κειμενο

2. 2ο Γυμνάσιο Νέων Μουδανιών
Εργασία στα πλαίσια του προγράμματος «Καλλιστώ»
«Ανηφορίζοντας τα μονοπάτια των Τζουμέρκων
(εκεί που σμίγει ο άνθρωπος με τη φύση)»
Φεβρουάριος - Μάιος 2008
Περιβαλλοντική ομάδα 2ου Γυμνασίου Νέων Μουδανιών

3. Περιβαλλοντική ομάδα
Συντονιστήςπρογράμματος Τουμπέκης Χαράλαμπος ΠΕ
Συμμετέχουσεςκαθηγήτριες: ΔάλπηΜαρία ΠΕ04
Ζάχου Ελένη ΠΕ01
Χαλκιά ΕιρήνηΠΕ02
Γ1
ΑΙΒΑΛΩΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
ΚΟΥΤΣΙΔΗΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ
ΖΙΡΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ
ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ ΒΑΣΙΛΗΣ
ΓΚΙΟΛΕΝΑ ΓΙΑΝΝΗΣ
ΓΚΙΟΛΕΝΑ ΜΙΧΑΛΗΣ
ΚΑΝΤΟΓΛΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
ΓΙΟΒΑΝΑΚΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
ΚΑΜΠΟΥΡΗ ΕΛΣΑ
ΔΑΛΑΜΠΙΡΑ ΜΑΡΙΑ
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ ΜΑΚΡΙΝΑ
ΚΑΛΤΣΑ ΣΑΜΑΝΘΑ
ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
Γ2
ΚΟΖΑΝΙΔΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ
ΜΠΟΥΤΖΙΚΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ
ΜΠΕΛΗΣ ΝΙΚΟΣ
ΚΟΣΑΡΙΔΗΣ ΡΩΜΑΝΟΣ
ΜΟΥΤΟΥΡΙΔΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΗ
ΛΙΤΣΕΡΙΝΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ
ΚΟΥΡΔΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ
ΝΤΟΥΤΣΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ
ΜΗΝΑΟΓΛΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ
ΦΑΣΟΥΛΙΩΤΗ ΚΛΑΙΡΗ
ΛΑΣΚΑΡΙΔΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ
Γ3
ΠΑΠΑΖΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ
ΣΙΣΚΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ
TΣΙΒΙΚΑΣ ΚΩΣΤΑΣ
ΠΟΔΑΡΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ
ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΟΥ ΧΑΡΟΥΛΑ
ΧΑΛΚΙΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ
ΣΑΜΑΡΑ ΕΛΕΝΗ
ΧΑΤΖΙΔΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
ΤΣΙΓΓΕΛΙΔΟΥ ΔΗΜΗΤΡΑ
ΣΚΟΥΡΙΑ ΜΑΙΡΗ

4. Σκοπός του προγράμματος
Τα παιδιά μιας παραθαλάσσιας περιοχής να γνωρίσουν και βιωματικά μια ορεινή
περιοχή της Ελλάδας. Να συναντηθούν με την ορεινή φύση (σπήλαια, ποτάμια, δάση )
και τους ανθρώπους της, καθώς και να γνωρίσουν τα έργα (οικισμούς γεφύρια
,μνημεία) και τις δραστηριότητες τους ( ασχολίες, επαγγέλματα ,τρόπο ζωής).
Στόχοι του προγράμματος
Γνωστικοί :
Να μάθουν για την
αδιάσπαστη σχέση
ανθρώπου φύσης,
•για την αλληλεξάρτηση
φυσικού και πολιτισμικού
περιβάλλοντος,
•για χώρους που
διατηρούν ακόμα την
επαρχιακή ελληνική
ταυτότητα..
Κοινωνικοί :
Να ανιχνεύσουν τον
απλό τρόπο ζωής των
ανθρώπων της ορεινής
Ηπείρου, που λειτουργεί
στο μέτρο των
πραγματικών αναγκών
του ανθρώπου.
Να αναπτύξουν
υπεύθυνες σχέσεις και
συμπεριφορές απέναντι
στο περιβάλλον.
Να αναπτύξουν σχέσεις
συνεργασίας με τις
τοπικές
κοινωνίες(συνεντεύξεις –
συζητήσεις κλπ)
Αναμορφωτικοί:
Ανάπτυξη δεξιοτήτων
στην χρήση ψηφιακών
συσκευών( Η/Υ ,κάμερα
βιντεοκάμερα κλπ).
Συμμετοχικοί:
Η ανάπτυξη πνεύματος
πρωτοβουλίας και
συνεργασίας των
μαθητών μέσα στις
ομάδες εργασίας.
Βιωματικοί:
Να αντιληφθούν τη
φύση και το οικιστικό
περιβάλλον με όλες τους
τις αισθήσεις.
Να συμβάλουν στην
προστασία του φυσικού
περιβάλλοντος και τη
διατήρηση της ,και να
ευαισθητοποιηθούν σε
θέματα οικιστικής
κληρονομιάς.

5. Μεθοδολογία και αναμενόμενα αποτελέσματα
Καθορισμός ομάδων
Οι μαθητέςθα χωριστούνσε 5 ομάδεςτων 7 ατόμων
Η κάθεομάδα θα ασχοληθείμε ένα θεματικήενότητα απότα παρακάτω
1. Το φυσικό περιβάλλοντωνΤζουμέρκων
2. Τα ποτάμια και τα γεφύριατουτόπου
3 .Παραδοσιακοίοικισμοί
4 .Ασχολίεςκατοίκων
5. Τα Τζουμέρκασήμερα
Στις παραπάνωθεματικέςενότητεςυπάρχεικαιδιαθεματικήπροσέγγιση(ιστορία ,γεωγραφία αισθητική
αγωγή,ιστορία τηςτέχνης,θρησκευτικά,κοινωνιολογία)
Κατανομήεργασιών
Στηνομάδα τωνεπτά(7) θα οριστείαπό την ίδια την ομάδα έναςσυντονιστής
Έπειτα θα αναλάβειοκαθέναςκαιαπόμια εργασία
1ος
Έρευνα καισυλλογήπληροφοριώναπόδιαδύκτιο ,τουριστικούςχάρτεςπεριοδικάκ.α
2ος
Έρευνα καισυλλογήπληροφοριώναπόδιαδύκτιο,τουριστικούςχάρτεςπεριοδικάκ.α
3ος
. Εικαστικέςπροσεγγίσειςσκίτσα ,ζωγραφιές,ποιήματα
4ος
.Κατασκευήαφίσας,χάρτη,ταμπλόμε φωτογραφίες
5ος
.Χρήσηψηφιακώνμέσωνκάμερας.βίντεο,εκτύπωσηεργασίαςπαρουσίασηδιαφανειών,
6ος
.Σύνθεσηκαιεπεξεργασία τωνπληροφοριών καταγραφήσε word
7ος
Σύνθεσηκαιεπεξεργασία τωνπληροφοριών καταγραφήσε word
Κατά τηδιάρκεια τηςεπίσκεψηςθα συνεχίσουν να λειτουργούν οιομάδεςμεάλλεςδραστηριότητεςόπως
συμπλήρωσηφύλλωνεργασίας, συζητήσεις,αλλά καικαταγραφήεμπειριών των εντυπώσεων κατά τη
διάρκεια τηςεπίσκεψης.

6. Περιεχόμενα
1. Φυσικό περιβάλλον των Τζουμέρκων σελ
2. Τα ποτάμια και τα γεφύρια τους σελ
3. Παραδοσιακοί οικισμοί σελ
4. Ασχολίες κατοίκων σελ
5. Τα Τζουμέρκα σήμερα σελ
6. Φωτογραφίες ,χάρτες, μακέτες , αφίσα σελ

7. 1.Το φυσικό περιβάλλον των Τζουμέρκων
ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ
Τζουμέρκα. Μεγάλη διακλάδωση της οροσειράς της Ν.Πίνδου, στα όρια Ηπείρου και
Θεσσαλίας . Το μεγαλύτερο τμήμα της βρίσκεται στο νομό Άρτας και ανάμεσα στον
Αχελώο και Άραχθο. Ο κύριος όγκος και κυρίως, οι κορυφές είναι χωρίς πηγές και
άδενδρες, ενώ στις χαμηλότερες περιοχές υπάρχουν οξιές, καστανιές και άλλα δέντρα.
Ψηλότερες κορυφές:
Καταφύγι (2.393 μ.)
Αγκάθι (2.392μ.)
Μπαριζάκα(2.390μ.)Γερανοβούνι(2.216μ.)Πλιακούζα(2.081μ.)Ρο΄ί΄στα(2.020μ.) κ.ά Κατά
την τουρκοκρατία αποτελούσαν το καταφύγιο κλεφταρματολών. Ονομάζονται και
Αθαμανικά Όρη.

8. Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ
Τα Τζουμέρκα είναι μία παρατεταμένη κορυφογραμμή με γενική κατεύθυνση από τα Β
προς τα Ν. Δυσπρόσιτα και με σκληρό ανάγλυφο έχουν αρκετές κορυφές πάνω από τα
2.000 μ. σχηματίζοντας ένα απροσπέλαστο τείχος ανάμεσα στον Άραχθο (στα Δυτικά)
και τον Αχελώο στα Νότιο-Ανατολικά. Η περιοχή των Τζουμέρκων εκτείνεται στους
δύο Νομούς Ιωαννίνων και Άρτας.
Το τμήμα του Νομού Ιωαννίνων ορίζεται βόρεια και δυτικά από τον ποταμό Άραχθο,
νότια από το Νομό Άρτας και ανατολικά από το Νομό Τρικάλων. Περιλαμβάνει το
Δήμο Πραμάντων με έδρα τα Πράμαντα, το Δήμο Τζουμέρκων με έδρα τούς
Χουλιαράδες, και τις Κοινότητες Καλαρρυτών, Ματσουκίου και Συρράκου.
Το οικονομικό χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η κυρίαρχη θέση που κατέχει η
κτηνοτροφία, και η περιορισμένη συμμετοχή των άλλων κλάδων και τομέων λόγω της
μεγάλης πληθυσμιακής συρρίκνωσης.
Μαζί με τα Κατσανοχώρια στα δυτικά του Αράχθου, συνολικά 23 χωριά,
καταλαμβάνουν έκταση 362 τετραγωνικών χιλιομέτρων και έχουν πληθυσμό 7.059
κατοίκους (συμφωνά με την απογραφή του 2001).
Αναλυτικά τα χωριά είναι η Αετοράχη, το Αμπελοχώρι, ο Βαπτιστής, το Ελληνικό, οι
Καλαρρυτες, το Καλέντζι, ο Κέδρος, η Κορίτιανη, το Μιχαλίτσι, το Μονολίθι, το
Παλαιοχώρι Συρράκου, το Πειροβουνι, τα Πηγάδια, τα Πλαίσια Μαλακασίου, το
Ματσουκι, η
Πλατανούσα, τα Ποτιστικά, τα Πράμαντα, το Προσήλιο, οι Ραφταναίοι, το Συρράκο, το
Φορτόσι και οι Χουλιαράδες.
ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑ
Η περιοχή του Αράχθου δομείται από γεωλογικούς σχηματισμους που ανήκουν σε δυο
διαφορετικές γεωτεκτονικές Ζώνες :
τη Ζώνη της Πίνδου (ανατολικό τμήμα) και
την Ιόνιο Ζώνη (κεντρικό-δυτικό τμήμα).
Οι όχθες του Αράχθου προσφέρουν ένα "πανόραμα" της δομής της Ιονίου Ζώνης από το
χωριό Κέδρος (Δήμος Τζουμέρκων), βόρεια της περιοχής μελέτης, μέχρι το Καλέντζι
(Δήμος Κατσανοχωρίων).
Το κλίμα της περιοχής χαρακτηρίζεται ως μεταβατικό από μεσογειακό σε εύκρατο,
διατηρώντας τα χαρακτηριστικά του μεσογειακού τύπου, περισσότερο στα χαμηλά
υψόμετρα και λιγότερο στις ορεινές περιοχές. Χαρακτηρίζεται από ψυχρό έως δριμύ
χειμώνα, πλούσιο σε βροχές, και από ζεστό καλοκαίρι με αρκετές τοπικές βροχές.
Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
Η ποικιλομορφία του κλίματος της περιοχής, σε συνδυασμό με τις μεγάλες
υψομετρικές διαφορές και την έντονη εναλλαγή της γεωμορφολογίας και του

