1. К.Ясперс
Тэнхлэгийн цаг хугацаа
Б.Чимэдхорол
Б.Ариунтунгалаг
Н.Мөнхзул
Б.Баасантөнх
Б.Далайсүрэн
Соёл судлал 2
Соёл урлагийн их сургууль- Соёл иргэншлийн сургууль
Соёл судлалын профессорын баг

2. Германы философич
К. Ясперс 1883-1969
“Цаг хугацаа оюун
санааны нөхцөлүүд”
“Түүхийн эх сурвалж ба
түүний зорилго” ,“Үнэн
эрх чөлөө энх тайван
зэрэг бүтээлүүддээ соѐл
ба түүхийн эсрэг тэсрэг
байдлыг хүний дотоод
нөөц бололцооны
тусгал талаас нь авч
үзсэн.

3. Түүхэн эх сурвалж ба түүний зорилго
гэсэн бүтээлийнх нь нэр нь хүний тухай
баримжааг илтгэж байдаг. Түүний түүхэн
үйл явц нь эхлэл ба төгсгөлөөр
хязгаарлагдсан байдаг ба гэхдээ үүнийг
ямар нэгэн бодит зүйл гэж үзээгүй байна.
Түүхийн эдгээр хүрээний дотоодод
түүхээс өмнөх эртний соѐл тэнхэлгийн
цаг хугацааны үе манай үед хамаарах
техникийн зуун гэсэн 4-н том үе байна
гэж үзсэн.

4. К.Ясперс түүхийн 4 том асуудлыг авч үзсэн.
1. Түүхээс өмнөх үед хүний хувьд шийдвэрлэх
зүйл нь юу байсан бэ?
2. Эртний үеийн агуу их соѐлууд хэрхэн
үүссэн бэ?
3. Тэнхлэгийн цаг хугацааны мөн чанар юунд
орших вэ?, түүний бий болох шалтгаан юу
вэ?
4. Шинжлэх ухаан, техникийн хөгжиж
техникийн зуун гарч ирсэний шалтгаан юу
вэ?

5. Тэрээр энэхүү үе шатуудаа дараах байдлаар
тодорхойлсон. Үүнд:
Түүхээс өмнөх үе гэдэг нь хүн бий болж,
түүний биологийн шинж илэрч дадал
зуршил, тодорхой оюуны үнэт зүйлс
хуримтлуулах үе юм. Энэ цаг хугацаа
түүхийн хүрээнээс гадуур орших бөгөөд
учир нь түүхийн талаар бичиг үсгийн эх
сурвалж бий болсон цагаас эхлэн ярьдаг.

6. К. Ясперсийн тэмдэглэж байгаагаар нэг
зэрэг дэлхийн бөмбөрцөгийн гурван хэсэгт
эртний соѐл үүсчээ. Үүнд:
1. МЭӨ 4000 оноос эхэлсэн шумер-
вавилион-египет-эгейн ертөнц
2. Гурав дахь мянган жилийн үеийн Инд
мөрний сав газар дээр арийгийн өмнөх
соѐл
3. Хоѐр дахь мянган жилээс эхтэй домог
яриа сүг зурганд бүдэг бадаг үлдсэн
Хятадын эртний ертөнц зэрэг болно.

7. К.Ясперс дэлхий нийтийн түүхэн тэнхлэгийг
МЭӨ 500 орчим жилийн үед хамаатуулсан ба энэ
үе нь МЭӨ 800-200 жилийн хооронд явагдсан
оюун санааны дэвшлийн үе юм. Тэр үед түүхэн дэх
хамгийн хурц эргэлтүүд гарчээ. Энэ эрин үед дээр
дурьдсан гурван соѐлд бий болсон шинэ зүйл нь
хүн өөрийн ахуйгаа бүхлээр нь ухамсарладаг ба
мөн өөрөө өөрийгөө түүний хил хязгаарыг ч
ухамсарладаг гэдэгт зангидаж байв. Ер нь цэцэглэн
хөгжиж буй аливаа эрин үе бүр хямрал нийгэм
оршин буйн утга учрыг эргүүлэн авчрахын
эрэлхийллээр төгсгөл болдог.

