Z3.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Solska
Organizowanie procesu technologicznego w krojowni
743[01].Z3.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Elżbieta Leszczyńska
mgr inż. Ewelina Śmiszkiewicz
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Anna Solska
Konsultacja:
mgr Ewa Figura
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 743[01].Z3.01
Organizowanie procesu technologicznego w krojowni, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu krawiec.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Normowanie zużycia materiałów odzieżowych w produkcji przemysłowej 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 23
4.1.3. Ćwiczenia 23
4.1.4. Sprawdzian postępów 26
4.2. Maszyny i urządzenia do warstwowania i rozkroju materiałów odzieżowych 27
4.2.1. Materiał nauczania 27
4.3. Proces wytwarzania wykrojów 41
4.3.1 Materiał nauczania 41
5. Sprawdzian osiągnięć 64
6. Literatura 69

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przygotowaniu materiałów
odzieżowych do produkcji przemysłowej, organizacji procesu technologicznego w krojowni,
wykonywaniu rysunku układu szablonów na materiale, warstwowaniu i rozkroju materiałów
oraz znakowaniu i numerowaniu wykrojów.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opracowania treści jednostki
modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
− literaturę uzupełniającą.
Schemat układu jednostek modułowych
743[01].Z3
Technologia kroju i szycia
743[01].Z3.01
Organizowanie procesu
technologicznego w krojowni
743[01].Z3.02
Wykonywanie obróbki termicznej
odzieży
743[01].Z3.03
Wykonywanie połączeń elementów
odzieży

4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska,
− charakteryzować wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach
elektrycznych,
− rozpoznawać surowce włókiennicze,
− określać właściwości materiałów odzieżowych,
− odczytywać rysunki techniczne wyrobów odzieżowych,
− objaśniać uproszczone schematy maszyn,
− odczytywać rysunki modelowe wyrobów odzieżowych,
− charakteryzować podstawowe funkcje odzieży,
− rozróżniać grupy asortymentowe odzieży,
− dobierać materiały i dodatki krawieckie do podstawowych wyrobów odzieżowych,
− posługiwać się pomiarami antropometrycznymi,
− wykonywać formy i szablony elementów odzieży,
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− współpracować w grupie.

5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz wymaganiami ergonomii,
− posłużyć się terminologią dotyczącą produkcji odzieży,
− określić etapy wytwarzania odzieży w przemysłowych zakładach odzieżowych,
− posłużyć się dokumentacją technologiczną wyrobu odzieżowego,
− dokonać klasyfikacji maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle odzieżowym,
− scharakteryzować maszyny i urządzenia do warstwowania i rozkroju materiałów
oraz wykrawania elementów wyrobów odzieżowych,
− obsłużyć maszyny i urządzenia do warstwowania materiałów,
− obsłużyć maszyny i urządzenia do rozkroju materiałów i wykrawania elementów
odzieżowych,
− zastosować zasady kontroli jakości materiałów przed rozkrojem,
− posłużyć się terminologią dotyczącą norm zużycia materiałów w przemysłowej produkcji
odzieży,
− określić czynniki wpływające na zużycie materiałów w przemysłowej produkcji odzieży,
− zastosować sposoby normowania zużycia materiałów w krojowni,
− zastosować rodzaje układów szablonów,
− ułożyć szablony na wyrób odzieżowy,
− wykonać rysunek układu szablonów na materiale,
− określić kolejność prac w krojowni,
− określić rodzaje warstwowania materiałów,
− zastosować zasady prawidłowego warstwowania materiałów,
− scharakteryzować techniki wykrawania elementów wyrobów odzieżowych,
− wykroić elementy odzieży z materiałów podstawowych, wkładów ocieplających,
podszewek,
− dokonać kontroli jakości wykrojów,
− zastosować zasady numerowania wykrojów,
− skompletować elementy odzieży i dodatki,
− scharakteryzować zasady wykrawania skór zgodnie z modelem odzieży,
− scharakteryzować zastosowanie programu komputerowego wspomagającego pracę
w krojowni,
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Normowanie zużycia materiałów odzieżowych w produkcji
przemysłowej
4.1.1. Materiał nauczania
Przemysł odzieżowy jest działem gospodarki, który obejmuje zarówno produkcję
przemysłową, jak i wytwórczość rzemieślniczą. Proces przemysłowej produkcji odzieży
znacznie różni się od procesu wytwarzania produkcji rzemieślniczej.
Przemysłowa produkcja odzieży nazywana również konfekcją, polega na wytwarzaniu
wyrobów odzieżowych na podstawie antropometrycznych wymiarów ciała dla anonimowych
odbiorców bez uwzględnienia indywidualnych cech figury i szycia dużych ilości jednakowych
egzemplarzy.
Produkcja rzemieślnicza nazywana miarową szyje się odzież dla konkretnego klienta,
na miarę, uwzględniając jego zalecenia.
Proces produkcyjny w przedsiębiorstwie odzieżowym składa się z procesu
technologicznego wyrobu odzieżowego i procesów pomocniczych
Schemat podziału procesu produkcyjnego
Proces produkcyjny
Rozkrój materiałów
(krojenie)
Proces technologiczny
Obróbka klejowa
(klejenie)
Obróbka mechaniczna
(szycie)
Obróbka parowo-cieplna
(prasowanie)
Wykończanie
Procesy pomocnicze
Proces obsługowy
Planowanie ewidencji
Magazynowanie artykułów
technicznych
Remont maszyn i urządzeń
Transport wewnętrzny
i zewnętrzny
Ochrona zakładu
Proces przygotowawczy
Przygotowanie dokumentacji
Procesu produkcyjnego
Magazynowanie materiałów
odzieżowych
Przygotowanie materiałów
do rozkroju
Kontrola jakości materiałów
odzieżowych i gotowej odzieży
Magazynowanie gotowej odzieży

7
W czasie procesu technologicznego wyrobu odzieżowego następuje przetwarzanie
materiałów podstawowych i dodatków krawieckich w wyrób gotowy. Proces ten trwa
począwszy od momentu wydania materiału odzieżowego z magazynu do momentu przyjęcia
przez magazyn wyrobu gotowego.
Proces technologiczny wyrobu odzieżowego jest procesem złożonym i dzieli się na fazy
(etapy) technologiczne takie jak: rozkrój materiałów, klejenie elementów, szycie, prasowanie
i wykończanie odzieży. Faza technologiczna składa się z wielu operacji technologicznych.
Operacja technologiczna obejmuje wszystkie czynności (główne – zabieg technologiczny
i czynności pomocnicze) wykonywane bez przerwy na jednym stanowisku pracy przez jednego
pracownika lub grupę pracowników w celu dokonania określonych zmian formy, wyglądu
zewnętrznego oraz właściwości fizycznych i chemicznych przedmiotów pracy, np. przecięcie
układu materiału na części, zeszycie szwów bocznych w bluzce damskiej, rozprasowanie
szwów barkowych w bluzce damskiej itp.
Proces pomocniczy przy produkcji odzieży nie wpływa bezpośrednio na obrabiane
elementy i wyrób gotowy, lecz zabezpiecza prawidłową realizację procesu technologicznego.
Do procesu pomocniczego zalicza się: przygotowanie dokumentacji procesu produkcyjnego
odzieży (dokumentacji techniczno-technologicznej, dokumentacji organizacyjno
– produkcyjnej), przygotowanie materiałów (surowców), kontrolę jakości (systemy
zarządzania jakością), transport wewnętrzny i zewnętrzny, magazynowanie itp.
Dokumentacja technologiczna wyrobu odzieżowego
Przygotowanie dokumentacji procesu produkcyjnego i prac związanych
z przygotowaniem materiałów odzieżowych do rozkroju musi wyprzedzać w czasie etap
rozpoczęcia produkcji odzieży. W dziale przygotowania produkcji pracownicy opracowują
dokumentację techniczną zwaną również techniczno-technologiczną dla określonego wyrobu
odzieżowego, tworzą układy szablonów i ustalają normy zużycia materiałów odzieżowych
oraz projektują dokumentację organizacji produkcji.
Dokumentacja techniczno-technologiczna wyrobu odzieżowego jest zbiorem dokumentów
opisowych i rysunkowych określających metody i środki wytwarzania wyrobu. Dokumentacja
ta określa konstrukcję i technologię, według której ma być wykonany konkretny wyrób oraz
inne dane jak:
− normy, którymi należy się posługiwać przy ocenie jakości produkcji,
− parametry, jakie powinien mieć wyrób odzieżowy, aby mógł być uznany za w pełni
użytkowy,
− ilość użytych materiałów odzieżowych i dodatków,
− określone wielkości danego modelu odzieżowego,
− metody wytwarzania,
− rodzaj maszyn i urządzeń potrzebnych do przeprowadzenia obróbki elementów i montażu
wyrobu odzieżowego.
Obecnie nie ma w zakładach odzieżowych jednolitej dokumentacji techniczno-
-technologicznej, gdyż każdy zakład odzieżowy, w zależności od jego wielkości, wykonywanej
produkcji (asortymentu) i wielkości serii produkcyjnej stosuje kompletną lub skróconą
dokumentację. W poradniku zamieszczono przykład wybranych elementów dokumentacji
techniczno-technologicznej.
Pełną dokumentację stanowi zbiór niżej wymienionych dokumentów:
− rysunek modelu odzieży,
− rysunki techniczne wyrobu odzieżowego,

8
− opisowa część dokumentacji: opis modelu odzieżowego, wymagania techniczne,
zestawienia konstrukcyjnych części składowych, opis obróbki technologicznej,
− tabela wymiarów wyrobu odzieżowego,
− szablony – komplet szablonów przemysłowych dla określonej liczby wielkości odzieży
danego modelu odzieżowego oraz komplet szablonów pomocniczych,
− układy szablonów.
Rysunek modelu odzieży
Przedstawia ogólną linię modelu i wszystkie jego szczegóły zdobnicze i konstrukcyjne
np. szerokość stębnówek, fason kołnierza, linie modelowe i konstrukcyjne itp. Pokazuje model
odzieży z przodu i z tyłu (rys. 1.) Rysunek powinien być bardzo czytelny, a linie modelowe
i konstrukcyjne wyraźne.
Rys. 1. Rysunek modelowy bluzki damskiej
Rysunek techniczny przedstawia elementy odzieży ułożone na płaszczyźnie (rys. 2.)
Wykonuje się go w skali 1:5 lub 1:6 według wzorca odzieży. Linie wymiarowe odzieży
oznacza się na rysunku za pomocą cyfr i liter odpowiadającym rzeczywistym wymiarom
dla poszczególnych wielkości podanych w tabeli wymiarów wyrobu odzieżowego.
a)

9
b)
Rys. 2. Rysunek techniczny bluzki damskiej a) przód, b) tył
Opisowa część dokumentacji
− opis ogólny (dane ogólne) określa istotne, charakterystyczne cechy modelu odzieży, takie
jak: asortyment, fason, przeznaczenie użytkowe itp. oraz zawiera informacje, których
nie można pokazać na rysunku modelowym np. rodzaj podszewki, wkładu ocieplającego.
Zdania powinny być krótkie, zawierające jednoznaczne określenia dla pracowników.
Opis modelu bluzki damskiej (przykład)
Bluzka damska lekko dopasowana zaszewkami pionowymi w przodzie i tyle. Zapinana
z przodu na 5 guzików. Kołnierz na odcinanej stójce zapinanej na jeden guzik. Rękawy długie
z mankietami zapinanymi na jeden guzik. Kołnierz, mankiety i obłożenia podklejone wkładem
klejowym. Kołnierz i mankiety przestębnowane na 0,5 cm od krawędzi. Dół bluzki
wykończony obrębem i przestębnowany na 1,0 cm od brzegu.
− wymagania techniczne zawierają podstawowe normy i warunki, których przestrzeganie
jest niezbędne przy produkcji określonego wyrobu odzieżowego. W wymaganiach
technicznych występują normy i przepisy w zakresie technologii, opakowania, transportu,
przechowywania i użytkowania odzieży oraz metod kontroli jakości wyrobów
odzieżowych. Poza tym jest opracowywana tabela wielkości odzieży, przykład
zamieszczono poniżej.
Tabela 1. Tabela wielkości odzieży (przykład). Wymiary w centymetrach.
Wzrost
152 158 164 170 176Obwód klatki
piersiowej
Obwód bioder
88 96
92 100 100
96 104 104
100 108 108 108
104 112 112