9. ανάγλυφου ευνοούν την ανάπτυξη αξιόλογης, πλούσιας και, σε ορισμένες
περιπτώσεις, σπάνιας χλωρίδας και πανίδας.
Μεγάλες εκτάσεις με ποώδη και θαμνώδη βλάστηση που έχουν δεχθεί τnv επίδραση
της βόσκησης, τα αποκαλούμενα "στεπόμορφα λιβάδια", παρουσιάζουν μεγάλη
αντιπροσωπευτικότητα ως προς την ορνιθοπανίδα. Ακόμη πολλά ενδημικά, σπάνια και
απειλούμενα είδη ορνιθο-πανίδας φιλοξενούνται στις βραχόφιλες φυτοκοινωνίες.
Τέτοιες φυτικές διαπλάσεις μπορούμε να συναντήσουμε στις απόκρημνες πλαγιές της
χαράδρας του Αράχθου.
Τα δάση δημιουργούν τοπία εξαιρετικής ομορφιάς με την εναλλαγή των χρωμάτων
που παρουσιάζουν κατά το Φθινόπωρο. Χαρακτηριστικά είδη αυτών των δασών είναι η
κουμαριά, η δάφνη, ο φράξος, η κουτσουπιά, η κοκορεβιθιά και οι βελανιδιές.
H φυσιογνωμία των παρόχθιων οικοσυστημάτων χαρακτηρίζεται από ένα μωσαϊκό
ειδών που συντίθεται κυρίως από ιτιές, σκλήθρα, πλατάνια κ.ά., και δημιουργεί, σε
πολλά σημεία, περιοχές ιδιαίτερης αισθητικής ομορφιάς και περιβαλλοντικής
σπουδαιότητας.
Ή πανίδα της περιοχής παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς φιλοξενεί σπάνια και
προστατευόμενα είδη ασπόνδυλων και σπονδυλωτών ζώων. H ποικιλία αυτή, σε
συνδυασμό με την παρουσία αρκετών σπάνιων ειδών πουλιών, είχε ως αποτέλεσμα
την ένταξη τμημάτων της ευρύτερης περιοχής στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών
Natura 2000. Οι πολλοί και σημαντικοί τύποι ενδιαιτημάτων φιλοξενούν πλούσια
ορνιθοπανίδα.
ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο Όλυμπος μπορεί να είναι το πιο ψηλό και πιο γνωστό βουνό της Ελλάδας, τα
Αθαμάνια όμως (Τζουμέρκα, όπως τα λεν οι ντόπιοι) είναι το πιο εντυπωσιακό, κυρίως
το σούρουπο, καθώς εξακολουθεί να φωτίζεται από τις τελευταίες ακτίνες του ήλιου
που έχει ήδη δύσει στους πρόποδες. Σύμφωνα με τον μύθο που αναφέρει ο Οβίδιος, η
Ινώ, σύζυγος του Αθάμα, βασιλιά του Ορχομενού, προκάλεσε τη ζήλεια της Ήρας. Η
Ήρα για να εκδικηθεί την Ινώ τρέλανε τον Αθάμα ο οποίος στην τρέλα του σκότωσε
έναν από τους γιούς τους. Η Ινώ με τον άλλο γιο τους, στην καταδίωξη του Αθάμα,
έπεσαν στη θάλασσα. Όταν τα εγκλήματα ολοκληρώθηκαν, ο Αθάμας ξαναβρήκε τα
λογικά του και μαζί τους ήρθαν ανυπόφορες τύψεις, οπότε αναζήτησε καταφύγιο και
εξιλέωση στο άγριο βουνό, που από τότε φέρει το όνομά του, καθώς πρωτοκατοικήθηκε
από τον βασιλιά και τους λίγους πιστούς πολεμιστές που τον ακολούθησαν στην
αυτοεξορία του.

10. ΣΠΗΛΑΙΟ ΑΝΕΜΟΤΡΥΠΑ
Η ιστορία του σπηλαίου ξεκινάει κάπου στο έτος 1960. Δύο νέοι της εποχής, ο
Αποστόλης Λάμπρης και Γεώργιος Κ. Καρακώστας, πήραν εντολή από τον τότε
πρόεδρο της Κοινότητας να διανοίξουν σχισμή, η οποία εξέπεμπε δροσερό αέρα, για να
εξερευνηθεί το εσωτερικό της, με την ευκαιρία της άφιξης της αείμνηστης
σπηλαιολόγου Άννας Πετροχείλου. Έρποντας με μεγάλη δυσκολία μετά από 10 μέτρα
διαπίστωσαν ευρύ κοίλωμα. Η έλλειψη φωτιστικών μέσων δεν τους επέτρεψε τη
συνέχιση της έρευνας. Κατόπιν αυτών μελετήθηκε και εξερευνήθηκε τμήμα του
σπηλαίου μήκους 270 μέτρων περίπου, το οποίο αξιοποιήθηκε και είναι προσβάσιμο
στους επισκέπτες.
Το σπήλαιο έχει τρία επίπεδα. Το υψηλότερο και παλαιότερο, έχει καταρρεύσει στο
παρελθόν και σώζονται κάποια τμήματά του. Το μεσαίο επίπεδο, έχει αξιοποιηθεί
τουριστικά. Το τρίτο επίπεδο είναι η κοίτη υπόγειου ποταμού. Ο ποταμός φαίνεται στο
τέλος του τουριστικού μονοπατιού, λίγο πριν δημιουργήσει ένα καταρράκτη 2 μέτρων,
10 μέτρα χαμηλότερα από το μονοπάτι. Το νερό του ποταμού εμφανίζεται ξανά σε
πηγή που βρίσκεται στην χαράδρα, 25 μέτρα κάτω από την είσοδο της σπηλιάς.
Το τουριστικώς αξιοποιημένο τμήμα έχει μήκος 250 μ. Είσοδος και έξοδος ταυτίζονται.
Κάτω από πανέμορφα χρωματισμένους σταλαγμίτες έχουν σχηματιστεί τρεις
λιμνούλες σε αποχρώσεις του γκρι, ροζ και άσπρου. Στο σπήλαιο κατοικούν διάφορα
έντομα όπως τα Λεπιδόπτερα.
Η διαδρομή: Αμέσως μετά την είσοδο του σπηλαίου ο διάδρομος οδηγεί στον Πρώτο
Θάλαμο μήκους 17 μ. διακοσμημένος με όμορφους παραπετασματοειδείς σταλακτίτες
που φτάνουν ως το δάπεδο. Αριστερά διανοίγεται ο Θάλαμος του Ποταμού.
Η σκάλα οδηγεί από τον καταστόλιστο στενό διάδρομο στην Μιχάλη Σάλα με ύφος 6 μ.
και διάκοσμο από σχηματισμούς λαμπάδων, τον Καταρράχτη και την Γκρίζα
Λιμνούλα.

11. Η διπλή σκάλα στη συνέχεια οδηγεί στο Θάλαμο της Λευκής Λιμνούλας, πίσω από
σειρά σταλαγμιτών. Ακολουθούν τα 52 μ. του Διαδρόμου του Πλούτου με τον πιο
εντυπωσιακό πολύχρωμο στολισμό.
Ο διάδρομος οδηγεί στο Θάλαμο της Κόκκινης Λίμνης. Κλιμακωτές λιθωματικές
λεκάνες δέχονται τα τρεχούμενα νερά της λίμνης που μαζί με λεπτότατα σε σύνθεση
σταλακτι-τικά στολίδια, δημιουργούν ένα μοναδικό θέαμα. Στη συνέχεια διανοίγεται
κατηφορικός διάδρομος, που χωρίζεται στα δυο από τεράστιο ογκόλιθο. Αριστερά του
μια ακόμη θαυμάσια λιμνούλα.
Δεξιά το δάπεδο καλύπτεται από ροόμορφα λιθώματα, που πάνω τους κυλούν τα λίγα
νερά της Κόκκινης Λίμνης. Καταλήγουν στο τελευταίο, πολύ κατηφορικό, προσιτό
τμήμα του σπηλαίου.
Για όσους βρεθούνε στα Πιέρεια όρη, κοντά στο χωριό Ριζώματα, αξίζει τον κόπο να
επισκεφτούν την Ανεμότρυπα. Εκεί κοντά στο μικρό καταφύγιο "1010", βρίσκεται η
σπηλιά που θα σας εντυπωσιάσει. Δεν χρειάζεται να μπείτε μέσα, αφού το
απογευματάκι, την ώρα που ο Ήλιος δύει θα γίνεται μάρτυρας ενός επιβλητικού
θεάματος. Γύρω στις 1000 νυχτερίδες βγαίνουν από την σπηλιά και πετούνε γύρω από
το άνοιγμα για 15 λεπτά προκαλώντας ρίγη στον επισκέπτη. Η σπηλιά βρίσκεται σε
ένα μικρό ξέφωτο και έτσι το θέαμα γίνεται ακόμα πιο δυνατό. Αξίζει να την
επισκεφτεί κανείς καθώς συνοδεύεται και από διηγήσεις παράξενων επισκέψεων από
επώνυμους που αναζήτησαν με σπηλαιολόγους κάτι που αφήνω να σας το μεταφέρουν
οι θρύλοι.

