3. Τι είναι οι υδροβιότοποι
Υδροβιότοπος ή υγρότοπος ονομάζεται κάθε περιοχή που καλύπτεται
εποχικά ή μόνιμα από ρηχά νερά, ή που δεν καλύπτεται ποτέ από νερά,
αλλά το υπόστρωμά της είναι υγρό για μεγάλο χρονικό διάστημα μέσα
στο έτος. Το υπόστρωμα των υγροτόπων μπορεί να είναι έδαφος, άμμος,
χαλίκια κ.λπ.
Οι υγρότοποι έχουν ιδιαίτερη οικολογική σημασία, η οποία οφείλεται
στην ποικιλότητα των ειδών και στις πυκνότητες των πληθυσμών που
κατοικούν σε αυτούς, στη συνήθως υψηλή τους παραγωγικότητα και στα
ιδιαίτερα ενδιαιτήματα που περικλείουν.
Είδη Υγροτόπων
Οι υγρότοποι διακρίνονται σε φυσικούς και τεχνητούς, ανάλογα με τον
τρόπο δημιουργίας τους.
• Στους φυσικούς υγροτόπους ανήκουν οι ποταμοί, οι εκβολές, τα
δέλτα, οι λίμνες, οι λιμνοθάλασσες, τα έλη και οι πηγές. Οι
φυσικοί υγρότοποι δημιουργούνται χωρίς τη μεσολάβηση του
ανθρώπου.
• Τεχνητοί υγρότοποι είναι οι αλυκές, οι τεχνητές λίμνες και οι
ορυζώνες. Οι τεχνητοί υγρότοποι δημιουργούνται πρώτιστα για
να καλύψουν συγκεκριμένες οικονομικές ανάγκες του ανθρώπου.
Στη συνέχεια όμως, πολλοί από αυτούς εξελίσσονται σε
σπουδαία οικοσυστήματα
4. Οι λειτουργίες των Υγροτόπων
Τα οικοσυστήματα των υγροτόπων επιτελούν πολλαπλές λειτουργίες Ο
πρωταρχικός παράγοντας που καθορίζει το πως λειτουργεί ένας
υγρότοπος είναι το υδρολογικό καθεστώς του, δηλαδή ο ρυθμός
ανακύκλωσης του νερού, το συνολικό υδατικό ισοζύγιο (εισροές και
εκροές επιφανειακών νερών, τα υπόγεια νερά, η εξατμισιοδιαπνοή, οι
παλίρροιες κ.α)
Η γνώση των λειτουργιών ενός υγροτόπου είναι σημαντική αφού οι
λειτουργίες προσδιορίζουν τις αξίες τους για τον άνθρωπο και θέτουν τα
πλαίσια για τη σωστή διαχείριση.
Εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων
Τροποποίηση πλημμυρικών φαινομένων
Παγίδευση ιζημάτων και άλλων ουσιών
Αποθήκευση και ελευθέρωση θερμότητας
Απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα
Δέσμευση ηλιακής ακτινοβολίας και στήριξη τροφικών πλεγμάτων
5. Απειλές και κίνδυνοι που δέχονται οι
υγροτόποι
Η ανάγκη παραγωγής περισσότερων γεωργικών προιόντων οδήγησε στην
αποξήρανση τεραστίων εκτάσεων ελών και στη μετατροπή τους εν
συνεχεία σε αγρούς και σε φυτείες δασοπονικών ειδώων. Εκτός από τους
υγρότοπους που χάθηκαν οριστικά πολλοί άλλοι υποβαθμίστηκαν
εξαιτίας της κατασκευής αρδευτικών έργων και της εισροής ρυπών (π.χ.
απόβλητα στάβλων). Η ανάγκη για περισσότερη ενέργεια οδήγησε στην
κατασκευή υδροηλεκτρικών έργων, η οποία επέφερε αλλοιώσεις στο
φυσικό περιβάλλον των υγροβιοτόπων στους οποίους έγιναν τα έργα
αυτά π.χ. ποτάμια.
