Мал эмнэлгийн сургуулийн оюутнуудад уншсан лекц

1. Цахлай, Хулгана яр, Зөгийн гафиноз
Лекц № 1. Багш: Нанцагийн Батсуурь. Мал эмнэлгийн ухааны доктор

2. Дэд сэдэв:
1. Өвчний тодорхойлолт, түүний онцлог
2. Үүсгэгч, түүний онцлог
3. Өвчний эпидемиологи, эмнэл зүйн өвөрмөц шинж тэмдэг
4. Өвчний эмгэг жамын хөгжил
5. Оношлогоо, ялган оношлохуй
6. Урьдчилан сэргийлэх болон эмчлэх арга
7. Өвчний халдвартай тэмцэх, устгах арга хэмжээ

3. Цахлай
 Цахлайгаар бүх төрлийн мал, үслэг ан амьтан, мэрэгчид болон хүн
өвчлөх бөгөөд өвчилсөн амьтдын арьсанд дугуйрч голомтолсон
хайрст толбо үүсч үсний уутанцар, арьсыг үрэвсүүлдэг хавьталт
халдварт өвчин юм.
 Цахлай дэлхийн бүх оронд тархан дэлгэрсэн өвчин бөгөөд цахлайн
улмаас их хэмжээний үс ноос, арьс шир, сүү мах ашиглах бололцоо
алдагдаж, эдийн засгийн үлэмж хохирол учирдаг байна.
1. Өвчний тодорхойлолт, түүний онцлог

4. 2. Үүсгэгч, түүний онцлог
 Цахлай үүсгэгч нь Dermatophytes fungi imperfect гэдэг төгс бус
мөөгөнцрийн бүлэгт багтах трихофити- Trichophyton төрлийн Tr.faviforme,
Tr.gurseum salurand, Tr.crateriforme, Tr.equinum Jedoеlst зүйлүүд болон
микроскопи-Microsforum төрлийн M.equinum Jryby, M.gurseum Bodiv,
M.felineub, M.canis гэх мэт янз бүрийн мөөгөнцөр юм.
 Мөөгөнцөр нь бүтцийн хувьд бүрхүүл, өвөрмөц ялгаа бүхий бөөмөөс
тогтох ба найрлагын хувьд органик хүчлийн давсуудыг агуулж байдаг.
 Мал амьтны арьс, үсэнд мицелээс үр үүсэж ургана. Мицели 10 микрон
өргөн, 70 микрон урт биетэй бөгөөд янз бүрийн хэлбэр дүрсээр нахиалж
ургадаг.
 Ихэнхи мөөгөнцрүүд агаартай нөхцөлд идэвхтэй ургана. Арьсанд микоз
үүсгэгч мөөгөнцрүүд ихэвчлэн арьсны эвэрлэг хэсэгт хадгалагддаг учраас
гадаад орчны хүчин зүйлд нилээд тэсвэртэй.

5. 2. Үүсгэгч, түүний онцлог үргэлжлэл
Мал амьтан, хүнд цахлай, хяргагч үлд үүсгэгч мөөгөнцрүүдийг биологийн
онцлог, өвчлөлтийн шинж тэмдэг, бусад хүчин зүйлд тулгуурлан 4 хэсэгт
хуваана.
1. Антропофиль- ихэвчлэн хүн өвчлүүлдэг
2. Зоофиль – зөвхөн мал, амьтан өвчлүүлдэг
3. Геофиль- газрын хөрсөнд амьдардаг болзолт эмгэг төрүүлэгч
4. Кератофиль-хүн, малын үсэнд өсөж үржигч гэж хуваах бөгөөд зоофиль нь
гадаад орчинд үлэмж тэсвэртэйгээс гадна олон төрлийн мал амьтан
өвчлүүлэх өвөрмөц онцлогтой.
Микроспори төрлийн мөөгөнцрөөр ихэвчлэн адуу, нохой, муур, тугал, сармагчин
болон бүх төрлийн үслэг болон махчин амьтад өвчилнө.
Трихофитигээр үхэр, адуу, хонь гахай, илжиг, луус, тэмээ, муур, нохой, туулай,
мэрэгчид, шувуу өвчилнө. Бага насны мал амьтад голчлон өвчилдгийг анхаарах
нь зүйтэй.Трихофити төрлөөр бас хүн өвчилнө.

