4. Л.Түдэв: “ Хүний хамгийн том албан тушаал бол хүн байх явдал юм.

9. Сэдэв. ” Эсээ бичлэгт суралцахуй” Зорилго :Эсээ бичлэгт суралцаж өөрийгөө илэрхийлэх арга ухаанд суралцах,эсээний бүтэц,эсээ бичих зарчим,үе шат,алхмууд,хэв маягийг мэдэх,эсээний орчин үеийн ач холбогдлыг мэдэж,жишээ баримтаар баяжуулж хэрэглээндээ хэрэглэж сурна.

10. Зорилт :1.Эсээ гэж юу вэ?шинэ мэдлэг эзэмших, 2.Эсээ зохион бичлэг 2-н ялгаа, 3.Эсээний бүтэц,зорилго,зарчим 4.Эсээ бичих үе шат, алхмууд 5.Эсээний хэв маягууд,жишээ 6.Эсээ бичиж сурч хэрэглээндээ ашиглах.

11. Эсээ гэж юу вэ? Дараах мэдээллийг анхааралтай уншиж,ухаарч ойлгоорой. Эсээ гэдэг нь франц хэлний туршлага оролдлого, сорьц найруулал тойм гэсэн утгатай “essai” хэмээх үгнээс гаралтай юм.Эсээг анх сэргэн мандалтын үеийн Францын их сэтгэгч Мишель дө Монтень/1533-1592/ дэлхийн уран зохиолд бий болгожээ.Эсээ нь зөвхөн хувь хүний үзэл бодол,чөлөөт сэтгэлгээг илэрхийлдэг, өөрийн байр суурийг илтгэн харуулдаг бие даасан олон ургальч чөлөөт бичлэг юм. Хүн ертөнцийг танин мэдэж, ойлгон ухаарсныхаа хирээр аливаа асуудлыг баримт материал дээр тулгуурлан олон талаас нь шинжлэн судлах, ажиглан эргэцүүлэх, задлан тайлбарлах, нэгтгэн дүгнэх, харьцуулан жиших зэргээр оюуны үйл хийж, үүн дээрээ тулгуурлан,өөрийн бодол санаагаа илэрхийлэх хамгийн нээлттэй бичлэгийн нэгэн төрөл бол эсээ билээ.Өөрөөр хэлбэл эсээ нь аливаа зүйл юм үзэгдлийн тухай хүний дотоод ухамсрын нууцад оршин байх хайр, өс хонзон, айдас түгшүүр, уур бухимдал, гомдол, баяр бахдал, ба тааламж авах мэдрэмжүүд илрэн гарахыг бичих юм.Эсээ бичлэгийн талаар эрдэмтэн зохиолч Л.Түдэв, доктор Д.Баттогтох, Д.Галбаатар,Л.Норовсүрэн,М.Зулькафиль нар судалж янз бүрийн тодорхойлолт гаргасан боловч бичигч нь тухайн зүйлийнхээ талаар сайн мэддэг зүйлдээ өөрийн зүгээс үнэлэлт дүгнэлт өгч, чөлөөт сэтгэмжээр илэрхийлэн товч тодорхой утга санаа илтгэдэг бичлэгийн нэг төрөл гэсэн нэгдсэн дүгнэлтэнд хүрсэн байна.

12. Сурагчид та бүхэн эсээ гэж юу болох анхны мэдэгдэхүүнтэй боллоо. Эсээ зохион бичлэг 2 ямар ялгаатай вэ? гэсэн асуултанд хариулт авъя . Зохион бичлэгийг зохиож бичдэг бол эсээг бодит баримт дээр тулгуурлан эргэцүүлж бичдэг. Зохион бичлэг бол болсон,болох,болж буй үйл явдлыг энгийн хүүрнэн өгүүлэх юмуу, тодорхой юм үзэгдлийг өнгөцхөн тоочин тайлбарладаг бол эсээ нь аливаа юмсын үйл явдлыг биш мөн чанар, учир шалтгааныг тайлж, түүнд өөрийн байр сууринаас үнэлэлт өгч, шүүмжит санаа, эргэцүүлэлт дүгнэлттэй, нотолгоо баримттай бичдэг байна.