Ένας άλλος κίνδυνος που αντιμετωπίζουν οι υγροβιότοποι είναι η ρίψη
σε αυτόυς υγρών και στερεών αποβλήτων από βιομηχανίες και
οικισμούς. Πέρα από τη ρύπανση, η επέκταση της βιομηχανίας, των
πόλεων, των τουριστικών και εξοχικών οικιστικών μονάδων σε
υγροτοπικές περιοχές, οδήγησε στην τελική αποξήρανση τους. Από την
άλλη οι αλιευτικές υδατοκαλλιεργητικές δραστηριότητες και το κυνήγι,
δεν έχουν προκαλέσει μειώση των υγροτοπικών εκτάσεων. Παρόλα αυτά
διάφορες ασύνετες ενέργγειες όπως η εγκατάσταση εντατικών
ιχθυοκαλλιεργειών σε ακατάλληλες τοποθεσίες, η παράνομη αλιεία, κτλ.
6. οδηγούν στην υποβάθμιση των υγροτόπων. Το βασικότερο αίτιο
καταστροφής των υδροβιοτόπων είναι η άγνοια και η προσπάθεια για
μακροπρόθεσμα μονο οφέλη.
Οι σημαντικοί υδροβιότοποι της
Ελλάδας
Μερικοί υδροβιότοποι εξαιρετικής σημασίας στη χώρα μας είναι ο
Αμβρακικός κόλπος,το δέλτα Αξιού-Λουδιά-Αλιάκμονα,το
δέλτα του Νέστου,η λίμνη Βιστονίδα και η λιμνοθάλασσα
Πόρτο Λάγος, ενώ υπάρχει και το Δέλτα του Έβρου το οποίο
έχει διεθνή σημασία.
7. Ο υδροβιότοπος Σχινιά - Μαραθώνα
Η περιοχή του Εθνικού Πάρκου Σχινιά Μαραθώνα συνδυάζει
διαφορετικά οικοσυστήματα: τον υγροβιότοπο, το παράλιο
πευκοδάσος, τη Μακαρία Πηγή, τη χερσόνησο Κυνοσούρας
τον λόφο της Δρακονέρας και τη θαλάσσια περιοχή του
όρμου του Μαραθώνα. Το ανάγλυφο του τοπίου και η
γεωλογία της περιοχής έχουν δημιουργήσει στο Σχινιά
μεγάλη ποικιλία ξεχωριστών βιοτόπων.
Στις χερσαίες εκτάσεις του Εθνικού Πάρκου ζουν θηλαστικά, όπως
αλεπούδες, ασβοί, σκαντζόχοιροι και λαγοί και ερπετά όπως
8. χελώνες (γραικοχελώνες και κρασπεδοχελώνες), φίδια
(οχιές, δενδρογαλιές, λιακόνια κ.ά.) και σαύρες (γουστέρες,
πράσινες σαύρες κ.ά.). Στις πιο υγρές περιοχές ζουν άλλα
ερπετά, όπως ποταμοχελώνες, βαλτοχελώνες, νερόφιδα,
αλλά και αμφίβια, όπως βάτραχοι και δενδροβάτραχοι.
Κυρίαρχος είναι ο ρόλος του νερού, που ξεκινά από πηγές
και ρέει προς τη θάλασσα συντηρώντας έλη, λίμνες και
ρυάκια.
Ο υγρότοπος λειτουργεί ως ένα σύνθετο υδρολογικό
σύστημα με διαφορετική αλατότητα κατά θέσεις, ανάλογα με
τις εισροές που δέχεται από τη Μακαρία πηγή, τη βροχή και
τη θάλασσα. Η βλάστηση στον υγρότοπο ακολουθεί την
αλατότητα. Έτσι, σε γλυκά έως υφάλμυρα νερά
αναπτύσσονται κυρίως καλαμιώνες και βλάστηση με
αρμυρίκια, ενώ σε πιο αλμυρά νερά εμφανίζονται λιβάδια με
βούρλα αλλά και αλόφιλη βλάστηση από μονοετή φυτά,
όπως η αλμυρίδα. Στα ρέοντα και στάσιμα νερά του
υγροτόπου ζουν χέλια και ψάρια των γλυκών νερών.