12. 2. Τα ποτάμια και τα γεφύρια τους
Ο Καλαρρυτινός ή Καλαρρύτικος ή Καλαρίτικος ποταμός είναι ο κύριος
παραπόταμος του Αράχθου. Συλλέγει τα νερά των πηγών από μία ευρύτερη περιοχή
των Τζουμέρκων, από τον αυχένα των Μελισσουργών, την Κακαρδίτσα ως και το
Περιστέρι τροφοδοτώντας τον Άραχθο.
Ο Άραχθος πηγάζει από τα Δυτικά του Λάκμου στη θέση Οξυά του Δεσπότη σε
υψόμετρο 1.700 μ.
Δέχεται τα νερά του Βάρδα, του Ζαγορίτικου και του Μετσοβίτικου στη Γέφυρα της
Μπαλντούμας και συνεχίζει Νότια όσπoυ να εκβάλει στον Αμβρακικό κόλπο, όπου οι
προσχωσιγενείς αποθέσεις του μαζί με αυτές του ποταμού Λούρου δημιούργησαν τις
λμνοθάλασσες Λογαρούς, Ροδιάς και Τσουκαλιό.
Το ποτάμι στη θέση του γεφυριού της Πολιτσάς, ετοιμάζεται να εισέλθει στο φαράγγι του
(1,2). Η γέφυρα της Πλάκας είναι η έξοδος του φαραγγιού (3).
Το μήκος του ποταμού είναι 110 χιλιόμετρα.
Η λεκάνη απορροής καλύπτει επιφάνεια 1.900 τετραγωνικά χιλιόμετρα, το ύψος της
μέσης ετήσιας βροχόπτωσης είναι 1.655 χιλιοστά, ο μέσος ετήσιος όγκος νερού
ανέρχεται σε 3.130 εκ. κυβικά μέτρα, η μέση συνολική ετήσια απορροή εκτιμάται σε
1.920 εκ. κυβικά μέτρα νερού ενώ η μέση ετήσια παροχή στο Γεφύρι της Άρτας είναι 96,8
κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο.
Μετά τη σμίξη με τον Καλαρρύτικο ποταμό ο Άραχθος εισέρχεται ορμητικός στο
εντυπωσιακό φαράγγι του. Το φαράγγι έχει βάθος 700 έως 800 μέτρα και μήκος σχεδόν
20 χλμ., ενώ στο στενότερο σημείο του το πλάτος είναι μόλις 6 μέτρα.
Ο Άραχθος μαζί με τον Καλαρίτικο αποτέλεσαν στην Ήπειρο το σύνορο μεταξύ
Ελλάδας και Τουρκίας από το 1881 έως το 1912.
Σε όλο το μήκος του Αράχθου και στους παραπόταμούς του καταμετρήθηκαν 55
πέτρινα γεφύρια (Αρ. Σχισμένος) με πιο γνωστά, το γεφύρι της Άρτας και της Πλάκας.
Αρκετά χιλιόμετρα Νότια μετά το γεφύρι της Πλάκας και στο ύψος της Ροδαυγής, ο
Άραχθος αιχμαλωτίζεται στην τεχνητή λίμνη του Πουρναρίου. Το φράγμα της ΔΕΗ
μετατρέπει την υδάτινη ενέργειά του σε 250 εκατομμύρια κιλοβατώρες το χρόνο σε
έναν από τους μεγαλύτερου υδροηλεκτρικούς σταθμούς της χώρας.
Ο ποταμός έχει υποστεί αλλοιώσεις από την κατασκευή φραγμάτων, αμμοληψίες,
διευθετήσεις καθώς και από την ρύπανση από αστικά και βιοτεχνικά απόβλητα.

13. Σήμερα σε Καλαρίτικο και Άραχθο δραστηριοποιούνται πολλά γραφεία εναλλακτικού
τουρισμού προσφέροντας μία από τις ωραιότερες διαδρομές raftng και kayak στην
Ελλάδα.

14. Η γέφυρα του Γκόγκου βρίσκεται στον Καλαρίτικο
ποταμό, στο δρόμο που ενώνει τους Ραφταναίους με
το Μιχαλίτσι. Πρόκειται για μία κρεμαστή
σιδερογέφυρα του Γερμανού μηχανικού Καρόλου
Βάυκμαν από το έτος 1932. Η γέφυρα του Γκόγκου
αποτελέι σημείο εκκίνησης για τους εραστές των
ποτάμιων αθλημάτων στον Καλαρίτικο. Τα
τελευταία χρόνια έχει καθιερωθεί στο χώρο της
γέφυρας η καλοκαιρινή εκδήλωση του River-Festival
που συνδιοργανώνεται από τους δήμους Πραμάντων και Τζουμέρκων.
Το γεφύρι της Πολιτσάς ενώνει το Αμπελοχώρι με το Φορτόσι ή αλλιώς το δήμο
Πραμάντων με το δήμο Κατσανοχωρίων. Πρόκειται για πέτρινο γεφύρι με μία
καμάρα για το οποίο δεν υπάρχουν στοιχεία για το πότε και από ποιον χτίστηκε.
Δίπλα του σε κοντινή απόσταση και πάνω στους ίδιους ογκόλιθους, έχει χτιστεί μία
σύγχρονη γέφυρα από μπετόν για την εξυπηρέτηση των αυτοκινήτων, η οποία
στέκει αταίριαστη μπροστά από το πέτρινο γεφύρι.
Η ονομαστή "Γέφυρα της Πλάκας" στέκει περήφανη από το 1866. Είναι
αρχιτεκτονικό μεγαλούργημα, που αποσπά τον θαυμασμό απ' όποιον τη διαβαίνει ή
την αντικρίζει από κοντά ή μακριά.
Ακολουθεί απόσπασμα από το βιβλίο του Δημητρίου Ι. Παπαδημητρίου "Οι
Ραφταναίοι":
"Η Γέφυρα της Πλάκας έχει συνολικό μήκος 61μ. και ύψος 19.70μ.
Η μεγάλη καμάρα λεπτή και αέρινη έχει άνοιγμα 39μ.

15. Τη σχεδίασε και έχτισε ο μαστρο-Μπέκας στις αρχές του Ιουλίου του 1866. Εντατικά
εργάστηκε το πολυπληθές συνεργείο και το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου έλαβαν
τέλος οι εργασίες.
Στο έργο του Λαμπρίδη "Περί των εν Ηπείρω Αγαθοεργημάτων" του 1880
αναφέρεται ως κύριος χρηματοδότης ο Ιωάννης Ζ. Λούλης "εκ του χωρ. Κοτόρτσι της
περιοχής Κατσανοχωρίων" με 38.000 γρόσια (σελ. 71). Αργότερα, ο Μελισσουργιώτης
εκπαιδευτικός Νικόλαος Παπακώστας στο βιβλίο του "Ηπειρωτικά - Α Τόμος -
Αθαμανικα" (σελ. 431) αναγράφει ότι η όλη δαπάνη του έργου ανήλθε σε 187.000
γρόσια, τα οποία διέθεσαν η Κοινότης Μελισσουργών (96,000γρ.) η Κοινότητα
Πραμάντων (32.000 γρ.) και οι άλλες Κοινότητες (Άγναντα κ,λ.π.) 48.900 γρ. και ο
φιλάνθρωπος I. Λούλης (κύριος χρηματοδότης) έδωσε 2.000 γρόσια ακόμη για την
περάτωση του έργου. Αναγράφει ακόμη ότι οι κάτοικοι των γειτονικών προς την
γέφυρα χωριών, μεταξύ των οποίων και οι Ραφτανίτες διέθεσαν την προσωπικήν
τους εργασία, η δε Κοινότητα Αγνάντων προσέφερε ακόμη και την απαραίτητη για
την κατασκευή του έργου ξυλεία (δοκοί και σανίδες).
Πρέπει να σημειωθεί ότι η γέφυρα λειτούργησε ευεργετικά για τους Τζουμερκιώτες
από το χρόνο της κατασκευής της μέχρι το 1881 (15 χρόνια συνολικά), που τα
περισσότερα χωριά της περιοχής απέκτησαν τη Λευτεριά τους, ύστερα από την
προσάρτησή τους στο Ελληνικό Κράτος, σύμφωνα με τη Συνθήκη του Βερολίνου.
Από τη στιγμή, που τα σύνορα της Ελλάδας ορίστηκαν στον ποταμό Άραχθο, η
επικοινωνία στις μεθοριακές περιοχές και η χρησιμοποίηση της γέφυρας έγινε
προβληματική και σχεδόν αδύνατη. Οι Τούρκοι έκλεισαν ερμητικά τα σύνορα και η
μέσω της γέφυρας διακίνηση ανθρώπων, ζώων και η μεταφορά τροφίμων και υλικών
ουσιαστικά σταμάτησε. Οι κάτοικοι για λίγα χρόνια χάρηκαν το όμορφο γεφύρι τους.
Τους εκδικήθηκαν οι τύραννοι, γιατί ήταν πια ελεύθεροι οι Τζουμερκιώτες. Ο
αποκλεισμός αυτός και η οικονομική δυσκολία των ορεινών χωριών, εκφράστηκε με
Δημοτικό τραγούδι (Ν. Παπακώστας), ως εξής:
Ανάθεμά σε 'Πιτροπή και συ βρε Κουμουνδούρε,
με το κακό που κάματε στην Άρτα, στα Τζουμέρκα,
το σύνορο που βάλατε στης Άρτας το ποτάμι,
Κλείστηκ' η Άρτα κλείστηκε, κλείστηκε το Τζουμέρκο.
Θα στηρηθή και το ψωμί . που νάβρει να δουλέψη;
Ο κάμπος έμ'νε στην Τουρκιά και τα καλά λιβάδια,
Το βιό όλο και χάνεται, σ' αγρίδια βοσκοτόπια.........
Στα χρόνια αυτά, που ο ποταμός Άραχθος ήταν το σύνορο (1881-1912), στην Πλάκα
λειτούργησε τελωνειακός σταθμός (αντίστοιχος Τούρκικος στο Βροδό ) και
στεγάστηκε μόνιμη στρατιωτική φρουρά στο Στρατώνα της.