13. Одоо та бүхэн эсээний бүтэцтэй танилцах болно. 1.Эхлэл хэсэг. Ерөнхий санаа . Сэдвийн мэдээлэл. -Эсээний товч агуулга,утга санааг аль болох ойлгомжтой , сонирхол татахуйц суурь мэдээллийг өгнө. - Эсээнд үзэх гол сэдэв, түүнийг сонгох болсон шалтгааныг танилцуулна. -Эсээний бүтэц, агуулалтыг товч мэдээлнэ. 2.Үндсэн хэсэг. - Эсээнийхээ товч агуулгыг тусгасан түлхүүр өгүүлбэр оруулж өгснөөр уншигч ерөнхий утга санааг хялбар ойлгоно. -Нэмэлт санаа бүхий дэмжигч өгүүлбэр янз бүрээр жишээ тайлбар,тоо баримтыг дэмжлэг болгон нэмж оруулна.

14. 3.Дүгнэлт буюу төгсгөл хэсэг. Дүгнэсэн өгүүлбэр. -Өгүүлж буй зүйлийн талаар төгс мэдээллийг өгнө. -Сэдвийн ерөнхий мэдээллийг агуулсан байна. -Үндсэн хэсэгт хөндсөн гол санаануудыг дүгнэсэн байна. - Эсээ бичигчийн өөрийн бодол үндсэн хэсгийн гол санаанууд нь эцсийн дүгнэлтийг агуулсан байна. -Энэхүү дүгнэлтийн гол зорилго нь уншигч тухайн эсээнд дэвшүүлсэн асуудлын талаар үргэлжлүүлэн бодох, эргэн санахад туслах зорилготой байна.

15. Та бүхэн сая эсээний бүтэцтэй танилцсан бол одоо эсээ бичих 5 зарчмыг мэдэж авъя. 1.БҮТЭЦ. -Гол үзэл бодлоо хэрхэн таниулах вэ? -Дэмжих мэдээллийг хэрхэн хийх вэ? -Эсээний хэсгүүдийг өөрийн бодлоор хэрхэн уялдуулан бичих вэ? -Эсээгээ хэрхэн төгсгөх вэ? 2.АГУУЛГЫГ ӨРНҮҮЛЭХ. -Гол үзэл бодол чинь юу вэ? -Ямар санаа, мэдээллээр үзэл бодлоо дэмжин өрнүүлэх вэ? -Ямар эх сурвалжуудыг ашиглах вэ? -та ямар арга хэлбэрээр бичих вэ? 3.ЗОРИЛГО. -Юуны тухай бичиж байгаа? -Яагаад бичиж байна? -Аливаа зүйл ба хэн нэгний тухай тоочиж, хүүрнэх. -Ямар нэг хэрэгтэй мэдээлэл, туршлагыг бусдад ойлгуулах. -Ямар нэгэн зүйлийн тухай хүнд итгэл төрүүлэх, ятгах. -Ямар нэгэн зүйлийн талаархи мэдээлэл тайлбарлан танилцуулах.

16. Үргэлжлэл. 4.УНШИГЧ. -Хэнд зориулж бичиж байна вэ? -Уншигчдад ямаг сэтгэгдэл төрүүлэхийг хүсэж байна вэ? -Бичиж буй сэдвийн тухай уншигчдад ер нь хэр зэрэг мэдлэгтэй байв? 5.ӨНГӨ АЯС. -Өөрийн мэдрэмж, үнэлэмжийг уншигчдад хэрхэн хүргэх вэ? -Бичлэгийн өнгө аяс, сэдэв хоорондын тохироо ямар бэ?

