсөл гүйцэтгэгч нь хувь хүн буюу төсөл гүйцэтгэх
баг байж болно. Дипломын ажлын төслийг багаараа гүйцэтгэх
мөн чанар нь иж бүрэн төслийн ерөнхий нэгэн зорилгыг
харилцан уялдаа холбоонд нэгтгэх хэд хэдэн зорилтуудыг
төгсөгч оюутан тус бүрээр бие даан шийдвэрлүүлэхэд оршино.
Багаар дипломын ажлыг төсөллөх үед оюутан тус бүр өөр өөрийн
тайлбар бичиглэл, график зураглалын материалыг бүрдүүлэх
шаардлагатай. Эдийн засгийн бүлэг нь нэг ерөнхий бүлэг байж

болно. Автоматжуулалтын системийг онолын хувьд судлах, үйл
ажиллагааг загварчлахыг шаардсан дипломын ажлын төсөл нь
судалгааны шинж чанартай байна. Энэ тохиолдолд эдийн засгийн
бүлэгт тухайн ажлыг гүйцэтгэхэд зарцуулсан зардлыг
нарийвчлан гаргана. Аль нэг салбарын үйлдвэр дипломын ажлын
төслийн сэдвийг санал болгохыг зөвшөөрнө. Гэвч энэ
асуудлаарх эцсийн шийдвэрийг профессорын баг гаргах эрхтэй.
3.2. Дипломын ажлын төслийн бүтэц, агуулга
Дипломын ажлын төсөл нь тайлбар бичлэг болон график зургаас
бүрдэнэ. Тайлбар бичлэгийн хэмжээ А4 форматын хэмжээтэй 50
хуудсаас багагүй хэвлэмэл бичлэг байх шаардлагатай. Дипломын
ажлын төслийг А4 хэмжээтэй цаасны нэг тал дээр хуудсын
толгой талаас 15 мм, хөл талаас 25 мм, баруун задгай талаас
15 мм, зүүн шил талаас 30 мм зай авч, нүүрний дугаарыг
баруун доод хэсэгт байрлуулан бичнэ. Дипломын ажлын төслийг
хэрэглээний Microsoft Word, InDesign программ ашиглан, нэг
төрлийн шрифтээр 12 pt үсгийн өндөртэй, мөр хооронд 1.5 мөр
зайтайгаар бичнэ. Үндсэн бүлэг нь бага бүлэг, зүйл гэж
хуваагдах боломжтой. Бүлэг, бага бүлэг ба зүйлийг
дугаарласан тоонуудын хооронд цэг тавьж тэмдэглэнэ.
Тухайлбал: 2.1.4. гэж бичсэн байвал энэ нь хоёрдугаар
бүлгийн нэгдүгээр бага бүлгийн дөрөвдүгээр зүйл гэсэн
тэмдэглэгээ болно. Бүх математик бичлэг Equition, МathCAD,
МathMagic программаар бичигдэх бөгөөд математик бичиглэл нь
12 pt өндөртэй байна. Дипломын ажлын төслийн тайлбар бичлэг,
график, зураг, төсөл тооцоонд тавигдах стандарт шаардлагыг
ISO стандартын дагуу гүйцэтгэнэ.
Тайлбар бичлэг, зураг, график, хүснэгт, томьёо, программаар
дипломын ажлын төслийн үндсэн агуулгыг гаргана. Дипломын
ажлын төсөл зохиогчийн бие даан гүйцэтгэсэн ажлыг онцлох
бүтээлч хэсгийг тайлбар бичлэг болон илтгэлийн материалд
нарийн тусгах ба өөр зохиогчдын материалыг ашигласан бол

15

зохих эх үүсвэрийг хавсралтад заана. Төсөллөх аргын сонголт,
гүйцэтгэсэн тооцоо, гаргасан шийдвэр зэргийг товч
үндэслэлийн хамт бүлэг бүрийн эцэст дүгнэлтээр гаргана.
Нийтэд тодорхой зүйлсийг үндэслэл болгохгүй, ижил төрлийн
тооцоог дахин давтах шаардлагагүй.
Тайлбар бичлэг нь дараах зүйлсийг багтаана: Үүнд:
-Дипломын ажлын нүүр хуудас (3-р хавсралт үз),
-Дотуур нүүр (4-р хавсралт үз),
-Дипломын ажлын төслийн даалгавар, сэдэвчилсэн төлөвлөгөө,
-Товч агуулга (орос, англи хэл дээр),
-Гарчиг,
-Удиртгал,
-Судалгааны болон ерөнхий хэсэг (I бүлэг),
-Төсөл тооцооны хэсэг (II бүлэг),
-Зохион бүтээлтийн хэсэг (III бүлэг),
-Эдийн засгийн хэсэг (IV бүлэг),
-Дүгнэлт,
-Ашигласан материалын жагсаалт,
-Хавсралтууд.
Тайлбар бичлэгийн бүлэг бүрийн хэмжээ, агуулга болон зургийн
материалын тоог дараах хүснэгтэд жишээ болгон харуулав.
1 дүгээр хүснэгт
Дипломын ажлын бичиглэлийн бүтэц
Бүлэг Агуулга Хэмжээ
Удиртгал
Сэдвийн цаг үеэ олсон асуудал,
үйлдвэрлэл, нөөцийн үр ашгийг
нэмэгдүүлэх, удирдлагыг сайжруулах,
автомат тоног төхөөрөмжийг зохион
бүтээх үүднээс дипломын ажлын төслийг
хийх зайлшгүй үндэслэлийг дэвшүүлэх
2-3 хуудас
2-4 зураг
Судалгааны
болон ерөнхий
хэсэг
1.1. Судалгааны объектийн үндсэн шинж
чанарууд, автоматжуулалтын төвшин,
удирдлагын системийн онцлог, төрөл,
бүтэц, техник ба эдийн засгийн
үзүүлэлтүүд
10-15 хуудас
2-6 зураг