10
W wymaganiach technicznych wymienia się nazwy, symbole i desenie materiałów
odzieżowych (tkanin) oraz dodatków krawieckich użytych przy produkcji zaprojektowanego
wzoru odzieży. Określa się warunki wykonania: rodzaj maszyn i urządzeń odzieżowych
potrzebnych do przeprowadzenia obróbki elementów i montażu wyrobu odzieżowego; rodzaj
ściegu maszynowego i jego parametry (symbol ściegu, gęstość ściegu) oraz rodzaj szwów
i ich parametry (symbol szwu, szerokość szwu).
Wymagania techniczne (przykład dla bluzki damskiej)
Normy i przepisy:
− PN-81/P-84503 Wyroby konfekcyjne. Zasady oznaczania wielkości
− PN-82/P-04608 Wyroby włókiennicze. Użytkowanie wyrobów włókienniczych. Znaki
informacyjne o sposobie konserwacji
− PN-83/P-84506 Wyroby konfekcyjne. Badania odbiorcze
− PN-83/P-84501 Wyroby konfekcyjne. Szwy
− PN-83/P-84502 Wyroby konfekcyjne. Ściegi
− PN-85/P-84507 Wyroby konfekcyjne. Stopnie jakości
− PN-92/P-84750 Wyroby konfekcyjne z płaskich wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie
wymiarów
− PN-P-84509 kwiecień 1997 Wyroby odzieżowe. Pakowanie, przechowywanie i transport
Wykaz materiałów i dodatków
Tkanina zasadnicza – skład surowca: 52% bawełny, 48% poliester
a) kolor – dowolny,
b) deseń – gładki.
Dodatki:
a) nici poliestrowe 120 – 150 m,
b) guziki poliestrowe dwudziurkowe w kolorze tkaniny zasadniczej Ø 1,1 cm – 9 szt.,
c) etykieta firmowa – 1 szt.,
d) taśma z oznakowaniem wielkości – 1szt.,
e) znak informacyjny o sposobie konserwacji – 1 szt.,
f) wkład klejowy (bawełniany, rodzaj kleju – polietylen).
Warunki wykonania
Maszyny i urządzenia: stębnówka, maszyna obrzucająca trzynitkowa – overlock,
dziurkarka bieliźniana, guzikarka, prasa do klejenia.
Szwy zgodne z PN-83/P-84501:
− odległość szwu stębnowego od krawędzi 0,7 cm,
− szwy zeszycia kołnierza, mankietów i przodów z obłożeniami 0,7 cm +0,7 cm,
− szwy doszycia pliski do rozporka 0,5 cm + 0,5 cm,
− dół bluzki podwinięty i przestębnowany 1,0 cm od linii dołu.
Stębnowanie: kołnierza, mankietów 0,5 cm od krawędzi.
Zalecane gęstości ściegów:
− stębnówka (301) 4÷5 ściegów na 1,0 cm szwu,
− overlock (504) 7÷8 ściegów na 1,0 cm szwu,
− dziurkarka 14÷16 ściegów na 1,0 cm szwu,
− guzikarka 12÷14 ściegów.
Zalecane parametry procesu klejenia (prasa płytowa):
− temperatura płyty górnej 160÷1700
C,
− temperatura płyty dolnej 800
C,
− docisk 30 N/cm2
,
− czas 16 s.

11
Zestawienie konstrukcyjnych części składowych jest pomocniczym dokumentem, który
opracowuje się w postaci tabeli.
Tabela 2. Zestawienie konstrukcyjnych części składowych bluzki damskiej.
Rodzaj materiału odzieżowego
Lp.
Wyszczególnienie
elementów
Tkanina
zasadnicza
Wkład
klejowy
1 Przód 2
2 Tył 1
3 Rękaw 2
4 Kołnierz wierzchni 1 1
5 Kołnierz spodni 1
6 Stójka wierzchnia 1 1
7 Stójka spodnia 1
8 Mankiet wierzchni 1 1
9 Mankiet spodni 1
10 Obłożenie przodu 2
11 Pliska do rozporka 2
Razem 15 3
Dokument ten wykorzystywany jest w:
a) krojowni, podczas sporządzania układów kroju na materiale odzieżowym, podczas
kompletowania wykrojów różnych elementów w paczki, np. przodów, tyłów, rękawów,
kołnierzy,
b) szwalni na stanowisku szykowacza, podczas sprawdzania wykrojów pod względem
ilościowym.
Opis obróbki technologicznej zawiera ogólne wytyczne wykonania odzieży z podziałem na
fazy technologiczne, tj. krojenie, klejenie, szycie, prasowanie, wykończanie oraz pakowanie.
Opis sposobu krojenia materiałów odzieżowych jest uzupełnieniem innych dokumentów
technologicznych, które otrzymuje krojownia, tj. szablonów przemysłowych, układów
szablonów odzieżowych i zestawienia konstrukcyjnych części składowych. Opis sposobu
krojenia materiałów opracowuje się w przypadkach, kiedy sposób wykrawania odbiega
od ogólnie przyjętych zasad np. krojenie materiałów odzieżowych w kratę, pasy, duże wzory,
które wymagają pasowania, krojenie aksamitów, welurów itp. w takich przypadkach zmiany
opisuje się w dokumentacji. W przypadkach typowych opis krojenia jest pominięty
w dokumentacji technicznej.
Opis obróbki technologicznej w fazach szycia, klejenia, prasowania i wykończania zawiera
ogólne wytyczne wykonania elementów wyrobu odzieżowego i ich montażu z uwzględnieniem
najnowszych osiągnięć techniki. Opis wykonania wyrobu odzieżowego opracowuje się
w układzie chronologicznym zgodnym z procesem technologicznym z podziałem na elementy
składowe tego wyrobu.
W opisie wykonania obróbki technologicznej, należy podać sposób wykonania operacji
technologicznej, określić rodzaj i typ maszyn specjalnych, rodzaj, numer lub inny znak
tożsamości oprzyrządowania (jeśli występuje przy maszynie). W operacjach termicznej
obróbki, w opisie wykonania należy określić parametry klejenia i prasowania (dopuszczalną
temperaturę prasowania i czas prasowania). Dane te są niezbędne przy łączeniu w jednym
wyrobie odzieżowym różnego rodzaju materiałów odzieżowych wykonanych z włókien
naturalnych i syntetycznych.

12
Dokument ten jest potrzebny przy opracowaniu dokumentacji organizacyjno-
-produkcyjnej, a w szczególności:
− ustalaniu zakresu zadań (czynności) na poszczególnych stanowiskach pracy,
− ustalaniu maszyn i urządzeń na poszczególnych stanowiskach pracy,
− wyznaczaniu normy czasu na wykonanie operacji na stanowisku pracy.
Przykład opisu wykonania wybranych elementów
Opis obróbki technologicznej bluzki damskiej (przykład)
Krojenie
Kroić w oparciu o układy szablonów z zachowaniem linii prostej zaznaczonej na szablonach.
Łączenie i formowanie elementów bluzki damskiej
Tył
Zaszewki złożyć według oznaczeń i zszyć od dołu do stracenia.
Przód
Zaszewki piersiowe złożyć według oznaczeń i zszyć. Zaszewki przewinąć do dołu
i przeprasować. Zaszewki od pasa w dół zeszyć według oznaczeń i przeprasować w kierunku
do krawędzi przodu. Wewnętrzne krawędzie obłożeń przodów obrzucić na overlocku.
Krawędzie przodów i obłożenia złożyć prawymi stronami i zeszyć od góry w dół.
Boki i szwy barkowe
Złożyć prawymi stronami do środka boki przodów z bokami tyłu i zeszyć. W lewy szew
boczny podłożyć wszywkę pielęgnacyjną 10 cm od dołu bluzki. Następnie krawędzie boków
obrzucić na overlocku. Barki przodów i barki tyłu złożyć prawymi stronami do środka
i zeszyć. Następnie krawędzie boków obrzucić na overlocku.
Mankiety
Na lewą stronę mankietu wierzchniego nałożyć wkład klejowy i przykleić na prasie do klejenia.
Mankiety złożyć prawymi stronami do środka i zeszyć. Wywrócić mankiety, uformować brzegi
i przestębnować 0,5 cm od krawędzi.
Rękawy
Krawędzie rozporka wykończyć pliską na maszynie stębnówce z lamownikiem. Zamocować
rozporki w górnej części. Zeszyć rękawy na stębnówce, a następnie obrzucić na overlocku.
Ułożyć zakładki według oznaczeń w dole rękawów i wszyć mankiety szwem wpuszczanym.
Kołnierz
Na lewą stronę kołnierza wierzchniego nałożyć wkład klejowy i przykleić na prasie do klejenia.
Wierzchnią warstwę kołnierza z wkładem nałożyć na spodnią warstwę kołnierza prawymi
stronami do wewnątrz i zeszyć. Zszyte warstwy wywrócić. Krawędzie kołnierza uformować
i przestębnować 0,5 cm od brzegu. Na lewą stronę stójki wierzchniej nałożyć wkład klejowy
i przykleić na prasie do klejenia. Stójki złożyć prawymi stronami do wierzchu, między stójki
wkładając wykonany kołnierz i zeszyć. Stójkę przewinąć do wierzchu i przestębnować 0,2 cm
od krawędzi.
Montaż
Spodnią krawędź stójki wszyć do podkroju szyi. Krawędź stójki wierzchniej podwinąć,
nakrywając stębnówkę wszycia i przestębnować brzegiem, podkładając wszywkę firmową
i wszywkę z oznaczeniami wielkości bluzki damskiej w połowie długości szwu wszycia
kołnierza. Rękawy wszyć do podkroju pachy. Następnie krawędzie wszycia rękawa do pachy
obrzucić na overlocku.
Dół bluzki
Dół bluzki podwinąć do spodu 1,2 cm i przestębnować 1,0 cm od brzegu dołu.

13
Dziurki
Dziurki w prawym przodzie i w mankietach wykonać według tabeli wymiarów bluzki
damskiej.
Guziki
Guziki w lewym przodzie przyszyć według dziurek wykonanych w prawym przodzie. Guziki
w mankietach przyszyć według oznaczeń w tabeli wymiarów bluzki damskiej. Guzik zapasowy
przyszyć do łatki.
Wykończenie
Bluzkę oczyścić z końców nici i wyprasować.
Cechowanie
Wszywkę z oznaczeniem wielkości bluzki damskiej i wszywkę firmową zamocować
na wewnętrznej stronie bluzki w połowie długości szwu wszycia kołnierza. Wszywkę
informacyjną o sposobie konserwacji zamocować po wewnętrznej stronie szwu bocznego
w odległości 10 cm od dołu bluzki. Oznaczenia sposobu konserwacji zgodnie
z PN-82/P-04608. Etykieta jednostkowa zawierająca dane dotyczące:
− nazwy, adresu i znaku firmowego producenta,
− nazwy wyrobu i numer wzoru,
− symbol i skład surowcowy materiału zasadniczego,
− wielkość wyrobu,
− znaki stopnia jakości i kontroli odbioru,
− rok i miesiąc produkcji wyrobu
oraz opis oznaczeń konserwacji według normy.
Składanie i pakowanie
Zapiąć guziki w bluzce. Bluzkę złożyć i włożyć do torby foliowej. Torbę zakleić. Bluzki jednej
wielkości pakować po 10 sztuk do kartonu. Kartony zakleić taśmą, na krótszym boku kartonu
nakleić etykietę zbiorczą.
Tabela wymiarów wyrobu odzieżowego podaje wartości wymiarowe wyrobu gotowego,
oznaczone symbolami cyfrowymi i literowymi na rysunku technicznym. Nazwy odcinków
konstrukcyjnych i sposób mierzenia muszą być jednoznacznie formułowane przez
konstruktora, aby nie budziły wątpliwości przy sprawdzaniu wymiarów odzieży przez
pracowników kontroli jakości (brakarzy). Wymiary elementów odzieży są ustalone oddzielnie
dla każdej wielkości wyrobu, zmieniają się one proporcjonalnie do wymiarów figury ludzkiej.
Dla większości wymiarów elementów odzieży przewiduje się dopuszczalne odchylenia
(tolerancja). Dokument ten jest potrzebny przy sprawdzaniu wyrobów odzieżowych przez
końcową kontrolę jakości w zakładzie odzieżowym i odbiorcę. Przykład tabeli wymiarów
wyrobu odzieżowego wybranych elementów bluzki damskiej
Tabela. 3. Tabela wymiarów na bluzkę damską (przykład) – wymiary w cm.
Wyszczególnienie Wielkość odzieży i jej wymiary
Wzrost 152 158 164 170 176
Obwód klatki piersiowej 88 92 92 96 96 100 100 104 100 104
Obwód bioder 96 100 100 104 104 108 108 112 108 112
Dopuszczalne
odchylenie
60,0 60,0 61,5 61,5 63,0 63,0 64,5 64,5 66,0 66,0 1,0
1. Tył
a) długość tyłu
b) szerokość tyłu 38,0 39,0 39,0 40,0 40,0 41,0 41,0 42,0 41,0 42,0 0,5
63,0 63,0 64,5 64,5 66,0 66,0 67,5 67,5 69,0 69,0 1,0
2. Przód
a) długość przodu
b) szerokość na linii piersi 47,0 49,0 49,0 51,0 51,0 53,0 53,0 55,0 53,0 55,0 1,0
54,0 54,0 55,5 55,5 57,0 57,0 58,5 58,5 60,0 60,0 1,0
16,5 17,0 17,0 17,5 17,5 18,0 18,0 18,5 18,0 18,5 0,5
3. Rękawy
a) długość rękawa
b) szerokość rękawa u góry
c) długość mankietu 23,0 24,0 24,0 25,0 25,0 26,0 26,0 27,0 26,0 27,0 0,5