17. Эсээ бичиж сурахад хамгийн чухал нь эсээ бичих үе шат,алхмууд байдаг юм шүү.Анхаараарай.Хүүхдүүд ээ! 1-р алхам:Бодох ба төлөвлөх./Яагаад бичих болов?/ -Оюуны дайралт:Сэдвийн талаар бодож буй зүйлээ жагсаан бичнэ. -Асуулт:Уг сэдэвтэй холбоотой асуултуудыг боловсруулж, хариултыг бэлтгэнэ. -Чөлөөт бичлэг:Сэдвийн тухай санаанд орсон бүх зүйлээ бичнэ. -Загвар гаргах:Эсээнийхээ гол асуудал, гол санаанууд, дэмжигч мэдээллийн бүдүүвч гаргах. -Эргэх холбоонд оруулах:Гол санаа, дэмжигч мэдээллүүдийг дугаарлан цэгцэлж,дэд гарчиг өгч, учир зүйн дараалалд оруулах. 2-р алхам:Төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх. -Зорилго:Юун тухай бичих вэ? Яагаад бичиж байна вэ? -Уншигч:Хэнд зориулж бичиж байна вэ? Уншичдад ямар сэтгэгдэл төрүүлэхийг хүсч байна вэ?Бичиж буй сэдвийн тухай уншигч хэр мэдлэгтэйг анхаарах. -Агуулгыг өрнүүлэх:Гол үзэл бодол чинь юу вэ?Ямар мэдээллээр үзэл бодлоо дэмжих вэ?Ямар эх сурвалж ашиглах вэ?Чи ямар хэлбэрээр бичих вэ? -Бүтэц:Үзэл бодлоо хэрхэн танилцуулах вэ?Дэмжих мэдээллээ хэрхэн өрнүүлэх вэ?Эсээний хэсгүүдээ хэрхэн уялдуулан өөрийн бодлоор холбох,хэрхэн төгсгөх. -Өнгө аяс:Өөрийн мэдрэмж,үнэлэмжийг уншигчдад яаж хүргэх,бичлэгийн өнгө аяс, сэдэв хоорондын тохироо ямар байна? 3-р алхам:Эсээг хянах ба дуусгах. -Агуулгыг хянах:Агуулгын нэгдэл,нэмэлт санаа, уялдаа холбоо. -Бүтцийг хянах:Эхлэл, үндсэн хэсэг, дүгнэлт. -Хэл зүйн ба найруулгын алдааг хянах.

18. Эсээ бичихэд эхийн 4 хэв маягаар найруулдаг тул тус бүрт тайлбар хийснийг сэргээн санаарай. ТООЧИМЖ:гэдэг нь тодорхой хүн амьтан,юмс үзэгдлийн шинж чанар, төрх байдлыг тухайн цагт нь тоочин дүрслэх. ХҮҮРНЭМЖ: гэдэг нь аливаа үйл хэрэг, явдлыг цаг хугацааны дарааллаар өгүүлэх зохиомж. ТАЙЛБАРЛАМЖ:гэдэг нь ямар нэг зүйлийн учир шалтгааныг тайлбарлан мэдээлэх зорилготой. ЭРГЭЦҮҮЛЭМЖ:гэдэг нь ямар нэг асуудлын талаар уншигчдад үнэн, зөв мэдээлэл өгөхийн тулд баталж, үгүйсгэх замаар итгэж үнэмшүүлэх зорилготой зохиомжийн хэв маяг юм.

19. Э цэст нь загвар эсээ танилцуулъя.Даган дуурайж бичээд дараа нь өөрөө тэргүүн эсээч болоорой. Оршихуй Ертөнц бол оршихуй.Ил ба далд, бодит ба хийсвэрийн гадаад дотоод хэлхээ холбоо. Дээд зохицол.Дээд оршил. Өөр эрхэм дээд нь үгүй. Оршихуй нь бодит ба хийсвэр хоёр үүсгэлтэй.Бие биесээрээ няцаагдаж, бие биесээрээ батлагдаж байдаг дотоод хуультай. Хүн амьтан, мод чулууны аль нь ч оршин байх эрхийнхээ хувьд энэ чацуу. Хүнд ч хорхойд ч байгаль ертөнцийг ганцаар өмчлөх нь хувь тавилан заяагаагүй. Аливаа амьтан ургамал өөрт хэрэгтэй хоол тэжээл, ус, агаар гэрэл дулаанаа байгалиас авах эрхтэйгээр үл барам үр удмаа үлдээх, бие бялдар, оюун ухаанаа төгөлдөржүүлэх бүрэн чөлөөтэй. Бүгдийн энэхүү хувь чацуу эрх, хувь чацуу чөлөөн дээр оршихуй тогтдог. Д.Урианхай