บทที่ 3

2. สาระสาคัญ
การบัญชีการร่วมค้าโดยเปิดสมุดบัญชีกิจการร่วมค้าแยกต่างหาก เป็นวิธีที่มีการ
เปิดสมุดบัญชี
ของกิจการร่วมค้าขึ้นชุดหนึ่งโดยเฉพาะเพื่อทาการจดบันทึกรายการค้าของกิจการ
ร่วมค้า ซึ่งการจัดทาบัญชีของกิจการร่วมค้าจะปฏิบัติตามมาตรฐานการบัญชี
เช่นเดียวกับกิจการค้าทั่ว ๆ ไป โดยจะมีบัญชีกาไรขาดทุนเป็นบัญชีสรุปผลการ
ดาเนินงาน ส่วนผู้ร่วมค้าแต่ละคนจะเปิดบัญชีเงินลงทุนในกิจการร่วมค้าหรือบัญชี
ร่วมค้า เพื่อบันทึกรายการร่วมค้าที่เกี่ยวข้องกับตนเองเท่านั้น บัญชีเงินลงทุนใน
กิจการร่วมค้าหรือบัญชีร่วมค้าที่ผู้ร่วมค้าแต่ละคนเปิดขึ้นจะมีรายการที่ไม่
เหมือนกัน

3. วิธีการบัญชีร่วมค้าโดยเปิดสมุดบัญชีกิจการร่วมค้าแยกต่างหากจะ
แบ่งเป็น 2 กรณี คือ
กรณีการดาเนินการร่วมค้าเสร็จสิ้น ผู้ร่วมค้าแต่ละคนจะได้รับคืนเงิน
รวมถึงส่วนแบ่งกาไรหรือขาดทุน
และกรณีการดาเนินการร่วมค้าไม่เสร็จสิ้น ผู้ร่วมค้าแต่ละคนจะยัง
ไม่ได้รับคืนเงินแต่ผู้ร่วมค้าจะทราบส่วนแบ่งกาไรหรือขาดทุนก่อน
กิจการจะเสร็จสิ้น

4. หลักการบันทึกบัญชีการร่วมค้าโดยเปิดสมุดบัญชีกิจการร่วมค้าแยกต่างหาก
การบันทึกบัญชีตามวิธีนี้เหมาะสาหรับกิจการร่วมค้าที่มีรายการค้าจานวนมาก และมี
ระยะเวลาการดาเนินงานค่อนข้างยาว โดยจะมีการเปิดสมุดบัญชีของกิจการร่วมค้าขึ้น
ชุดหนึ่งโดยเฉพาะ เพื่อทาการจดบันทึกรายการค้าของกิจการร่วมค้า ซึ่งการจัดทาบัญชี
ของกิจการร่วมค้าจะปฏิบัติตามมาตรฐานการบัญชีเช่นเดียวกับกิจการทั่วไป
วิธีปฏิบัติในการบันทึกรายการบัญชีกรณีที่มีการเปิดบัญชีกิจการร่วมค้าแยกต่างหาก
สามารถสรุปได้ดังนี้

5. 1. มีการเปิดสมุดบัญชีชุดใหม่เพื่อจดบันทึกรายการค้าของกิจการร่วมค้าเช่นเดียวกับ
กิจการทั่วไป ซึ่งกิจการร่วมค้าที่มีการเปิดสมุดบัญชีกิจการร่วมค้าแยกต่างหากจะมีการ
จัดตั้งกิจการร่วมค้าเป็นนิติบุคคลตามกฎหมาย ดังนั้น กิจการร่วมค้าสามารถมี
สินทรัพย์ หนี้สิน รายได้ ค่าใช้จ่าย ฯลฯ เป็นของกิจการร่วมค้าได้เอง และเมื่อกิจการ
ร่วมค้าสิ้นสุดลงจะมีการปิดบัญชีรายได้และค่าใช้จ่ายต่าง ๆ เข้าบัญชีกาไรขาดทุน
เหมือนกับการค้าปกติเพื่อคานวณกาไรสุทธิหรือขาดทุนสุทธิจากการร่วมค้าเพื่อจัดสรร
ให้แก่ผู้ร่วมค้าตามข้อตกลง หลังจากนั้นจะมีการจ่ายเงินคืนให้แก่ผู้ร่วมค้า
2.ผู้ร่วมค้าแต่ละคนจะเปิดบัญชีร่วมค้าหรือบัญชีเงินลงทุนในกิจการร่วมค้าในสมุด
บัญชีของตนเองเพื่อบันทึกสิทธิ์ที่ตนเองมีส่วนได้หรือส่วนเสียในกิจการร่วมค้าโดย
บัญชีร่วมค้าหรือเงินลงทุนในกิจการร่วมค้าจะบันทึกสิทธิส่วนได้เสียในกิจการร่วมค้า
ดังนี้