1.2. Өгөгдсөн сэдвийн дагуу өмнө
хийгдсэн судалгаа шинжилгээний ажлын
тойм, эх орны болон гадаад орны
туршлагыг харьцуулах, цаашид
боловсронгуй болгох арга замууд
1.3. Дипломын ажлын сэдвийн хүрээнд
шийдэх зорилго ба зорилтуудыг
тодорхойлох, зорилтуудыг хэрэгжүүлэх
арга замууд, товч дүгнэлт
Төсөл тооцооны
хэсэг
2.1. Сонгосон объектийн үйл ажиллагааны
математик загвар зохиох
2.2. Объектийн шинж чанарт MatLAB
программ ашиглан анализ хийх
2.3. ON/OFF, P, PI,PD ба PID
контроллерын сонголт хийж, удирдлагын
систем төсөллөх, үндсэн параметруудын
утгыг MatLAB программ ашиглан оновчлох
2.4. Төсөл тооцооны талаарх товч
дүгнэлт
(Дипломын ажлын төсөл тооцооны хэсгийг
боловсруулах аргачилсан зааврыг үз)
35-50 хуудас
5-10 зураг
Зохион
бүтээлтийн
хэсэг
3.1. Мэдрэгчийн сонголт, ажиллах зарчим
3.2. Микроконтроллерын сонголт, онцлог
шинж чанар, үндсэн үзүүлэлтүүд
3.3. Гүйцэтгэх тоног төхөөрөмжийн
сонголт, ажиллах зарчим, үндсэн шинж
чанарууд
3.4. Удирдлагын алгоритм зохиох,
программчлалын С буюу PIC Basic Pro
хэл ашиглан, удирдлагын программ
боловсруулах
3.5. Proteus программ ашиглан,
удирдлагын үйл ажиллагааг туршиж шалгах
3.6. Шаардлагатай тохиолдолд
удирдагчийн зөвшөөрлөөр удирдлагын
системийг биетээр зохион бүтээх
(Дипломын ажлын зохион бүтээлтийн
хэсгийг боловсруулах аргачилсан зааврыг
үз)
10-15 хуудас
6-10 зураг
Эдийн засгийн
хэсэг
Төслийн үр ашгийн үзүүлэлтүүдийн
тооцоо:
Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ, ашиглалтын
зардал, төслийг үйлдвэрлэл, үйлчилгээ,
сургалтад нэвтрүүлсэн үр ашиг
3-5 хуудас
2-3 хүснэгт
Дүгнэлт
Үндсэн дүгнэлт, хүрэх үр дүнгүүд,
үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, сургалт ба
судалгаанд нэвтрүүлэх боломжууд, цаашид
боловсронгуй болгох арга замууд,
1-2 хуудас
Ашигласан
материалын
жагсаалт
Дипломын ажлын төсөл боловсруулахад
ашигласан ном, сурах бичиг, сэтгүүл,
норм норматив, стандартуудыг
дугаарласан жагсаалт
Хавсралт
Боловсруулсан программын эх, тайлбар,
хүснэгт, бүдүүвч, зураг, график,
техникийн зураг, биетээр хийсэн

17

бүтээлийн фото зураг, CD, DVD гэх мэт
Тайлбар бичлэгт байнга хэрэглэгдсэн мэргэжлийн түлхүүр үг,
гол нэр томьёоны тайлбар толийг хавсргах боломжтой (9-р
хавсралт үз). Мэргэжлийн онцлог бүхий нэр томьёо, ховор
хэрэглэгддэг товчилсон үгийн тэмдэг, тэмдэглэл ашиглавал
“Тусгайлсан тэмдэглэгээний жагсаалт ”гэсэн гарчиг доор
тэдгээрийн жагсаалтыг тайлбартай нь бичнэ (10-р хавсралт
үз). Энэхүү жагсаалт болон нь нэр томьёоны тайлбар толийг
цагаан толгойн үсгийн дарааллаар байрлуулна.
4. Дипломын ажлын төслийн бүлэг бүрийг гүйцэтгэх
аргачилсан заавар
Дипломын ажлын төслийн удиртгал хэсэг
Удиртгалд судалж буй асуудлын өнөөгийн төлөв байдал,
сэдвийг боловсруулах үндэслэл, анхны өгөгдлүүдийг товч
байдлаар онцолж дурьдана. Сэдвийн тулгамдсан асуудал,
шинэлэг байдлыг үндэслэж, үйлдвэрлэлийн үр ашгийг
дээшлүүлэх, бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулах, энерги,
хөрөнгө, хүн хүч, цаг хугацаа хэмнэх асуудалтай
холбоотойгоор төслийн зорилгыг дэвшүүлэн тавина. Төсөл
бичихдээ сэдэвтэй шууд хамааралгүй ерөнхий хэлэлцүүлгээс
зайлсхийх хэрэгтэй.