14
4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 –d) szerokość mankietu
e) długość rozporka 6,0 6,0 6,0 6,0 6,5 6,5 6,5 6,5 7,0 7,0 0,3
48,0 49 49 50 50 51 51 52 51 52 0,5
8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0
–
4. Kołnierz
a) długość kołnierza
b) szerokość kołnierza
z tyłu
c) szerokość kołnierza
z przodu przy ostrym końcu 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 –
7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 –
9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 –
1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 –
2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 –
5. Dziurki
a) odległość od wszycia
kołnierza do środka dziurki
b) odległość między
dziurkami i guzikami
c) odległość dziurek
i guzików od krawędzi
przodu
d) odległość dziurek
i guzików od górnej i
dolnej krawędzi mankietów
e) odległość dziurek
i guzików od bocznej
krawędzi mankietów 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 –
a) b)
Rys. 3. Szablony odzieżowe a) podstawowy, b) pomocniczy

15
Szablony przemysłowe opracowuje się na podstawie rysunku siatki stopniowania
szablonów podstawowych. Służą one do wykonania rysunków układów szablonów
i do sprawdzania jakości wykrojów wyrobów odzieżowych. Wykonuje się je z kartonu
lub preszpanu. Krawędzie i naroża szablonów winny być ostemplowane w celu stwierdzenia
ewentualnego ich uszkodzenia. Szablony powinny mieć znaki montażowe i oznaczenie, linię
prostą nitki osnowy w tkaninie lub kolumienek oczek w dzianinie oraz nazwę wyrobu
odzieżowego, jego element i wielkość odzieży.
Komplet szablonów odzieżowych jest to zbiór szablonów przy pomocy których, można
wykroić wszystkie elementy odzieży danego rodzaju i wielkości.
Układy szablonów
Układy szablonów wykonuje się w celu:
− ustalenia norm zużycia materiału odzieżowego,
− wykonania wzorca, według którego sporządza się rysunki kroju w krojowni.
Układy szablonów sporządza się dla jednego lub kilku kompletów szablonów
odzieżowych. Szablony jednego lub kilku kompletów układa się na tkaninie, papierze
lub specjalnym stole w taki sposób, aby suma powierzchni między nimi (tzw. wypady
wewnętrzne) była jak najmniejsza. Szerokość układu odpowiada szerokości materiału
odzieżowego przeznaczonego do rozkroju.
Zasady projektowania układu szablonów
Projekt układu szablonów w dużym stopniu zależy od doświadczenia i umiejętności
pracownika. Ogólną wskazówką dla osób wykonujących układy szablonów jest zasada
ułożenia w pierwszej kolejności dużych szablonów itp. tyłu, przodu, rękawów na wyznaczonej
powierzchni układu, następnie szablony mniejsze itp. kieszenie, klapki, kołnierze, które
powinny wypełnić wolne powierzchnie między dużymi szablonami. Inne wytyczne dotyczą
orientacji położenia szablonów względem kierunku nici osnowy w tkaninie, dopasowywania
wzorów tkanin w wykrojach odzieży. Po ułożeniu wszystkich elementów szablonów wyrobu
odzieżowego i obrysowaniu, należy na każdym elemencie napisać jego nazwę lub numer części
konstrukcyjnej oraz jego wielkość.
Na koniec należy sprawdzić wszystkie czasy i porównać z danymi w dokumencie „Zestawienie
konstrukcyjnych części składowych wyrobu odzieżowego”, czy żadna z części
konstrukcyjnych wyrobu odzieżowego w układzie szablonów nie została pominięta.
Poza wyżej wymienionymi zasadami w zakresie układania szablonów odzieży należy
zwrócić uwagę na następujące warunki i odpowiednio podjąć decyzję:
− na materiale odzieżowym z wyraźnym włosem szablony muszą być tak ułożone,
aby kierunek włosa we wszystkich elementach gotowego wyrobu biegł w jednym kierunku
z góry na dół np. w tkaninach wełnianych a z dołu do góry np. w aksamitach, welurach.
− na materiale odzieżowym w pasy lub kratę szablony należy ułożyć tak, aby wzory
w łączeniu były do siebie dopasowane i tworzyły zamierzony rysunek, itp. na linii zszycia
tyłu z przodami, na linii wszycia rękawa z tyłem i przodem itp.
− na materiale odzieżowym w duże asymetryczne wzory szablony należy układać w jednym
kierunku,
− wszystkie zaznaczone na szablonie środki przodu, tyłu, rękawa itp. powinny być ułożone
równolegle do nitek osnowy w tkaninie, z wyjątkiem tych przypadków, kiedy
dla osiągnięcia efektów dekoracyjnych należy ułożyć inaczej skosy, pasy w poprzek.
W ramach systemu zarządzania jakością w przedsiębiorstwach odzieżowych
są opracowywane specjalne instrukcje, w których określa się jakie, i w którym miejscu
dopuszczalne są odchylenia szablonów od nitek osnowy w tkaninie itp. w ubraniach roboczych
i ochronnych, a także dotyczące sztukowania elementów odzieży itp. kołnierza spodniego,

16
obłożeń przodu poniżej pierwszego guzika w wybranych wyrobach odzieżowych i inne
zalecenia mające na celu zabezpieczenie wysokiej jakości i wyglądu estetycznego gotowej
odzieży.
Pracownicy działu przygotowania produkcji na podstawie charakterystyki materiału
odzieżowego przeznaczonego do produkcji, rodzaju wyrobu odzieżowego (asortymentu,
fasonu) oraz liczby sztuk poszczególnych wielkości odzieży w danej partii produkcyjnej
dobierają odpowiedni rodzaj układu szablonów. Przez nich opracowane układy szablonów
dla danych wielkości określonego fasonu odzieży i dla danej szerokości materiału określają
optymalne zużycie materiału odzieżowego.
Rodzaje układów szablonów:
− układ pojedynczy – układ kompletu szablonów jednej sztuki odzieży lub w produkcji
miarowej,
− układ łączony – układ dwóch lub więcej kompletów szablonów odzieży. Jest to układ
racjonalny i im dłuższy jest układ łączony, tym mniejsze są straty przy odcinaniu materiału
w końcach nakładu podczas warstwowania materiałów,
− układ jednokierunkowy wykonuje się na materiale odzieżowym o wyraźnie zaznaczonym
kierunku włosa lub wzoru. W tym przypadku wszystkie szablony należy układać zgodnie z
takim kierunkiem włosa czy wzoru, jaki jest przewidziany w dokumentacji
techniczno – technologicznej,
− układ dwukierunkowy – komplet szablonów wyrobu odzieżowego układa się na materiale
o gładkiej powierzchni w dwóch kierunkach. Jest on bardziej ekonomiczny niż układ
jednokierunkowy,
− układ wielokierunkowy – jest to układ szablonów elementów konstrukcyjnych odzieży
w różnych kierunkach. Stosowany jest do rozkroju drelichów, tkanin podszewkowych,
wkładów klejowych, włóknin.
− układ jednokierunkowy – jest to układ szablonów elementów konstrukcyjnych dwóch
lub więcej kompletów szablonów wyrobów odzieżowych tej samej wielkości i tego
samego wzoru odzieży
− układ asymetryczny zawiera tylko połowę elementów kompletu szablonów wyrobu
odzieżowego i sporządza się go dla materiałów złożonych (prawą stroną do prawej – PP),
− układ symetryczny, przedstawia układ wszystkich elementów kompletu szablonów wyrobu
odzieżowego i sporządza się go dla materiałów rozłożonych (prawą stroną do lewej –
PL),
− układ sekcyjny zwany bezresztkowym, jest to układ kompletu szablonów wyrobu
odzieżowego złożony z części (sekcji) oddzielonych od siebie linią prostą. Układ
ten umożliwia wykorzystanie odcinków materiałów o różnych długościach (resztek),
co stanowi bardzo ważny czynnik oszczędności materiałów i obniżki kosztów produkcji.
Wymienione rodzaje układów szablonów nie wyczerpują w pełni ich klasyfikacji,
gdyż jeden i ten sam układ szablonów może być jednocześnie układem: jednokierunkowym,
łączonym i symetrycznym lub dwukierunkowym, łączonym i asymetrycznym. Przykłady
układów szablonów przedstawiono poniżej.

17
Rys. 4. Układ szablonów symetryczny, łączony, jednokierunkowy i jednorodny [ opracowanie własne]

18
Rys. 5. Układ szablonów asymetryczny, łączony, dwukierunkowy i jednorodny [opracowanie własne]

19
Czynniki wpływające na zużycie materiałów w przemysłowej produkcji odzieży.
Na sposób ułożenia szablonów w układzie i na wielkość powierzchni zajmowanej przez
ten układ ma wpływ wiele czynników.
Do czynników mających wpływ na projekt układu szablonów i zależnych od pracownika
wykonującego układy (tzw. czynników subiektywnych) należą:
− sposób ułożenia poszczególnych szablonów w układzie np. odchylenie szablonów
względem kierunku nitki osnowy w tkaninie, kierunkowość układów (jednokierunkowe,
dwukierunkowe),
− sposób łączenia kompletów szablonów np. ilość kompletów szablonów (połowa, jeden,
dwa lub więcej kompletów szablonów w jednym układzie), te same lub różne wielkości
odzieży itp.
Pracownik w tym przypadku wybierając sposób układania szablonów musi stosować
się do założeń technologicznych i jakościowych w dokumentacji.
Do czynników mających wpływ na projekt układu szablonów i niezależnych
od pracownika wykonującego układy (tzw. czynniki obiektywne) należą:
− sposób warstwowania tkaniny (w stanie rozłożonym lub złożonym),
− szerokość materiału przeznaczonego do rozkroju (dla różnych szerokości zużycie
materiału jest inne, ponieważ różne szerokości mogą wpływać na usytuowanie szablonów
w układzie),
− deseń materiału np. w pasy, kratę, wzory itp.
− błędy surowcowe np. zgrubienia nici w tkaninie itp. (szablony należy tak układać,
aby w gotowym wyrobie błędy te były jak najmniej widoczne lub żeby zostały pominięte).
Obecnie w przemysłowej produkcji odzieży stosowane są dwie metody tworzenia
układów szablonów: ręczna i automatyczna.
Metoda ręczna polega na układaniu szablonów (zgodnie z zasadami sporządzania
układów) obok siebie, a następnie obrysowywaniu konturów tych szablonów
lub fotografowaniu za pomocą aparatu fotograficznego lub specjalnych urządzeń. Otrzymany
układ szablonów w skali 1:4 (tzw. miniaturka) lub sfotografowany układ szablonów stanowi
wzorzec na podstawie którego w krojowni są wykonywane układy kroju na materiale
odzieżowym.
Automatyczne sporządzanie układów szablonów sterowane komputerem odbywa
się w etapach:
− stopniowanie szablonów,
− projektowanie miniaturowego układu szablonów,
− drukowanie rysunku układu szablonów na ploterze w skali 1:1.
Pojęcia i terminy stosowane w normowaniu zużycia materiałów (tkanin)
Wielkość odzieży określają wymiary odcinków konstrukcyjnych wyrobu odzieżowego
odpowiadające głównym wymiarom ciała ludzkiego, które zapisane są w tabeli wymiarów.
Procentówka produkcyjna oznacza procentowy udział (ilość) poszczególnych wielkości
w całej partii wyrobów odzieżowych (serii wyrobów, zamówieniu odbiorcy).
Teoretyczna norma zużycia materiałów odzieżowych jest to suma powierzchni elementów
szablonów wyrobu odzieżowego powiększona o procentowy wskaźnik wypadów
wewnętrznych (branżowe średnioważone wskaźniki wypadów wewnętrznych opracowane
dla poszczególnych asortymentów odzieży).

