1. Багаар ажиллах дүрэм Багаар ажиллах дүрэм Баг бүр багийн ахлагчаа сонгоно. Багшийнхаа асуултанд хариулсан сурагч бүр баруун талд байгаа дугтуйнаас үг авч ширээнийхээ голд тавиарай. Гүйцэтгэж буй даалгавар бүртээ цагаа барьж ажиллаарай. Санаагаа ойлгомжтой,чанга дуугаар товч тодорхой илэрхийлээрэй. Бусдын яриаг анхааралтай, хүлээцтэй сонсоорой. Мэддэг зүйлээ бусадтайгаа хуваалцаарай.

2. Яруу найраг ба яруу оршихуй 97-р сургууль МХ.УЗ-ын багш Д. Дэлгэржаргал

3. Зорилго Яруу найргийн ухаарал бэлэглэх увидас монгол хэлний яруу тансаг үгээр хэрхэн илэрч байгааг Монгол шүлгийн авиа, үе, үг, холбоц, шүлгийн хэлбэр зохиомжоор хэрхэн илэрч байгааг таних. Улмаар уг найрагчийн болон бусад яруу найрагчдын бүтээлд татагдах, ерөөс яруу найрагт дурлах, хэлнйи мэдрэмжээ хөгжүүлэх.

4. Зорилт Б.Явуухулангийн Хар ус нуурын шагшуурга шүлэгт задлал хийх. Намар сэдвээр эх зохиох, санал солилцон ярилцах, цээжлэх, сэтгэгдлээ бичих, урнаар унших. Үгийн утгатай танилцах.

5. Яруу найргийн мөр шад бүрээс монгол хүнд үнэ цэнэтэй хэчнээн олон сайхан үнэт зүйл байдгийг мэдэрч бахархах. Найрагчийн сэтгэл хөдлөлийн өнгө аяс, үзэл бодлынх нь чиг зорилгыг гүн гүнзгий бүрэн гүйцэт ухаарч, уран бүтээлээс нь шинийг нээж мэдрэх. Ингэснээр сэтгэлээ ариусган, оюуны таашаал эдэлж, сайн сайхан өөдрөг гэгээн үзлээр дотоод эрчмээ сэлбэх

7. Хар-Ус нуурын шагшуурга Намрын салхинд исгэрнэ Харахад нэг л уйтгартай Намс намс бөхөлзөнө Нүдэнд торох бараагүй Нуурын ус цэнхэртэнэ Нүцгэн уулс чимээгүй Өнгөн дээр нь сүүдэртэнэ Хээлэн үлээх салхи Нимгэн мандлыг нь бидэрлэнэ Зөөлөн исгэрэх шагшуурга Хөнгөн уйтгар төрүүлнэ Намрын сэрүү унахлаар Нуурууд ийм байдаг юм уу? Хотон шувуудаа явчихлаар Хатан Хар-Ус уйдаа юу? 1959 он Хар–Ус нуурын шагшуурга

8. НЭГ: Урнаар уншихуй: Урнаар уншихийн тулд шүлгийн гол санаа,оновчтой дүрслэл чухам аль үгэн дээр илүүтэй зохирч буйг эхлээд анзаарч олоод тэгээд хаана дуугаа өндөрсгөх,намсгах,тэр ч байтугай хаана бараг шивнэх,зогсоцхийх,хурдаа нэмэх ,удаашруулах,аль үгэн дээр илүү тод өргөлттэй хэлэх,хаана амьсгаа авах,аль хэсэгт нэг амьсгаагаар унших вэ?, нүдний харц,нүүрний хувирлыг хэрхэн илэрхийлэх зэргийг нарийн бодож,шүлгийнхээ утгад унших аргаа тохируулан сонгож бэлднэ. Юуны түрүүнд өөрийн сэтгэл догдлон хөдлөх ёстой шүү. Ингэж мэдэрч гэмээнэ бусдын сэтгэл зүйд нөлөөлнө гэдгийг санах хэрэгтэй. Урнаар уншихийн ач холбогдол нь үгийн урлагийн яруу тансгийг илүү их мэдрүүлдэг.