Дипломын ажлын төслийн судалгааны хэсэг
Дипломын ажлын сэдвийн энэ хэсэгт дараах асуудлуудад
судалгаа хийнэ. Үүнд:
I. тухайн тоног төхөөрөмж болон технологи процесст
автомат удирдлагын систем хэрэглэх боломжууд,
автоматжуулалт, механикжуулалтын төвшинд үнэлэлт
дүгнэлт өгөх, удирдлагын систем хэрэглэснээр үүсэх
эдийн засгийн үр ашгийн судалгаа;
II. төслийн даалгаврын технологийн процессийн судалгаа,
ашиглагдаж буй тоног төхөөрөмжийн судалгаа,
мэдрэгчийн судалгаа, удирдлагын хэсгийн судалгаа,
гүйцэтгэх механизмийн судалгаа;
III. өгөгдсөн сэдвийн дагуу өмнө нь хийгдсэн шийдлүүдийн
талаарх судалгаа, боловсронгуй болгох арга замууд;
IV. дипломын ажлын төслийн зорилтуудыг шийдвэрлэх арга
замууд багтана.
Энэ бүлэгт судалгааны объектийн механикжуулалт,
автоматжуулалтын төвшинд үнэлгээ өгнө. Автомат удирдлагын
систем үгүй бол автоматжуулах боломжтой эсэх, автомат
ажиллагаатай болгосноор үр ашигтай болох эсэхэд дүгнэлт
хийнэ. Автомат удирдлагын системтэй бол удирдлагын битүү
болон задгай хэлхээн дэх объектийн ерөнхий шинж чанарт
анализ хийж, удирдлагын системийн бүтэц, элементүүдийн
харилцан үйлчлэл, гүйцэтгэх үүргийг тодорхойлно.
Системчилсэн судалгааг дипломын ажлын өмнөх дадлагын явцад
оюутан өөрөө бие даан гүйцэтгэж, үр дүнг нь боловсруулна.
Тухайн технологи процесс болон тоног төхөөрөмжид явагдах
үзэгдэл бүрийг тус тусад нь авч үзэх бус бүх үзэгдэлтэй
холбоотойгоор авч үзэх шаардлагатай. Тухайн үйлдвэр цехийн
үйл ажиллагаанд хийгдэх системчилсэн анализ нь уг системийг
бүрдүүлэх бүх элементийг шийдэх зорилгын үүднээс цогц
хэлбэрээр авч үзнэ. Аль нэг зорилтыг дэд системийн хүрээнд,

19

тухайлбал: автомат удирдлагын систем, технологи процессийн
автомат систем, процессийн автомат удирдлагын систем зэрэг
төвшинд шийдвэрлэх тохиолдолд бүх дэд системийг бүхэлд нь
авч үзэж, дэд систем бүрийн гүйцэтгэх үүрэг, зориулалт,
оролт ба гаралтын мэдээлэл, дотоод логик болон мэдээллийн
холболтыг тайлбарлан бичиж, өгөгдсөн зорилтыг тухайн дэд
систем хэрхэн биелүүлэх үүргийг заана. Дипломын ажлын төсөл
нь ямар нэгэн технологи процессийг удирдах удирдлагын
автомат системийг төсөллөхөд зориулагдсан бол энэ бүлэгт
технологи процессийг удирдлагын объект болгон авч үзнэ.
Технологи процессийн оролт, гаралтын хоорондох харилцан
холбоог математик загварчлалын үүднээс гаргаж, удирдлагын
зорилгоо тодорхойлно. Харин дипломын ажлын төслөөр мэдээлэл
хүлээн авах, мэдээлэл боловсруулах, мэдээллийн бааз
байгуулах, мэдээлэл дамжуулах автомат тоног төхөөрөмж зохион
бүтээхэд зориулагдсан бол тухайн дэд системд судалж буй
асуудлын үүрэг, зориулалт, байр суурийг тодорхойлох
хэрэгтэй. Дипломын ажлын төслийн энэ бүлэг дээр оюутан
ажиллах үедээ өгөгдсөн даалгаврыг нарийвчлан, тодорхой
болгож, дипломын төслийн эцсийн зорилгыг дэвшүүлж, тухайн
зорилгодоо хүрэхийн тулд зайлшгүй шийдвэрлэх зорилтуудыг
томьёолж, тэдгээрийг нэг бүрчлэн шийдвэрлэх арга замыг
сонгоно.
Дипломын ажлын төслийн төсөл тооцооны хэсэг
Удирдах гэж буй объект болох тоног төхөөрөмж буюу
технологи процессийн ажиллах зарчим, онцлог болон дипломын
ажлын төслийн зорилгоо кинематик схем, технологи схемийн
тусламжтай дэлгэрэнгүй тайлбарлана. Сонгосон объектийн үйл
ажиллагааг илэрхийлэх оролт, гаралтын физик
хэмжигдэхүүнүүдийн шинж чанар, тэдгээрт тавигдах шаардлага,