20
Zasady normowania zużycia materiałów odzieżowych w produkcji przemysłowej
Normowanie zużycia materiałów odzieżowych służy do sporządzania planów
zaopatrzenia, określania stanowisk pracy w stosunku do zaplanowanej produkcji
oraz rozliczania i kontroli zużycia materiałów odzieżowych.
Materiały odzieżowe w produkcji przemysłowej zawarte w wyrobie odzieżowym wylicza
się na jednostkę wyrobu przy zastosowaniu znanych w przemyśle odzieżowym metod
normowania. W przemyśle odzieżowym stosuje się materiały odzieżowe podstawowe i dodatki
krawieckie np. wkłady klejowe, guziki, nici itp. Normy jednostkowe służą jako wytyczne do
racjonalnego rozkroju materiałów i rozliczenia zlecenia produkcyjnego oraz stanowią
podstawę do kalkulacji cen odzieży.
Normy jednostkowe zużycia materiałów odzieżowych są obliczane jako jednostkowe
Norma zużycia jednostkowa jest określona długością układu szablonów na odcinku
Normy zużycia materiałów odzieżowych opracowuje się na podstawie:
− dokumentacji techniczno-technologicznej wyrobu odzieżowego,
− szablonów wyrobów odzieżowych przewidzianych do produkcji,
− procentowego udziału (ilości) poszczególnych wielkości wyrobu odzieżowego w danej
partii produkcyjnej,
− branżowych i zakładowych wskaźników wypadów wewnętrznych,
− rodzaju układu szablonów odzieżowych np. pojedynczy, łączony, sekcyjny, symetryczny,
asymetryczny,
− instrukcji dotyczącej zasad układania szablonów dla określonych materiałów odzieżowych.
Mając dane: powierzchnię szablonów, wskaźnik wypadów wewnętrznych i procentówkę
produkcyjną można wyliczyć normy teoretyczne dla jednej lub kilku sztuk odzieży w jednym
układzie szablonów, a następnie średnioważoną teoretyczną normę zużycia materiałów
odzieżowych dla całej partii wyrobów odzieżowych.
Normę teoretyczną zużycia materiału odzieżowego wylicza się według wzoru:
− dla jednego kompletu szablonów,
bW
S
N
w
tr
⋅−
⋅
=
)100(
100
gdzie:
trN – norma teoretyczna zużycia materiału odzieżowego [m],
S – powierzchnia kompletu szablonów wyrobu odzieżowego dla wielkości wytypowanej
do układu teoretycznego [m2
],
wW – branżowy wskaźnik wypadów wewnętrznych dla danego asortymentu [%],
b – szerokość materiału odzieżowego [m].
Powierzchnię szablonów wyrobu odzieżowego (S) można ustalić na podstawie jednej
z niżej podanych metod:
− metodą planimetrowania polegającą na wyznaczaniu powierzchni szablonów za pomocą
urządzenia zwanego planimetrem,
− metodą komputerowego projektowania szablonów.
− dla dwu lub kilku sztuk odzieży połączonych w jednym układzie szablonów
bW
SSS
N
w
n
tr
⋅−
⋅+++
=
)100(
100)...( 21

21
gdzie:
trN – norma teoretyczna zużycia materiału odzieżowego [m],
nSSS ,, 21 – powierzchnia szablonów kolejnych sztuk odzieży w układzie szablonów [m2
],
wW – wskaźnik wypadów wewnętrznych dla danego asortymentu [%],
b – szerokość materiału odzieżowego [m].
W ten sposób należy wyliczyć teoretyczne długości wszystkich układów dla danej partii
produkcyjnej.
Średnioważoną teoretyczną normę zużycia materiałów odzieżowych wylicza się według
wzoru:
n
KNKNKN
ŚWT ntrntrtr
tr
⋅
⋅++⋅+⋅
=
100
...2211
gdzie:
trŚWT – średnioważona norma teoretyczna zużycia materiału (tkaniny) na jednostkę
wyrobu odzieżowego [m],
nntr KN ...2,1...2,1 ⋅ – iloczyn teoretycznej długości układu szablonów i procentowego udziału
układu [m],
n – liczba sztuk odzieży w układzie.
Średnioważona teoretyczna norma zużycia materiałów odzieżowych określa w sposób
teoretyczny, średnią wielkość zużycia materiału odzieżowego na jednostkę wyrobu i służy
do wstępnego określenia zapotrzebowania materiału dla danej partii wyrobów.
Norma techniczna zużycia materiału ustalana jest na podstawie układu szablonów
dla jednego lub kilku wyrobów odzieżowych.
Długość sporządzonych układów porównuje się z normami teoretycznymi. Jeżeli norma
techniczna zużycia materiału jest równa lub mniejsza niż norma teoretyczna, to metodę
ustalania norm technicznych (ułożenia szablonów) należy uznać za prawidłową. A jeśli norma
techniczna jest większa niż norma teoretyczna, to należy ulepszyć sposób ułożenia szablonów
tak, żeby była ona jak najbardziej zbliżona do normy teoretycznej.
Faktyczny wskaźnik wypadów wewnętrznych wylicza się według wzoru:
%100⋅
−
=
tech
tech
wf
N
SN
W
gdzie:
wfW – faktyczny wskaźnik wypadów wewnętrznych [%],
techN – powierzchnia danego układu szablonów [m2
],
S – powierzchnia szablonów ułożonych w danym układzie szablonów [m2
].
Średnioważoną normę techniczną wylicza się w celu porównania jej ze średnioważoną
normą teoretyczną i dokonania oceny prawidłowości opracowania norm dla całej partii
produkcyjnej.
Średnioważoną normę techniczną wylicza się według wzoru:
n
KNKNKN
ŚWN ntechntechtech
tech
⋅
⋅++⋅+⋅
=
100
...2211

22
gdzie:
techŚWN
– średnioważona norma techniczna zużycia materiału na jednostkę wyrobu
odzieżowego [m],
nntech KN ...2,1...2,1 ⋅
– iloczyn technicznej długości układu szablonów i procentowego udziału
układu [m],
n – liczba sztuk odzieży w układzie.
Norma faktyczna wynika z praktycznego rozkroju materiałów (tkanin) w zespołach
potokowych w krojowni. Wielkość normy faktycznej znana jest po dokonaniu rozkroju
materiału.
Normę kalkulacyjną (katalogową) wylicza się na podstawie jednostkowej technicznej
normy zużycia materiału odzieżowego, zwiększonej o straty powstałe w wyniku resztek
(0,6%) dla wszystkich materiałów odzieżowych oraz straty z powodu kurczliwości (0,7%)
tylko dla materiałów bawełnianych i wełnianych z udziałem poniżej 50% włókien
syntetycznych.
Oblicza się według wzoru:
100
)100( srj
k
WWN
N
++⋅
=
gdzie:
kN
– norma kalkulacyjna [m],
jN
– jednostkowa norma zużycia materiału odzieżowego [m],
rW – wskaźnik strat na resztki [%],
sW
– wskaźnik strat z powodu kurczliwości [%].
Kalkulacyjna norma zużycia materiału odzieżowego jest podstawą do wyliczenia kosztu
wyrobu odzieżowego.
Kalkulacyjna norma zużycia dla materiałów odzieżowych w kratę i w pasy ustala
się na podstawie:
− jednostkowej normy zużycia materiału gładkiego, powiększonej o dodatek będący
iloczynem wielkości kraty lub pasów przez liczbowy wskaźnik zwiększenia zużycia
(branżowe wskaźniki wzrostu zużycia materiałów w kratę lub w pasy),
− wykonanych układów szablonów na występujące wielkości raportów krat i pasów
w materiałach odzieżowych przeznaczonych do produkcji.
Kalkulacyjne normy zużycia na materiałowe dodatki krawieckie np. podszewki, wkłady
klejowe oraz na dodatki takie jak, tkaniny futerkowe na podpinki do płaszczy, kurtek ustala się
na podstawie średnioważonej wielkości wynikającej z całej partii produkcyjnej wyrobów
odzieżowych podobnie jak dla materiałów podstawowych.
Kalkulacyjne normy zużycia na dodatki w odzieży z tworzyw skóropodobnych np. klapki,
kołnierze wylicza się z powierzchni każdego układu na podstawie średnioważonej wielkości
wynikającej z całej partii produkcyjnej wyrobów odzieżowych.
Jednostkowe normy zużycia materiałów odzieżowego dla bielizny pościelowej i stołowej
ustala się na podstawie wymiaru wyrobu odzieżowego powiększonego o wymagane dodatki na
szwy i podwinięcia np. poszwy.

23
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakimi cechami charakteryzuje się proces technologiczny wyrobu odzieżowego?
2. Jakie etapy wytwarzania odzieży występują w przemysłowych zakładach odzieżowych?
3. Jakie informacje wykorzystywane w krojowni zawiera dokumentacja technologiczna
wyrobu odzieżowego?
4. Jakie informacje zawiera dokument „zestawienie konstrukcyjnych części składowych
wyrobu odzieżowego”?
5. Jakie znasz rodzaje układów szablonów?
6. Jakie znasz zasady prawidłowego ułożenia szablonów w układzie szablonów?
7. Jakie znasz metody sporządzania układów szablonów?
8. Jak można objaśnić pojęcie procentówki produkcyjnej?
9. Jak można objaśnić pojęcie jednostkowej normy zużycia materiałów odzieżowych?
10. Jak ustala się techniczną normę zużycia materiału (tkaniny)?
11. Jak oblicza się faktyczny wskaźnik wypadów wewnętrznych?
12. Jak oblicza się średnioważoną techniczną normę zużycia materiału na jednostkę wyrobu
odzieżowego?
13. Jakie znasz czynniki wpływające na zużycie materiałów w przemysłowej produkcji
odzieży?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj elementy dokumentacji techniczno-technologicznej wyrobu odzieżowego
wykorzystywane w krojowni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zapoznać się z dokumentami przykładowej dokumentacji techniczno-technologicznej
wyrobu odzieżowego wykorzystywanymi w krojowni,
3) dokonać analizy wybranych dokumentów,
4) zapisać ich nazwy oraz określić zastosowanie,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− arkusz papieru formatu A4,
− przybory do pisania,
− dokumentacja techniczno-technologiczna wyrobu odzieżowego (przykład),
− poradnik dla ucznia,
− literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

24
Ćwiczenie 2
Wykonaj rysunek układu szablonów pojedynczy, jednokierunkowy i symetryczny
dla bluzki damskiej z tkaniny o szerokości 1,40 m.
2) odszukać w materiale nauczania czynniki decydujące o zastosowaniu określonego rodzaju
układu szablonów,
3) dokonać wyboru określonego rodzaju układu szablonów,
4) wykonać rysunek określonego układu szablonów,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia,
6) zaprezentować pracę.
− arkusz papieru milimetrowego,
− przybory kreślarskie (linijka, ołówki, gumka), skalówka 1:5, przybory do pisania,
− komplet szablonów (bluzki damskiej) w skali 1:5,
− dokumentacja techniczno-technologiczna bluzki damskiej,
Ćwiczenie 3
Wykonaj rysunek układu szablonów łączony (dwa komplety szablonów), dwukierunkowy
i symetryczny dla tkaniny o szerokości 1,40 m.
1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) odszukać w materiale nauczania czynniki decydujące o zastosowaniu określonego rodzaju
układu szablonów,
3) dokonać wyboru określonego rodzaju układu szablonów,
4) wykonać rysunek określonego układu szablonów,
5) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia,
− arkusz papieru milimetrowego (materiał zastępczy do ćwiczenia),
− przybory kreślarskie (linijka, ołówki, gumka), skalówka 1:5, przybory do pisania,
− dwa komplety szablonów wyrobu odzieżowego w skali 1:5 (asortyment wyrobu
odzieżowego i ich wielkości ustala nauczyciel),
− dokumentacja techniczno – technologiczna wyrobów odzieżowych,

25
Ćwiczenie 4
Dobierz odpowiedni rodzaj układu szablonów do następujących materiałów z:
− gładkiej tkaniny bawełnianej,
− tkaniny jedwabnej z wzorem jednokierunkowym,
− tkaniny bawełnianej w kratę,
− weluru.
2) odszukać w materiale nauczania informacje na temat sporządzania układów szablonów,
3) dobrać odpowiedni rodzaj układu szablonów,
4) zapisać przy nazwie materiału wybrany rodzaj układu szablonów,
− przybory do pisania, klej,
− katalogi tkanin,
Ćwiczenie 5
Oblicz teoretyczną normę trN zużycia materiału odzieżowego na bluzkę damską
o wielkości 164/96/104, której powierzchnia szablonów wynosi 1,1 m2
, a wskaźnik wypadów
wewnętrznych dla grupy bluzek damskich wynosi 15%. Szerokość tkaniny wynosi 0,9 m.
2) odszukać wzór w materiale nauczania,
3) wykonać obliczenie,
4) zapisać wyniki,
5) sprawdzić poprawność obliczeń.
− kalkulator,

26
Ćwiczenie 6
Oblicz normę kalkulacyjną kN zużycia materiału odzieżowego na spódnicę damską
bawełnianą mając dane:
Nj = 1,3 m ( techniczna norma zużycia materiału na jedną sztukę),
Wr = 0,6 % (wskaźnik strat na resztki),
Ws = 0,7 % (wskaźnik strat z powodu kurczliwości).
1) odszukać wzór w materiale nauczania,
2) wykonać obliczenia,
3) zapisać wyniki,
4) sprawdzić poprawność obliczeń.
− kalkulator,
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie procesu technologicznego wyrobu odzieżowego
w przemysłowym zakładzie odzieżowym?
 
