1. Β . ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ ΟΛΟΡΟΥ ΑΛΙΜΟΥΣΙΟΣ
Ένας μεγάλος ιστορικός
και
πολιτικός στοχαστής του
ανθρώπινου πνεύματος ...
455 – 399 π.Χ.

2. 1. Η ΖΩΗ ΤΟΥ
Καταγωγή: γεννήθηκε
στο δήμο Αλιμούντος της
Αττικής (σημ. Άλιμος),
από πλούσια και
αριστοκρατική
οικογένεια.
Η οικογένειά του κατείχε χρυσωρυχείο στη Θράκη.
Μόρφωση: δάσκαλοί του ο φιλόσοφος
Αναξαγόρας και ο ρήτορας Αντιφώντας. Ήξερε τις
μεθόδους των σοφιστών και τις κατακτήσεις της
ιατρικής.

3. Πνευματικό κλίμα της εποχής
Τα νεανικά του χρόνια
συμπίπτουν με τα
λαμπρότερα χρόνια
της αθηναϊκής
δημοκρατίας
(στολισμός Αθήνας με
αξεπέραστα σε
κάλλος έργα τέχνης,
κορύφωση αττικού
δράματος, ιατρικής
κλπ).
Υπήρξε θαυμαστής του Περικλή και της πολιτικής
του.

4. ΕΝΑ ΑΠΡΟΣΔΟΚΗΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ:
Ο ΛΟΙΜΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ
 Το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού
πολέμου, αρρώστησε από τον φονικό λοιμό
που έπληξε την πόλη των Αθηνών, από τον
οποίο βρήκε το θάνατο το 1/3 των κατοίκων της
Αττικής ...
 Ο Θουκυδίδης επιβίωσε, όχι
όμως και ο Περικλής, ο οποίος
πεθαίνει το 429 π.Χ. Τον
διαδέχτηκαν λαϊκιστές και ανάξιοι
πολιτικοί (π.χ. ο Κλέων), που θα
οδηγήσουν τελικά την Αθήνα
στην καταστροφή.

5. ΕΝΑ ΘΥΜΑ ΤΟΥ ΛΟΙΜΟΥ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ ΜΕ
ΠΡΟΣΩΠΟ...
Επιστημονική
αναπαράσταση της 11χρονης
Αθηναίας Μύρτιδος που
έπεσε θύμα του Λοιμού των
Αθηνών (Τυφοειδής Πυρετός)
και που βρέθηκε σε ομαδικό
τάφο του Κεραμεικού
(αρχαίου νεκροταφείου) το
1995, στις ανασκαφές για τις
εργασίες του μετρό ...
Η ΜΥΡΤΙΣ

6. Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ ΣΤΗΝ ΑΜΦΙΠΟΛΗ
Το 424 π.Χ. εκλέχθηκε
στρατηγός και ανέλαβε τη
διοίκηση 7 πλοίων που
αγκυροβολούσαν στη Θάσο.
Κατά το χειμώνα του 424/3
π.Χ. ο Σπαρτιάτης
στρατηγός Βρασίδας επιτέθη-
κε στην Αμφίπολη, μια
παραλιακή πόλη της
Μακεδονίας στα δυτικά της
Θάσου, στρατηγικής
σημασίας για την Αθηναϊκή
Συμμαχία, και ο Αθηναίος
διοικητής της Αμφίπολης
ζήτησε βοήθεια από το
Θουκυδίδη.

7.  Ο Βρασίδας, γνωρίζοντας ότι ο Θουκυδίδης
βρισκόταν στη Θάσο και φοβούμενος βοήθεια από τη
θάλασσα, έσπευσε να προσφέρει ευνοϊκούς όρους
στους κατοίκους της Αμφίπολης για παράδοση, τους
οποίους και δέχτηκαν.
 Έτσι όταν ο Θουκυδίδης έφτασε στην Αμφίπολη, η
πόλη ήταν ήδη υπό σπαρτιατικό έλεγχο.
 Τα νέα για την απώλεια της Αμφίπολης
προκάλεσαν μεγάλη αναστάτωση στην Αθήνα και
τιμώρησαν με εξορία το Θουκυδίδη.
 Χρησιμοποιώντας την ιδιότητα του εξόριστου για
να ταξιδεύει ελεύθερα ανάμεσα στους
Πελοποννήσιους συμμάχους, μπόρεσε να δει τον
πόλεμο από την οπτική γωνία και των δύο
στρατοπέδων.

8. ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (404 π.Χ.)
 Δεν γνωρίζουμε εάν επέστρεψε στην Αθήνα μετά το
τέλος του πολέμου.
 Θεωρείται βέβαιο πάντως ότι έζησε ως το τέλος του
πολέμου (όπως συνάγεται από αναφορές του
ιστορικού για το τέλος του πολέμου που συναντούμε
στα πρώτα βιβλία).
 Η αφήγηση των ιστορικών γεγονότων
διακόπτεται ξαφνικά στο έτος 411 π.Χ., καθώς ο
θάνατος δεν άφησε τον μεγάλο ιστορικό να
ολοκληρώσει το έργο του. Το νήμα της αφήγησης
του μεγάλου πολέμου το συνέχισε ένας άλλος
Αθηναίος συγγραφέας, ο ...
ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ

9. 2. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ. ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΚΑΙ ΙΔΕΕΣ
 Ο Θουκυδίδης
κατανόησε εξ αρχής τη
σημασία του πολέμου,
καθότι οι δύο αντίπαλοι
βρίσκονταν στο
απόγειο της δύναμής
τους (οικονομικής και
στρατιωτικής).
 Ξεκινά την εξιστόρησή του
από τα Τρωικά και τα Μηδικά
Ο Θουκυδίδης σε τοιχογραφία στηριγμένος σε «εικότα» και
εικότα
Ορθόδοξου Ναού σε Μονή των
Ιωαννίνων του 16ου αιώνα «σημεία» ή «μαρτύρια».
σημεία μαρτύρια

10. ΤΑ ΒΑΘΥΤΕΡΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Είναι χαρακτηριστικό για τον
τρόπο εργασίας του Θουκυδίδη
ότι αποφεύγει συνειδητά ό,τι
θεωρεί άσχετο με την κατανόηση
του πολέμου (μύθους, χρησμούς,
ανέκδοτα, φήμες και διαδόσεις).
Το ενδιαφέρον του στρέφεται
στην πολιτική ιστορία.
Σύμφωνα με τον ίδιο, βαθύτερη αιτία του Πελοποννησιακού
Πολέμου υπήρξε η ανάπτυξη –οικονομική και στρατιωτική-
της αθηναϊκής δύναμης και η μετατροπή «της αθηναϊκής
συμμαχίας» σε αθηναϊκή ηγεμονία (οι σύμμαχοι των
Αθηναίων τυπικά μόνο ήταν «σύμμαχοι»).

11. ΠΟΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΘΕΤΕΙ Ο ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ;
Η ηγεμονική δύναμη της Αθήνας:
Αθήνας
Θα μπορούσε να διατηρηθεί με
συνετή στρατηγική και
αυτοκυριαρχία των πολιτικών και
πολιτικών της.
Το πρόβλημα της δύναμης: Η
δύναμης
φύση του ανθρώπου μένει πάντα
ίδια. Σε πιεστικές πολεμικές
καταστάσεις οι άνθρωποι
εξαγριώνονται, οι αξίες
παραβιάζονται (π.χ. εξόντωση
Πλαταιέων από τους Σπαρτιάτες,
Μηλίων από τους Αθηναίους, οι
Άγαλμα του Θουκυδίδη στη Βιέννη
φρικαλεότητες του εμφυλίου στην
Κέρκυρα).

12. Η λογική («ο λόγος») αποτελεί τη
μόνη αξία, στην οποία μπορεί να
στηριχτεί ο άνθρωπος.
Ο ορθολογιστής Θουκυδίδης
πίστευε πως οι θεοί δεν
επεμβαίνουν στα ιστορικά
γεγονότα (όπως πίστευε π.χ. ο
Ηρόδοτος) και πως η τύχη δεν
είναι υπερφυσική δύναμη, αλλά
συγκυρίες που δεν μπορεί να
προβλέψει ο άνθρωπος (π.χ. ο
λοιμός της Αθήνας και ο θάνατος
του Περικλή).

13. Ο παραλογισμός του πολέμου
φτάνει στο αποκορύφωμά του στη
γενική αναίτια σφαγή του άμαχου
πληθυσμού μιας πόλης της
Βοιωτίας από Θράκες
μισθοφόρους. Ανάμεσα στα
θύματα ήταν μαθητές του
σχολείου της πόλης.
Πέρα από τον παράλογο του πολέμου, προβάλλει ως βασικά κίνητρά του
την πλεονεξία (< πλέον = περισσότερο + ἔ χω), την επιθυμία δηλ. του
ατόμου ή των κρατών να αποκτήσουν περισσότερα απ’ όσα δικαιούνται
και την φιλοτιμία (< φιλῶ = αγαπώ + τιμή), την προσωπική δηλ. φιλοδοξία
ορισμένων ανθρώπων (π.χ. ο Αλκιβιάδης).
Το πρότυπο του ηγέτη: το ενσαρκώνει η προσωπικότητα του Περικλή:
ηγέτη
• Οξυδέρκεια («πρό-νοια»)
• Λαϊκή αποδοχή
• Ανωτερότητα ως προς το χρήμα
• Πολιτικό θάρρος να λέει την αλήθεια στο λαό, ακόμη κι αν γίνεται
δυσάρεστος.