онцлогийг дипломын ажлын төслийн зорилгын үүднээс
тайлбарлана. Удирдах гэж буй объектийн математик загварыг
зохиох үедээ тухайн үзэгдэл физикийн ямар хуулинд
хамаарагдаж байгааг нэг бүрчлэн томьёогоор гаргаж
илэрхийлнэ. Жишээ нь:
 механик системийн хувьд гадны хүчний үйлчлэлээс кинематик
үзүүлэлтүүд хамаарах хамаарлыг Ньютоны хуулиуд ашиглан
зохиох;
 цахилгаан системийн хувьд хүчдэл ба гүйдэл хоорондын буюу
оролт ба гаралтын хүчдлүүд хоорондын хамаарлыг Кирхоф,
Омын хууль ашиглан зохиох;
 цахилгаан-механик системийн хувьд DC хөдөлгүүрийн тэжээх
хүчдэл ба роторын өнцөг хурд хоёрын хоорондох хамаарлыг
Ньютоны болон Кирхофын хуулиуд ашиглан зохиох;
 дулааны системийн хувьд тухайн биеийн температур ба
оролтын дулаан хоёрын хоорондох хамаарлыг дулааны
тэнцвэрийн тэгшитгэл ашиглан зохиох;
 шингэний системийн хувьд шингэний төвшин ба зарцуулалтын
хоорондох хамаарлыг зарцуулалтын тэнцвэрийн тэгшитгэл
ашиглан зохиох.
Дифференциаль тэгшитгэлийн хэлбэрээр гарган авсан математик
загварт Лапласын хувиргалтыг хэрхэн хийж, дүрс дамжуулах
функцийг гарган авсан, судалж буй объект ямар бүлэглэлийн
элементэд хамрагдсан зэрэгт үнэлэлт дүгнэлт хийнэ. Математик
загварын үндсэн дээр задгай хэлхээ бүхий объектийн шинж
чанарт MatLAB программ ашиглан шилжилт, импульс, давтамжийн
хамаарал ямар байгаад анализ хийнэ. Удирдлагын гэдрэг
холболттой хэлхээний бүдүүвч зохиож, битүү хэлхээний дүрс
дамжуулах функцийг гарган, зохих контроллерыг сонгоно.
ON/OFF буюу P, PI, PD ба PID контроллерын сонголт хийн,
удирдлагын систем төсөллөж контроллерын үндсэн параметруудын

21

утгыг MatLAB программ ашиглан оновчилно. Физик
хэмжигдэхүүний утгыг SI системийн нэгжээр үнэлнэ.
Дипломын ажлын төслийн энэ бүлэгт дараах асуудлыг зайлшгүй
боловсруулна. Үүнд:
a) Автомат төхөөрөмжийн хийцийг боловсруулах ерөнхий
дараалал, эд ангийн ажлын зураг болон угсралтын
зургийг AutoСAD, Solid Works зэрэг техникийн зураг
боловсруулах программ хангамж дээр гүйцэтгэнэ (5-р
хавсралт үз). Техникийн зурагт тавигдах ISO стандарт
шаардлагын дагуу 6-р хавсралтад харуулсны адил
булангийн хүснэгт хэрэглэнэ.
b) Автомат төхөөрөмжийн үндсэн эд ангиудын бат бөхийн
тооцоо, статик, кинематик, динамик тооцоо хийж
гүйцэтгэнэ. Төсөл тооцоог MatLAB, LabVIEW, ANSYS,
CATIA зэрэг хэрэглээний программ дээр гүйцэтгэнэ.
c) Удирдагын системийн тогтворжилт, удирдлагын чанар
зэргийг аналитик аргаар бодож тооцоолсон байна.
d) Удирдлагын электрон схемүүдийн бүтэц, үйл ажиллагаа,
симуляцийг Proteus Pro, Protel зэрэг программ хангамж
ашиглан боловсруулж, туршилт судалгаа явуулна (7-р
хавсралт үз).
Төсөл тооцооны талаарх товч дүгнэлтэд дараах зүйлсийг
бичнэ. Тухайн технологи процесс, тоног төхөөрөмжийн
удирдлагын систем, хяналтын систем, хэмжих багаж,
механикжуулалт ба автоматжуулалтын төвшин зэрэгт үнэлэлт
дүгнэлт хийж, дутагдалтай болон давуу талыг илрүүлнэ.
Тэдгээрийг бүрэн, хагас автоматжуулах боломж болон онцлог
шинж чанарыг нь тайлбарлана. Удирдлагын систем төсөллөх үед
учирсан давуу ба сул талууд болон дипломын ажлын үр дүнг
биетээр зохион бүтээх боломжтой эсэхэд дүгнэлт хийнэ.