6. 3. Эмгэг жамын хөгжил
 Цахлайг сүүлийн үед ”Дерматомикоз, дерматофитоз, фитодерматоз” гэж
үүсгэгчийн төрөл зүйлээр янз бүрээр нэрлэж байна. Гэвч цахлай өвчин
”трихофити, микроскопи” гэх 2 төрлийн мөөгөнцрөөр үүсдэг болохыг дээр
дурдсан.
 Цахлай өвчнийг үүсгэгч мөөгөнцрүүд нь арьсны өнгөн хэсэгт өсөж үржээд
эндээсээ эвэрлэг давхарт нэвчин орж ялгаруулсан хорт бодисууд нь эд
эсүүдийг уусгаж үс, үсний уутанцарт тархан дэлгэрнэ.
 Мөөгөнцрийн хор болох кератины бүрэн бус задралын улмаас БМБ-д
хэсэгчилсэн цочроолт үүсэхийн хамт хялгасан судсуудын ханын
нэвтрүүлэх чанар ихэссэнээр цахлайн мөөгөнцөрүүд тунгалагийн ба
цусны судсанд нэвтрэн орно. Арьсны эвэрлэг давхар хэвийн байдлаа
алдаж үсний өнгө зүс, уян хатан чанар алдагддаг байна.

7. 3. Эмгэг жамын хөгжил үргэлжлэл
 Энэхүү үрэвсэлтийн улмаас арьсны өнгөн хэсэгт цусархаг шүүст шингэн
хуримтлагдана. Чухам үүнээс мэдрэлийн төгсгөлүүд их хэмжээгээр цочирч
хүчтэй загатнаа үүсдэг байна. Энэ үеэс өвчлөлтийн голомт дахь
мөөгөнцөрүүд цусны урсгал, тунгалагийн булчирхайд очиж дахин шинэ
голомт үүсгэнэ.
 Мөөгөнцөр өвчтэй малын цусанд хэдэн цагаас 10 гаруй хоног амьдрах
бөгөөд уушиг, элэг, дэлүү гэх мэт дотор эрхтэнд 8-9 сар хүртэл амьдарч
хадгалагддаг байна.
 Мөөгөнцөрөөр үүсгэгдэж, өвчилсөн малын арьс, түүний эвэрлэг давхрын
мэдрэлийн системийн ажиллагааг цочроон, зовиурлан хямруулах эмгэгшил
үүсгэхийн зэрэгцээ БМБ-ын даавар, гормон, витамины хангамжийн
тэнцвэрийг алдагдуулж арьсны эд эсүүдийн хэвийн үйл ажиллагааг
хямруулдагт цахлай өвчний эмгэг жамын мөн чанар оршино.

8. 4. Өвчний эпидемиологи, эмнэл зүйн шинж тэмдэг
 Цахлайтсан мал, амьтны эмнэл зүйн шинж тэмдэг нь тэр амьтны төрөл, нас,
тарга хүч, үүсгэгчийн хоруу чанар, улирлын байдлаас шалтгаалан харилцан
адилгүй байна.
 Өвчний хэлбэрийг өнгөн, гүн буюу уутанцрын, эцэст нь зоосон дугуй гэж 3
хуваана. Уутанцар хэлбэртэй өвчлөлт тугал, бяруунд, өнгөц хэлбэр бүдүүн
үхэрт тохиолдоно. Өнгөц хэлбэр гүн хэлбэрт шилжихэд олон хоног сар
зарцуулагдана.
 Үхрийн цахлайг Tr.faviforme, Tr.gurseum үүсгэж тугал бярууны ам, хамар,
толгой, шанаа, эврийн уг, нүд, чих, сүүл, нуруугаар толбо хэлбэрээр илрэн гарч
өвчлүүлнэ.
 Өнгөц хэлбэрээр өвчлөхөд эхлээд арьсан дээр зангилаат товгор үүсч, барьж
үзэхэд тод тэмтрэгдэнэ. Удалгүй зөөлөрч голоосоо товойсон толбо болон
хувирна.