14. ΠΟΙΑ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΥ ΠΟΛΙΤΗ;
Ο υπεύθυνος πολίτης
πρέπει να διακρίνεται από
τα ακόλουθα γνωρίσματα:
λογική, σύνεση, ενδιαφέρον
λογική σύνεση
για το κοινό συμφέρον,
μετριοπάθεια, ανώτερο ήθος
και ανθρωπιά.
Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί Αθηναίοι, αψηφώντας τον
κίνδυνο να προσβληθούν από τη θανατηφόρα αρρώστια,
πρόσφεραν ένα ποτήρι νερό στους ετοιμοθάνατους φίλους
και συγγενείς...

15. ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΣΤΟ ΚΑΘΟΛΙΚΟ
Ο βαθύς στοχασμός του ιστορικού πάνω στη συμπεριφορά
του ανθρώπου, φαίνεται στην τάση του για γενίκευση:
γενίκευση
ξεκινώντας από το συγκεκριμένο γεγονός, προχωρά στο
γενικό και πανανθρώπινο.

16. ΜΕΘΟΔΟΣ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ • Ανεύρεση της αλήθειας με αυτ-οψία,
επίσκεψη σε πεδία μαχών, συλλογή –
αξιολόγηση πληροφοριών, μελέτη
επίσημων κειμένων και αρχείων
πόλεων.
• Αποδοχή μόνο των διασταυρωμένων
πληροφοριών.
• Χρήση δημηγοριών, δηλαδή λόγων
πολιτικών και στρατηγών που
εκφωνήθηκαν κατά την προετοιμασία
ή κατά τη διάρκεια του πολέμου και
«φωτίζουν» τα γεγονότα, τα κίνητρα,
τους σχεδιασμούς κλπ.
• Χρονολογική ακρίβεια και έκθεση
γεγονότων κατά χρονολογική σειρά.
Χωρισμός έτους σε θέρος και
χειμώνα.

17. Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Διαίρεση σε οκτώ βιβλία
1ο βιβλίο: αίτια πολέμου, μέθοδος
συγγραφέα, «Αρχαιολογία»,
ανάπτυξη αθηναϊκής δύναμης.
2ο έως 5ο βιβλίο (κεφ.24): πρώτη
δεκαετία πολέμου (431-421π.Χ.)
5ο βιβλίο: γεγονότα ως το 415
π.Χ. και ο συνταρακτικός
διάλογος των Αθηναίων με
κατοίκους της Μήλου για το δίκαιο
του ισχυρότερου.
6ο-7ο βιβλίο: Σικελική εκστρατεία
Πάπυρος με την Ιστορία του
8ο βιβλίο: γεγονότα ως την
Θουκυδίδη κατάλυση δημοκρατίας (411 π.Χ.)

18. ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΥΦΟΣ
Η γλώσσα του Θουκυδίδη είναι η λεγόμενη «αρχαία αττική», με
αρκετές γλωσσικές ιδιομορφίες. Η χρήση αυτής της παλαιάς
μορφής της αττικής διαλέκτου οφείλεται στην μακρόχρονη απουσία
του ιστορικού από τη Αθήνα λόγω εξορίας. Ειδικότερα:
 π.χ. πρόθεση ἐ ς αντί για εἰ ς (ἐ ς τὴ ν Κόρινθον αντί για εἰ ς τὴ ν
Κόρινθον), ξὺ ν αντί για σύν (π.χ. ξυν-έγραψε αντί για συν-έγραψε),
το σύμπλεγμα σσ αντί του ττ (θάλασσα αντί για θάλαττα).
 Χρήση του ουδετέρου του επιθέτου, αντί για αφηρημένο
ουσιαστικό (π.χ. τὸ ἐ λεύθερον αντί για ἡ ἐ λευθερία).
 Πληθωρική χρήση σύνθετων ρημάτων με δύο ή τρεις
προθέσεις για να δηλωθούν με πυκνό τρόπο περισσότερες
επιρρηματικές σχέσεις (π.χ. ξυν-προ-πέμπω).
 Χρήση πολλών προσδιορισμών της αιτίας (αιτιολογικές
προτάσεις και μετοχές, επιρρηματική προσδιορισμοί), γεγονός
που φανερώνει την προσπάθειά του να φωτίσει πλήρως τα αίτια
των γεγονότων.

19. Ο Θουκυδίδης θαυμάστηκε σ’ όλες τις εποχές από τους
αναγνώστες και τους μελετητές για την αμεροληψία, την
αντικειμενικότητά του και το βάθος του προβληματισμού του
πάνω στα ανθρώπινα ζητήματα.