2) określić etapy wytwarzania odzieży (procesu technologicznego)
w przemysłowym zakładzie odzieżowym?
 
3) posłużyć się dokumentacją technologiczną wyrobu odzieżowego?  
4) wskazać elementy w wyrobie odzieżowym wymienione
w dokumencie „Zestawienie konstrukcyjnych części składowych
wyrobu odzieżowego”?
 
5) określić rodzaje układów szablonów?  
6) zastosować zasady prawidłowego układania szablonów w układzie?  
7) sporządzić układ szablonów dla wybranego wyrobu odzieżowego?  
8) określić czynniki wpływające na zużycie materiałów w przemysłowej
produkcji odzieży?
 
9) zastosować odpowiedni rodzaj układu szablonów w zależności od
rodzaju materiału, asortymentu i fasonu odzieży?
 
10) wyjaśnić pojęcie technicznej normy zużycia materiałów odzieżowych?  
11) ustalić techniczną normę jednostkową zużycia materiałów?  
12) obliczyć normę kalkulacyjną zużycia dla różnych materiałów
odzieżowych?
 

27
4.2. Maszyny i urządzenia do warstwowania i rozkroju
materiałów odzieżowych
Zasadnicze znaczenie dla podziału maszyn i urządzeń odzieżowych mają ich właściwości
techniczne i użytkowe, które określają przeznaczenie produkcyjne.
Klasyfikacja maszyn i urządzeń odzieżowych decyduje o ich zastosowaniu. Maszyny
odzieżowe są stosowane do rozkroju materiałów odzieżowych, przyklejania wkładów
klejowych do elementów wyrobu odzieżowego, łączenia elementów wyrobu odzieżowego
(szycie), prasowania oraz wykończania odzieży. Poniżej przedstawiono przykładowy schemat
podziału maszyn i urządzeń.
Schemat podziału maszyn i urządzeń odzieżowych w zależności od ich przeznaczenia
Podział maszyn i urządzeń odzieżowych
w zależności od ich przeznaczenia
Rozkrój materiałów Klejenie Szycie Prasowanie Wykończenie
Przeglądarki
Układarki
Krajarki ręczne
i taśmowe
Prasy do
wykrawania
wykrojnikami
Agregaty krojcze
Przyrządy do
znakowania
Klejarki Stębnówki
Łańcuszkowe
Fastrygówki
Obrzucarki
Pikówki
Podszywarki
Żelazka
Maszyny
prasowalniczee
e
Manekiny
prasowalnicze
Agregaty
prasowalnicze
Plisowarki
Dziurkarki
Guzikarki
Ryglówki

28
W każdej wyżej wymienionej grupie maszyn występuje bardziej szczegółowy podział,
który określa rodzaj prac (operacji technologicznych) wykonywanych w produkcji odzieży.
Poniżej w materiale nauczania przedstawiono i scharakteryzowano wybrane maszyny
i urządzenia stosowane do przeglądania, warstwowania i rozkroju materiałów
oraz wykrawania elementów wyrobów odzieżowych.
Maszyny do przeglądania materiałów odzieżowych.
W warunkach przemysłowych do sprawdzania jakości i ilości materiałów odzieżowych
przeznaczonych do wytwarzania odzieży służą maszyny zwane przeglądarkami. Przykład
maszyny przedstawiono poniżej na rysunku 6.
Rys. 6. Przeglądarka: 1 - kontrolowany materiał, 2 - ekran kontrolny, 3 - podstawa, 4 - licznik [1, s. 192].
Przeglądarka składa się z podstawy (3), w której usytuowany jest układ wałków (rolek)
ciągnących i odbierających, między którymi przewija się kontrolowany materiał (1), z ekranu
(2) na drodze przewijanego materiału, służący do prowadzenia obserwacji, licznika (4).
Przeznaczoną do przeglądu belkę materiału odzieżowych zakłada się na urządzenie
rozwijające. Rozwijana tkanina przechodzi przez rolki prowadzące ekran, aż do wałka
odbierającego, na który jest nawijana.
Kątowe położenie ekranu kontrolnego może być regulowane. Najczęściej kąt pochylenia
ekranu względem poziomu wynosi ok. 600
. W przeglądarkach są zainstalowane
fotoelektryczne czujniki wskazujące długość kontrolowanego materiału i urządzenia
do oznaczania wykrytych wad materiału. Do zapisywania danych dotyczących długości
i szerokości oraz wad materiału w niektórych typach maszyn służą mikrokomputery.

29
Maszyny do warstwowania materiałów
W przemysłowych zakładach odzieżowych do warstwowania materiałów odzieżowych
służą specjalne maszyny zwane układarkami. Przykład maszyny przedstawiony poniżej
na rysunku 7.
Rys. 7. Układarka: 1 - płyta wózka, 2 - wsporniki, 3 - układ rolek prowadzących, 4 - łopatka układająca,
5 - trzymak, 6 - przycisk, 7 - prowadnice brzegowe, 8 - regulator wysokości warstwowania [1, s. 194]
Układarka składa się z dwu zasadniczych części: stołu na którym dokonuje
się warstwowania i wózka przesuwającego się na szynach jezdnych wzdłuż stołu. Przesuwanie
i wózka układarki, na którym usytuowany jest materiał przeznaczony do warstwowania, może
odbywać się ręcznie lub mechanicznie (automatycznie).
Drogę wózka w obu kierunkach wyznaczają ograniczniki ustawione na planowaną długość
nakładu.
Materiał przeznaczony do warstwowania może być rozwijany ze stosu ułożonego
na płycie wózka (1) lub z beli zawieszonej na wspornikach (2). Materiał przechodzi przez
układ rolek (3) pod łopatkę układającą (4). Gdy wózek znajduje się na końcu nakładu,
umieszczone z boku dźwignie powodują podniesienie trzymaka (5), a łopatka (4) wsuwa
materiał pod trzymak. Koniec nakładu przytrzymany jest przez sterowany elektromagnetycznie
przycisk (6). Prowadnice brzegowe (7) zapobiegają odchyleniom od kierunku układania
warstw. Do sterowania wysokości nakładu służy automatyczny regulator wysokości
warstwowania (8) i licznik warstw.
Niektóre układarki są wyposażone w: pulpit sterowniczy, programowany licznik ilości
warstw (samoczynnie wyłączający maszynę po ułożeniu żądanej liczby warstw),
programowany licznik długości warstwowanego materiału (nakładu), urządzenie przewożące
pracownika obsługującego maszynę, urządzenie obcinające materiał i inne.

30
Maszyny i urządzenia krojcze
W przemysłowej produkcji odzieży, przy wykonywaniu większej ilości wykrojów
tych samych elementów odzieży stosowane są maszyny zwane krajarkami.
Maszyny krojcze stosowane w przemysłowych zakładach odzieżowych dzieli się na:
− krajarki ręczne,
− krajarki taśmowe.
W zakładach odzieżowych stosuje się różne typy maszyn krojczych. W materiale nauczania
zamieszczono wybrane przykłady tych maszyn.
Krajarki ręczne
Krajarki ręczne są maszynami przenośnymi i służą głównie do podziału nakładu na części.
Głównym elementem krajarki jest nóż, który może mieć postać: tarczy wielokątnej lub okrągłej
albo listwy posiadającej krawędź tnącą.
Rys. 8. Krajarka ręczna z nożem wielokątowym (dziesięciokątnym): 1 - tarcza noża, 2 - ostrze, 3 - korpus
maszyny z wbudowanym silnikiem elektrycznym, 4 - chwyt, 5 - osłona tarczy, 6 - osłona ręki, 7 - wyłącznik [1,
s. 199]
Krajarka ręczna z nożem wielokątnym (rys. 8) (ma na obwodzie cztery, osiem lub dziesięć
krawędzi tnących) działa na zasadzie pracy nożyc. Obracająca się tarcza (1) ma na obwodzie
krawędzie tnące, które spełniają rolę jednego z ramion oporowych nożyc. Drugie ramię oporu
stanowi ostrze z krawędzią tnącą (2), umieszczone w podstawie krajarki.
Krajarki ręczne z nożem wielokątnym są stosowane do wykonywania wykrojów
lub cięcia nakładów na części. Wysokość nakładu może wynosić do 0,04 m.

31
W krajarkach ręcznych z nożem okrągłym (nóż ma postać okrągłej tarczy) obracająca
się tarcza noża powoduje dociskanie przecinanego nakładu materiałów, bez potrzeby
stosowania dodatkowej krawędzi tnącej w podstawie maszyny.
Rys. 9. Krajarka ręczna z nożem okrągłym: 1 - tarcza noża, 2 - korpus maszyny z wbudowanym silnikiem
elektrycznym, 3 - podstawa, 4 - chwyt, 5 - osłona ręki, 6 - mechanizm do ostrzenia tarczy noża, 7 – wyłącznik
[1, s. 199]
Krajarki ręczne (rys. 9) z nożem okrągłym służą do prostopadłego przecinania nakładów
lub obcinania ich brzegów. Wysokość ciętych nakładów może wynosić do 0,05m.
Wadą krajarek ręcznych z nożem tarczowym jest to, że ze względu na kształt (promień)
tarczy cięcie górnych warstw nakładu sięga dalej niż przecięcie warstw dolnych. Uniemożliwia
to wykrawanie wewnętrznych naroży i zaokrągleń w elementach odzieży. Z tego względu
nadają się one do cięcia wzdłuż linii prostych lub o niewielkich krzywiznach.
Osobną grupę stanowią nożyczki elektryczne (budowane na wzór krajarek ręcznych
z nożem tarczowym).
Nożyczki elektryczne z nożem tarczowym wykorzystuje się do wykrawania elementów
odzieży z pojedynczych warstw materiału odzieżowego, z nakładów o wysokości do 0,015 m,
do obcinania końców nakładu lub do obcinania odcinków materiału z wadami.
W krajarkach ręcznych z nożem pionowym nóż ma postać listwy z krawędzią tnącą. Napęd
noża jest typowym mechanizmem korbowym. Ruch obrotowy wałka silnika elektrycznego
zostaje zamieniony na pionowy, prostoliniowo-zwrotny ruch noża.

32
Rys. 10. Krajarka ręczna z nożem pionowym: 1 - podstawa, 2 - korpus z wbudowanym silnikiem elektrycznym
i korbowym mechanizmem napędu noża, 3 - nóż, 4 - prowadnica noża, 5 - chwyt, 6 - osłona ręki [1, s. 200]
Krajarki ręczne z nożem pionowym (rys. 10) stosowane są do rozkroju nakładów,
wykrawania elementów odzieży z nakładu materiałów, które mogą mieć wewnętrzne naroża
i zaokrąglenia. Niektóre z nich są przeznaczone jednocześnie do cięcia różnorodnych
materiałów z tworzyw sztucznych i skóry. Wysokość ciętych materiałów może wynosić
do ok. 0,24 m.
Krajarki taśmowe
Krajarki taśmowe służą do wykrawania poszczególnych elementów odzieży (rys. 11).
Rys. 11. Krajarka taśmowa: 1 - nóż taśmowy; 2, 3 - koła prowadzące, 4 - koło napędowe, 5 - silnik elektryczny,
6 - płyta stołu, 7 - korpus stanowiący obudowę noża [6, s. 69]