9. 4. Өвчний эпидемиологи, эмнэл зүйн шинж тэмдэг үргэлжлэл
 Толбо хогжруутаж үс өрвийх ба саарал өнгөтэй болж улмаар цагаан саарал
тав болно. Тав хуурч унахад үс зулгарч нүцгэрэх бөгөөд толбо нь 1-2 сарын
турш ихсэж хавтгайрсаар хүний алгын чинээ болно. Энэ үед толбот хэсгийн үс
унаж түүхийрч хогжруутах бөгөөд заримдаа үрчийж дахин тавлаж гэмтсэн
хэсгийн голоос аньж сорвижно.
 Уутанцар хэлбэрийн үед үсний уутанцарт үрэвсэлт явагдаж голд нь цус нэвчиж
тавлана. Тавласны дараа идээт буглаа үүснэ. Энэ хэсэгт дарахад идээтэй
цусархаг шингэн гоожиж, үс зулгарч унана.
 Зоосон дугуй хэлбэр үхрийн толгой орчимд голдуу зун тохиолдоно. Хонины
цахлай Tr.gurseum-ээр үүсгэгдэж бусад олон төрлийн үүсгэгч- мөөгөнцөр
адууны цахлайг үүсгэнэ.

10. 5. Оношлогоо, ялган оношлохуй
 Цахлайгаар илэрхий шинж тэмдэгтэй өвчилсөн малыг хялбархан
оношлоно.
 Гэвч трихофити, микроспори мөөгнөцөрүүдийг хооронд нь ялгах
шаардлагатай. Үүний тулд өвчтэй хэсгийн арьс, үс, хогжруунаас эмгэгт
материал авч микроскопын шинжилгээ хийж, үүсгэгчийн цэвэр өсгөвөр
гаргаж авна.
 Сүүлийн үед мөөгөнцөрүүдийг ялгах, бас тодорхой бус шинж тэмдэгтэй
малын онош тодруулах зорилгоор люминесцентийн микроскопын арга
хэрэглэх боллоо. Микроспороор өвчилсөн бол өвчилсөн хэсгийн үс хэт
ягаан туяанд ногоон туяат гэрэл өгөх бөгөөд трихофитигийнх гэрлийн
ямарч өөрчлөлтгүй хэвийн байна.
 Цахлайгаар өвчилсөн эхний үед хамуунаас ялгах нь нэн чухал.

11. 6. Эмчилгээ, урьдчилан сэргийлэлт
 Цахлайтсан мал амьтныг фунгицит бэлдмэлүүдээр эмчилнэ. Эмчилгээнд
Юглон, СК-9, фенотиазин,1 хлорт иод, трихотецин зэрэг фунгицидүүдийг
ашиглана.
 Эхлээд өвчтэй хэсгийн хогжруу, яр тавыг хуулж хаясны дараа 40-50 хэм хүртэл
халаасан модон түрхүүрээр түрхэж эмчилнэ. СК-9 нь хлоржуулсан скипидар
бөгөөд эмчилгээ хийсэн мал амьтанд ямар нэг хордлого өгдөггүй.
 Мал сүргийг арьсны мөөгөнцөрийн өвчнүүдээс сэргийлэх арга бол өвчин гарч
байсан хашаа хороонд маш сайн ариутгал хийх явдал юм. Малыг нэг бүрчлэн
эмнэл зүйн үзлэгт оруулж өвчтэйг эрүүлээс тусгаарлан сайн чанарын өвс
тэжээл, дулаан хэвтэр, байраар хангах явдал юм.
 Трихофитигээр үхэр цахлайтахаас сэргийлэх зорилгоор ЛТФ-130, СП-1,ТФ-130
вакциныг хэрэглэж болно. Мөн адуунд СП-1 вакцин, үслэг ан амьтныг
“Ментовак” вакцинаар тарьж сэргийлэхэд урт хугацаатай идэвхтэй дархлаа
тогтдог байна.