9. Х оёр: Яруу найргийг ойлгож бясалгахуй: Бясалгана гэдэг маань зүгээр нэг ойлгож эргэцүүлэхийн нэр биш,тухайн зүйлийг зүрх сэтгэлээсээ мэдэрч,тэрхүү шүлгийн утга санаанд гүн автаж,дотроо маш их эргэцүүлэн,зүрхнийхээ угт ямар нэгэн уянгын мэдрэмжийг илүүтэйгээр хүртэхийг хэлж байгаа юм.Бясалгах орчин нь цэвэр,намуунорчинд сонгодог хөгжим дуурсаж байвал зүгээр.Өөрийнхөө сэтгэл зүйг бэлдэхдээ: Анхаарлаа сайн төвлөрүүл Шүлгийн үг үсгийн алдаагүй зөв унш. Эхлээд хараагаар уншина.Аливаа зүйлийг нэг удаа уншина гэдэг бол тухайн зүйлийг унших бэлтгэлээ хангаж байна гэсэн үг. Тэгэхээр түүнээс дээш хэд хэдэн удаа уншаарай. Уншихдаа хаанахын хэн гэдэг яруу найрагч амьдралынхаа ямар үед,хэрхэн юуны учир ийнхүү бичихэд хүрсэн юм бол?,сэтгэлийнх нь учиг чухам юунд хөндөгдөн ингэж бичив?-Хэлэх гэсэн гол санаа нь юу юм бол гэх зэргээр ухаарч чадвал бясалгахад дөхөм болно.Шүлгийн тухай үнэхээр бясалгаж чадсан бол сэтгэлд чинь нэг их хөндүүр бий болох,эсвэл сэтгэл хөнгөрөн их урам зоригтой болж найз нөхдийгөө хүндэтгэх сэтгэл төрөх зэргээр сэтгэл ариусан зөөлөрдөг учиртай.Энэ л бясалгахуйн гол үр дүн юм шүү. “Хар-Ус нуурын шагшуурга” шүлэгт нуур усныхаа улирал цагийн өнгө хувирлыг урлан сийлж дүрсэлжээ.1-р бадгийг уншихад хүний сэтгэлд хөг ая хөглөгдөж хөнгөн уйтгар төрөх шиг болдог нь уран сайхны чадварлаг нээлт болж чадсаныг илтгэж байна.

10. Гурав: Зохиолчийн шинэ санаа,дүрслэх хэв маяг хэрхэн илэрсэн эсэх Зохиогч намрын улирал,байгалийн үзэмжийг урнаар шүлэглэхдээ дүрслэлийн олон аргыг ашигласан байна. Тухайлбал: Юм бүхэн өөрийн дуу авиатай байдгийг найрагч маань маш эмзэг нандинаар тусгаж “С”,”Ш” зэрэг шуугиант гийгүүлэгч орсон үг цөөнгүйг сонгосноор намрын байгаль,нуурын үзэсгэлэнтэй хоршсон дуу авиаг маш гайхалтай шүлэглэсэн байна. Эндээс монгол хэлний авианы найруулгын онцлогийг анзаарч аваарай. Мөн яруу асуултын аргыг ашиглажээ. Яруу асуултын арга гэдэг нь уншигчдаас хариу авахын тулд биш,харин тэдний анхаарлыг уг дүрсэлж байгаа зүйлд хандуулахын тулд зохиол дотор асуусан байдалтай найруулсныг хэлнэ. Жишээ нь:

11. Намрын сэрүү унахлаар Нууранд ийм байдаг юм уу? Хотон шувуудаа явчихлаар Хатан Хар-Ус уйдаа юу? Бусад зохиолчид энэхүү аргыг авч ашигласан нь бий.Жиш: Ч.Чимид “Өрнө Дорно хоёр” шүлэгт Өрнө биш Дорно л гэнэ Дорно биш Өрнө л гэнэ Хатан дэлхийг Хаа гуяар нь салгаж байгаа юм шиг Хаагуур нь салгаад Хотол түмнийг ялгаад байгаа юм бол оо? Хонь хурга ялгаж байгаа юм шиг Юугаар нь зааглаад Заазлаад байгаа юм бол оо? Урал Кавказаар Ус далайгаар Салгаад байгаа юм болов уу? Ялгаж салгаж яах гэсэн юм бол оо?

