Adaj

1. ĐIỀU TRỊ
ĐÀO TẠO
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
GIỚI THIỆU MÔN HỌC
MIỄN DỊCH HỌC
TS.BS. Hoàng Trung Kiên
Giảng viên Bộ môn Miễn dịch

2. Nguyên nhân bệnh nhiễm trùng
Mầm bệnh và con người
ở cách biệt nhau:
Mầm bệnh và con người
ở cùng nhau:
Không có bệnh nhiễm trùng Bệnh nhiễm trùng

3. Dịch bệnh và miễn dịch
 Mầm bệnh lưu hành trong một
quần thể người: có dịch bệnh nhiễm
trùng.
 Trong một vụ dịch có người bị
bệnh (không có miễn dịch), có người
không bị bệnh (có miễn dịch).
 Miễn dịch (immunity): là trạng
thái đề kháng với bệnh tật, đặc biệt
là các bệnh nhiễm trùng.

4. Nhờ đâu mà có miễn dịch?
Nhờ có hệ thống miễn dịch
Hệ thống miễn dịch: Lực lượng vũ trang của cơ thể

5. Chức năng của hệ thống miễn dịch
 Ngăn nhiễm trùng mới và
loại bỏ các nhiễm trùng
đã xảy ra.
 Kiểm soát chống ung thư.
(chống giặc ngoài – bộ đội).
(chống thù trong – công an)

6. Phân loại trạng thái miễn dịch
Miễn dịch tự nhiên >
(natural/native immunity)
-Luôn luôn tồn tại 1 cách tự
nhiên
-Di truyền từ đời này qua đời
khác
-Luôn trong trạng thái nhận diện
và loại bỏ các VSV từ khi mới
sinh ra
< Miễn dịch thu được
(acquired immunity)
- Miễn dịch chủ động
- Miễn dịch thụ động

7. Ghi nhớ
 Miễn dịch là trạng thái đề kháng với các
bệnh nhiễm trùng và ung thư. Có được khả
năng này là nhờ hệ thống miễn dịch.
 Hệ thống miễn dịch gồm các tế bào, mô và
phân tử làm nhiệm vụ đề kháng cho cơ thể.
 Hệ thống miễn dịch tạo ra các đáp ứng miễn
dịch để bảo vệ cơ thể.
 Miễn dịch học là môn học nghiên cứu về hệ
thống miễn dịch và các đáp ứng của hệ
thống này để bảo vệ cơ thể.

8. ĐIỀU TRỊ
ĐÀO TẠO
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
CÁC TẾ BÀO VÀ
CƠ QUAN MIỄN DỊCH
TS.BS. Hoàng Trung Kiên

9. Kuby Immunology 5th Ed ©Freeman and Company 2003
Các tế bào
miễn dịch
Các tế bào
miễn dịch

10. Ghi nhớ
Các tế bào miễn dịch đều có nguồn
gốc từ tế bào gốc tạo máu ở tủy
xương.

11. 1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH
1.2. Các tế bào dạng lympho
 Chiếm 20-40% tổng số bạch cầu
 Chiếm 99% số tế bào lưu hành trong
dịch lympho
 Số lượng: 1010 – 1012 tế bào
 Chia theo chức năng và dấu ấn bề
mặt:
 Lympho B
 Lympho T
 Tế bào giết tự nhiên (NK)
Phân tích công thức máu

12.  Nguồn gốc: Túi Fabricius (Bursa of Fabricius) và
tuỷ xương (Bone marrow)
 Quá trình biệt hóa:
1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH
1.2. Các tế bào dạng lympho
1.2.1. Tế bào lympho B

13.  Đặc điểm bề mặt:
 Kháng thể bề mặt (SIg) là thụ
thể của tế bào lymho B dành
cho kháng nguyên (IgM, IgD).
 Phân tử CD19.
 Phân tử MHC lớp II
 Thụ thể dành cho bổ thể
 Thụ thể dành cho Fc của
kháng thể IgG.
1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH
1.2. Các tế bào dạng lympho
1.2.1. Tế bào lympho B
SIg
Khi có nhiễm trùng
tế bào tăng sinh làm
hạch sưng to