12. Хулгана яр
 Хулгана яр өвчнөөр битүү туурайтай амьтан: адуу, илжиг, луус, хулан,
тахь өвчлөх бөгөөд эдгээр амьтдын тунгалагийн судас , зангилаа, арьсны
доорхи эслэгүүдэд идээт үрэвсэлт, яр үүсгэн өвчлүүлдэг мөөгөнцөрийн
уижиг халдварт өвчин юм.
 Хулгана ярын үүсгэгчийг анх Италийн эрдэмтэн Ривольт 1873 онд
хөрөнгөн мөөгөнцөр болохыг нээжээ.
 Манай улсын Архангай, Булган, Сэлэнгэ,Төв, Дундговь, Хэнтий,
Сүхбаатар, Дорнод, Дархан-уул аймгуудын адуун сүрэгт тохиолддог
болохыг доктор профессор Г.Цэвэгмэд, доктор Баярсайхан нар тогтоосон
байна.
1. Өвчний тодорхойлолт, түүний онцлог

13. 2. Үүсгэгч, түүний онцлог
 Хулгана ярыг үүсгэгч мөөгөнцөр Histoplasma farciminosum (Cryptococcus
farciminosus) зууван дугуй хэлбэртэй, 3-4 микрон урт, 2.4-3.6 микрон өргөнтэй
мөөгөнцөр бөгөөд микроскопийн талбайд мөөгөнцөрүүд ганцаараа эсвэл
бөөгнөрч үзэгдэнэ.
 Үүсгэгч мөөгөнцөр арьсны яр шарх, идээ бээрэнд элбэг тохиолдоно. Үүсгэгч
Histoplasma–ийг цаашид криптококк гэж бичье.
 Криптококк Гимз-Романовскийн аргаар сайн будагдахаас гадна микроскопоор
ямар ч будаг хэрэглэхгүйгээр харж болно. Криптококк нахиалж үрийн бус
хуваагдлаар хуваагдаж үрждэг байна.
 Мөөгөнцрийн хамгийн сайн ургадаг сонгомол орчин нь глюкоз маннит,
глицеринт мах пептоны агар-агар болно. Эмгэгт материалаас тэжээлт
орчинд ургуулахад криптококк маш олон мөчир үүсгэж ургах бөгөөд нахианы
үзүүр янз бүрээр сунаж буурцагласан байна. Криптококк гадаад орчны хүчин
зүйлд нэлээд тэсвэртэй мөөгөнцөр юм.

14. 3. Эмгэг жамын хөгжил
 Хулгана ярын үүсгэгч криптококкус гэмтэж шархалсан арьсаар БМБ-д нэвтрэн орж
тунгалагийн хялгасан судас, торлог эд–дотрын хөхөлжилт тогтолцооны эсүүдэд
байрлаж тэндээ өсөж үржин улмаар арьсны мэдрэлийн төгсгөлүүдэд цочроох
үйлчилгээ үзүүлнэ.
 Үүний хариуд БМБ-д фагоцитоз явагдаж цагаан эсийн тоо олшрох ба идээт
голомтууд үүсэж богино хугацаанд яршиж соривжино.
 Өвчлөлтийн процесс 2 үе шатаар явагдана. 1-рт мөөгөнцөр нэвтрэн орсон тэр
газар тунгалагийн судсуудад үрэвсэл үүсч идээт жижиг голомтууд бий болж яр
болон хувирна. 2-р нь нэгдүгээрийн үргэлжлэл бөгөөд идээт голомтууд гадуураа
бүрээслэгдэн түргэн хугацаанд яр болон хувирна.
 Эсэргүүцэл сайтай адуу өвчилбөл идээт голомтуудад бат бөх биш бүрээс үүсч
эндээс криптококкууд тунгалагийн зангилаа болон арьсны доорхи эслэгт очиж
тэнд идээт голомтууд ихээр гарч эдгээр нь хоорондоо нийлж хавтгайрсан яр
үүсгэнэ.Үүний зэрэгцээ криптококкууд цусны урсгалд орж бүх биеэр тархана.
Ингэж өвчний түгмэл хэлбэр үүснэ. Энэ хэлбэрийн үед 2-догч халдвараар
хүндэрсний улмаас өвчилсөн мал үхдэг байна.