16. ... Αυτό κράτησε μέχρι την Απελευθέρωση και τη υπόλοιπης Ηπείρου (1912-1913).
Από τότε το Γεφύρι της Πλάκας, που μοιάζει ζωγραφιά σπουδαίου ζωγράφου,
αποδόθηκε οριστικά στους κατοίκους της όλης περιοχής και απετέλεσε το καμάρι
των Τζουμέρκων .
Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου (1939-1944) και την κατοχή της
Ελλάδας από τις δυνάμεις του φασιστικο-ναζιστικού άξονα, η γέφυρα της Πλάκας
διευκόλυνε σε μεγάλο βαθμό τους κατοίκους της άγονης και ορεινής περιοχής των
Τζουμέρκων στις κινήσεις τους προς τα πεδινά και πλουσιότερα χωριά των κάμπων.
Προς τα 'κει οι δυστυχούντες κάτοικοι ταξίδευαν με οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες
(χειμώνα - καλοκαίρι) για να βρουν δουλειά και να προμηθευτούν τροφή (καλαμπόκι
κατά κύριο λόγο) για να επιβιώσουν. Διευκόλυνση μεγάλη προσέφερε η γέφυρα και
στις Αντιστασιακές Οργανώσεις και στα ένοπλα τμήματα του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ
κατά την διάρκεια των αγώνων για την Εθνική αποκατάσταση της χώρας μας. Οι
σκληροτράχηλοι και ανελέητοι Γερμανοί στρατιώτες κατά τις εκκαθαριστικές τους
επιχειρήσεις στο χώρο των Τζουμέρκων (Οκτώβριος 1943) , για να εκδικηθούν την
περιοχή και ν' αφήσουν περισσότερα ερείπια και συμφορές πίσω τους, προσπάθησαν
, φεύγοντας προς τα Ιωάννινα, να ανατινάξουν το γεφύρι. Λίγο χαμηλότερα της
καμάρας (προς το συνοικισμό της Πλάκας) άνοιξαν βαθιά τρύπα και τοποθέτησαν
δυναμίτες. Αφού πέρασαν απέναντι στο "Βροδίτικο", πυροδότησαν το φυτίλι και
αδιάφοροι πήραν τον ανήφορο.
Ευτυχώς η Γέφυρα δεν έπαθε σημαντική ζημιά. Τινάχτηκε ένα κομμάτι του
κτίσματος, άνοιξε κάποιο χάσμα, αλλά η γέφυρα και κατά κύριο λόγο η καμάρα
άντεξαν στην πίεση και τον κραδασμό.
Στο χάσμα σύντομα οι τεχνίτες τοποθέτησαν χονδρά ξύλα, κάρφωσαν σανίδες και η
κίνηση κατοίκων , ανταρτών , φορτηγών ζώων συνεχίστηκε κανονικά. Αργότερα
μετά την απελευθέρωση της Πατρίδας μας επισκευάστηκε κανονικά το ρήγμα της
Γέφυρας με την χορήγηση κρατικού χρηματικού ποσού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στον πέριξ της Γέφυρας χώρο και τον ευρύτερο του
συνοικισμού της Πλάκας και των πλησίον της οικισμών, έλαβαν χώρα
επανειλημμένα σκληρές συγκρούσεις των αντίπαλων ανταρτικών τμημάτων (ΕΛΑΣ
και ΕΔΕΣ) κατά τη διάρκεια της καταστροφικής για την Ελλάδα εμφύλιας διαμάχης.
Εκεί κοντά στη Γέφυρα βρίσκεται και το σπίτι, όπου στις αρχές του 1944 έγινε η
συνάντηση των αντιπροσώπων των αντιστασιακών Οργανώσεων (ΕΔΕΣ ΕΛΑΣ -
ΕΚΚΑ) και του Άγγλου σύνδεσμου.
Στη σύσκεψη συζητήθηκαν διάφορα θέματα και επιδιώχθηκε η Ενότητα και η
Συνεργασία των ανταρτών. Στη συνέχεια υπογράφηκε η περιβόητη "Συμφωνία της
Πλάκας", που δυστυχώς πολύ σύντομα παραβιάστηκε.
Αυτό το σπίτι με τελευταία απόφαση της αρμόδιας υπηρεσίας χαρακτηρίστηκε
"Διατηρητέο Μνημείο". Θα παραμείνει ανέπαφο, να θυμίζει σκληρά και απαράδεκτα
γεγονότα και να φρονηματίζει, όσο είναι δυνατό, τις νεότερες γενιές.

17. Σήμερα το αρχιτεκτονικό μεγαλούργημα, η θαυμαστή και στέρεα Γέφυρα της
Πλάκας είναι, κατά κάποιο τρόπο, Αρχαιολογικό μνημείο, γιατί σπάνια πια τη
διαβαίνουν άνθρωποι και φορτηγά ζώα.
Με την ανάπτυξη νέων τρόπων ζωής, δημιουργήθηκε η ανάγκη κατασκευής
καινούργιας, σύγχρονης γέφυρας, για τα τροχοφόρα. Χαμηλότερα της ωραίας
τοξοτής γέφυρας μετά Τη "Σμίξη" του Ραφτανίτη ποταμού με τον Άραχθο, στη θέση
που ονομάζεται: "Παλιογιοφύρια" σε χώρο, που ανήκει στον οικισμό "Φράστα" -
Αγνάντων, κατά το έτος 1960 έγιναν τσιμεντένια βάθρα και τοποθετήθηκε
Στρατιωτική Γέφυρα (σιδερένια) με ξύλινο δάπεδο τύπου "Μπέλεϊ". Από τότε η
συγκοινωνία με όλα τα χωριά και τους συνοικισμούς των Τζουμέρκων γίνεται άνετα
και χωρίς κανένα εμπόδιο.
Στο χώρο Της νέας Γέφυρας της Πλάκας λειτουργούν καφενεία, καταστήματα
τροφίμων και εμπορευμάτων καθώς και πρατήριο βενζίνας για την εξυπηρέτηση της
περιοχής.
Όμως, καθώς περνάει ο κάθε ταξιδιώτης τον ασφαλτοστρωμένο αυτοκινητόδρομο
και τη νέα γέφυρα, θέλει δε θέλει, θα στρέψει το βλέμμα του και θ' αντικρίσει
απέναντι στο βάθος, την παλιά τοξοτή Γέφυρα, που όμορφη και περήφανη
προβάλλει αχνοθώρητη, σιωπηλή και απομακρυσμένη απ' τα σύγχρονα.
Θυμίζει περασμένους καιρούς, ξεχασμένα βάσανα και πόθους των προγόνων μας
και συγχρόνως διεγείρει το θαυμασμό μας για τις τεχνικές ικανότητες, την επιμονή,
την υπομονή και την αφοσίωση στο κοινό καλό, των παλιών μαστόρων
γεφυροποιών, που νομίζω πως, πάντα πρέπει να τους μνημονεύουμε. Εμείς, που
γευόμαστε πια τα άφθονα σύγχρονα αγαθά του πολιτισμού, ας ανάβουμε πάντα
κάποιο νοερό κεράκι στη μνήμη τους. "

18. 3. παραδοσιακοί οικισμοί
Η μακραίωνη δραστηριότητα του ανθρώπου άφησε στον Ηπειρωτικό χώρο τα
πολυάριθμα ίχνη της. Πράγματι, το έμπειρο μάτι του διαβάτη μπορεί να διακρίνει με
μεγάλη ευκολία ένα πλήθος κατασκευών, που θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν
“σύμβολα” του χώρου.
Εν ολίγοις, τα σύμβολα αυτά δεν είναι παρά η συνολική έκφραση της σχέσης
“άνθρωπος και χώρος”, ή καλύτερα της αρμονικής και αισθητικής συνύπαρξης της
τοπικής κοινωνίας και του χώρου.
Η Ηπειρωτική φύση, πηγή έμπνευσης για τον άνθρωπο οδήγησε τα πρώτα βήματα
της τέχνης του. Η πέτρα και το ξύλο υπήρξαν κατ' εξοχήν τα υλικά της
κατασκευαστικής και καλλιτεχνικής έκφρασης του Ηπειρώτη. Οι λιθοδομές και τα
ξυλόγλυπτα έκλωσαν το νήμα της ιστορικής και κοινωνικής του συνέχειας.
Ο περιορισμός των δομικών υλικών και οι απλές γεωμετρικές συνθέσεις απέδωσαν
την αίσθηση του χώρου στις κατασκευές, η αισθητική δε ανησυχία του Ηπειρώτη
τεχνίτη αποτυπώθηκε ήδη στα πρώτα του έργα.
Η αρχιτεκτονική της πέτρας γεννήθηκε. Καθαροί γεωμετρικοί όγκοι, με αυστηρές
γραμμές συνέθεσαν μία δωρική αρχιτεκτονική, προσαρμοσμένη με απόλυτη αρμονία
στον Ηπειρωτικό χώρο.
Το ανάγλυφο του εδάφους, το ηπειρωτικό κλίμα, η κοινωνική συγκρότηση, το
παραγωγικό σύστημα, οι θρησκευτικοί, πολιτικοί και πολιτισμικοί θεσμοί, οδήγησαν
τις διάσπαρτες κατοικίες (εγκαταστάσεις μιας διευρυμένης οικογένειας) στη
συγκρότηση των πρώτων οικισμών του χώρου.
Ένας παραλληλόγραμμος χώρος στο κέντρο του οποίου έκαιε πάντοτε η εστία,
σύμβολο της οικογένειας, υπήρξε η πρώτη κατοικία της Ηπείρου. Από τους ιστορικούς
όμως χρόνους η Ηπειρωτική κατοικία εξελίσσεται σε μεγαλόπρεπο διώροφο
λιθόκτιστο κτίριο, με περιτοιχισμένη αυλή ή με αίθριο (Κασσώπη, Αμμότοπος, κλπ.),
της οποίας η οργάνωση διατηρείται μέχρι τις μέρες μας.
Στο ισόγειο της Ηπειρωτικής κατοικίας διατάσσονται όλοι οι βοηθητικοί χώροι, όπως
αποθήκες, μαγειρείο, τραπεζαρία κι αρκετές φορές εργαστήριο υφαντικής,
ασημουργίας, ή άλλης απασχόλησης, χώροι υγιεινής, καθώς επίσης και στάβλος για τα
μεταφορικά ζώα.
Στον όροφο τηςκατοικίας ευρίσκονται οι χώροι υποδοχής και τα υπνοδωμάτια
(χειμερινά και καλοκαιρινά).
Ο εξοπλισμός σε κινητά έπιπλα της Ηπειρωτικής κατοικίας είναι λιγοστός και
περιορίζεται μόνο στις κασέλες και στα χαμηλά τραπεζάκια. Όλα τα υπόλοιπα
έπιπλα, όπως ερμάρια, κλίνες, βιβλιοθήκες κι άλλα είναι κατασκευασμένα από ξύλο
στο πάτωμα ή στους τοίχους.
Την εξωτερική δωρική όψη της οικίας αντισταθμίζουν η πολυχρωμία των
εσωτερικών χώρων, η οποία εντείνεται ακόμη περισσότερο με αναπαραστάσεις κυρίως
τοπίων και με τα έντονα χρώματα των υφαντών.
Τα δημόσια και θρησκευτικά κτίρια ξεχωρίζουν από τις κατοικίες με τις μεγάλες
διαστάσεις, την ιδιαίτερα φροντισμένη αισθητική και την λαμπρότητά τους.