14.  Chức năng: Tạo kháng thể
1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH
1.2. Các tế bào dạng lympho
1.2.1. Tế bào lympho B
Vi sinh vật
Lympho B
Tế bào
plasma
Kháng
thể
Xét nghiệm nồng độ kháng thể dự đoán được
chức năng tạo kháng thể của tế bào B

15. Tủy xương Tuyến ức
 Nguồn gốc: tuyến ức (Thymus)
 Quá trinh biệt hóa:
1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH
1.2. Các tế bào dạng lympho  1.2.1. Tế bào lympho B
1.2.2. Tế bào lympho T

16.  Đặc điểm bề mặt
- Thụ thể tế bào T dành cho
kháng nguyên (TCR)
- 2/3 số lượng tế bào lympho T
có phân tử CD4
- 1/3 số lượng tế bào lympho T
có phân tử CD8
- Phân tử CD3 (để nhận biết đâu
là tế bào lympho T)
1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH
1.2. Các tế bào dạng lympho  1.2.1. Tế bào lympho B
1.2.2. Tế bào lympho T
TCR
CD8
CD4
TCR
HIV tấn công tế bào TCD4
gây ảnh hưởng nghiêm trọng
đến chức năng miễn dịch

17.  Chức năng tế bào
lympho TCD4 hỗ trợ
(TH):
 Hỗ trợ tế bào lympho
B sinh kháng thể
 Hỗ trợ đại thực bào
giết vi khuẩn
1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH
1.2. Các tế bào dạng lympho  1.2.1. Tế bào lympho B
1.2.2. Tế bào lympho T

18.  Chức năng lympho TCD8 gây độc (TC):
- Giết tế bào nhiễm virus và tế bào ung thư
1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH
1.2. Các tế bào dạng lympho  1.2.1. Tế bào lympho B
1.2.2. Tế bào lympho T

19.  Nguồn gốc: Tủy xương (5-10% tổng số tế bào lympho trong
máu ngoại vi của người)
 Đặc điểm bề mặt: Không có thụ thể dành cho KN, có thụ thể để
nhận diện tế bào nhiễm virus và ung thư.
 Chức năng: Giết tế bào nhiễm virus và tế bào ung thư;
1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH 1.2.1. Tế bào lympho B
1.2. Các tế bào dạng lympho 1.2.2. Tế bào lympho T
1.2.3. Tế bào giết tự nhiên (NK)
hoặc ung thư
Hoạt hoát tăng sinh tế bào NK là một hướng
tăng cường miễn dịch điều trị ung thư

20. Ghi nhớ
 Các tế bào dạng lympho: tế bào lympho T,
lympho B và tế bào giết tự nhiên.
 Chỉ có các tế bào lympho B, T mới có thụ
thể dành cho kháng nguyên và biết ghi nhớ
các thông tin về mầm bệnh để lần sau gặp lại
sẽ phản ứng nhanh hơn, mạnh hơn và hiệu
quả hơn trước mầm bệnh đó.
 Tế bào NK không có thụ thể dành cho kháng
nguyên nhưng có khả năng nhận diện các tế
bào nhiễm virus và tế bào ung thư.

21.  Các tế bào chính làm nhiệm vụ
thực bào:
 Tế bào mono-đại thực bào
 Bạch cầu trung tính (tiểu thực bào)
 Đây là các tế bào máu đã được
điều động từ máu đến các vị trí xảy
ra nhiễm vi sinh vật.
1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH
1.3. Các tế bào làm nhiệm vụ thực bào

22. 1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH
1.3. Các tế bào làm nhiệm vụ thực bào
1.3.1. Tế bào mono-đại thực bào

23.  Bạch cầu trung tính thực bào rồi chết cùng VSV
1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH
1.3. Các tế bào làm nhiệm vụ thực bào.
1.3.2. Bạch cầu trung tính
https://www.youtube.com/watch?v=0TvTyj5FAaQ
- Nhiễm khuẩn làm tăng
bạch cầu trung tính
- Mủ là xác của vi khuẩn
và bạch cầu trunh tính