Η χλωρίδα και πανίδα της περιοχής.
Το σύνθετο φυσικό περιβάλλον του Σχινιά, και ιδιαίτερα
ο υγρότοπος, αποτελούν σημαντικό σταθμό στη
μεταναστευτική πορεία των αποδημητικών πουλιών κοντά
στην ακτογραμμή της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Έχουν
καταγραφεί περισσότερα από εκατόν πενήντα είδη πουλιών,
μερικά από τα οποία φωλιάζουν μόνιμα και κάποια
επισκέπτονται το Σχινιά μόνο κατά την άνοιξη και το
φθινόπωρο, όπως ερωδιοί, καλαμοκανάδες, νερόκοτες,
φαλαρίδες και οι εντυπωσιακές χαλκόκοτες.
Το παράλιο πευκοδάσος βρίσκεται μεταξύ του υγροτόπου
και της θάλασσας, σε αμμώδη έκταση με αμμοθίνες και είναι
ένα από τα τρία δάση κουκουναριάς στην Ελλάδα. Η
κουκουναριά (Pinus pinea) με τη χαρακτηριστική κόμη που
θυμίζει ομπρέλα, εξαπλώνεται κυρίως στα δυτικά του
δάσους, ενώ προς τα ανατολικά συνυπάρχει με τη χαλέπιο
πεύκη (Pinus halepensis), η οποία σταδιακά την
αντικαθιστά. Το δάσος σήμερα εμφανίζει σημάδια γήρανσης
μιας και η αποξήρανση του υγροτόπου, τα οχήματα και η
βόσκηση παλιότερα δεν επέτρεπαν τη φυσική του ανανέωση.
9. Συνεχίζει όμως η κουκουναριά να προσφέρει τον ίσκιο της
στους επισκέπτες της παραλίας του Σχινιά που έρχονται για
να κολυμπήσουν.
Η χερσόνησος Κυνοσούρας και ο λόφος
της Δρακονέρας είναι ασβεστολιθικοί σχηματισμοί, που
διαθέτουν θαμνώδη, μεσογειακή βλάστηση μακί με κυρίαρχο
είδος τον θάμνο Juniperus phoenicea. Η χερσόνησος της
Κυνοσούρας έχει υποστεί ελάχιστες αλλοιώσεις και
παρουσιάζει υψηλή βιοποικιλότητα. Στα διάκενα των
θαμνώνων αναπτύσσεται πλούσια ποώδης βλάστηση, με
κυρίαρχο είδος τη γαλαστοιβή. Στη χλωρίδα περιλαμβάνεται
και το ενδημικό γεώφυτο Fritillaria obliqua subsp. obliqua,
υποείδος που κινδυνεύει να εξαφανιστεί.
Η Μακαρία Πηγή αναβλύζει στο βορειοδυτικό άκρο του
Εθνικού Πάρκου, συντηρώντας δύο λίμνες γλυκού έως
υφάλμυρου νερού. Οι λίμνες διαθέτουν υδρόβια και
παρόχθια βλάστηση με καλάμια. Εκεί ζει ένα μικρό ενδημικό
ψάρι, η ντάσκα, με την επιστημονική ονομασία
Pseudophoxinus stymphalicus subsp. marathonicus. Η
φυσική ροή της πηγής έχει πλέον αποκατασταθεί και σήμερα
ο κύριος όγκος των νερών της ρέει προς τον υγρότοπο μέσω
του κωπηλατοδρομίου. Στο τεχνητό κανάλι που παροχέτευε
παλιότερα το σύνολο των νερών της πηγής στη θάλασσα,
διοχετεύεται σήμερα οικολογική παροχή, για να διατηρηθεί
η βλάστηση που αναπτύχθηκε, όπως τα υδροχαρή φυτά στην
επιφάνεια των νερών και τα φύκη του γένους Chara στο
βυθό του καναλιού.
Πανίδα