8. Анхны ийм том хямрал “Тэнхлэгийн
цаг хугацааны” үед тохиож соѐл
байгуулагдсан эзэнт гүрнүүд сүйрч
эхэлжээ. Эзэнт гүрнүүдийг эхлээд
овог аймгууд нь бүдүүлгээр сэгсэрч,
овог аймгуудын эв нэгдлийг эвдсэн
ба ингэхдээ шинэ зүйл юу ч
авчираагүй байна. Гэтэл оюун
санааны бий болсон энэ хоосон орон
зайд дэлхийн шашнууд орж ирсэн.

9. Тэнхлэгийн цаг хугацааны энэ хямралаас
гарах гарц нь олон ард түмэнд цорын
ганц гол номыг өгсөн шашнууд орж
ирэв. Энэ гол ном нь Библи, Корон,
Бхагаватгита зэрэг бөгөөд эдгээр
номноос өөр юу ч уншихгүй байж
болохоор болов. Библи, Коронд амьдралд
утга учир өгөх бүх зүйл бичигдсэн
байлаа. Чухамдаа эдгээр гол номнуудын
үндсэн дээр дундад зууны үеийн соѐл
тогтож байжээ.

10. Ясперсийн хувьд тэнхлэгийн цаг хугацаа
нь олон мянган жил оршин тогтносон
эртний агуу их соѐлууд алга болсоныг
илтгэдэг. Тэдгээр нь тэнхлэгийн цаг
хугацаанд уусаж тэр нь тэдгээрийг өөртөө
шингээж тэднийг мөхөх бололцоог
олгосон байдаг. Тэнхлэгийн цаг
хугацаанаас өмнө оршиж байсан бүх
зүйлс Вавилоны Египетийн Энэтхэгийн
Хятадын агуу гайхамшигууд байсан ч
хамаагүй шатаж буй дахин сэхэшгүй зүйл
болон хувирсан байна.

11. Ясперсийн үзэж байгаагаар эхлэл цэг
болгон авсан тэнхлэгийн цаг хугацаа
нь өмнөх болон дараагийн
хөгжүүлэхэд хамаарах бүхий л асуудал
хэмжээг тодорхойлдог. Түүнээс өмнөх
эртний агуу их соѐлууд өөрийн
өвөрмөц шинжээ алддаг ба тэдгээрийг
зөөгч болж байсан ард түмэн
тэнхлэгийн цаг хугацаанд хэрхэн
хамаарч байгаагаас үл хамааран
бидэнд ялгаагүй зүйл болон хувирдаг.

12. Түүхээс өмнөх үеийн ард түмэн
тэнхлэгийн цаг хугацаанаас эхэлсэн
түүхийн хөгжилд уусан алга болох
хүртлээ түүхээс өмнөх үеийнхэн
хэмээн тооцогдоно. Үүний эсрэг
тохиолдолд мөхдөг байна.

13. Ясперс түүхэнд хэл үүссэн
багаж хэрэгсэл бүтээсэн, гал
ашиглаж эхэлсэн Египет
Месопотам Энэтхэгт болон
арай хожуу үед Хятадад өндөр
хөгжилт соѐл үүссэн гэсэн 4-н
огтолцолыг ялган авч үзсэн
байна.

14. МЭӨ VIII-II зуунд явагдсан хүн
төрөлхтний оюун санааны хөгжил нь
газар бүр бие биеээсээ үл хамааран
эхэлсэн ба дундад зууны эцсээр
европт бэлтгэгдсэн шинжлэх ухаан
техникийн эрин нь XVII зуунд оюун
санааны хувьд бэлэн болж XVIII
зууны эцсээс бүхнийг хамарч эхэлсэн
ба XX зуунд асар хурдацтай хөгжиж
иржээ.

15. Ясперсийн хувьд гурав дахь “огтолцол”
нь дэлхийн “тэнхлэгийн цаг хугацааны”
өвөрмөц шат болдог ба энд орчин үеийн
хүн өөрт шингэсэн бүхий л төлөв
байдлын хамт үүссэн. Энэ үе шатанд
хүн төрөлхтний түүхийн төлөвшил гарч
ирж “тэнхлэгийн цаг хугацаа” ахархан
хугацааны түүх болон хувирав. Мөн
Ясперс хүний жинхэнэ түүхэн үндсийг
бий болохуйц тэнхлэгийн шинэ цаг
хугацаа ирж болохыг үгүйсгээгүй байна.

16. Анхаарал хандуулсанд
баярлалаа