33
Elementem tnącym w krajarkach taśmowych jest nóż w postaci taśmy o zamkniętym
obwodzie, posiadającym krawędź tnącą. Maszyna ta, wyposażona jest w stół z płytą o dużym
zasięgu, na którym układa się nakład lub część nakładu przeznaczonego do wykrawania.
Przeznaczony do wykrawania nakład posuwa się do pionowo biegnącej krawędzi tnącej noża,
a następnie nakład przesuwa się wzdłuż konturu wykrawanego elementu odzieży. Wysokość
rozkrawanych nakładów może wynosić do 0,3 m. Pod płytą stołu w pobliżu miejsca
wykrawania elementów odzieży znajduje się specjalne urządzenie (ssawka odkurzacza), które
odprowadza zbierające się podczas pracy pył i kurz. W czasie obsługi krajarki taśmowej
szczególnie niebezpieczne dla krojczego może być nagłe zerwanie się taśmy noża.
Aby nie dopuścić do wypadku, w maszynach tych zastosowano specjalne urządzenie
elektromagnetyczne, które w chwili zerwania taśmy włącza się i powoduje jej zatrzymanie.
Krajarki taśmowe mogą być również wyposażone w specjalne urządzenia zabezpieczające
przed wypadkiem obsługującego maszynę pracownika, są to: urządzenia do okresowego
ostrzenia krawędzi tnącej noża, specjalne ruchome ochraniacze noża taśmowego, pochłaniacze
iskier powstających w czasie ostrzenia noży itp.
W zakładach odzieżowych do rozkroju materiałów odzieżowych stosuje się różne typy
krajarek ręcznych i krajarek taśmowych. Dla każdego typu opracowywana jest instrukcja
obsługi oraz karta maszyny. Przed podjęciem pracy z wykorzystaniem krajarek należy
zapoznać się z dokumentacją załączoną do maszyny.
Prasy do wykrawania wykrojnikami
Prasy do wykrawania wykrojnikami znajdują zastosowanie przede wszystkim przy
krojeniu skóry, materiałów powlekanych i laminatów oraz w produkcji seryjnej i masowej
odzieży głównie roboczej.
Rys. 12. Schemat wycinania wykrojnikami: 1 - wykrojnik, 2 - nakład materiału, 3 - podłoże sprężyste na płycie
prasy, 4 - ostrze wykrojnika, 5 - listwy, F - siła dociskowa (prasy) [2, s. 15]
Wykrojnik (rys. 12) ma postać noża odzwierciedlającego zamknięty kontur wykrawanego
elementu odzieży. Mogą one być odlewane ze stali lub wyginane według szablonu sposobem
mechaniczno-termicznym z taśmy stalowej odpowiednio zaostrzonej. Do wykrawania
elementów odzieży wykrojniki mogą być łączone w komplety odpowiadające rysunkowi
układu szablonów, a następnie ustawiane ostrzami na nakładzie materiału.
Nacisk prasy powoduje ruch roboczy wykrojnika (1) w dół. Pod działaniem siły (F) wykrojnik
(1) zagłębia się swym ostrzem w nakład materiału (2), który umiejscowiony jest na sprężystym
podłożu na płycie prasy (3). W wyniku tego działania następuje wycinanie wykrojów
elementów odzieży. Wycinanie wykrojnikami jest bardzo dokładne i wydajne.
W zakładach odzieżowych do wykrawania elementów odzieży wykrojnikami stosuje
się różne typy pras i agregatów np. agregat składający się z prasy i stołu z przesuwnymi
płytami, na których wykonuje się więcej niż jeden nakład. Zastosowanie takiego agregatu
sprzyja lepszej organizacji pracy i pełniejszemu wykorzystaniu wykrojników i pras.

34
Dla każdego typu urządzenia opracowywana jest instrukcja obsługi i karta maszyny. Przed
podjęciem pracy na tych prasach, należy zapoznać się z dokumentacją obsługi załączoną do
maszyny.
Agregaty krojcze
W zakładach odzieżowych agregaty krojcze (rys. 13) służą do automatycznego
wykrawania elementów odzieży z nakładu materiałów odzieżowych.
Rys. 13. Agregat do automatycznego rozkroju materiału odzieżowego [5, s. 20]
Automat krojczy jest sterowany komputerem. Elementem tnącym stosowanym
do wykrawania części odzieży może być zarówno specjalny nóż, który wykonuje ruch
posuwisto-zwrotny jak i płomień plazmowy, laser, a także ciecz.
Technika plazmowa wycinania elementów odzieży polega na topnieniu lub spalaniu
materiału odzieżowego wzdłuż konturu wycinanego elementu odzieżowego zjonizowanym
gazem (płomień plazmowy argonu o wysokiej temperaturze).
Technika laserowa rozkroju materiału odzieżowego jest oparta na wymuszonym
emitowaniu przez generator gazowy promieni podczerwonych. Zastosowanie lasera umożliwia
rozkrój kilku warstw materiałów z włókien naturalnych lub jednej warstwy z włókien
syntetycznych.
Technika hydrauliczna polega na cięciu materiału strumieniem wody tłoczonej
pod wysokim ciśnieniem przy zastosowaniu dysz.
Przyrządy do znakowania wykrojów
Znakowanie ma na celu oznaczanie punktów określających miejsce wykonania zabiegu
technologicznego na wykroju elementu wyrobu odzieżowego, np. miejsce umieszczenia
kieszeni, dziurek, zaszewek lub zewnętrznych miejsc wykrojów odzieży. Oznaczone punkty
technologiczne w wykrojach ułatwiają obróbkę w szwalni.
W przemyśle odzieżowym w zależności od wyposażenia zakładu do znakowania
wykrojów są stosowane różne typy przyrządów i urządzeń. Poniżej przedstawiono wybrane
przykłady przyrządów do znakowania wykrojów.

35
Przyrząd do znakowania igłą wiertniczą (rys. 14.)
Rys. 14. Przyrząd do znakowania igłą wiertniczą: 1 - stojak, 2 - igła [1, s. 196]
Igła (2) otrzymuje ruch: obrotowy i prostoliniowy. W wyniku tego ruchu przewierca
ona nakład materiału (tkaniny), wykonując w każdej warstwie znak w postaci małego otworka,
który widoczny jest przez pewien czas. Przyrządy z igłą wiertniczą znajdują zastosowanie
do znakowania wykrojów z tkanin bieliźnianych i podszewkowych, których włókna nie mają
tendencji do zapełniania wywierconych otworków.
Przyrząd do znakowania cieczą fluoryzującą (rys. 15).
Rys. 15. Przyrząd do znakowania cieczą fluoryzującą: 1 - element grzejny, 2 - podstawa, 3 - silnik, 4 - zbiornik
z cieczą fluoryzującą [1, s. 196]

36
W zbiorniku (4) nad silnikiem napędzającym znajduje się ciecz fluoryzująca. Ciecz
przepływa przez wydrążony wałek silnika (3) do wydrążonej igły. Podczas przechodzenia igły
przez nakład materiału ciecz osiada na brzegach otworu utworzonego w tkaninie. Przyrząd
znajduje zastosowanie do znakowania materiałów odzieżowych o luźnych splotach. Oznacza
się umiejscowienie kieszeni, końców zaszewek, końców zakładek. Kolor cieczy dobiera
się w zależności od koloru tkaniny, zachowując odpowiedni kontrast.
Przyrząd do znakowania nicią (rys. 16).
Rys. 16. Przyrząd do znakowania nicią: 1 - podstawa, 2 - ramię, 3 - kolumna rurkowa, 4 - dźwignia,
5 - przycisk, 6 - trzpień [1, s. 196]
Przyrząd do znakowania nicią składa się z podstawy (1), ramienia (2) oraz kolumny
rurkowej (3), w której jest umieszczona długa igła prowadząca nić.
Obsługa przyrządu polega na podsunięciu podstawy przyrządu (1) pod warstwę
wykrojonego elementu odzieży, a następnie ustawieniu kolumny rurkowej (3) nad oznaczonym
punktem. Po naciśnięciu dźwigni (4) igła wbija się prostopadle w materiał wprowadzając nić.
Nić obcina się pod ostatnią warstwą materiału. Następnie nić przecina się ręcznie pod
kolejnymi warstwami materiału. Przyrząd ten stosuje się do znakowania materiałów, które
mogłyby ulec uszkodzeniu przy zastosowaniu urządzeń z igłą wiertniczą.
Przyrząd do znakowania zewnętrznych miejsc wykrojów odzieży (rys. 17).
Rys. 17. Przyrząd do znakowania zewnętrznych miejsc wykrojów odzieży: 1 - podstawa, 2 - prowadnica,
3 - nóż, 4 - pręt, 5 - przycisk, 6 - sprężyna [1, s. 196]

37
Podstawę (1) przyrządu wsuwa się pod warstwy wykrojonego elementu odzieży
tak, aby ostrze noża (3) trafiło w wyznaczone miejsce nacięcia. Naciska się przycisk (5)
nadając ruch roboczy nożykowi. Powrót noża do pozycji wyjściowej odbywa się samoczynnie
pod działaniem sprężyny (6).
Urządzenie do numerowania wykrojów.
Numerowanie sztuki odzieży i ich części dokonuje się w celu umożliwienia identyfikacji
w każdym etapie procesu technologicznego danego wyrobu i jego elementu. Numerowanie
wykrojów zabezpiecza przed powstawaniem pomyłek i łączeniem niewłaściwych części
konstrukcyjnych (zamiana elementów może spowodować odcienie elementów w gotowym
wyrobie).
Do numerowania sztuki odzieży i ich elementów (wykrojów) stosuje się urządzenia zwane
numeratorami. W przemyśle odzieżowym stosuje się różne typy urządzeń do numerowania
wykrojów. Na rysunku 18 przedstawiono wybrany przykład maszyny do numerowania
wykrojów.
Rys. 18. Maszyna do numerowania wykrojów: 1 - zasilanie taśmy perforowanej z papieru powleczonego klejem
termoplastycznym, 2 - płyta do układania wykrojów, 3 - mechanizm do nastawiania wymaganych numerów
(danych) [2, s. 21]
Maszyna ta drukuje na taśmie z papieru, powleczonego klejem termoplastycznym kolejne
numery zleceń, oznaczenia wielkości odzieży, oznaczenia modelu odzieży i kolejne numery
wykroju. Numerowanie wykrojów odbywa się przez termiczne naklejanie etykiet.

38
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasady klasyfikacji maszyn i urządzeń odzieżowych?
2. Jakie maszyny i urządzenia są stosowane w krojowni?
3. Jakie przeznaczenie ma przeglądarka?
4. Jaką maszynę stosuje się do warstwowania materiałów odzieżowych?
5. Jakie maszyny stosuje się do rozkroju nakładu materiałów odzieżowych na mniejsze
części?
6. Jaka jest zasada działania krajarki ręcznej z nożem wielokątnym?
7. Jaką maszynę stosuje się do wykrawania elementów odzieży?
8. W jakie specjalne urządzenia zabezpieczające krojczego przed wypadkiem wyposażona jest
krajarka taśmowa?
9. Jaka jest zasada wycinania wykrojów wyrobów odzieżowych na prasie do wykrawania
wykrojnikami?
10. Jaka jest różnica między sposobem wykrawania elementów wyrobów odzieżowych
na maszynie taśmowej i prasie do wykrawania wykrojnikami?
11. Jakie urządzenie steruje automatem krojczym?
12. Jakie przyrządy są stosowane do znakowania wykrojów?
13. Jakie urządzenia służą do numerowania wykrojów?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj maszyny i urządzenia odzieżowe w zależności od ich przeznaczenia
produkcyjnego.
1) odszukać w materiale nauczania kryteria klasyfikacji maszyn i urządzeń odzieżowych,
2) dokonać klasyfikacji maszyn i urządzeń w zależności od przeznaczenia produkcyjnego,
3) posegregować maszyny i urządzenia odzieżowe na grupy według stosowania
w podstawowych działach produkcyjnych,
4) zapisać nazwy sklasyfikowanych maszyn i urządzeń w grupach,
5) zapisać przy każdej grupie maszyn i urządzeń krótką charakterystykę,
− plansze ze schematami maszyn i urządzeń odzieżowych, prospekty przedstawiające
maszyn i urządzenia stosowane w przemysłowej produkcji odzieży,

39
Ćwiczenie 2
Określ przeznaczenie maszyn i urządzeń stosowanych w krojowni.
2) odszukać w materiale nauczania charakterystykę maszyn i urządzeń stosowanych
w krojowni,
3) rozpoznać rodzaje maszyn,
4) zapisać nazwę maszyny (urządzenia) i jej zastosowanie,
− plansze ze schematami maszyn przygotowawczych i krojczych, prospekty maszyn
i urządzeń stosowanych w krojowni,
− modele maszyn krojczych,
Ćwiczenie 3
Dobierz w zależności od rodzaju stosowanego urządzenia krojczego maksymalną
wysokość nakładu materiału odzieżowego.
1) odszukać w materiale nauczania charakterystykę maszyn krojczych,
2) ustalić maksymalną wysokość nakładu materiału odzieżowego dla krajarki ręcznej
z nożem tarczowym (wielokątnym i okrągłym),
3) ustalić maksymalną wysokość nakładu materiału odzieżowego dla krajarki ręcznej
z nożem pionowym,
4) ustalić maksymalną wysokość nakładu materiału (tkaniny) dla krajarki taśmowej,
5) zapisać przy nazwach maszyn krojczych parametry wartości i krótkie ich uzasadnienie,
− plansze ze schematami maszyn krojczych,
− prospekty maszyn krojczych,
− modele maszyn krojczych,

40
Ćwiczenie 4
Porównaj zasadę działania krajarki ręcznej z nożem wielokątnym i krajarki ręcznej
z nożem pionowym.
1) odszukać w materiale nauczania charakterystykę krajarek ręcznych,
2) dokonać analizy działania krajarek ręcznych na podstawie opisów,
3) rozpoznać różnicę w sposobie działania tych maszyn,
4) zapisać przy nazwach krajarek ręcznych krótką ich charakterystykę oraz sposób
ich działania,
5) zapisać wnioski z przeprowadzonej analizy działania maszyn,
− plansze ze schematami krajarek ręcznych,
− modele krajarek ręcznych,
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować maszyny i urządzenia odzieżowe?  
2) wymienić maszyny i urządzenia stosowane w krojowni?  
3) określić zastosowanie przeglądarki?  
4) określić zastosowanie układarki?  
5) dobrać maszyny krojcze do rozkroju nakładu materiału odzieżowego
na części (sekcje)?
 