Дипломын ажлын төслийн зохион бүтээх хэсэг
Төсөл тооцооны үндсэн дээр гарган авсан удирдлагын
системийн симуляцийг хэрэглээний программ ашиглан үүсгэх
буюу биетээр зохиох ажлыг энэ бүлэгт гүйцэтгэнэ. Дипломын
ажлын төслийн энэ бүлэгт дараах асуудлуудыг шийдвэрлэнэ.
Үүнд:
 Дипломын ажлын төслөөр гүйцэтгэх ажлын хүрээнд авч үзэж
буй технологийн процесс болон тоног төхөөрөмжийн талаарх
мэдээллүүд нь тухайн контроллёрын хувьд оролтын мэдээлэл
байх болно. Тухайн объектийн оролт, гаралтын
хэмжигдэхүүн ямар төрлийн физик хэмжигдэхүүнд
хамаарагдах, тэдгээрийг ямар зарчмын ажиллагаатай
мэдрэгчээр хэмжих, мэдрэгчийн төрөл, марк, сонголт,
ажиллах зарчим, үндсэн шинж чанарууд, мэдрэх цар хүрээ,
хэмжилтийн утгаас ажлын эсэргүүцэл, багтаамж, хүчдэл
болон гүйдэл хамаарах хамаарал, хэмжилтийн үеийн алдаа
зэргийг дэлгэрэнгүй тайлбарлана.
 Гүйцэтгэх механизмийн сонголт, түүнийг удирдах зарчим,
ажиллах орчин, ажлын горим, цахилгаан хангамж, механик
үйл ажиллагаа болон электрон удирдлагын хамаарал, хурд,
хурдатгал, хүчний шинжилгээ зэргийг тооцооны үндсэн дээр
дэлгэрэнгүй тайлбарлана.
 Удирдлагын системийг хэрэгжүүлэх микроконтроллерын
сонголт, марк, багтаамж, онцлог шинж чанар, үндсэн
үзүүлэлтүүдийг тодорхой харуулна. Удирдлагын төхөөрөмж
PC компьютер болон мэдээллийн сүлжээнд холбогдох боломж
бололцоо, мэдээлэл солилцох аргачлалыг дурьдана.
 Төхөөрөмжийн үйл ажиллагааг удирдах алгоритм зохиож, блок
схем хэрэглэн тайлбарлана. Төслөөр гүйцэтгэж буй
удирдлагын системийн уялдаа холбоо, удирдах аргачлалыг
зохих алгоритмийн дагуу программчлалын төвшинд нарийн

23

нягт тусгах бөгөөд энэхүү үйл ажиллагааг PicBasic Pro, С
зэрэг программчлалын хэл дээр MicroCode Studio, Keil
зэрэг программын орчинд хийж гүйцэтгэсэн байна (8-р
хавсралт үз).
 Удирдлагын төхөөрөмжийн эцсийн үр дүнд хяналт тавих
зорилгоор PC компьютер болоод мэдээлэл харилцааны гадаад
төхөөрөмжүүдтэй холбогдох тохиолдолд хэрэглээний Proteus
программ ашиглан, удирдлагын үйл ажиллагааг туршиж
шалгасан байна.
 Удирдлагын схемийн дагуу микроконтроллер буюу
программчлагдах логик контроллер, мэдрэгч, гүйцэтгэх
механизм, гаралтын төхөөрөмж зэргийн холболтын электрон
схемийг Proteus программ дээр виртуал байдлаар симуляци
үүсгэж, үйл ажиллагааг шалгах, удирдлагын платын зураг
төслийг хэвлэгдэх төвшинд гүйцэтгэсэн байна.
 Шаардлагатай тохиолдолд удирдагчийн зөвшөөрлөөр
удирдлагын системийг хэрэгжүүлэх төхөөрөмжийг биетээр
зохион бүтээнэ. Энэ тохиолдолд удирдлагын төхөөрөмжийн
баримтжуулалт, мэдээллийн баазын баяжуулалт,
төхөөрөмжийн угсралт, холболт, тохируулга, оновчлолыг
хийж гүйцэтгэнэ. Удирдлагын төхөөрөмжийг ажиллуулах
аргачлалыг боловсруулсан байна.

Дипломын ажлын төслийн эдийн засгийн хэсэг
Зохион бүтээсэн автомат төхөөрөмжийн өөрийн өртгийн тооцоог
гаргана. Үүнд автомат төхөөрөмжийг хийж гүйцэтгэхэд
хэрэглэсэн эд ангиудын тоо ширхэг, марк, үний жагсаалтыг
гаргана. Мөн тоног төхөөрөмжүүдийн механик хийц, удирдлагын
электрон хэлхээ, холболтын үнэлгээ, угсралтын ажлын хөлс
зэргийг тооцож гаргана. Дипломын ажлын төслийн эдийн засгийн
үр ашгийн тооцоог хийж гүйцэтгэнэ. Үүнд тухайн төхөөрөмжийг
ашигласнаар бүтээгдэхүүний чанарт гарсан өөрчлөлт,
бүтээгдэхүүний өртгийн өөрчлөлт, хөрөнгө мөнгө, цаг хугацаа,
энергийн хэмнэлт зэргийг бодож тооцоолно.

25

1-р хавсралт
Төслийн даалгавар, сэдэвчилсэн төлөвлөгөө
Хугацаа
Агуулга
2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар Оноо
9-р сар
10-р
сар
11-р
сар
12-р
сар
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
Удиртгал
Судалгаа
1.1. Сэдвийн дагуу машин,
тоног төхөөрөмжийн
өнөөгийн байдалд дүгнэлт
хийх
1.2. Ижил төрлийн машин,
тоног төхөөрөмжтэй
харьцуулах
1.3. Дэвшилтэт машин,
тоног төхөөрөмжтэй
харьцуулах, хэтийн
төлөвийг тодорхойлох
1.4. GAP шинжилгээ хийж,
зорилго, зорилтоо
тодорхойлох
Төсөл,тооцоо,зохионбүтээлтийнхэсэг
2.1. Технологи ажиллагааны
мөн чанар, онцлог
2.2. Машин, тоног
төхөөрөмжийн бүтэц,
ажиллах зарчим
2.3. Зохион бүтээлтийн
тооцоо
2.3.1. Мэдрэгчийн сонголт
2.3.2. Гүйцэтгэх
механизмийн сонголт
2.3.3. Удирдлагын төрөл
сонголт, боловсруулалтын
тооцоо
2.4. Электрон схем
боловсруулалт, тооцоо