15. 4. Өвчний эпидемиологи, эмнэл зүйн шинж тэмдэг
 Өвчний нууц хугацаа 1-3 сар. Уналга, эдэлгээний болон бага насны адуу
ихэвчлэн өвдөх ба унага, даага өвчлөх явдал ховор. Өвчин ихэвчлэн намар,
өвөл тохиолдоно.
 Өвчин тунгалгийн судсуудын үрэвсэлтээр эхэлж удалгүй хулгана ярын
зангилаа идээт товруу болж хувирна.Товрууны хэмжээ янз бүр байх боловч
өвчлөлт зөвхөн арьсанд явагдаж байх үед вандуй, самрын үрний хэмжээтэй
товгорууд ажиглагдана.
 Өвчлөлт арьсан доорхи хэсгийг хамраад эхэлбэл товруу галууны өндөг
хэртэй болно. Товруутсан хэсгийг барьж үзэхэд халуун, эмзэглэлт ихтэй байх
ба хүчтэй дарвал хагарч, өмхий үнэртэй идээ гоожно.
 Адуунд зангилаат товруунууд ихэвчлэн урд хөл, дал мөр, гүрээний судас,
хүзүүний 2 тал, заримдаа хойт хөлний дотор талд тохиолддог байна. Идээт
товруунууд аяндаа хагартал 25-30 хоног болно.

16. 4. Өвчний эпидемиологи, эмнэл зүйн шинж тэмдэг үргэлжлэл
 Хулгана ярын эмнэл зүйн шинж тэмдгийг хорт ба хоргүй гэсэн 2 хэлбэрт
хуваана.
 Хоргүй хэлбэрийн үед зөвхөн арьсны өнгөн хэсэгт өвчлөлт явагдаж идээт
товруунууд аяндаа хагарч адуу эдгэрнэ.
 Хорт хэлбэрийн үед өвчлөлт арьсан доорхи эслэгийг хамарч нуруу, гуя, хүзүү,
хаа өвчүүгээр тархана. Өвчилсөн хэсгүүдийн тунгалгийн судсуудыг дагасан
олон тооны идээт товруунууд гарч 5х10 см түүнээс ч том хэмжээтэй
хавтгайрсан яр болон хувирна. Энэ ярыг дарж үзэхэд хүчтэй эмзэглэл өгөхөөс
гадна цустай шингэн нэвчинэ.
 Хавтгайрсан яраар хоёрдогч халдвар орж үжил үүсгэдэг аюултай. Өвчтэй
малын ерөнхий байдал доройтон, 40-41 хэм хүртэл халуурч өвс тэжээлээс
гарч турна.
 Хэрэв хөлийн үе өвчилсөн бол холбогч эдүүд хүчтэй сунан тэлж тулам болтол
хавдана. Үүнийг “Заан хөл” гэдэг. Энэ хэлбэрийн өвчлөлт 6-8 сар үргэлжлэнэ.

17. 5. Эмгэг бие бүтцийн өөрчлөлт
 Хулгана ярын эмгэгт өөрчлөлт арьс, арьсны доорхи эслэг, тунгалагийн судас,
түүний төвлөрсөн зангилаануудад явагддагаараа онцлог юм.
 Харин хорт хэлбэрээр өвчилсөн үед зүрхний эпикард, эндокардад цэг
маягийн цус харвалт ажиглагдах бөгөөд ам, хамрын салст бүрхүүлд шар
ногоон өнгөтэй хатуужсан зангилаа ярууд илэрнэ. Мөн эрүү, дал мөр, цээж,
хөлийн тунгалагийн булчирхайд идээт буглаа үүсч болно.
 Хорт хэлбэрийн үед идээт буглааны зэрэгцээ тунгалагийн булчирхайн бүрхүүл
хальсны дор үхжлийн голомтууд илэрнэ. Үүнээс гадна хорт буюу түгмэл
хэлбэрийн үед уушиг, элэг, бөөр, дэлүү, нарийн гэдсэнд хулгана ярын голомт
ажиглагдаж болох юм.
 Хоргүй хэлбэрээр өвчилсөн үед өвчтэй хэсгийн арьс 5-6 см зузаарч хөврүүлж
тавьсан олс, дээс шиг мушгирч гүрийсэн судал ажиглагдана. Дотор эрхтэнд
өөрчлөлт харагдахгүй.