6) określić zastosowanie krajarki ręcznej z nożem tarczowym?  
7) określić zastosowanie krajarki ręcznej z nożem pionowym?  
8) określić zastosowanie krajarki taśmowej?  
9) wyjaśnić zasadę wycinania wykrojów odzieżowych na prasie do
wycinania wykrojnikami?
 
10) dobrać wysokość nakładu materiału odzieżowego przy zastosowaniu
krajarki ręcznej z nożem okrągłym?
 
11) rozróżnić przyrządy do znakowania wykrojów?  
12) zastosować przyrząd do znakowania zewnętrznych i wewnętrznych
miejsc wykrojów odzieżowych?
 

41
4.3. Proces wytwarzania wykrojów
Krojenie materiałów odzieżowych w przemysłowym zakładzie odzieżowym odbywa się w
krojowni.
Struktura organizacyjna krojowni oraz szczegółowy zakres prac w wydziale są określone
w statucie każdego przedsiębiorstwa odzieżowego.
Do zadań krojowni należy:
− pobieranie materiału z magazynu,
− warstwowanie materiałów (tworzenie nakładów),
− wykonywanie rysunku układu szablonów na materiale,
− rozkrój materiału,
− kontrola jakości,
− znakowanie, numerowanie i kompletowanie wykrojów,
− przekazywanie wykrojów do rozdzielni lub bezpośrednio do szwalni.
Pracą w krojowni kieruje mistrz. Mistrzowi podlegają brygadziści, a brygadzistom
pracownicy bezpośrednio produkcyjni.
W grupie pracowników bezpośrednio produkcyjnych występują takie zawody jak:
kreślarz, nakładacz, krojczy, sortowacz. Pracownicy wykonują najczęściej w krojowni zadania
w systemie akordu zespołowego, a rzadziej akordu indywidualnego.
Przygotowanie materiałów odzieżowych do przemysłowej produkcji odzieży
Materiały odzieżowe przed wprowadzeniem do produkcji odzieży są poddawane ocenie.
W pierwszym etapie przygotowania materiałów do produkcji ustala się między innymi
wymagania dotyczące: oceny metrologicznej materiałów odzieżowych jak tkanin, podszewek,
wkładów klejowych, guzików oraz sprawdzania ilości i jakości tych materiałów w porównaniu
z danymi deklarowanymi przez dostawców.
W przedsiębiorstwach odzieżowych kontrola materiałów odzieżowych może być pełna lub
reprezentatywna zwana wyrywkową. Kontrolę pełną najczęściej stosuje się przy ocenie
jakościowej materiału odzieżowego. Wówczas sprawdza się wszystkie bele materiału
odzieżowego. Kontrolę reprezentatywną (wyrywkową) stosuje się przy kontroli dodatków
krawieckich jak: guzików, haftek, zamków błyskawicznych. Nie bada się wówczas wszystkich
otrzymanych od dostawcy dodatków krawieckich, a tylko losowo wybrane pudełka lub
kartony. Na tej podstawie ocenia się jakość całej serii dostarczonych dodatków krawieckich.
W przemyśle odzieżowym stosuje się najczęściej dwie metody badań jakościowych:
− metodę organoleptyczną,
− metodę laboratoryjną.
Metoda organoleptyczna polega na ocenie jakości materiałów odzieżowych za pomocą
zmysłów i porównaniu cech jakościowych badanych materiałów z obowiązującymi normami.
Badania organoleptyczne prowadzi się w specjalnym pomieszczeniu zwanym przemierzalnią.
Metodą tą bada się szczegółowo każdą belę materiału odzieżowego i sprawdza się:
− długość materiału w beli,
− szerokość materiału w beli,
− błędy materiałowe,
− kolor i deseń materiału.
Do badań organoleptycznych stosuje się przeglądarki (zagadnienia dotyczące budowy i obsługi
maszyny zamieszczono w poprzednim rozdziale).

42
Zauważone błędy zaznacza się na materiale odzieżowym kredą lub kolorową nitką,
a następnie opisuje na specjalnym druku (wzór M-6) i przymocowuje się na jednym z końców
materiału (rys. 19).
Rys. 19. Metryczka wewnętrzna [3, s. 225]
W obecnie stosowanych przeglądarkach są umieszczone fotoelektryczne czujniki
rejestrujące długości kontrolowanego materiału, urządzenia do zapisywania szerokości
materiału i urządzenia do nitkowego oznaczania wykrytych wad materiału. Do rejestrowania
danych uzyskanych w czasie badań służą mikrokomputery.
Metoda laboratoryjna polega na sprawdzaniu cech fizycznych i chemicznych materiałów
odzieżowych za pomocą aparatów i urządzeń laboratoryjnych. Badania przeprowadza
się w laboratorium metrologicznym.
Badania laboratoryjne w zależności od rodzaju materiału odzieżowego dotyczą między
innymi takich parametrów materiału jak:
− kurczliwość,
− trwałość wybawień,
− wytrzymałość na tarcie,
− pilling,
− wytrzymałość materiału na działanie temperatury.
Laboratorium metrologiczne w zależności od rodzaju produkcji odzieży i możliwości
przedsiębiorstwa może być wyposażone w aparaturę kontrolno-pomiarową, taką jak zrywarki,
przyrząd do oceny pillingu, przyrząd do pomiaru przewiewności, przyrząd do badania
odporności na ścieranie, grubościomierz do materiałów płaskich, pralnice i inne.
Materiały odzieżowe przejrzane, których jakość jest zgodna z jakością deklarowaną
przez dostawcę, są przeznaczone do produkcji. Informacje z przeglądu materiałów
odzieżowych są zapisane w specjalnym dokumencie „Raport przeglądania materiałów
odzieżowych”.
Jeżeli w czasie sprawdzania zostaną stwierdzone odchylenia od normy, które nie mieszczą
się w specjalnych granicach tolerancji, materiał odzieżowy jest reklamowany u dostawcy.
Materiały odzieżowe i dodatki krawieckie przed przekazaniem do krojowni
są przechowywane w magazynach surowca. Materiały odzieżowe mogą być składowane
na podestach lub regałach. Materiały te są posegregowane według rodzaju, szerokości,

43
gatunku i symboli. Takie ułożenie materiału na podestach lub regałach ułatwia wydawanie
go do krojowni. Pomieszczenia magazynowe powinny być przewiewne i suche, zabezpieczać
materiały odzieżowe przed zamoczeniem, zabrudzeniem i zniszczeniem przez pleśń, bakterie,
mole i inne czynniki zewnętrzne – promienie słoneczne. W magazynie powinny
być zapewnione odpowiednie warunki: temperatury i wilgotności powietrza
oraz bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Mogą być instalacje przeciwpożarowe,
które samoczynnie sygnalizują powstanie pożaru i gaszą go.
Do przewożenia materiałów odzieżowych w magazynie, z magazynu do krojowni
i przewożenia wykrojów z krojowni do rozdzielni i szwalni mogą być stosowane wózki
transportowe lub transport mechaniczny jak podwieszone przenośniki mechaniczne.
Na podstawie Zlecenia produkcyjnego, które jest podstawą do rozpoczęcia produkcji
i wydania materiału odzieżowego z magazynu, pracownicy krojowni pobierają materiał
do produkcji.
Dokument ten wystawiony jest w dziale produkcji w kilku egzemplarzach, z tego jedną kopię
otrzymuje krojownia.
W zleceniu produkcyjnym zawarte są następujące informacje:
− liczba sztuk odzieży do produkcji określonego wzoru,
− wielkość odzieży i procentowy udział poszczególnych wielkości odzieży danej partii
produkcyjnej (serii wyrobów),
− rodzaj i deseń materiału odzieżowego,
− ilość materiału odzieżowego potrzebna do produkcji, a tym samym do rozkroju.
Warstwowanie materiałów
Warstwowanie materiałów jest operacją, która polega na układaniu warstw materiału
odzieżowego w stos. Stos zwarstwowanych materiałów nazywa się nakładem.
Rodzaje warstwowania
Materiał może być warstwowany:
− prawą stroną do lewej (PL),
− prawą stroną do prawej (PP),
− w układzie zygzakowym (ZZ).
Rys. 20. Sposoby warstwowania materiału [2, s. 10]
Warstwowanie prawą stroną do lewej (PL) stosuje się przy warstwowaniu tkanin
o wzorach jednokierunkowych lub z włosem. Każdą warstwę tkaniny odcina się po ułożeniu na
końcu nakładu. Jeżeli materiał warstwuje układarka, to cykl warstwowania jednej warstwy
odbywa się w czasie dwóch przejazdów wózka po stole.

44
Warstwowanie prawą stroną do prawej (PP) stosuje się przy warstwowaniu tkanin
o wzorach jednokierunkowych lub z włosem. Warstwy materiału są układane parami kolejno
prawą stroną do prawej i lewą do lewej, w jednym kierunku. Po obcięciu warstwy tkaniny
na końcu nakładu, materiał trzeba odwrócić i dopiero układać kolejną warstwą. Układarka
pracuje podobnie jak przy warstwowaniu prawą stroną do lewej.
Warstwowanie zygzakowe (ZZ) stosuje się do warstwowania materiałów gładkich
lub o dwukierunkowych wzorach geometrycznych. Układanie materiału odzieżowego polega
na ciągłym warstwowaniu w dwóch kierunkach i bez odcinania warstw materiału na końcach
nakładu. W nakładzie warstwy są ułożone parami na przemian stroną prawą do prawej i lewą
do lewej.
Zasady prawidłowego warstwowania materiałów.
Podczas wykonywania nakładu materiałów odzieżowych należy zwrócić uwagę na to, aby:
− stosować materiały o jednakowej szerokości do sporządzania danego nakładu,
− brzegi materiału pokrywały się i tworzyły z blatem stołu kąt prosty na całej długości
nakładu,
− w nakładzie materiał powinien być rozłożony równo i swobodnie, nie należy układać
go zbyt luźno, ani też naprężać,
− na końcach nakładu, warstwy materiału były odcinane równo, po nitce wątku,
− nie przekraczać maksymalnej liczby warstw materiału odzieżowego w nakładzie.
Wysokość nakładu, czyli liczba warstw materiału odzieżowego ułożonego w stosie zależy
od grubości i rodzaju powierzchni materiału, a także od parametrów elementów tnących
w maszynach krojczych. Jest nią średnica tarczy.
W praktyce za maksymalną liczbę warstw materiału w nakładzie przyjmuje się następujące
wartości:
− dla tkanin bawełnianych 60÷180 warstw popeliny, flanele, tkaniny sukienkowe letnie,
− dla tkanin wełnianych 30÷60 warstw tkaniny płaszczowe grube, płaszczowe cieńsze,
ubraniowe,
− dla tkanin jedwabnych 100÷120 warstw tkaniny sukienkowe, koszulowe,
− dla tkanin podszewkowych bawełnianych 100÷120 warstw,
− dla tkanin podszewkowych jedwabnych 50÷60 warstw.
Metody warstwowania materiałów odzieżowych
W polskim przemyśle odzieżowym w zależności od wyposażenia zakładów stosuje
się dwie metody warstwowania materiałów: ręczną i mechaniczną.
Warstwowanie ręczne polega na tym, że czynności te wykonują pracownicy
na specjalnych stołach. Najczęściej stosuje się stoły znormalizowane (rys. 21):
− do warstwowania materiałów węższych o wymiarach płyty stołu 1,10 m x 3,00 m,
− do warstwowania materiałów szerokich o wymiarach płyty stołu 1,60 m x 3,00 m
(przykład stołu poniżej).