24. 1.4.1. Bạch cầu ái toan
1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH.
1.4. Các tế bào bạch cầu khác
 Có vai trò trong nhiễm KST.
 Trên bề mặt có các thụ thể dành cho Fc của IgE.
Abbas A. K and Lichtman A. H Basic Immunology 2nd Ed © Saunders 2004
Thụ thể
dành cho
Fc của IgE
Nhiễm KST (giun sán)
vừa có IgE vừa có BC
ái toan tăng

25. 1.4.2. Tế bào mast, bạch cầu ái kiềm
1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH.
1.4. Các tế bào bạch cầu khác
 Tế bào mast phân bố ở dưới da và niêm mạc đường tiêu
hoá, hô hấp, tiết niệu sinh dục
 Bạch cầu ái kiềm lưu hành trong máu.
 Trên bề mặt có các thụ thể dành cho Fc của kháng thể
IgE. Có vai trò trong các bệnh dị ứng (histamine)
1.4.3. Tế bào tua
 Có mặt cơ quan lympho, máu, dịch lympho…
 Có nhiều phân tử MHC lớp II trên bề mặt
 Hoạt động như 1 tế bào trình diện KN để hoạt hoá tế bào
lympho T

26. 1.4.4. Các tế bào trình diện kháng nguyên
1. CÁC TẾ BÀO MIỄN DỊCH.
1.4. Các tế bào bạch cầu khác
 Tế bào lympho B, đại thực bào, tế bào có tua, tế bào
nội mô.
 Có nhiều phân tử MHC lớp II trên bề mặt.
 Có khả năng thâu tóm các KN sau đó tái xuất hiện 1
phần KN này kết hợp với MHC lớp II giới thiệu QĐKN
cho tế bào lympho TCD4 nhận dạng và tạo ra các
ĐƯMD đặc hiệu

27. 2. CÁC CƠ QUAN LYMPHO
 Theo vị trí và chức năng chia ra 2 loại cơ
quan lympho:
 Cơ quan lympho trung ương nơi biệt hoá của
các tế bào lympho từ tiền lympho thành tế bào
lympho chín
 Cơ quan lympho ngoại vi nơi tập trung các vi
sinh vật xâm nhập vào cơ thể, giới thiệu kháng
nguyên của vi sinh vật cho các tế bào lympho chín
nhận diện và hoạt hoá chúng.

28. Cơ quan
lympho
trung ương
Cơ quan
lympho
ngoại vi

29. ĐIỀU TRỊ
ĐÀO TẠO
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC
KHÁNG NGUYÊN
TS.BS. Hoàng Trung Kiên
Giảng viên Bộ môn Miễn dịch

30. Nội dung bài giảng
1. Một số khái niệm chung
2. Các yếu tố ảnh hưởng đến tính sinh
miễn dịch của kháng nguyên
3. Xử lý và trình diện kháng nguyên
4. Một số loại kháng nguyên
Kháng nguyên

31. Mục tiêu
o Hiểu thế nào là kháng nguyên, phân biệt
được kháng nguyên và hapten.
o Hiểu thế nào là quyết định kháng nguyên.
o Hiểu thế nào là tính sinh miễn dịch và tính
kháng nguyên; nắm được các yếu tố ảnh
hưởng đến tính sinh miễn dịch của kháng
nguyên.
o Biết một số loại kháng nguyên nhóm máu và
kháng nguyên của vi sinh vật.

32. 1. Một số khái niệm chung
1.1.Kháng nguyên
Kháng nguyên (antigen) là
những phân tử lạ hoặc vật
lạ, thường là các protein,
khi xâm nhập vào cơ thể
chủ có khả năng kích thích
cơ thể chủ sinh ra các đáp
ứng miễn dịch đặc hiệu
chống lại chúng.