18. 6. Оношлогоо, ялган оношлохуй
 Хулгана яр өвчнийг өвчилсөн малын нас, сар улирлын ялгаа, өвчний эмнэл
зүйн шинж тэмдэг зэргийг үндэслэн оношлоно.
 Микроскопын шинжилгээний дүн чухал ач холбогдолтой. Лабораторийн
шинжилгээнд идээт яр шарх, битүү бугласан идээ эсвэл тунгалагийн
булчирхайн идээт цустай шингэнээс дээж авч микроскопийн шинжилгээ
хийнэ. Ингэж шинжлэхэд үүсгэгч мөөгөнцөр чөлөөтэй харагдана.
 Сүүлийн үед хулгана яраар өвчилсөн малын эмнэл зүйн шинж тэмдэг
тодорхой илрэхээс өмнө оношлох зорилгоор гистоплазмин, бластомицин,
криптококкийн аллерген ашиглах болж байна. Эдгээр бэлдмэлүүдийг
адууны хүзүүний арьсанд тарьж урвалын дүнг 48, 24 цагийн дараа шалгана.
Эерэг бол халуун, эмзэглэл бүхий хавдар үүснэ.
 Хулгана ярыг ям болон яршруут хулгана яраас ялган оношлох
шаардлагатай. Ямлуураар ям өвчнийг илрүүлэх ба яршруут хулгана яр
өвчин одоогоор манайд тэмдэглэгдээгүй байна.

19. 7. Эмчилгээ урьдчилан сэргийлэлт
 Хулгана ярыг эмчлэх оновчтой арга одоогоор байхгүй боловч мэс засал, ардын
уламжлалт аргуудыг өргөн ашигладаг. Мэс заслын арга нь зөвхөн арьс түүний
давхрагуудад өвчлөлт явагдсан үед л үр дүнтэй. Арьсанд буй идээт яр, шар
буглааг хагалж ариутгалын уусмалуудаар угааж эмчилнэ. Эмчилгээг өдөрт нэг
удаа хийнэ. Мөн судсаар новарсенол, иодлог кали, аммарген зэрэг эмийн
эмчилгээг хийж болно.
 Судас хатгах ардын эмчилгээ сайн үр дүнтэй. Үүнд: далны шонтонгийн вен, хаа
богтосны өнгөц вен, бугалганы өнгөц вен буюу товчлуур зэрэг судсуудыг хатгана.
 Хатгах эмчилгээ явуулахдаа өвчлөлтийн байдлаас шалтгаалан аль судас хатгахаа
сонгоно. Жш нь: урд хөл өвдөх үед далны шонтонгийн болон бугалганы өнгөц
венийг 10 хоногийн зайтай 2 удаа хатгах гэх мэт. Зэрэгцүүлээд судсаар глюкоз,
новарсенолийн уусмал таривал эдгэрэлт түргэснэ.
 Хулгана яраар өвчилсөн адуу насан туршдаа дархлаатай болно.Гэвч
криптококкийн үхүүлсэн эсвэл амьд өсгөвөрөөр вакцин эсвэл хэт дархлагдсан
ийлдэс бэлтгэж тарихад дархлаа тогтоох идэвхт чанар үзүүлдэггүй байна.

20. Зөгийн Гафиноз
1. Өвчний тодорхойлолт, түүний онцлог
Өвлийн төгсгөл, хаврын эхээр зөгий чацга алдаж
олноороо үхэх байдлаар илэрдэг зөгийн халдварт өвчин.

21. 2. Үүсгэгч, түүний онцлог
 Үүсгэгч нь Hafina alvei (B. paratyp alvei)-жижигхэн, дугуй үзүүртэй,
олон хэлбэртэй (1-2 х 0.3-0.5 мкм), спор үүсгэдэггүй, хөдөлгөөнтэй,
анилины бүх будгаар сайн будагддаг, Грам-сөрөг савханцар.
 Сонгомол агааргүйтэн, ердийн тэжээлт орчинд сулавтар шүлтлэг
нөхцөлд сайн ургана.
 Hafina alvei бактерийн сальмонеллезын бактериас ялгагдах онцлог
нь тэрээр 200С-д хөдөлгөөнтэй, хий үүсгэдэг, цитрат амоныг
задалдаг, 370С-д энэ чадвараа алддаг явдал юм.
 Усанд буцалгахад микробыг 1-2 минутад ална. 58-600С халаахад 30
минутанд үхнэ.