12. Д.Нацагдоржийн “Од” шүлэгт: ...Алтан сайхан бие дээр чинь ямар хүн,эрдэнэ оршном? Уул,ус цэцэг мод чинь юугаар бүтсэн бэ? Манай ертөнц шиг нийгэм журмын байдал холин байна уу? Нийгэм журмын байдал чам дээр тогтсон уу? үгүй юү? Од чиний тэндээс энэ ертөнц ямар өнгөтэй үзэгднэм? Орчлон ертөнц гэдгийг чи мэднэ үү? Үгүй юү? Ч.Лодойдамбын “Тунгалаг Тамир” романд Хорвоо чи хүний зовлонд цадах болоогүй юу? Нүцгэн уулс-адилтгал одгүй уулХатан Хар-Ус уйдаа юу?-амьдчилал Хээлэн үлээх салхи Монгол шүлгийн –толгой сүүл холбох ёс Ха На Ха На гэж салаалж-мөрийн үгийн тоог тэнцүүлэх мөр бүрт 3 үг -сүүл холболтоор яруу уянгалаг болгох зэрэг цөм байна.

13. Дөрөв: Шүлгийн хамгийн их сэтгэлд нийцсэн таалагдсан үг,мөрийг сонгоод тайлбарлах эсвэл өөрт төрсөн сэтгэгдлээ бичих Тав: Яруу найргаас шимтэн цээжлэхүй Сайхан шүлгийг уншсан хэн бүхний сэтгэлд дахин дахин унших хүсэл төрөх,эсвэл тухайн шүлгийг цээжлэх бодол төрдөг.Шүлэг цээжилснээр хүний сэргээн санах,тогтоох чадвар нэмэгдэх төдийгүй яриа бичгийн найруулга тань уран яруу үг хэллэгээр баяжин,гоо зүйн мэдлэг,мэдрэмж нь нэмэгдэх зэрэг олон ач холбогдолтой. Ойлгож ухаарсан шүлгийг цээжлэх нь зүгээр нэг ном харж хүчээр цээжилэхээс илүү хялбар байх ба өөрт таалагдсан гүнзгий мэдрэмж төрүүлсэн хэсгийг сонгон цээжилж болно. Зохиолч намрын улирал,байгалийн үзэмжийг үгийн оновчтой сонголтоор илэрхийлж чадсан төдийгүй шүлэг өөрөө ийм гоё хэм хэмнэл,аяс аялгуутай учраас хөгжмийн зохиолч ая хийж ардын жүжигжин Зангад намуухан сайхан дуулж,улам яруу тунгалаг болгосон байна.

14. Дасгал: Яруу найраг зохиож сурах Шүлэг бичиж сурах хамгийн дөхөм арга Сэдэв нь: “Намар” Намрын улирлыг төлөөлж чадах гурван тэмдэг нэр бич. Намар ямар үйл явдал болдгийг санаж байгаад гурван үйл үг бич. Намрын улирал ирэхэд чамд ямар мэдрэмж,сэтгэгдэл төрдгөө бодоод зохих гурван хийсвэр нэр үг бич. Олж бичсэн үгнүүдээсээ ашиглаад 4 мөрт бич.

15. Б.Ринчен Монгол хэл Чихинү чимэг болсон аялгуу сайхан монгол хэл Чин зоригт өвөг дээдсийн минь өв их эрдэнэ Сонсох бүр яруу баялгийг гайхан баясаж Сод их билэгт түмэн юүгээн бишрэн магтмуу би!... ...Мөрөн гол цутгалант,ширгэшгүй их далай мэт Мөнхөд үр ач нарын залгамжаар бадранхан дэлгэрч Хөндий цээжинд орогч бүгдийг нэвтрүүлэх чадалт Хөгжим мэт яруу баясгалант монгол хэл минь!

16. Дүгнэлт Яруу найргийн хүнд нөлөөллөх хүч чадал агуу юм. Яруу найрагчийн нөр их хөдөлмөр Яруу найрагчийн оргилсон их онгод Яруу найрагчийн унаган сод авьяас нь гэгээн шаналан юм.Энэ шаналан эцэг эх,үр хүүхэд,анд нөхөд,эх нутгаа дээдлэх үзлээр эхлэн тэтгэгдэж улмаар дэлхий ертөнц,нийт хүн төрөлхтний төлөө дуншсан гэгээн шаналан ийнхүү уянга болон илэрдэг.Яруу найрагчийн авьяас гэдэг ард түмэндээ зориулагдах учиртай.