19. Στην Ήπειρο, η αρχιτεκτονική μνήμη μεταφέρει συνειδητά ιστορικές λειτουργίες,
μορφές και τεχνικές.
Ο οικισμός αναπτύσσεται γύρω από την κεντρική πλατεία (αρχαία αγορά) στην
οποία έχουν πρόσωπο όλα τα δημόσια και θρησκευτικά κτήρια. Είναι η έκφραση όλων
των μορφών εξουσίας.
Η πολιτική και θρησκευτική εξουσία εκφράζεται στο πρόστοο (αρχαία στοά) του
ναού ή του τεμένους. Οι πέτρινες κολώνες των κτηρίων μιμούνται με μεγάλη
δεξιοτεχνία τους δωρικούς κίονες από μάρμαρο. Οι τοξωτές κατασκευές (υδραγωγεία,
γέφυρες, μεγάλα ανοίγματα, κλπ.) έχουν τις ρίζες τους στους Ρωμαίους
κατασκευαστές. Το χοροστάσι (επίπεδος χώρος εν επαφή με τον οικισμό) δέχεται
λειτουργίες (χορός, αθλητισμός, συνοικέσιο, εμπόριο, νέα, κλπ.) πολιτισμικών θεσμών
της κλασικής εποχής (Νάϊα στη Δωδώνη, κλπ.).
Τέλος, ο χώρος καθορίζεται συμβολικά από τον άνθρωπο με μια σειρά από
κατασκευές: μοναστήρια, εικονίσματα, γεφύρια, υδρόμυλοι, πανδοχεία, καλύβες κι
άλλα. Την ίδια χρήση αποκτούν και φυσικά σύμβολα: δέντρα, πέτρινοι όγκοι, άλση,
καλλιέργειες, κλπ. Η οριοθέτηση του χώρου συμπληρώνεται με κατά συνθήκη
σύμβολα: μάχες, ατυχήματα, φόνοι, ληστείες κλπ
ΠΡΑΜΑΝΤΑ
Τα γραφικά Πράμαντα, κτισμένα σε υψόμετρο 800 μέτρων, είναι το μεγαλύτερο
Τζουμερκοχώρι με περίπου 2.000 κατοίκους και
διαθέτουν μια στοιχειώδη τουριστική υποδομή.
Γνώρισαν μέρες οικονομικής άνθησης χάρη στο
εμπόριο που είχαν αναπτύξει και υπήρξαν
ξακουστά για τους σπουδαίους τεχνίτες της
πέτρας που διέθεταν. Άλλωστε, τα πέτρινα
αρχοντόσπιτα που δεσπόζουν στα όρια του
χωριού, η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, η
πλακόστρωτη πλατεία, καθώς και η βρύση του
Αράπη, αποτελούν μοναδικά δείγματα της
θαυμαστής τέχνης των μαστόρων της πέτρας, έργα των οποίων βρίσκονται σε αρκετά
μέρη της Ελλάδας, αλλά και των Βαλκανίων. Κατά την παρουσία σας στα Πράμαντα
μην παραλείψετε να
επισκεφτείτε στην
κοντινή θέση
Ανεμότρυπα, το
ομώνυμο σπήλαιο που
ανακαλύφτηκε το 1960
και είναι –κατά γενική
ομολογία- ένα από τα
ομορφότερα της
Ελλάδας.

20. ΣΥΡΡΑΚΟ
Σε υψόμετρο 1150 μ. μέσα σ'
ένα επιβλητικό τοπίο που
καθηλώνει απόλυτα τις
αισθήσεις του ταξιδιώτη,
ορθώνεται το αρχοντοχώρι
Συρράκο, ο πιο γραφικός
ίσως οικισμός των
Τζουμέρκων, ιδιαίτερη
πατρίδα των ποιητών
Κώστα Κρυστάλλη και
Γιώργου Ζαλοκώστα, καθώς και του πρωθυπουργού Ιωάννη
Κωλέπη. Ο ιστορικός οικισμός του Συρράκου ιδρύθηκε τον 14ο
αιώνα από Έλληνες βλαχόφωνους κυρίως κτηνοτρόφους, για να γνωρίσει τη μέγιστη
πολιτιστική και οικονομική του ακμή κατά τον 16ο και 17ο αιώνα. Η ενασχόληση με την
αργυροχρυσοχοΐα άνοιξε νέους εμπορικούς και οικονομικούς ορίζοντες για τους
Συρρακιώτες (αλλά και τους Καλαρρυτινούς) οι οποίοι εξελίχθηκαν σταδιακά σε
άριστους αργυροχρυσοχόους. Ο διάσημος οίκος Boulgari ιδρύθηκε από το Συρρακιώτη
Βούλγαρη, τον παππού του σημερινού ιδιοκτήτη, ο οποίος άνοιξε το 1884 το
αργυροχρυσοχοείο του στη Ρώμη.
Αφήνοντας το όχημά σας στον χώρο στάθμευσης που υπάρχει στην απέναντι πλαγιά,
ένα λιθόκτιστο καλντερίμι θα αναλάβει να σας
οδηγήσει κατευθείαν στην πέτρινη καρδιά του
Συρράκου, ενός από τους καλύτερα διατηρημένους
παραδοσιακούς οικισμούς της Ηπείρου. Τριγυρνώντας
στα καλντερίμια του χωριού το βλέμμα σας μοιραία θα
σκοντάψει στην απόλυτη
παρουσία της πέτρας που
κυριαρχεί σε όλο το φάσμα της
ιδιότυπης τοπικής αρχιτεκτονικής. Αναζητήστε την εκκλησία
του Αγίου Νικολάου με το
εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο
τέμπλο της, την πηγή Γκούρα,
καθώς και το σπίτι του ποιητή
Κώστα Κρυστάλλη. Παρά το
γεγονός ότι ο οικιστικός
χάρτης του χωριού
περιλαμβάνει αρκετές μισοερειπωμένες πέτρινες
κατοικίες, σαφέστατο δείγμα της γενικότερης
εγκατάλειψης που χαρακτηρίζει την ορεινή αυτή
περιοχή της Ηπείρου, εντούτοις μια σοβαρή
προσπάθεια αναστήλωσης και αποκατάστασης
αρκετών παραδοσιακών κατοικιών έχει ξεκινήσει τα
τελευταία χρόνια, τα αποτελέσματα της οποίας είναι
πλέον ορατά.

21. ΚΑΛΑΡΡΥΤΕΣ
Πετρόκτιστες κατοικίες με ψηλούς εξωτερικούς
τοίχους,
που
κρύβουν
συνήθως
έναν
μικρό
κήπο με
λαχανικά
ή άνθη,
αποτελούν τα κύρια στοιχεία της πολεοδομικής εικόνας του χωριού, ενώ σε ξεχωριστό
σημείο δεσπόζει η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, μια από τις ομορφότερες και πιο
αντιπροσωπευτικές των Τζουμέρκων. Και φυσικά,
η περιπλάνησή σας στα πέτρινα όρια των
Καλαρρυτών σίγουρα θα καταλήξει στη μικρή
πλατεία του χωριού, η οποία είναι κατασκευασμένη από πέτρα και αποτελεί
αντιπροσωπευτικό δείγμα της τοπικής λαϊκής αρχιτεκτονικής παράδοσης. Εδώ, κάτω
από την ευλογημένη σκιά του υπεραιωνόβιου πλάτανου κτυπά η καρδιά του χωριού,
ενώ. στο παραδοσιακό καφενείο-παντοπωλείο του Ναπολέοντα Ζακλή, που αποτελεί
σημείο συνάντησης ντόπιων και επισκεπτών. Το γεύμα συνήθως περιλαμβάνει γίδα
βραστή, χορτόπιτα, εύγευστο ντόπιο τυρί δυνατό, μυρωδάτο τσίπουρο.

22. ΜΟΝΗ ΚΗΠΙΝΑΣ
Καθ' οδόν για τους Καλαρρύτες, που απέχουν πλέον 8 χλμ. από τη διασταύρωση,
επιβάλλεται μια στάση στο Μοναστήρι της Κηπίνης, που βρίσκεται κτισμένο σαν
αετοφωλιά στην εσοχή ενός κατακόρυφου βράχου στο
φαράγγι του Καλαρρύτικου ποταμού, σε ύψος 40 μ.
πάνω από τον δρόμο. Ένα στενό μονοπάτι οδηγεί
μπροστά στην ξύλινη πόρτα της ερημωμένη ς πλέον
Μονής Κηπίνης, που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση
της Θεοτόκου, ενώ η θέα της περιοχής που προσφέρεται
από τον χώρο της μονής είναι εκπληκτική. Για να
επισκεφτείτε
ωστόσο το
εσωτερικό του
ακατοίκητου
μοναστηριού, που
έχει δυστυχώς
λεηλατηθεί και εν μέρει καταστραφεί από
ιερόσυλους, θα πρέπει να ζητήσετε τα κλειδιά από
το καφενείο του κοντινού χωριού της Κηπινής, το οποίο θα έχετε συναντήσει λίγο πριν
φτάσετε στην τοποθεσία της μονής. Η Μονή Κηπινής κτίστηκε το 1349 και μέχρι πριν
από 25 χρόνια είχε μοναχούς, οι οποίοι φημίζονταν για τα υψηλά ποσοστά μακροζωίας
τους. Ένας από τελευταίους καλόγερους πέθανε το 1967 σε ηλικία 112 χρονών!

23. 4. ασχολίες κατοίκων
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΚΑΙ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑΑΝΑΠΤΥΞΗ
Τοπικοί πόροικαι οικονομικήδραστηριότητα στα Τζουμέρκα
Η εν λόγω περιοχή χαρακτηρίζεται από ένα μοναδικό μείγμα φυσικών πόρων, το οποίο
δημιουργεί μια ιδιαίτερα υψηλή περιβαλλοντική ποιότητα. Αυτό αποτελεί πιθανότατα
το βασικότερο μοχλό ανάπτυξης της περιοχής τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και
μακροπρόθεσμα. Η διατήρηση αυτού του μείγματος φυσικών πόρων είναι ιδιαίτερα
σημαντική καθώς είναι σαφές ότι πολλά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά είναι
αλληλοεξαρτώμενα. Για παράδειγμα, ένα βιώσιμα διαχειριζόμενο δάσος βοηθάει στη
συγκράτηση του νερού της βροχής έτσι ώστε να μην κυλάει κατευθείαν στα ποτάμια
δημιουργώντας καταστροφικές πλημμύρες. Η συγκράτηση του νερού συμβάλλει
επίσης στην δημιουργία σταθερής παροχής νερού, στην αποφυγή των πυρκαγιών και
σε συνδυασμό με το υψόμετρο, στην διατήρηση του δροσερού κλίματος, το οποίο
αποτελεί ένα από τους κύριους πόλους έλξης των Αθηναίων παραθεριστών.
Προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο ολοκληρωμένος σχεδιασμός και η διαδικασία
λήψης αποφάσεων, απαιτείται μια περιβαλλοντικά βιώσιμη διαχείριση, η οποία θα
εγγυάται την κατάλληλη σύνδεση μεταξύ των οικονομικών, κοινωνικών και
περιβαλλοντικών θεμάτων.
Πριν προχωρήσουμε στον τρόπο με τον οποίο η εν λόγω περιοχή μπορεί να αναπτυχθεί
βιώσιμα, είναι σημαντικό να αναφερθούμε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια στους
φυσικούς πόρους της. Συγκεκριμένα θα πρέπει να αξιολογήσουμε τις υπάρχουσες
δραστηριότητες και να προβλέψουμε αυτές που θα δημιουργήσουν νέες ευκαιρίες. Στον
Πίνακα 24 παρουσιάζονται διάφορα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της περιοχής
εξεταζόμενα σε σχέση με την δυνατότητα δημιουργίας μακροχρόνιων οικονομικών
δραστηριοτήτων.
Πίνακας 24. Περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της περιοχής
Φυσικός Πόρος Υπάρχουσες δραστηριότητες Πιθανές μελλοντικές
δραστηριότητες
Γεωργία Καλλιέργειες (Ύφεση)
Κτηνοτροφία : Εντατική : πουλερικά
Κτηνοτροφία: εκτεταμένη : βοσκή
προβάτων και κατσικιών
Παραγωγή γάλακτος και τυριού
Αύξηση της αυτάρκειας
Δημιουργία υψηλής ποιότητας
ειδών διατροφής
Δημιουργία τυριού με την
ονομασία «Τζουμέρκα»
Βιοποικιλότητα 3 περιοχές οι οποίες εμπεριέχονται στο
Natura 2000
- GR211002 – Αθαμανικά Όροι
- GR131003 – Εθνικός Δρυμός
Πίνδου (Βάλια Κάλδα)
- GR211003 - Κοιλάδα Αχελώου
Πιθανή αύξηση των
αποθεμάτων και ανάπτυξη
κατάλληλων διαχειριστικών
προγραμμάτων τα οποία θα
συμβάλλουν στην προσέλκυση
οικοτουρισμού.
Δάση Το 50% περίπου της επιφάνειας
καλύπτεται από δάση. ( 10% της
περιφέρειας της Πίνδου)
Σημεία που θα πρέπει να
προσεχθούν έτσι ώστε να μην
δημιουργηθούν αντιφάσεις: οι