2.5. Машин, тоног
төхөөрөмжийн удирдлагын
чанар, боловсруулалт
Ерөнхий дүгнэлт
Ашигласан ном, хэвлэл,
мэдээллийн жагсаалт
Хавсралт
/зураг, программ…/
2-р
хавсралт
Төгсөгч оюутны үнэлгээний
хуудас
Оюутны овог: нэр:
Surname:
Name: н
(Дипломын ажилд бичигдэх хувилбараар дармал, том үсгээр бичнэ үү!)
Оюутны код: Иргэний үнэмлэхний №
ү
Регистрийн дугаар:
Дипломын ажлын төслийн сэдэв:
Title:
Дипломын ажлын төсөл хураалгах хугацаа: …... он ……сар …… өдөр
Урьдчилсан хамгаалалтын хугацаа: …... он ……сар …… өдөр
Хамгаалалтын хугацаа: …... он ……сар …… өдөр
(Дипломын ажлын төслийг заасан хугацаанд хүлээлгэн өгснөөр
урьдчилсан болон жинхэнэ хамгаалалтанд орох
боломжтой)
ҮТДС-ийн захирал . . . . . . .
Багийн профессор . . . . . . .
Дипломын ажлын төслийн гүйцэтгэл, үнэлгээ
Төслийн бүлэг
Явц
/50
хүртэл
Удирдагч
зөвлөгчий
н гарын
Урьдчилсан
хамгаалалт
/±20
Хамгаалалт
/±30
хүртэл/
Комиссийн
гарын
үсэг

27

/ үсэг хүртэл/
Төслийн удирдагч: 1
Удирдагч ба шүүмжлэгчийн тодорхойлолтыг үндэслэн оюутан
–г дипломын төслийг хамгаалахыг зөвшөөрөв.
Багийн профессор . . . . . . .
Дипломын ажлын хамгаалалтын салбарын комиссийн шийдвэр
1
Салбар
комиссийн дарга: . . . . . . . . . . . . . .1
Нарийн
бичгийн дарга:1. . . . . . . . . . . . . .
3-р
хавсралт

Дипломынажлын нүүр
хуудас
4-р
хавсралт

29

Дипломын ажлын дотуур нүүр
хуудас

5-р
хавсралт
AutoCAD-д боловсруулсан эд ангийн ажлын
зураг

31

6-р хавсралт

Булангийн хүснэгт

33

7-р
хавсралт
Proteus программ ашиглаж боловсруулсан
удирдлагын электрон схемийн жишээ
RA0/AN0
2
RA1/AN1
3
RA2/AN2/VREF-/CVREF
4
RA4/T0CKI/C1OUT
6
RA5/AN4/SS/C2OUT
7
OSC1/CLKIN
9
OSC2/CLKOUT
10
RC1/T1OSI/CCP2
12
RC2/CCP1
13
RC3/SCK/SCL
14
RB7/PGD
28
RB6/PGC
27
RB5
26
RB4
25
RB3/PGM
24
RB2
23
RB1
22
RB0/INT
21
RC7/RX/DT
18
RC6/TX/CK
17
RC5/SDO
16
RC4/SDI/SDA
15
RA3/AN3/VREF+
5
RC0/T1OSO/T1CKI
11
MCLR/Vpp/THV
1
U1
PIC16F876A
X1
CRYSTAL
C1
33p
C2
33p
C3
100n
R1
4k7
D7
14
D6
13
D5
12
D4
11
D3
10
D2
9
D1
8
D0
7
E
6
RW
5
RS
4
VSS
1
VDD
2
VEE
3
LCD1
LM016L
D1
LED-GREEN
D2
LED-BLUE
R2
100
R3
100
+88.8
B1
12V

35

8-р
хавсралт
Micro Code Studio программ ашиглаж боловсруулсан
удирдлагын программ
2.2.6Алгоритм боловсруулалт
Ажиллагааны дараалал:
1. Энкодерийн хэмжсэн эргэлтийн тоог тоолох
2.Хурд болон тоолуурын утгыг оруулах
3.Дэлгэц цэвэрлэх
4.Курсорыг эхэнд байрлуулах
5.Эргэлтийн утгыг хэвлэх
6.Хурд хэвлэх
7.RAD/min хэвлэх
8.Эргэлтийг 1-р нэмэгдүүлэх
9.Нөхцөл шалгах: i<Lh-ээс бага бол дахин тоолох
i-тоолуурын тоолсон утга
Lh - Холхивчийн ажиллах эргэлтийн тоо (норм)
10. Нөхцөл биелээгүй тохиолдолд LCD дэлгэцэнд гаргах
11. ALARM дохио өгөгдөх