6. รายการที่บันทึกทางด้านเดบิต
- เงินสดหรือสินทรัพย์ที่ส่งให้แก่กิจการร่วมค้า
- ส่วนแบ่งผลกาไรจากกิจการร่วมค้า
รายการที่บันทึกทางด้านเครดิต
- เงินสดหรือสินทรัพย์ที่ส่งให้แก่กิจการร่วมค้า
- ส่วนแบ่งผลขาดทุนจากกิจการร่วมค้า

7. การบันทึกบัญชีร่วมค้าโดยเปิดสมุดบัญชีกิจการร่วมค้าแยก
ต่างหาก สามารถบันทึกได้2 กรณี คือ
กรณีที่ 1 การบันทึกรายการบัญชีเมื่อการร่วมค้าเสร็จสิ้น
กรณีที่ 2 การบันทึกรายการบัญชีเมื่อการร่วมค้าไม่เสร็จสิ้น

8. รายการ การบันทึกบัญชีในสมุด
บัญชีของกิจการร่วม
ค้า
การบันทึกบัญชีในสมุด
บัญชีของผู้ร่วมค้าที่เกิด
รายการ
การบันทึกบัญชีในสมุด
บัญชีของผู้ร่วมค้าคนอื่น
1.การนาสินค้ามาลงทุนใน
กิจการร่วมค้า
1.1ระบบการบันทึก
สินค้าเมื่อสิ้นงวด
(Periodic
Inventory System)
เดบิต ซื้อสินค้า xx
เครดิต ผู้ร่วมค้าที่
นาสินค้ามา
ลงทุน xx
เดบิต ร่วมค้า หรือเงินลงทุน
ในกิจการร่วมค้า xx
เครดิต ซื้อ
สินค้า xx
ไม่บันทึกบัญชี
1.2ระบบการบันทึก
สินค้าแบบต่อเนื่อง
(Perpetual
Inventory System)
เดบิต สินค้า xx
เครดิต ผู้ร่วมค้าที่
นาสินค้ามาลงทุน xx
เดบิต ร่วมค้า หรือเงินลงทุน
ในกิจการร่วมค้า xx
เครดิต สินค้า
xx
ไม่บันทึกบัญชี

9. 2.ผู้ร่วมค้าส่งเงินไปให้ผู้
ร่วมค้าที่ทาหน้าที่
ผู้จัดการ เพื่อมีไว้ใช้จ่าย
ของกิจการร่วมค้า
เดบิต เงินสด xx
เครดิต ผู้ร่วมค้า
ที่ส่งเงิน xx
เดบิต ร่วมค้า หรือ
เงินลงทุนใน
กิจการร่วมค้า xx
เครดิต เงินสด xx
ไม่บันทึกบัญชี
3.การซื้อสินค้าของกิจการ
ร่วมค้า
3.1ซื้อสินค้าเป็นเงินสด
ก.ระบบการบันทึกสินค้าเมื่อสิ้น
งวด(Periodic
Inventory System)
เดบิต ซื้อสินค้า xx
เครดิต เงินสด xx
ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี
ข.ระบบการบันทึกสินค้า
แบบต่อเนื่อง(Perpetual
Inventory System)
เดบิต สินค้า xx
เครดิต เงินสด xx ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี
3.2ซื้อสินค้าเป็นเงินเชื่อ
ก.ระบบการบันทึกสินค้าเมื่อสิ้น
งวด(Periodic
Inventory System)
เดบิต ซื้อสินค้า xx
เครดิต เจ้าหนี้ xx
ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี
ข.ระบบการบันทึกสินค้า
แบบต่อเนื่อง(Perpetual
Inventory System)
เดบิต สินค้า xx
เครดิต เจ้าหนี้ xx ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี

10. 4.การจ่ายชาระหนี้ให้
เจ้าหนี้
4.1 จ่ายชาระเป็นเงินสด เดบิต เจ้าหนี้ xx
เครดิต เงินสด xx
ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี
4.2 จ่ายชาระเป็นเช็ค เดบิต เจ้าหนี้ xx
เครดิต เงินสด xx ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี
5.การขายสินค้าของกิจการร่วมค้า
5.1ขายสินค้าเป็นเงินสด
ก.ระบบการบันทึกสินค้าเมื่อสิ้น
งวด(Periodic
Inventory System)
เดบิต เงินสด xx
เครดิต ขายสินค้า xx ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี
ข.ระบบการบันทึกสินค้า
แบบต่อเนื่อง(Perpetual
Inventory System)
เดบิต เงินสด xx
(ราคาขาย)
เครดิต ขายสินค้า xx
เดบิต ต้นทุนขาย xx
(ราคาทุน)
เครดิต สินค้า xx
ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี

11. 5.2ขายสินค้าเป็นเงินเชื่อ
ก.ระบบการบันทึก
สินค้าเมื่อสิ้นงวด
(Periodic
Inventory System)
เดบิต ลูกหนี้ xx
เครดิต ขายสินค้า xx ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี
ข.ระบบการบันทึก
สินค้าแบบต่อเนื่อง
(Perpetual
Inventory System)
เดบิต ลูกหนี้ xx
(ราคาขาย)
เครดิต ขายสินค้า xx
เดบิต ต้นทุนขาย xx
(ราคาทุน)
เครดิต สินค้า xx
ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี
6.การรับชาระหนี้จากลูกหนี้
6.1รับชาระเป็นเงินสด
เดบิต เงินสด xx
เครดิต ลูกหนี้ xx ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี
6.2รับชาระเป็นเช็ค เดบิต เงินสด xx
เครดิต ลูกหนี้ xx ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี
6.3รับชาระเป็นเช็คนาฝาก
ธนาคารทันที
เดบิต ธนาคาร xx
เครดิต ลูกหนี้ xx ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี

12. 7.การตัดหนี้สูญ เดบิต หนี้สูญ xx
เครดิต ลูกหนี้ xx
ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี
8.การจ่ายค่าใช้จ่ายเป็น
เงินสด
เดบิต ค่าใช้จ่าย xx
เครดิต เงินสด xx ไม่บันทึกบัญชี ไม่บันทึกบัญชี
9.ผู้ร่วมค้าโอนบัญชี
ค่าใช้จ่ายของกิจการไป
เป็นค่าใช้จ่ายของ
กิจการร่วมค้า
เดบิต ค่าใช้จ่าย xx
เครดิต ผู้ร่วมค้าที่โอน
ค่าใช้จ่าย xx
เดบิต ร่วมค้า หรือเงินลงทุน
ใน กิจการร่วมค้า xx
เครดิต เงินสดหรือ
ค่าใช้จ่ายที่โอนมา xx
ไม่บันทึกบัญชี
10.การจ่ายเงินเดือนให้ผู้ร่วม
ค้าที่เป็นผู้จัดการ
เดบิต เงินเดือน xx
เครดิต ผู้ร่วมค้าที่ได้รับ
เงินเดือน xx
เดบิต ร่วมค้า หรือเงินลงทุนใน
กิจการร่วมค้า xx
เครดิต เงินเดือนรับ xx ไม่บันทึกบัญชี

13. 11.การถอนสินค้าจาก
กิจการร่วมค้า
11.1ระบบการบันทึก
สินค้าเมื่อสิ้นงวด
(Periodic
Inventory Syste
m)
เดบิต ผู้ร่วมค้าที่ถอน
สินค้า xx
เครดิต ซื้อ
สินค้า xx
เดบิต ซื้อสินค้า xx
เครดิต ร่วมค้าหรือเงินลงทุน
ใน กิจการร่วมค้า xx
ไม่บันทึกบัญชี
11.2ระบบการบันทึก
สินค้าแบบต่อเนื่อง
(Perpetual
Inventory
System)
เดบิต ผู้ร่วมค้าที่ถอน
สินค้า xx
เครดิต สินค้า xx
เดบิต สินค้า xx
เครดิต ร่วมค้าหรือเงินลงทุนใน
กิจการร่วมค้า xx ไม่บันทึกบัญชี
12.การถอนเงินสดจาก
กิจการร่วมค้า
เดบิต ผู้ร่วมค้าที่ถอน
เงิน xx
เครดิต เงินสด xx
เดบิต เงินสด xx
เครดิต ร่วมค้าหรือเงินลงทุนใน
กิจการร่วมค้า xx
ไม่บันทึกบัญชี