24. Προϊόντα: ξυλεία, καυσόξυλα καθώς και
παραγωγή ξύλου «Ερείκη» για την
κατασκευή πίπας.
μελλοντικές ανάγκες θα πρέπει
να προσδιοριστούν σύμφωνα με
τα περιουσιακά δικαιώματα, τις
ανταγωνιστικές πηγές, κτλ.
Η βελτίωση της διαχείρισης των
δασών και της βιοποικιλότητας
μπορεί να συμβάλλει στην
ενδυνάμωση του τουρισμού
αλλά και στην ικανοποίηση των
εθνικών στόχων διατήρησης του
κλίματος.
Φυσικές πηγές Το μεταλλικό νερό της Τζουμέρκας
Υδροηλεκτρική ενέργεια
Ερασιτεχνικό Ψάρεμα
Ιχθυοκαλλιέργειες
Επέκταση της παραγωγής
μεταλλικού νερού.
Ενδεχόμενη κατασκευή νέων
φραγμάτων για παραγωγή
ενέργειας.
Χρήση ποταμιών για προώθηση
των ψυχαγωγικών
δραστηριοτήτων (π.χ. ράφτινγκ,
καγιάκ, κτλ)
Τα βουνά και το
τοπίο
Περιορισμένος τουρισμός σε μια τέλεια
διατηρημένη περιοχή ιδιαίτερης
ομορφιάς, η οποία συνδυάζει την
γεωγραφική ιδιαιτερότητα με ένα
πλούσιο φυσικό περιβάλλον.
Η δημιουργία ποιοτικού
οικοτουρισμού θα δώσει
σημαντικές ευκαιρίες.
Όπως φαίνεται από τον παραπάνω πίνακα, η ποιότητα του περιβάλλοντος της
περιοχής έχει ήδη εκτιμηθεί και έχει συμβάλλει στην δημιουργία αρκετών οικονομικών
δραστηριοτήτων. Μερικές από αυτές τις δραστηριότητες έχουν ήδη κάνει γνωστή την
ταυτότητα της περιοχής εκτός των ορίων της: για παράδειγμα, τα Τζουμέρκα είναι
γνωστά για το μεταλλικό νερό τους ( η βιοτεχνία εμφιάλωσης απασχολεί 10 άτομα).
Ομοίως, οι Ιταλοί κατασκευαστές πίπας αγοράζουν από τα Τζουμέρκα το
συγκεκριμένο ξύλο που αποτελεί την πρώτη ύλη.
Η περιφερειακή και τοπική διοίκηση γνωρίζει καλά αυτά τα χαρακτηριστικά και
σκοπεύει να τα χρησιμοποιήσει ως βασικούς μοχλούς οικονομικής ανάπτυξης. Πιθανόν
να θέλουν να τα διοχετεύσουν σε ένα ευρύτερο ελληνικό αλλά και διεθνές κοινό μέσω
των υφιστάμενων μέσων. Για παράδειγμά, το μεταλλικό νερό αποτελεί μεγάλη
ευκαιρία, σε μια εποχή όπου η κατανάλωση μεταλλικού νερού αυξάνεται συνεχώς και
η αύξηση αυτή προβλέπεται να συνεχιστεί για πολλά χρόνια σε όλες της χώρες του
ΟΟΣΑ. Οι ιδιωτικοί επιχειρηματίες είναι πιθανόν η καταλληλότερη επιλογή για την
ανάπτυξη αυτής της δραστηριότητας. Θα είναι σε θέση να υπολογίσουν τις
δυνατότητες ανάπτυξης της ελληνικής αγοράς, η οποία παρουσιάζει σημαντικές
ελλείψεις κατά τους καλοκαιρινούς μήνες (για παράδειγμα, το εμφιαλωμένο μεταλλικό
νερό των Τζουμέρκων μπορεί να πωλείται μόνο στα ξενοδοχεία και στα εστιατόρια).
Εναλλακτικά, μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση θα ήταν η προώθηση των
Τζουμέρκων ως μιας περιοχής που προστατεύεται και προωθείται από τους κατοίκους
της, οι οποίοι κάνουν προσπάθειες διατήρησης και επαύξησης των μοναδικών
περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών της. Αυτού του είδους η προσέγγιση φαίνεται να
έχει πολλούς υποστηρικτές στο περιφερειακό επίπεδο καθώς ορισμένοι από τους
σχεδιαστές της πολιτικής που ερωτήθηκαν χρησιμοποίησαν τον όρο «βιώσιμη
ανάπτυξη» και «βιώσιμη διαχείριση» προκειμένου να εκφράσουν αυτή την
συστηματική προσέγγιση, η οποία θα εξεταστεί με μεγαλύτερη λεπτομέρεια

25. παρακάτω. Πράγματι, δραστηριότητες όπως ο εναλλακτικός τουρισμός, ο
οικοτουρισμός ή η παραγωγή παραδοσιακών ειδών διατροφής εξαρτώνται από την
διατήρηση ενός συνολικά υγιούς περιβάλλοντος.
Πριν προχωρήσουμε στην παράθεση των προϋποθέσεων για την περιβαλλοντική
διαχείριση της περιοχής, είναι σημαντικό να αναφερθούν ορισμένοι κίνδυνοι που
μπορεί να παρουσιαστούν σε αυτό το υποδειγματικό περιβάλλον. Στον Πίνακα 24
παρουσιάζονται οι βασικότερες απειλές των φυσικών χαρακτηριστικών της
Τζουμέρκα.
Πίνακας 25. Βασικές απειλές των φυσικών χαρακτηριστικών της περιοχής.
Φυσικός
πόρος
Δραστηριότητα Περιβαλλοντικός κίνδυνος
Γεωργία Καλλιέργεια γης
Κτηνοτροφία: εντατική:
πουλερικά
Κτηνοτροφία:
εκτεταμένη: βοσκή
αρνιών και κατσικιών
Παραγωγή γάλακτος
και τυριού
Μικρός κίνδυνος: μπορεί να
προκληθεί από πιθανή κακή
χρήση των λιπασμάτων.
Σοβαρός κίνδυνος: άκρα και
πτώματα δεν καταστρέφονται
κατάλληλα γεγονός που μπορεί
να επηρεάσει την ποιότητα του
νερού.
Υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις
υπερβολικής βοσκής.
Η διαδικασία απόθεσης των
άκρων των ζώων πρέπει να
βελτιωθεί
Βιοποικιλ
λότητα
3 περιοχές οι οποίες
εμπεριέχονται στο
Natura 2000
- GR211002 –
Αθαμανικά
Όροι
- GR131003 – Εθνικός
Δρυμός
Πίνδου (Βάλια
Κάλδα)
GR211003 - Κοιλάδα
Αχελώου
Πρέπει να αξιολογηθούν
Δάση Το 50% περίπου της
επιφάνειας καλύπτεται
από δάση. ( 10% της
περιφέρειας της Πίνδου)
Προϊόντα: ξυλεία,
καυσόξυλα καθώς και
παραγωγή ξύλου
«Ερείκη» για την
κατασκευή πίπας.
Πρέπει να προσδιοριστούν οι
ανάγκες για την αντιμετώπιση
των πυρκαγιών.
Φυσικές Το μεταλλικό νερό των Τα απορρίμματα των ζώων καθώς

26. πηγές Τζουμέρκων.
Υδροηλεκτρική ενέργεια
Ερασιτεχνικό Ψάρεμα
Ιχθυοκαλλιέργειες
και τα οικιακά απορρίμματα
μπορούν να προκαλέσουν
σημαντικές ζημιές. Μικρή
επίδραση θα επιφέρει η παραγωγή
ενέργειας, καθώς η κατασκευή
ενός μεγάλου φράγματος έχει
αντικατασταθεί από την
κατασκευή πολλών μικρών.
Τα βουνά
και το
τοπίο
Περιορισμένος
τουρισμός σε μια τέλεια
διατηρημένη περιοχή
ιδιαίτερης ομορφιάς, η
οποία συνδυάζει την
γεωγραφική
ιδιαιτερότητα με ένα
πλούσιο φυσικό
περιβάλλον.
Η κακή ποιότητα του δρόμου
δημιουργεί επικίνδυνα σημεία.
Η χαμηλής ποιότητας αποκομιδή
των απορριμμάτων δημιουργεί
οπτική μόλυνση του τοπίου.
Παρόλο του ότι οι περισσότερες υπάρχουσες δραστηριότητες δεν φαίνεται να
προκαλούν σημαντικά αρνητικά αποτελέσματα, μερικές από αυτές δημιουργούν
κάποιες ανησυχίες. Για παράδειγμα, η κτηνοτροφία (ιχθυοκαλλιέργειες, βοσκή των
ζώων και τα απορρίμματα) και η έλλειψη οποιοδήποτε τρόπου διαχείρισης των
οικιακών απορριμμάτων μπορεί να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα στο νερό και να
μολύνουν οπτικά το περιβάλλον. Το τελευταίο, συνηθισμένο πρόβλημα όλης της
χώρας, μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες στον τουρισμό της περιοχής λόγω της
μεγάλης αντίθεσης που θα δημιουργεί με το υπόλοιπο μη μολυσμένο περιβάλλον. Το
πρόβλημα αυτό μπορεί να διευρυνθεί και από τον ίδιο τον τουρισμό. Οποιοδήποτε
σωστό πρόγραμμα βιώσιμης ανάπτυξης θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα σύστημα
διαχείρισης των απορριμμάτων.
Η κατασκευή δρόμων θεωρείται έργο πρωταρχικής σημασίας για την τοπική διοίκηση.
Αυτή η προτεραιότητα θα πρέπει να εξεταστεί προσεκτικά λαμβάνοντας υπόψη της
εξελικτική κατάσταση στην οποία βρίσκεται η περιοχή. Η γενική υπόθεση είναι ότι οι
καλύτερες συνδέσεις με το Ευρωπαϊκό αλλά και με το εθνικό δίκτυο θα διευκολύνουν
τον τουρισμό και θα συμβάλλουν στην ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας. Η
ανάλυση των υφιστάμενων μορφών τουρισμού και των τάσεων θα προσθέσει κάποιο
βάθος σε αυτό το επιχείρημα. Αν αυτή η επιλογή διατηρηθεί, θα πρέπει να δοθεί
έμφαση στο θέμα της αποκομιδής των απορριμμάτων καθώς πολλοί δρόμοι
χρησιμοποιούνται ως παράνομοι σκουπιδότοποι. Εναλλακτικά, μπορεί να υπάρχει
περιθώριο ανάπτυξης μορφών τουρισμού που απαιτούν την δημιουργία νέων
μονοπατιών και την βελτίωση των υφιστάμενων έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα
πλήρες εξοπλισμένο δίκτυο.
Σχετικά με την ενεργειακή υποδομή, παρατηρείται ότι η κατασκευή πολλών μικρών
φραγμάτων προτιμάται έναντι της δημιουργίας ενός μεγάλου υδροηλεκτρικού
φράγματος. Αυτά τα φράγματα δεν προβλέπεται να έχουν σημαντικές επιδράσεις στον
βιότυπο, στο τοπίο και στην ποιότητα του νερού.