Алгоритмийн блок схем
Ýõëýë
Ýðãýëò
Õóðä-òîîëóóðûí óòãà
Êóðñîðûã ýõýíä áàéðëóóëàõ
Ýðãýëò õýâëýõ
Õóðä õýâëýõ
RAD/ìèí õýâëýõ
Ýðãýëò=ýðãýëò +1
i<Lh
LCD
END
Äýëãýö öýâýðëýõ
ALARM

37

Программчлалын хэсэг
Define LOADER_USED 1 'Only required if bootloader
used to program PIC
DEFINE LCD_DREG PORTB 'Define PIC port used for LCD
Data lines
DEFINE LCD_DBIT 0 'Define first pin of port
connected to LCD DB4
'DEFINE LCD_DREG PORTB 'Define PIC port used for LCD
Data lines
'DEFINE LCD_DBIT 1 'Define first pin of port
connected to LCD DB0
DEFINE LCD_RSREG PORTC 'Define PIC port used for RS
line of LCD
DEFINE LCD_RSBIT 0 'Define Port pin used for RS
connection
DEFINE LCD_EREG PORTC 'Define PIC prot used for E line
of LCD
DEFINE LCD_EBIT 3 'Define Port pin used for E
connection
DEFINE LCD_RWREG PORTC 'Define PIC prot used for RW
line of LCD
DEFINE LCD_RWBIT 1 'Define Port pin used for RW
connection
DEFINE LCD_BITS 8 'Define the 4 bit communication
mode to LCD
DEFINE LCD_LINES 2 'Define using a 2 line LCD
DEFINE LCD_COMMANDUS 1000 'Define delay between sending
LCD commands
DEFINE LCD_DATAUS 50 'Define delay time between
data sent.
counterA var word ' stepper
motor C4 5 6 7
step1 VAR WORD
stepArray1 VAR BYTE(4)
stepDelay var word
TRISc = %00000000

PORTc = 255
stepArray1[0] = %00010000
stepArray1[1] = %00100000
stepArray1[2] = %01000000
stepArray1[3] = %10000000
distance var WORD
ergelt var word
speed var byte
Start:
for counterA=1 to 361
high porta.2
'Pause 100
high porta.1
gosub stepdrive
'ergelt=60*distance/30
speed = 3*60*distance
ERGELT=DISTANCE
ERGELT=ERGELT*COUNTERA
lcdout $fe, 1 ' Clear LCD
lcdout $fe, 2 ' Position cursor at
home
LCDOUT $fe,$80,"ERGELT ",#ERGELT ' Send “ ” to the
LCD
LCDOUT $fe,$c0,"HURD ",#speed
LCDOUT $fe,$8b,"UDAA"
LCDOUT $fe,$cb,"RAD/MIN"
'Pause 50
' Pause for 1 second to see it
next counterA
Goto Start ' Loop back and do it all again
stepDrive:
for step1 = 0 to 3
portc = stepArray1[step1]
count portc.1, 1000, distance
'Pause 1000
next step1
return
END

39

9-р
хавсралт
Түлхүүр үгийн тайлбар толь
Мэдрэгч: Объектийн ямар нэг физик хэмжигдэхүүний утга хувьсан
өөрчлөгдөхийг мэдэрч хэмжих төхөөрөмж
Удирдлагын алгоритм: Объектэд үйлчлэх удирдах хэмжигдэхүүний
утгыг тодорхойлох дэс дараалсан заавар
Автомат: Автомат удирдлагын техник хэрэгсэл
Автоматжуулалт: Хүнийг биеийн төдийгүй удирдах хэлбэрийн
оюуны хөдөлмөрөөс чөлөөлөх зорилготой автомат удирдлагын
төхөөрөмж бий болгох техникийн хөгжлийн чиглэл
Статик элемент: Орох сигналын утга өөрчлөгдсөний дараа гарах
дохио анхны утгаасаа өөр шинэ утга дээр тогтворждог элемэнт
Динамик элемент: Гарах сигналын утга нь орох дохионы утгаас
хамаарсан функц байх элемент
Хугацааны хоцролттой элемент: Гарах сигналын утга орох
сигналын утгаас хугацаагаар хоцордог динамик элемент
Үйлдлийн элемент: Шаардлагатай дамжлагын функцийг бий болгох
элемент
Удирдах элемент: Удирдагдах хэмжигдэхүүний шаардагдах утгын
тохиргоог хийх элемент
Шилжилтийн функц: Оролтын сигнал гэнэт өөрчлөгдөх үед
объектийн өгөх хариу үйлчлэлийн математик илэрхийлэл
Үсрэлтийн функц: Нэгж үсрэлтийн сигналаар өдөөх үед объектийн
өгөх хариу үйлчлэлийн математик илэрхийлэл
Жигнэсэн функц: Нэгж импульсийн сигналаар өдөөх үед объектийн
өгөх хариу үйлчлэлийн математик илэрхийлэл
Удирдагдах хэмжигдэхүүний шаардагдах утга: Удирдлагын
алгоритмээр өгөгдсөн удирдагдах хэмжигдэхүүний утга

