бичих

1. ЧН: Малын өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх
ЧЭ: Малыг шимэгч хорхойноос
хамгаалж эмчлэх
ГШҮ: Малын гадаад шимэгч
хорхойтой тэмцэх
/ Батгана /

2. Өвчин үүсгэгч ба дамжуулагч
шавьжууд Батгана
 Батганууд нь богино хошуут , хос далавчит шавьжны
багт хамаарагдана.
 Батганыг дотор нь хоолох аргаар цус сордоггүй ,
сордог гэж ялгана.
 Амьдралын байршилаар нь малын хашааны гадаа
амьдрагч Экзофил, хүний сууц , малын байрыг
орогнох газраа болгодог Эндофил гэж хуваана.
 Батгана нь бүрэн хувирлын жамаар өндөг,
амгалдай, хүүхэлдэй , бие гүйцэх шатыг дамжин
хөгждөг.

3. Үүсгэгч
 Хүн малын бие махбодод эмгэг төрүүлэх байдлаар
нь батгануудыг Muscidae , sarcophagidae ,
Callipihoridae гэж гурван язгуурт нэгтгэнэ.
 Muscidae язгуур нь жижгэвтэр ба дунд зэргийн
хэмжээтэй булингартсан саарал өнгийн биетэй олон
арван зүйл батгана хамаарагддаг.
 Эдгээрийн нэг төлөөлөгч нь салааны буюу гэрийн
Musva dotestica батгана юм. Энэ нь 6-7мм урт үнсэн
саарал өнгөтэй, эмэгчин нь хог, жорлон,бууцанд 150-
600 өндөг цацна.

4. Үргэлжлэл
 Гэрийн батганын нэг үеийн удам нь 10-25 өдөрт
гүйцэж явагдана. Бие гүйцсэн батгана нэг сарын
хугацаанд амьдарна. Энэ батгана габронем ба
дршейны завсрын эзэн нь болно.
 Үхрийн байрны Musca autumnalis батганын бие
гэрийн батганаас жижиг саарал өнгөтэй, үхрийн байр
, малын зуслан ба бэлчээрт амьдарч үхрийн хамар ,
нүхнээс гоожсон салсаар хооллоно. Эмэгчин батгана
нь үхрийн баасанд өндгөө цацна. Энэ батгана нь
үхрийн телизийн завсрын эзэн болдог.

5. Үргэлжлэл
 Callphoridae язгуур нь махны ногоон батгана шигүү үсээр
хучигдмал том,ногоон өнгийн биетэй болно. Бие гүйцсэн
батганууд баас,ялзарсан жимс ба цэцгийн шүүсээр
хооллоно. Авгалдай нь мал,амьтны хүүр, махны хаягдал
ба гулууз маханд хөгждөг. Эмэгчин нь мах, малын хүүр,
мөн түүнчлэн загас ба сүүн бүтээгдэхүүний хаягдлуудад
өндгөө бөөнөөр цацна.
 Өндөгнөөс аьгалдай гарч хоёр удаа гуужиж хүүхэлдэйлэх
ба гурван долоо хоногийн дотор бие гүйцсэн батгана
болно.
 Carcophagidae язгуурын мах,хүүрний саарал батгана нь
саарал өнгийн биетэй , хэвлий нь дугариг хар толботой ,
амьд авгалдай цацаж үржинэ.

6. Батганын хор хөнөөл
 Бие гүйцсэн батганууд халдварт ба паразит өвчний үүсгэгчдийг
тараагч болдог.
 Батганууд нь малын сүү шимийн гарц,тарга хүчийг бууруулж
өсөлт торнилтонд нөлөөлдөг.
 Батганатай тэмцэх ба сэргийлэх. Батганыг устгахын тулд
эмнэлгийн ариун цэврийн дэг журмыг нарийн чанд сахиж малын
хүүр,сэг, идэш тэжээл , жимс ногооны хаягдлыг булж устгах,малын
баас ,бууцыг тогтмол цэвэрлэж овоолж хатаавал зохино.
 Малын байр,бүтээгдэхүүхий агуулах саванд батгана
оруулахгүйн тулд хаалга үүдийг сайн таглаж хаахын зэрэгцээ
цонхонд нь төмөр тор татах.

7. Үргэлжлэл
 Батганын авгалдай, хүүхэлдэйг устгахын тулд
малын байр ,баасыг 5-7 өдөр тутамд креолин,
идэвхжүүлсэн креолин, нафтолизол, силонафт
буюу полихлорпинений 5%-ийн уусмал,
хлорофос, трихлорметафос буюу карбофосын
0,5-ийн цийдмэгийг нэг м2 талбайд 3 л
зарцуулагдахаар бодож шүршинэ.

8. Малын Вольфартиоз –Өтөх.
 Зуны улиралд төрөл бүрийн мал, амьтдын
биеийн гадаргууд үүссэн үрэвсэл,шарх,
шалбархайд цацагдсан Wohlfahrtia magnifica
trina батганын авгалдай үржиж өвчлүүлэхийг
малын вольфартиоз ба өтөх гэнэ.
 Монгол орны нөхцөлд өтөөгч ялаа нь 5-р сарын
сүүлчээс 9-р сарын эх хүртэл элбэг тохиолддог.
 Өвчний үүсгэгчийн хэлбэрзүй. Бие гүйцсэн ялаа
нь 9-15 мм урт цайвар саарал өнгийн биетэй том
цагаавтар толгойтой нуруундаа гурван хар тууш
судалтай байна.

9. Үүсгэгчийн үржил хөгжил.
Ялааны үржил нь бэлгийн замаар , хөгжил нь
авгалдайн гурван үелбэр ,хүүхэлдэй , бие гүйцэх
шатыг дамжина. Эмэгчин нь амьдралынхаа
туршид 120-200 авгалдай гаргана.
Шарханд цацагдсан 1,5 мм урт биетэй нэгдүгээр
үелбэрийн авгалдай 4-5 өдөр болсны дараа 18
мм хүртэл урт биетэй гуравдугаар үелбэрийн
авгалдай болж томорч малын шархнаас газарт
унаж хүүхэлдэйлнэ. Хүүхэлдэйгээс 10-12 өдрийн
дараа бие гүйцсэн батгана болно.

10. Эмчилгээ ба сэргийлэлт.
 Малын шарх , шалбархайд орсон өтийг түүж
авсны дараа шархыг марганец ба риванолын
1:1000-ын уусмалаар угаана.
 Шарханд нь стрептоцид , ксероформ,
нафталиныг адил хэмжээгээр хольж цацна.
 Өтөхөөс малыг хамгаалахын тулд зун , намрын
улиралд малын биед гарсан ил шархыг 1-2%-
ын креолины уусмалаар угаах ба шавьж үргээх
чанартай бодис цацаж сэргийлнэ.