22. 3. Өвчний эпидемиологи, эмнэл зүйн өвөрмөц шинж тэмдэг
 Өвчин ер нь өвлийн сүүлч, хаврын эхээр гардаг. Зун заримдаа хүйтэн борооны
дараа тохиолддог. Өвчин өвөл гарах нөхцөл нь чанаргүй шингэн бал, хүйтэн
чийглэг байрнаас болдог. Ихэвчлэн ажилчин зөгий өвчилнө.
 Зөгийг саахарын 5-10%-ийн уусмалаар тэжээхэд олноор нь үхүүлдэг ба харин
саахрын хуурай нунтгаар тэжээхэд хяналтын бүлэгтэй адилхан хэмжээнд амьд
үлдэж байсан байна.
 Хавар зөгийн бүлүүдийг өвөлжөөнөөс гаргасны дараа хавьтал болон усаар дамжин
өвчтэй бүлээс эрүүл бүлд халдвар тардаг.
 Чийгтэй байранд зөгийн үхэл 50-60% хүрнэ.
 Нууц үе 3-14 хоног. Ил харагдах онцлог шинж тэмдэг байхгүй. Өвчилсөн зөгий сул
дорой болж, гэдэс нь дүүрэн, нисэж чадахгүй мөлхдөг. Чацга алдаж, амьсгал нь
суларна, заримдаа хөлнүүд нь саажина.
 Хаврын нислэгийн үеэр зөгийнүүд өмхий үнэртэй, наалдамхай, эсвэл хагас шингэн
хар хүрэн өнгийн баас ихээр гаргана. Зөгийн үүрийг үзэхэд тэжээлийн нөөц
хангалттай байх боловч үүрний сархинаг хар хүрэн өнгийн ялгадсаар будагдсан
байна.

23. 4. Бие бүтцийн эмгэгт өөрчлөлт
 Өвчтэй зөгийг задалж үзэхэд гэдэс нь хийгээр дүүрч, бохир-цагаан
юмуу цагаан-саарал өнгөтэй болсон байна.

24. 5. Оношлогоо, ялган оношлохуй
 Оношлохдоо клиник шинж тэмдэг болон эпизоотологийн
судалгааны дүнг үндэслэх боловч үүсгэгчийн цэвэр өсгөврийг
заавал гарган авч бактериологийн болон ийлдэс судлалын
шинжилгээ хийх шаардлагатай.
 Цэвэр өсгөвөр гаргахын тулд өвчтэй зөгийний гэдэс болон эсийн
хоорондын хөндийн шингэнээс, үхсэн зөгийний булчингаас авч Эндо
агарт суулгац хийдэг.

25. 6. Урьдчилан сэргийлэх болон эмчлэх арга
 Зөгийн арчилгаа, маллагааг сайжруулснаар өвчний гаралтыг зогсоож
болдог.
 Зөгийн үхэл өндөр байгаа үед саахрын 50%-ийн сироп дээр
левомицетиныг 1 литр сироп тутамд 0.2 г-аар, эсвэл стрептомицины
200 мянган ЕД-ээр аль нэгийг нь нэмж зөгийг 7 хоногийн зайтайгаар 3
удаа тэжээнэ.

26. Ашигласан мэдээллийн эх сурвалж
1. Под редакцией проф. А.А. Конопаткина Эпизоотология и инфекционные
болезни сельскохозяйственных животных Москва “Колос” 1984;
2. Под редакцией проф. И.А.Бакулова. Руководство по общей эпизоотологии
Москва “Колос” 1979;
3. Б.Яримпил, М.Занаа, Г.Цэвэгмэд Мал, амьтны халдварт өвчин судлал.
Улаанбаатар 1988;
4. Г.Цэвэгмэд Мал, амьтны халдварт тахал өвчин Улаанбаатар. 2000;
5. А.Хөхөө. Мал, амьтны халдварт өвчин Улаанбаатар 2015;
6. Мал эмнэлгийн холбогдолтой журам, заавруудын эмхэтгэл. Улаанбаатар 2012;
7. Ц.Лундаа, А.Ёндондорж Цусан халдвар Улаанбаатар. 2002;
8. Pedro N. Acha Boris Szyfres Zoonoses and Communicable Diseases Common
to Man and Animals Second Edition Washington, D.C. 20037, U.S.A. 1994.