45
Rys. 21. Stół do warstwowania materiału [1, s. 193]
Proces warstwowania ręcznego ułatwiają: wałek zamieszczony na specjalnym stojaku
do rozwijania bel materiału odzieżowego i urządzenie do odcinania i mocowania końców
materiału. Do odcinania warstw materiałów mogą być stosowane elektryczne nożyce tarczowe
lub krajarki z nożem tarczowym.
Warstwowanie mechaniczne.
Do warstwowania mechanicznego są stosowane urządzenia zwane układarkami.
Opis działania maszyny zamieszczono w poprzednim rozdziale.
Proces warstwowania materiałów odzieżowych odbywa się przy pomocy wózka,
na którym są umieszczone bele materiału przeznaczone do tworzenia nakładu.
W zakładach odzieżowych do warstwowania materiałów odzieżowych stosowane są różne
typy układarek. Dla każdego typu opracowana jest instrukcja obsługi i karta maszyny.
Przed podjęciem pracy z wykorzystaniem układarki należy zapoznać się z dokumentacją
obsługi załączoną do maszyny.
Planowanie wysokości nakładów
Zasady planowania wysokości nakładów z materiałów odzieżowych w przemysłowych
zakładach odzieżowych są podobne. Różnice występują głównie w metodzie ustaleń i obliczeń
wysokości nakładów.
Pracownicy krojowni na podstawie danych podanych w zleceniu produkcyjnym ustalają
zasadę łączenia wielkości odzieży w układach szablonów. Najczęściej łączy
się po dwa komplety szablonów elementów odzieży dla osób dorosłych, po dwa i więcej
kompletów szablonów elementów odzieży dziecięcej. Technikę łączenia wielkości odzieży
przedstawiono na przykładzie poniżej w tabeli 5. W przykładzie przyjęto zasadę, że najpierw
łączy się skrajne wielkości odzieży czyli najmniejsze wielkości odzieży z największymi,
a później średnie. Sposób łączenia dwóch wielkości odzieży w jednym układzie szablonów
odzieży polega na tym, że najpierw planuje się układ I, w którym łączymy skrajne wielkości
o najmniejszym udziale procentowym w serii produkcyjnej. Następnie odejmuje
się je od ogólnej liczby łączonych wielkości. Gdy wyczerpie się planowaną liczbę procentową
w danej wielkości, należy zapisać zero w odpowiedniej kolumnie tego wymiaru. W ten sam
sposób planuje się łączenie wielkości odzieży w następnych układach. Następnie ustala
się procentowy udział poszczególnych układów szablonów odzieży i liczbę sztuk odzieży
poszczególnych układów.
Przykład
Na podstawie zamówienia 2000 sztuk płaszczy damskich, załączonej procentówki tabela 5
i przyjętej zasady łączenia dwóch wielkości odzieży w jednym układzie zaprojektowano liczbę
wyrobów poszczególnych wielkości, wysokość i ilość nakładów.

46
Tabela. 5. Procentówka produkcyjna (przykład) [wymiary w tabeli podane w centymetrach].
Wzrost 152 158 164 170 176
Obwód klatki piersiowej 88 92 92 96 92 96 100 96 100 96 100
Obwód bioder 96 100 100 104 100 104 108 104 108 104 108
Udział % 3 5 7 10 15 20 15 10 7 5 3
Tabela. 6. Technika łączenia dwóch wielkości odzieży w jednym układzie szablonów (oznaczonym symbolem x)
[opracowanie własne].
Wzrost 152 158 164 170 176
Obwód
klatki
piersiowej
88 92 92 96 92 96 100 96 100 96 100
Obwód
bioder
96 100 100 104 100 104 108 104 108 104 108
Numer
układu
Udział % 3 5 7 10 15 20 15 10 7 5 3
Razem
%
układu
(K)
Liczba
sztuk
odzieży
(W)
Liczba
warstw
materiału
odzieżowego
(H)
I pozostało
X
0
X
0
6 120 60
II pozostało
X
0
X
0
10 200 100
III pozostało
X
0
X
0
14 280 140
IV pozostało
X
0
X
0
20 400 200
V pozostało
X
0
X
0
30 600 300
VI pozostało
X X
0 0
20 400 200
Razem pozostało 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 100 2000 1000
− procentowy udział poszczególnych układów w serii wyrobów,
− liczbę układów dla danej serii wyrobów odzieżowych.
Liczbę wyrobów tabela 6 otrzymanych podczas rozkroju nakładów z zastosowaniem
poszczególnych układów szablonów oblicza się według następującego wzoru:
100
KS
W
⋅
=
gdzie:
W – liczba wyrobów otrzymana podczas rozkroju nakładów z poszczególnych układów
szablonów,
S – wielkość serii produkcji,
K – procentowy udział poszczególnych układów szablonów.
Wylicza się dla:
I układu
100
1
1
KS
W
⋅
= =
100
62000⋅
= 120 [szt.]
II układu
100
2
2
KS
W
⋅
= =
100
102000⋅
= 200 [szt.]
III układu
100
3
3
KS
W
⋅
= =
100
142000⋅
= 280 [szt.]
IV układu
100
4
4
KS
W
⋅
= =
100
202000⋅
= 400 [szt.]

47
V układu
100
5
5
KS
W
⋅
= =
100
302000⋅
= 600 [szt.]
VI układu
100
6
6
KS
W
⋅
= =
100
202000⋅
= 400 [szt.]
− liczbę warstw materiału odzieżowego H tabela 6poszczególnych układów wylicza
się według wzoru:
n
W
H =
gdzie:
H – liczba warstw materiału poszczególnych układów,
W – liczba wyrobów otrzymana z rozkroju układów z poszczególnych układów,
n – liczba kompletów szablonów w układzie (w przykładzie n = 2).
Wylicza się dla:
I układu 60
2
1201
1 ===
n
W
H [szt.]
II układu 100
2
2002
2 ===
n
W
H [szt.]
III układu 140
2
2803
3 ===
n
W
H [szt.]
IV układu 200
2
4004
4 ===
n
W
H [szt.]
V układu 300
2
6005
5 ===
n
W
H [szt.]
VI układu 200
2
4006
6 ===
n
W
H [szt.]
Po wyliczeniu liczby warstw materiału poszczególnych układów szablonów, należy
określić wysokość nakładów.
Liczba paczek wykrojów w nakładzie odpowiada liczbie kompletów szablonów wyrobów
odzieżowych w układzie szablonów.
nPp =
gdzie:
pP
– liczba paczek w układzie,
n – liczba kompletów szablonów wyrobów odzieżowych w układzie szablonów.
Liczbę sztuk odzieży poszczególnych wielkości w określonej serii produkcyjnej (danym
zamówieniu) wyrobów odzieżowych wylicza się na podstawie:
− liczby sztuk odzieży w serii produkcyjnej,
− procentowego udziału poszczególnych wielkości odzieży w danej serii (dane podane
są w procentówce).

48
ww KSS ⋅=
gdzie:
wS – liczba sztuk odzieży określonej wielkości w danej serii produkcyjnej,
S – liczba sztuk odzieży w danej serii produkcyjnej,
wK – procentowy udział określonej wielkości odzieży w serii produkcyjnej.
Np. dla wielkości odzieży 152/88/96 B liczbę sztuk odzieży w danej serii produkcyjnej wylicza
się:
6003,0200011 =⋅=⋅= ww KSS [szt.]
Liczbę sztuk odzieży pozostałych wielkości w danej serii produkcyjnej wylicza się tak samo jak
w wyżej podanym przykładzie.
Wysokość nakładu zależy od rodzaju i grubości materiału odzieżowego oraz od parametrów
technicznych maszyn krojczych. W podanym przykładzie płaszczy damskich wykonano
z tkaniny wełnianej. Praktycznie ustalona norma przewiduje, że dopuszczalna norma warstw
materiału odzieżowego w stosie wynosi 30÷50 dla tej tkaniny. Ustalono w przykładzie,
że hmax=50 warstw materiału odzieżowego. Liczbę nakładów poszczególnych układów
szablonów oblicza się według wzoru:
maxh
H
N =
gdzie:
N – liczba nakładów poszczególnych układów szablonów,
H – liczba warstw materiału poszczególnych układów szablonów,
maxh – maksymalna liczba warstw w nakładzie materiału odzieżowego.
Wylicza się dla:
I układu 2,1
50
60
max
1
1 ===
h
H
N ; 1 nakład + 10 warstw (reszta), należy ułożyć 2 nakłady
np. po 30 warstw w każdym,
II układu 0,2
50
100
max
2
2 ===
h
H
N ; 2 nakłady,
III układu 8,2
50
140
max
3
3 ===
h
H
N ; 2 nakłady + 40 warstw (reszta), należy ułożyć 3 nakłady np.
2 po 50 warstw i trzeci 40 warstw.
IV układu 4
50
200
max
4
4 ===
h
H
N ; 4 nakłady,
V układu 6
50
300
max
5
5 ===
h
H
N ; 6 nakładów,
VI układu 4
50
200
max
6
6 ===
h
H
N ; 4 nakłady podobnie jak w przypadku IV układu.

49
Podobne zasady należy stosować do planowania wysokości nakładów z podszewek,
wkładów klejowych, wkładów ocieplających.
Układy szablonów na materiale odzieżowym
W produkcji przemysłowej w zależności od wyposażenia zakładu odzieżowego stosowane
są różne metody wykonywania rysunku szablonów na materiale odzieżowym. Najczęściej
stosowane metody są opisane poniżej.
Metoda obrysowania konturów szablonów elementów odzieży polega na ręcznym
rozłożeniu na materiale odzieżowym szablonów i obrysowaniu ich konturów kredą. Warstwę
materiału o długości równej układowi szablonów należy odciąć z beli materiału, ułożyć
na specjalnym stole a następnie przystąpić do rozłożenia szablonów zgodnie z wzorcem,
po czym należy obrysować kontury rozmieszczonych szablonów.
Podczas wykonywania rysunku układu szablonów na materiale należy zwrócić uwagę
na to, aby:
− szablony ułożone były zgodnie z oznaczoną na nich linią prostą, która odpowiada
położeniu nitki osnowy w tkaninie,
− odległość między szablonami była zachowana tak, aby linie konturowe tych szablonów
były dobrze widoczne i czytelne,
− nie zmieniać kierunku ułożenia szablonów, który jest uwidoczniony na wzorcowym
układzie szablonów,
− linie konturowe narysowane na materiale były cienkie i dokładne,
− po narysowaniu elementów na materiale napisać ich wielkość i numer części
konstrukcyjnej zapisanej w dokumencie „Zestawienie konstrukcyjnych części”,
− sprawdzić czy nie pominięto żadnej z wyszczególnionych w/w części konstrukcyjnych.
Należy sprawdzić ze specyfikacją szablonów.
Metoda znakowania linii konturowych za pomocą trafaretów. Trafaret jest to wykonany
na cienkiej folii, tkaninie powlekanej lub twardym kartonie rysunek układu szablonów. Linie
konturowe szablonów w tym układzie są perforowane za pomocą specjalnych maszyn,
zwanych perforatorkami. Trafaret należy ułożyć na wierzchnią warstwę nakładu, a następnie na
jego powierzchni rozprowadzić sproszkowaną kredę lub talk. Kreda przenika przez otwory w
trafarecie i znaczy linie konturowe szablonów na materiale.
Ze względu na to, że dla każdego układu szablonów należy wykonać inny trafaret,
stosowane są one wyłącznie do produkcji wielkoseryjnej i masowej np. do produkcji ubrań
roboczych, odzieży służbowej itp.
Metoda spryskiwania farbą szablonów i wypadów wewnętrznych. Szablony na materiale
układa się zgodnie z wzorcem układu szablonów, następnie szablony przyciska się specjalną
siatką. Za pomocą specjalnego urządzenia spryskuje się farbą cały układ szablonów. Farba
powinna być szybkoschnąca, bez zapachu, niebrudząca i bezpieczna dla zdrowia ludzkiego. Po
zdjęciu szablonów, kontury ich są dobrze widoczne, a układ szablonów na materiale
przygotowany do rozkroju. W przemysłowych zakładach odzieżowych metoda ta jest rzadko
stosowana, przede wszystkim do produkcji ubrań roboczych (rozpylana farba brudzi inne
materiały i wykroje).
Metoda wykonywania układów na papierze i łączeniu ich z materiałem eliminuje prace
związane z wykonywaniem rysunku układu szablonów na materiale (tkaninie). Rysunek układu
szablonów drukuje się na specjalnym papierze, który po jednej stronie jest nasycony klejem.
Układ szablonów narysowany na podklejanym papierze nakłada się na wierzchnią warstwę
nakładu materiału, a następnie przykleja się lekko nagrzanym żelazkiem do materiału.
Wykrawanie elementów odzieży odbywa się razem z naklejonym papierem, który po

Z3.01

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (10)

Similar to Z3.01

Similar to Z3.01 (20)

Z3.01