27. Όλοι τα μελλοντικά έργα ανάπτυξης θα πρέπει να εξεταστούν σε σχέση με την
μελλοντική τους θετική ή αρνητική επίδραση στο περιβάλλον γεγονός που θα
συμβάλλει στην περιφερειακή και τοπική σχεδίαση της πολιτικής. Αυτό είναι ιδιαίτερα
σημαντικό, καθώς τα διαφορετικά επίπεδα λήψης αποφάσεων δεν συμφωνούν πάντα
ως προς τον καταλληλότερο τρόπο προσέγγισης των κοινών τους στόχων.
Μια ολοκληρωμένη εκτίμηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της περιοχής απαιτεί
ακριβέστερες περιβαλλοντικές πληροφορίες από αυτές που είναι τώρα διαθέσιμες.
Επιπλέον, λόγω του ότι οι περισσότερες αρνητικές περιβαλλοντικές συνέπειες
εμφανίζονται συνήθως μακροπρόθεσμα και όχι στο προσεχές μέλλον θα πρέπει να
διερευνηθεί η δυνατότητα εφαρμογής ενός περιβαλλοντικού συστήματος διαχείρισης
της περιοχής. Αυτή η προσέγγιση θα προωθήσει την καθιέρωση μιας πλήρης ατζέντας
για την βιώσιμη ανάπτυξη.
Η βιώσιμη ανάπτυξη ως εθνική προτεραιότητα
Η ελληνική κυβέρνηση κάνει σημαντικά βήματα στον τομέα της βιώσιμης ανάπτυξης,
η οποία αποτελεί στόχο προτεραιότητας για την Ευρωπαϊκή Ένωση και προωθείται
μέσω μια σειράς πολιτικών οργάνων. Ένα βασικό στοιχείο αυτής της γενικής
προσέγγισης είναι η δυνατότητα που δίνεται στους τοπικούς φορείς να καθορίσουν το
δική τους ατζέντα βιώσιμης ανάπτυξης. Οι επόμενοι παράγραφοι περιγράφουν το
πρόγραμμα που θα πρέπει να ακολουθήσει η περιοχή προκειμένου να επιτύχει
βιώσιμη ανάπτυξη καθώς και ορισμένα σημεία κλειδιά των μεθόδων που θα πρέπει να
υιοθετηθούν προκειμένου να επιτευχθεί η βιώσιμη περιβαλλοντική διαχείριση, η οποία
αποτελεί συστατικό του τοπικού σχεδίου βιώσιμης ανάπτυξης.
Υπάρχουν πολλά θέματα στo Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου
Ανάπτυξης της Ελλάδας. Η γεωργία αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους. Οι
στρατηγικοί στόχοι της αγροτικής πολιτικής της Ελλάδας περιλαμβάνουν την
προώθηση και την υποστήριξη της οικονομικής βιωσιμότητας των γεωργικών
δραστηριοτήτων μέσω:
- του εκσυγχρονισμού των μεθόδων παραγωγής, και
- την βελτίωση των γεωργικών βιοτεχνικών μονάδων
Εντός αυτού του πλαισίου, πολλές παρεμβάσεις της περιφερειακής πολιτικής έχουν
εντοπιστεί στην δασοκομία. Αυτές περιλαμβάνουν το δεύτερο Κοινοτικό Πλαίσιο
Στήριξης και άλλα κίνητρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως τα LEADER I και ΙΙ, καθώς
και άλλα μέσα που παρέχονται από την νομοθεσία περί Αγροτικής Ανάπτυξης
(1257/99). Πρόσφατα αυτοί οι στόχοι έχουν επεκταθεί μέσω του Περιφερειακού Σχεδίου
Ανάπτυξης (Τρίτο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 2000-2006), το οποίο εμπεριέχεται στο
πρόγραμμα «Αγροτική Ανάπτυξη – Εκσυγχρονισμός της Επαρχίας» που υπεβλήθη
στην Ευρωπαϊκή Ένωση από το Ελληνικό Υπουργείο Γεωργίας. Το πρόγραμμα
καθορίζει τους εξής γενικούς αναπτυξιακούς στόχους για την περίοδο 2000 –2006:
- Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού αγροτικού τομέα,
λαμβάνοντας υπόψη τον αυξανόμενο διεθνή ανταγωνισμό.
- Επίτευξη βιώσιμης και ολοκληρωμένης ανάπτυξης της επαρχίας διατηρώντας
την κοινωνική και περιβαλλοντική ισορροπία της.
- Διατήρηση του περιβάλλοντος και της κοινωνικής συνοχής όλου του
πληθυσμού που απασχολείται στον αγροτικό τομέα.

28. Ένα από τα έργα προστασίας αυτού του προγράμματος αποτελεί η διαχείριση των
ορεινών περιοχών της Τζουμέρκας, οι οποίες εμπεριέχονται στο NATURA 2000, και
περιλαμβάνει την αναγέννηση υποβιβασμένων και διαβρωμένων βοσκοτόπων σε μια
έκταση 1.900 εκταρίων.
Στην ίδια ορεινή περιοχή, το Υπουργείο Γεωργίας προωθεί μέσω του Εθνικού
Προγράμματος Δράσης για την ελάττωση του CO2 και άλλων αερίων που προκαλούν
το φαινόμενο του θερμοκηπίου την επαναχρησιμοποίηση των παραδοσιακών
πρακτικών που βασίζονται στην εκ περιτροπής διαχείριση των βοσκοτόπων
(αναφέρεται σε μια έκταση 25.500 εκταρίων).
Ένα άλλο βασικό στοιχείο για την εφαρμογή του προγράμματος είναι η δασοκομία. Η
Ελλάδα είναι πιθανόν η μόνη χώρα μέλος του ΟΟΣΑ, στην οποία εφαρμόζεται η
συνταγματική απαγόρευση της μετατροπής των δασών σε άλλες χρήσεις. Πέραν
αυτού, ένα στρατηγικό σχέδιο καθιερώθηκε το 1986 και ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα
υλοποιήθηκε το 1989.
Μέσω αυτών των προγραμμάτων, η Ελλάδα είναι υπέρ της εφαρμογής των δασικών
αρχών που υιοθετήθηκαν από το Συμβούλιο των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον
και την Ανάπτυξη (UNCED) και από την Agenda 21. Μια καταγραφή των δασών, η
οποία έλαβε τέλος το 1992, καλύπτει θέματα διασποράς των δασών, των
χαρακτηριστικών τους, του όγκου και της ποιότητας της χλωρίδας, της φυσικής
αύξησης και της θνησιμότητας τους. Η Γενική Γραμματεία Δασών και Φυσικού
Περιβάλλοντος, που ανήκει στο Υπουργείο Γεωργίας, είναι υπεύθυνη για όλα τα
θέματα που αφορούν τα δάση και την εφαρμογή των εθνικών προτεραιοτήτων σε
περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Από το 1937, η διαχείριση των δασών στην Ελλάδα βασιζόταν σε μελέτες και σχέδια,
ενώ όπως προαναφέρθηκε, μόλις τώρα εισάγεται ειδική νομοθεσία για την βιώσιμη
διαχείριση των δασών. Αυτές οι προσπάθειες συμπληρώνονται από την εγκαθίδρυση
δύο Εργαστηρίων ( μέσω της εφαρμογής του Τρίτου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης), τα
οποία θα χορηγούν πιστοποιητικά βιώσιμης προέλευσης και ποιότητας στα δασικά
προϊόντα.
Ο Νόμος 2080/92 ( η νομοθεσία έχει συμπληρωθεί από τον πρόσφατο νόμο 1257/99)
προβλέπει την αναδάσωση αγροτικών περιοχών από τους ιδιοκτήτες τους μέσω
εγκρίσεων και οικονομικών κινήτρων που παρέχονται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό
Ταμείο Προσανατολισμού και Εγκρίσεων, το οποίο καλύπτει πάνω από το 75% των
συνολικών εξόδων. Η νομοθεσία προβλέπει επίσης:
- την ενίσχυση των δασικών πόρων
- την συμβολή στην δημιουργία καλύτερης περιφερειακής οργάνωσης, η οποία θα
λαμβάνει υπόψη τις περιβαλλοντικές ανησυχίες.
- Την προώθηση της συμβολής των δασικών πόρων στον περιορισμό του φαινομένου
του θερμοκηπίου και στην δέσμευση του CO2.
Τόσο η εθνική πολιτική και οι στόχοι της που περιγράφηκαν παραπάνω όσο και τα
προγράμματα που ήδη υλοποιούνται στην Τζουμέρκα δείχνουν καθαρά την σημασία
των ολοκληρωμένων προσεγγίσεων, των οποίων η περιβαλλοντική βιωσιμότητα
αποτελεί απαραίτητο συστατικό.