14. 13.การคิดค่านายหน้าใน
การขายสินค้าหรือคิด
ดอกเบี้ยให้กับผู้ร่วมค้า ที่
นามาลงทุน
13.1การคิดค่านายหน้า
เดบิต ค่านายหน้า xx
เครดิต ผู้ร่วมค้าที่ขาย
สินค้า xx
เดบิต ร่วมค้าหรือเงินลงทุนใน
กิจการร่วมค้า xx
เครดิต รายได้ค่า
นายหน้า xx
ไม่บันทึกบัญชี
13.2การคิดดอกเบี้ย เดบิต ดอกเบี้ยจ่าย xx
เครดิต ผู้ร่วมค้าที่ได้รับ
ดอกเบี้ย xx
เดบิต ร่วมค้า หรือเงินลงทุนใน
กิจการร่วมค้า xx
เครดิต ดอกเบี้ยรับ xx
ไม่บันทึกบัญชี
14.การแบ่งกาไรเมื่อการ
ร่วมค้าเสร็จสิ้น
เดบิต กาไรขาดทุน xx
เครดิต ผู้ร่วมค้า แต่ละ
คน x
x
เดบิต ร่วมค้าหรือเงินลงทุนใน
กิจการร่วมค้า xx
เครดิตกาไรจากการ
ร่วมค้า xx
(เฉพาะส่วนของตนเอง)
เดบิต ร่วมค้าหรือเงินลงทุนใน
กิจการร่วมค้า xx
เครดิต กาไรจากการ
ร่วมค้า xx
(เฉพาะส่วนของตนเอง)
15.การแบ่งผลขาดทุน
เมื่อการร่วมค้าเสร็จสิ้น
เดบิต ผู้ร่วมค้าแต่ละคน xx
เครดิต กาไรขาดทุน
xx
เดบิต ขาดทุนจากการ
ร่วมค้า xx
เครดิต ร่วมค้าหรือเงินลงทุนใน
กิจการร่วมค้า xx
เดบิต ขาดทุนจากการ
ร่วมค้า xx
เครดิต ร่วมค้าหรือเงินลงทุนใน
กิจการร่วมค้า xx
16.การจ่ายเงินระหว่างกัน
เมื่อการร่วมค้าเสร็จสิ้น
เดบิต ผู้ร่วมค้าที่ได้รับเงิน xx
เครดิต เงินสด xx
เดบิต เงินสด xx
เครดิต ร่วมค้าหรือเงินลงทุนใน
กิจการร่วมค้า xx
เดบิต เงินสด xx
เครดิต ร่วมค้าหรือเงินลงทุน
ใน กิจการร่วมค้า xx

15. บัญชีร่วมค้าโดยเปิดสมุดร่วมค้าแยกต่างหาก กรณีร่วมค้าไม่เสร็จสิ้น
การบันทึกรายการบัญชีกิจการร่วมค้าโดยวิธีเปิดสมุดบัญชีกิจการร่วมค้าแยก
ต่างหากและการร่วมค้าไม่เสร็จสิ้น ผู้ร่วมค้าอาจต้องการที่จะทราบผลกาไรหรือผล
ขาดทุนจากการประกอบกิจการร่วมค้าก่อนที่กิจการ่วมค้าจะเสร็จสมบูรณ์
ดังนั้น จะต้องมีการปรับปรุงรายการต่าง ๆ บันทึกบัญชีสินค้าคงเหลือ ปิดบัญชี
รายได้และค่าใช้จ่ายเข้าบัญชีกาไรขาดทุนเพื่อสรุปผลกาไรหรือผลขาดทุนจากการ
ร่วมค้า หลังจากนั้นจะแบ่งผลกาไรจากการร่วมค้าให้ผู้ร่วมค้าแต่ละคนไปยังบัญชีผู้
ร่วมค้าแต่ละคนจากบัญชีผู้ร่วมค้าจะทราบส่วนได้ส่วนเสียของผู้ร่วมค้าแต่ละคนที่
มีต่อกิจการร่วมค้า

16. สรุป
การบัญชีการร่วมค้าโดยเปิดสมุดบัญชีกิจการร่วมค้าแยกต่างหากจะทาโดยเปิดสมุด
บัญชีเพื่อบันทึกรายการเกี่ยวกับการร่วมค้าแยกต่างหาก ซึ่งจะมีบัญชีต่างๆ เหมือน
บัญชีที่ใช้ในการบันทึกรายการของกิจการค้าทั่วไป โดยมีบัญชีกาไรขาดทุนเป็น
บัญชีสรุปผลการดาเนินงาน ส่วนผู้ร่วมค้าแต่ละคนจะเปิดบัญชีเงินลงทุนในกิจการ
ร่วมค้าหรือบุญชีร่วมค้าเพื่อบันทึกรายการร่วมค้าที่เกี่ยวข้องกับตนเองเท่านั้น บัญชี
เงินลงทุนในกิจการร่วมค้าหรือบัญชีร่วมค้าที่ผู้ร่วมค้าแต่ละคนเปิดจะมีรายการไม่
เหมือนกัน วิธีการบัญชีร่วมค้าโดยเปิดสมุดบัญชีกิจการร่วมค้าแยกต่างหากจะ
แบ่งเป็น 2 กรณี คือ กรณีการดาเนินการร่วมค้าเสร็จสิ้น และกรณีการดาเนินการ
ร่วมค้าไมเสร็จสิ้น