33.  Lạ do KN có nguồn gốc di truyền khác với cơ thể
chủ, nên chúng có cấu trúc khác với cấu trúc có
trong cơ thể chủ (khác loài, cơ thể khác gen cùng
loài).
 Lạ do protein hoặc tế bào của bản thân cơ thể bị
thay đổi cấu trúc nên từ chỗ không lạ trở thành lạ
(tự KN, KN ung thư).
1. Một số khái niệm chung
1.1.Kháng nguyên
Tính “LẠ” của kháng nguyên

34.  Lạ do hệ thống miễn dịch mất khả năng nhận
dạng ra cấu trúc của chính bản thân cơ thể và
cảm nhận lầm là lạ (bệnh tự miễn).
 Lạ do do hệ thống miễn dịch chưa bao giờ tiếp
xúc với những thành phần tế bào/mô của cơ thể
nằm ở những vị trí đặc ưu cách biệt với hệ thống
miễn dịch (nhãn cầu, tinh hoàn).
1. Một số khái niệm chung
1.1.Kháng nguyên
Tính “LẠ” của kháng nguyên

36. 1. Một số khái niệm chung
1.1.Kháng nguyên
1.2. Tính sinh miễn dịch và tính kháng nguyên
 Tính sinh miễn dịch là khả năng kích thích sinh
ra đáp ứng miễn dịch dịch thể hoặc đáp ứng
miễn dịch qua trung gian tế bào.
 Tính KN là khả năng kết hợp một cách đặc hiệu
của KN với các sản phẩm cuối cùng của các
ĐƯMD (tức là với kháng thể hoặc các thụ thể
của tế bào dành cho kháng nguyên).
 Hapten là các phân tử nhỏ, thường là các gốc
hóa chất đơn giản như các thuốc

37. Lưu ý !
 Mặc dù tất cả các phân tử có tính sinh
miễn dịch đều có tính KN. Nhưng
không phải phân tử nào có tính KN
cũng đều có tính sinh miễn dịch.
 Hapten có tính KN nhưng bản thân
chúng không có khả năng kích thích
sinh ra một ĐƯMD đặc hiệu.

38.  Trên phân tử KN có
những vị trí với cấu trúc
không gian riêng biệt
được gọi là quyết định
kháng nguyên (QĐKN).
 QĐKN là vùng hoạt
động về phương diện
miễn dịch của KN.
1. Một số khái niệm chung
1.1.Kháng nguyên 1.2. Tính sinh miễn dịch và tính KN
1.3. Quyết định KN

39. KN đơn giá có duy nhất
một loại QĐKN
KN đa giá có các QĐKN
thuộc nhiều loại khác nhau
QĐKN giống nhau
gây phản ứng chéo
ĐƯMD đặc
hiệu theo
kiểu “nồi nào
vung ấy”.
1. Một số khái niệm chung
1.1.Kháng nguyên 1.2. Tính sinh miễn dịch và tính KN
1.3. Quyết định kháng nguyên

40.  Phức hợp gen hoà
hợp mô chủ yếu
MHC
 Gen mã hoá các
thụ thể tb lympho
B, T dành cho KN
2. Các yếu tố ảnh hưởng đến tính sinh
miễn dịch của kháng nguyên
Tính sinh
miễn dịch
Đặc điểm sinh học
của cơ thể chủ
= + +
Các gây miễn
dịch
 Liều lượng
kháng nguyên,
đường vào và
quy trình gây
MD
 Sử dụng tá
chất MD
 Tính lạ
 Kích thước
phân tử
 Thành phần hoá
học & tính không
thuần nhất
 Khả năng giáng
hoá
Bản chất của KN

41. 3. Xử lý và trình diện kháng nguyên
3.1. Phân tử MHC
 Có hai loại phân tử MHC: lớp I và lớp II.
 Đây là các protein trên màng tế bào được mã hoá bởi các
gen nằm trong phức hợp gen MHC trên NST số 6.