29. Καθιέρωση μιας ατζέντας για την βιώσιμη ανάπτυξη.
Ένα περιβαλλοντικό σύστημα διαχείρισης αποτελεί «μέρος του συνολικού
διαχειριστικού συστήματος που περιλαμβάνει την οργανωτική δομή, τα προγράμματα,
τις ευθύνες, τις πρακτικές, τις διαδικασίες, τις μεθόδους και τους πόρους για την
ανάπτυξη, την εφαρμογή, την επίτευξη, την επίβλεψη και την διατήρηση της
περιβαλλοντικής πολιτικής» (ISO 14001). Ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να πάρει και την
μορφή ενός τοπικά βιώσιμου αναπτυξιακού σχεδίου ή μιας δράσης Local Agenda 21. Το
πρόγραμμα αυτό θα πρέπει να είναι γραμμένο σε καθαρή γλώσσα έτσι ώστε να είναι
κατανοητό σε όλους όσους τους αφορά : αυτοί είναι οι χρήστες της γης, οι ομάδες
ενδιαφέροντος, οι επιστήμονες και η διοίκηση. Επίσης θα πρέπει να υπάρχει ένα
μοναδικό ολοκληρωτικό σχέδιο για κάθε εδαφική ενότητα ακόμα και αν περιλαμβάνει
πολλαπλούς ορισμούς, έτσι ώστε να αποφευχθεί η δημιουργία πληθώρας
αντικρουόμενων στόχων.
Τα στοιχεία του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης που θα πρέπει να
περιλαμβάνονται είναι:
- καθορισμός της δομή
- συλλογή στοιχείων
- στόχοι και στρατηγικές
- εφαρμογή και διαβούλευση
- Επιθεώρηση και παρακολούθηση
Η βασική δομή των συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης παρουσιάζει πολλά
κοινά σημεία σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, παρόλο που δεν χρειάζονται πιστοποίηση
βάση του προτύπου ISO 14001 ή βάση του Συστήματος Οικολογικής Διαχείρισης και
Ελέγχου της Ευρώπης.
Όσον αφορά την συλλογή στοιχείων, παρόλο που ένα σύστημα περιβαλλοντικής
διαχείρισης πρέπει να περιλαμβάνει την συλλογή όσο το δυνατό περισσότερων
στοιχείων για την σύνταξη του σχεδίου, μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση είναι η
διαμόρφωση μιας ατζέντας για την βιώσιμη ανάπτυξη πριν τον ακριβή προσδιορισμό
των αναγκαίων στοιχείων. Οποιοσδήποτε τρόπος και αν ακολουθηθεί, είναι αναγκαία
η συλλογή των ελάχιστων δυνατών πληροφοριών έτσι ώστε οι στόχοι του σχεδίου και
οι τρόποι δράσεις να είναι συγκεκριμένοι και εφαρμόσιμοι. Στην περίπτωση
μεγαλύτερων χωρικών ενοτήτων όπου η συλλογή των στοιχείων είναι ιδιαίτερα
δύσκολη, προτείνεται η δημιουργία ενός συστήματος ζωνοποίησης μέσω κατανοητών
διαχειριστικών κριτηρίων.
Λαμβάνοντας υπόψη τις ανησυχίες των κατοίκων και των οικονομικών συντεχνιών, οι
στόχοι του βιώσιμου συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης θα πρέπει να είναι όχι
μόνο ρεαλιστικοί αλλά και ποσοτικοποιήσιμοι. Αυτό σημαίνει ότι οι ενδιαφερόμενοι θα
πρέπει να κατανοούν τι πρέπει να επιτευχθεί και πώς. Ο στόχος θα πρέπει να είναι η
βελτιστοποίηση τόσο των περιβαλλοντικών επιδιώξεων όσο και των
κοινωνικοοικονομικών δραστηριοτήτων.
Τα παραπάνω φέρνουν στο προσκήνιο το βασικό θέμα του διαλόγου με τους
εμπλεκόμενους φορείς. Αυτό το βήμα θα πρέπει να λαμβάνει χώρα σε όλα τα στάδια
του περιβαλλοντικού σχεδίου. Έτσι αποφεύγεται η δημιουργία αισθήματος

30. «προκαθορισμένης μοίρας» από τους εμπλεκόμενους φορείς αλλά και οι συζητήσεις
πριν να είναι ξεκάθαρο ποιοι θα πρέπει να είναι οι περιβαλλοντικοί στόχοι.
Για να έχουν κάποια σημασία, τα περιβαλλοντικά συστήματα διαχειρίσης θα πρέπει να
αποτελούν πρακτικά εργαλεία. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να περιλαμβάνουν
προσδιορισμό του κόστους για τις διάφορες προτεινόμενες δράσεις και να θέτουν
συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή τους.
Τέλος, η επίβλεψη και ο απολογισμός αποτελούν αναπόσπαστα συστατικά των
περιβαλλοντικών συστημάτων διαχείρισης. Χωρίς τα παραπάνω θα είναι σχεδόν
αδύνατη η κατανόηση των επιδράσεων των διαχειριστικών δράσεων στην εν λόγω
κάθε φορά περιοχή. Αυτό θα πρέπει να γίνει απλά και αποτελεσματικά όσον αφορά το
κόστος. Η επίβλεψη δεν θα πρέπει να απαιτεί μια λεπτομερή καταγραφή όλων των
στοιχείων αλλά θα πρέπει να επικεντρώνεται σε δείκτες και συντελεστές.
Βασική δομή τοπικών συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης
Ένα ιδανικό περιβαλλοντικό σύστημα διαχείρισης θα πρέπει να περιλαμβάνει τα εξής:
- Διαμόρφωση πολιτικής
- περιγραφή της εν λόγω περιοχής η οποία θα περιλαμβάνει και ιστορική
καταγραφή
- αναφορά των περιβαλλοντικών στόχων, η οποία θα περιλαμβάνει τόσο τους
βραχυπρόθεσμους όσο και τους μακροπρόθεσμους σκοπούς του προγράμματος
- περιγραφή των αναπτυξιακών ευκαιριών και εμποδίων καθώς και προσδιορισμός
αυτών που θα επηρεαστούν.
- κατάλογος των ρεαλιστικών δράσεων εφαρμογής, ο οποίος θα περιλαμβάνει
χρονοδιάγραμμα και χρηματοοικονομικό σχεδιασμό
- λεπτομερή διαδικασία διαβούλευσης με τους εμπλεκόμενους φορείς
- επίβλεψη και αξιολόγηση
Τα Τζουμέρκα διαθέτουν μια παγιωμένη αυτονομία, η οποία έχει διαμορφωθεί από την
ιστορία τους, την γεωγραφική τους θέση αλλά και τον χαρακτήρα των κατοίκων τους.
Επιπλέον, η περιοχή αυτή έχει συμμετάσχει σε μια σειρά προγραμμάτων του NATURA
2000, γεγονός που θέτει τις βάσεις για την εφαρμογή ενός πιο περίπλοκου και
φιλόδοξου περιβαλλοντικού συστήματος διαχείρισης, το οποίο θα είναι σε θέση να
συμβάλει στην δημιουργία μιας πλήρους Local Agenda 21 για την βιώσιμη ανάπτυξη.
Αυτή η φιλοδοξία εμπεριέχει την δυνατότητα προώθησης της περιοχής στην
ευρωπαϊκή αρένα συνδέοντας αυτήν την προσέγγιση με άλλες προσεγγίσεις που
λαμβάνουν χώρα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο μέσω των προγραμμάτων LIFE ή μέσω της
σύζευξης με παρόμοιες πρωτοβουλίες, οι οποίες έχουν αναπτυχθεί από διεθνή δίκτυα,
όπως το Διεθνές Συμβούλιο Τοπικής Περιβαλλοντικής Πρωτοβουλίας. Η παραπάνω
φιλοδοξία μπορεί να ενισχυθεί μέσω πρακτικών μεθόδων οι οποίες έχουν δοκιμαστεί
σε πολλές άλλες περιοχές και μέσω ενός δικτύου συνεργασίας όπου θα γίνεται
ανταλλαγή πληροφοριών και ιδεών για την εφαρμογή δράσεων που στοχεύουν στην
βιώσιμη ανάπτυξη.

31. 5. Τα Τζουμέρκα σήμερα
Τα όρη Τζουμέρκα έχουν υψόμετρο 2.395 μ.. Αρχίζουν από τα βόρεια του Ν. Άρτας και
τελειώνουν στα νότια του Ν. Ιωαννίνων. Διάσπαρτα στις πλαγιές βρίσκονται 47
χωριά, τα Τζουμερκοχώρια. Χτίστηκαν μεταξύ του 14ου
και 15ου
αιώνα μ.Χ., στα πρώτα
χρόνια της τουρκοκρατίας για λόγους άμυνας. Κάποτε γνώρισαν οικονομική άνθιση ως
κέντρα κτηνοτροφίας. Σήμερα είναι ένας από τους πολλούς τόπους που καταδικάστηκε
να φτωχαίνει, χρόνο με το χρόνο, σε ανθρώπινο δυναμικό. Ο τόπος δεν κρατάει τους
νέους ανθρώπους λόγω έλλειψης θέσεων εργασίας. Δυστυχώς όμως φαίνεται πως η
αίσθηση της απομόνωσης έχει ποτίσει βαθιά τόσο τους κατοίκους όσο και τους
κοινοτικούς άρχοντες και τους κάνει να μην ενδιαφέρονται για την εικόνα της περιοχής
τους.
Σήμερα τα περισσότερα Τζουμερκοχώρια είναι έρημα. Πολλοί ξενιτεύτηκαν.
Άλλοι υποχρεώθηκαν είτε από τη συστηματική καλλιέργεια της γης στα πεδινά, είτε
λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης και των σύγχρονων μέσων στην παραγωγή
βιομηχανικών πια κτηνοτροφικών προϊόντων, να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να
εγκατασταθούν σε αστικά κέντρα. Όσοι έμειναν ασχολούνται με την κτηνοτροφία και
την μικρή σε έκταση γεωργία. Είναι μάστοροι, τεχνίτες της πέτρας που είναι φανερό
στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική των χωριών.
Κάποτε γύριζαν όλη την Ελλάδα γιατί είναι φημισμένοι για την τέχνη τους
λαξεύοντας την πέτρα ( αρχοντόσπιτα, βρύσες, πηγάδια, γεφύρια, εκκλησίες,
μοναστήρια ). Παλαιότερα
υπήρχαν μεγαλοκτηνοτρόφοι,
τυροκόμοι, έμποροι υφασμάτων,
ζωγράφοι, αργυροχρυσοχόοι που
έφταναν σ’ όλα τα Βαλκάνια και
την Ανατολή.
Ο διάσημος οίκοςBoulgari ιδρύθηκε
από το Συρρακιώτη Βούλγαρη, τον
παππού του σημερινού ιδιοκτήτη,
το 1884 που άνοιξε
αργυροχρυσοχοείο στη Ρώμη.
Οι γυναίκες, ισάξιες των ανδρών, θρύλοι απόγιναν στις περιοχές των
Τζουμέρκων για τη δύναμη της ψυχής τους στην πάλη της ζωής. Μοχθούν ολημερίς
στα ζώα και στην καλλιέργεια της γης. Άλλοτε, νύχτα, βιαστικά τρέχουν να πάνε τα
λιγοστά « έχει » τους, προϊόντα του κήπου, του χωραφιού, των χεριών τους, στην αγορά
για να στηρίξουν οικονομικά την οικογένεια και να σπουδάσουν τα παιδιά τους.
Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια τουριστικής ανάδειξης του τόπου.
Ένα δασικό χωριό, περιβαλλοντικά μονοπάτια, κάποια μικρά ξενοδοχεία,
παραδοσιακοί οικισμοί ( Συρράκο, Καλαρρύτες, Ραφταναίοι ) προσπαθούν να
τραβήξουν επισκέπτες.
Το Λαογραφικό Μουσείο του Παντελή Καραλή, στο χωριό Κυψέλη, παρουσιάζει
πάνω από 1000 εκθέματα που καλύπτουν χρονικά τους δυο τελευταίους αιώνες.
Στο Συρράκο υπάρχει ένα μικρό μουσείο στο σπίτι του Κρυστάλλη.