41

Удирдагдах хэмжигдэхүүний бодит утга: Хугацааны тухайн
агшин дахь удирдагдах хэмжигдэхүүний утга
Удирдагдах хэмжигдэхүүний тогтворжсон утга: Тогтворжсон
төлөв байдал дахь удирдагдах хэмжигдэхүүний утга
Давтамжийн хамаарал: Комплекс хавтгай дахь давтамжийн
функцийн график дүрслэл
Далайцын хамаарал: Хувьсах сигналын давтамжаас давтамжийн
функцийн абсолют утга хамаарах хамаарлын график дүрслэл
Фазын хамаарал: Хувьсах сигналын давтамжаас давтамжийн
функцийн аргумент (фаз) хамаарах хамаарлын график дүрслэл
Импульсийн хамаарал: Жигнэсэн функцийн график дүрслэл
Шилжилтийн хамаарал: Шилжилтийн функцийн график дүрслэл
Импульс: Өргөн нь тэг утгатай, далайц нь хязгааргүй утга
бүхий пульсийн онцгой төрөл
Инвариант чанар: Нөлөөлөх хэмжигдэхүүний өөрчлөлтөөс үл
хамаарах чанар
Механикжуулалт: Хүнийг байнга давтагдах нэгэн хэмийн биеийн
болон оюуны хөдөлмөрөөс чөлөөлөх зорилготой техникийн
хөгжлийн чиглэл
Удирдлагын хэлхээ: Удирдлагын системийг объекттэй холбосон
үйлдлийн хэлхээ
Тохируулгын хэлхээ: Регуляторыг объекттэй холбосон үйлдлийн
хэлхээ
Гаралтын дохио: Хэмжиж болох гарах хэмжигдэхүүн
Систем: Хоорондоо холбоотой, харилцан хамааралтай
элементүүдийн нэгдэл
Хэт давалт: Тогтворжсон төлөв байдалд авах утгаасаа илүү их
утга авах гарах хэмжигдэхүүн

Өсөх хугацаа: Гарах хэмжигдэхүүн тогтворжсон төлөв байдлын 5
буюу 10 хувийн утгаас 90 буюу 95 хувийн утга авч өөрчлөгдөх
хугацаа
Тогтворжих хугацаа: Гарах хэмжигдэхүүн зөвшөөрөгдөх зөрүүний
дотор тогтворжсон төлөв байдлын утга авах хугацаа
Dynamic System: A system whose input/output behavior is time
dependent.
Environment: All that is external to the system.
Output Variable: From a control system perspective, the
output variable is considered to be the measured variable.
System: An entity separable from the rest of the universe by
a physical or conceptual boundary.
System Variable: A measurable characteristic of the system
which may vary with space or time.
Input Variable: A system variable that is prescribed by the
environment.
State Variables: The set of system variables required to
define the system at any time t.
State Determined System: A system for which a set of state
variables can be determined for all time, t > to given the
values of the set at t = to and the values of all the system
inputs for t > to.

43

10-р
хавсралт
Товчилсон нэр томьёоны тайлбар
PLC - программчлагдах логик контроллер
MIMO- олон оролт, олон гаралттай систем
SISO – нэг оролт нэг гаралттай систем
ALQC - Adaptive linear quadratic control
APPC - Adaptive pole placement control
B-G Bellman Gronwall (lemma)
BIBO - Bounded-input bounded-output
CEC - Certainty equivalence control
I/O - Input/output
LKY - Lefschetz-Kalman-Yakubovich (lemma)
LQ - Linear quadratic
LTI - Linear time invariant
LTV - Linear time varying
MIMO - Multi-input multi-output
MKY - Meyer-Kalman-Yakubovich (lemma)
MRAC - Model reference adaptive control
MRC - Model reference control
PE - Persistently exciting
PI - Proportional plus integral
PPC - Pole placement control
PR - Positive real
SPR - Strictly positive real
TV - Time varying
UCO - Uniformly completely observable
a.s. - Asymptotically stable
e.s. - Exponentially stable
m.s.s. - (In the) mean square sense

u.a.s. - Uniformly asymptotically stable
u.b. - Uniformly bounded
u.s. - Uniformly stable
u.u.b. - Uniformly ultimately bounded
w.r.t. - With respect to
 Computer-Aided Design system (CAD);
 Computer-Aided Engineering analysis system
(CAE/MCAE);
 Computer-Aided Issue Resolution system (CAIR);
 Computer-Aided Requirements capture system (CAR);
 Computer-Aided Rule Definition system (CARD);
 Computer-Aided Rule Execution system (CARE);
 Computer-Aided Manufacturing system (CAM);
 Computer-Aided Package Selection system (CAPS);
 Component Information System (CIS);
 Computer-Aided Manufacturing Capability system
(CAMC);
 Computer-Aided Material Information system (CAMI);
 Computer-Aided Quality Assurance (CAQ)
 Coordinate measurement system (CMM);
 Electronic Design Automation system (EDA);
 In-circuit test system;
 Manufacturing Resource Planning system (MRP);
 Manufacturing Process Planning System (MPPS);
 Manufacturing Process Management (MPM);
 Product Data Management system (PDM);
 Product Lifecycle Management (PLM);

45

3b193178 de76-44fe-b687-42807a5308f6 suuliin auto diplom zaavar 2011

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to 3b193178 de76-44fe-b687-42807a5308f6 suuliin auto diplom zaavar 2011

Similar to 3b193178 de76-44fe-b687-42807a5308f6 suuliin auto diplom zaavar 2011 (20)

3b193178 de76-44fe-b687-42807a5308f6 suuliin auto diplom zaavar 2011