42. 3. Xử lý và trình diện kháng nguyên
3.1. Phân tử MHC
 Các phân tử MHC có chức năng trình diện các
QĐKN cho các tế bào lympho nhận diện.
 Khi cấy ghép tế bào, mô, cơ quan từ cơ thể này
sang cơ thể khác, chính các phân từ MHC đóng
vai trò là kháng nguyên gây thải ghép. Ban đầu
các KN này được tìm thấy ở các tế bào bạch cầu
của người nên còn được gọi là HLA (Human
leukocyte antigen).
 MHC lớp I có trên tất cả các tế bào có nhân;
MHC lớp II chỉ có trên các tế bào trình diện KN.

43. 3. Xử lý và trình diện kháng nguyên
3.2. Hai con đường xử lý và trình diện KN
 Khi xâm nhập vào cơ thể, KN sẽ bị bắt giữ, xử lý, phân
tích các thông tin về quyết định kháng nguyên và giới
thiệu các thông tin này cho các tế bào lympho.
 Tuỳ theo KN là loại mang từ bên ngoài tế bào vào bào
tương hay KN xuất hiện ngay trong bào tương của tế
bào sẽ có 2 con đường xử lý và trình diện KN dành cho
hai loại KN này.
 KN ngoại lai từ bên ngoài tế bào vào trong bào tương sẽ
được các phân tử MHC lớp II trình diện cho tế bào
lympho TCD4.
 KN nội tại có gen mã hoá đã nằm trong hoặc cài cắm vào
bộ gen của tế bào cơ thể (kháng nguyên virus hoặc kháng
nguyên ung thư) sẽ được các phân tử MHC lớp I trình
diện cho tế bào lympho TCD8.

44. Hai con đường xử lý và trình diện kháng nguyên
Abbas
A.
K
and
Lichtman
A.
H
Basic
Immunology
2nd
Ed
©
Saunders
2004

45. 4. Một số kháng nguyên
4.1. Kháng nguyên nhóm máu
4.1.1. Kháng nguyên nhóm máu ABO

46.  Tiêm HC khỉ Macacus rhesus vào thỏ.
 Thỏ sinh KT kháng HC khỉ.
 KT này gây ngưng kết HC khỉ.
 KT này gây ngưng kết cả HC của một số
người (gọi là người có Rh+).
 Chất D (Kháng nguyên D) là KN chính của
nhóm máu Rh trên bề mặt HC.
4. Một số kháng nguyên
4.1. Kháng nguyên nhóm máu
4.1.1. Kháng nguyên nhóm máu ABO
4.1.2. Kháng nguyên nhóm máu Rh

47. Kuby Immunology 5th Ed ©Freeman and Company 2003

48. 4. Một số kháng nguyên
4.2. Kháng nguyên tái tổ hợp
 Gen mới được cài vào các tế bào chủ khiến
tổng hợp ra protein mới, sản phẩm protein
này được gọi là protein tái tổ hợp
 Do bản chất protein này là KN và được chế
tạo bằng công nghệ tái tổ hợp nên loại KN
này được gọi là KN tái tổ hợp
 KN tái tổ hợp ứng dụng làm vắc xin với ưu
điểm là tính an toàn do sản phẩm vắc xin là
những mảnh nhỏ của VSV chứ không phải
toàn bộ VSV

49. Câu hỏi ôn tập
1. Thế nào là kháng nguyên? Phân biệt kháng nguyên với hapten?
2. Thế nào là tính sinh miễn dịch và tính kháng nguyên? Nêu các yếu tố
ảnh hưởng đến tính sinh miễn dịch của kháng nguyên? Nêu một số
ví dụ ứng dụng thực tiễn của việc nghiên cứu tính sinh miễn dịch của
kháng nguyên?
3. Trình bày cấu trúc và chức năng của các phân tử MHC lớp I và MHC
lớp II? Diễn biến quá trình xử lý và trình diện kháng nguyên ngoại lai,
kháng nguyên nội tại và ý nghĩa của hiện tượng trình diện kháng
nguyên bên cạnh phân tử MHC.
4. Trình bày đặc điểm di truyền học, cấu trúc kháng nguyên và đặc điểm
huyết thanh học của nhóm máu ABO?
Xin cảm ơn