Ερευνητική εργασία (project) της Α1 Τάξης του ΓΕΛ Αράχωβας. Σχ. έτος 2015-16. "Ο Εθνικός Δρυμός Παρνασσού".

1. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
«ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ
ΑΠΟ ΤΟ ΧΘΕΣ, ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ, ΩΣ ΤΟ ΑΥΡΙΟ»
ΤΑΞΗ Α1
ΓΕΛ ΑΡΑΧΩΒΑΣ
2015-16

2. 2
Οµάδες εργασίας:
Χλωρι-distas
Αλογοσκούφη Μαρία
Καΐλης Γιάννης
Καραθανάση Αγγελική
Καραθανάση Σταύρια
Οι Παρν-Α σε δ(ρ)άση
Ηλία Κωνσταντίνος
Κόρακας Στάθης
Κουτσούµπα Δήµητρα
Λέκα Ρέι
Μελισσοκόµοι
Βασιληάς Στέργιος
Ζησίµου Γιώτα
Κρέµος Γιώργος
Μουτογιάννης Παναγιώτης
Ντάφος Λουκάς
Επιβλέπουσα καθηγήτρια: ∆ρ. ∆ήµητρα Τσίρη, Βιολόγος

3. 3
Γιατί επιλέξαµε το συγκεκριµένο θέµα...
Σήµερα, ο σύγχρονος άνθρωπος είναι αποκοµµένος από το φυσικό του περιβάλλον,
µε αποτέλεσµα να απουσιάζει ο απαιτούµενος σεβασµός. Οι δραστηριότητές του έχουν ως
αποτέλεσµα την οικολογική καταστροφή σε µη αναστρέψιµο βαθµό, και ως εκ τούτου
προκαλούν τη διατάραξη της φυσικής ισορροπίας. Στερείται τις χαρές της φύσης όντας
αποτραβηγµένος σε ένα πολυάσχολο και σκληρό περιβάλλον, στο οποίο προσπαθεί να
επιβιώσει. Αντί της προστασίας που οφείλει να της παρέχει, δείχνει αδιαφορία και
αγνωµοσύνη απέναντι στην προσφορά της, µε αποτέλεσµα να γίνεται ο µεγαλύτερος
εκµεταλλευτής και δυνάστης της. Με τη δράση του αυτή προκαλεί µόνος του την
καταστροφή του, διαταράσσοντας την οικολογική ισορροπία.
Έτσι λοιπόν εµείς αποφασίσαµε να ασχοληθούµε µε τον Εθνικό Δρυµό Παρνασσού,
όχι µόνο επειδή είναι ένα φυσικό περιβάλλον, το οποίο είναι κοντά στον τόπο που
κατοικούµε, αλλά γιατί κατανοήσαµε ότι ο άνθρωπος και το φυσικό περιβάλλον είναι
έννοιες αλληλένδετες και αναπόσπαστα δεµένες µεταξύ τους.

4. 4
ΕΘΝΙΚΟΙ ΔΡΥΜΟΙ
Οι Εθνικοί ∆ρυµοί της Ελλάδας είναι φυσικές περιοχές που έχουν ιδιαίτερη οικολογική
σηµασία εξαιτίας της σπανιότητας και της ποικιλοµορφίας της χλωρίδας και πανίδας τους, των
γεωµορφολογικών σχηµατισµών, του υπεδάφους, των νερών, της ατµόσφαιρας και γενικά του
φυσικού περιβάλλοντός τους.
Η συνειδητοποίηση της αλλοίωσης και καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος και του
τοπίου και η αναγνώριση, σε µεγάλη κλίµακα, του κινδύνου να εξαφανισθούν απ' τον πλανήτη
πολλά είδη της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας, είχε ως αποτέλεσµα την κινητοποίηση της
ανθρωπότητας για τη λήψη µέτρων αντιστροφής της καταστροφικής αυτής πορείας.
Η χώρα µας δεν θα µπορούσε να µείνει αδιάφορη στις προσπάθειες που γίνονταν σε
παγκόσµια κλίµακα για την προστασία και διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. Είναι γνωστό
άλλωστε ότι η ελληνική φύση είναι προικισµένη µε πλούσια αυτοφυή χλωρίδα και άγρια πανίδα
σπάνιας ποικιλίας σε είδη, µε αντιπροσωπευτικούς βιοτόπους, µε ιδιαίτερους φυσικούς,
γεωµορφολογικούς και φυσιογραφικούς σχηµατισµούς και µε µοναδικά τοπία απαράµιλλης
οµορφιάς και ιδιαίτερων φυσιογνωµικών στοιχείων. Εξάλλου είναι διεθνώς αναγνωρισµένο ότι η
φυσική κληρονοµιά της Ελλάδας είναι εξαιρετικά σηµαντική.
Η αποφασιστικότερη κίνηση στα θέµατα προστασίας της φυσικής µας κληρονοµιάς, γίνεται
το 1937 µε την έκδοση του Α.Ν. 856/1937. Ο Νόµος αυτός προέβλεπε την ίδρυση σ' ολόκληρη τη
χώρα (εκτός από τα νησιά) µέχρι πέντε "Εθνικών ∆ρυµών", ως περιοχών µε ειδικό καθεστώς
προστασίας µε σκοπό την "προστασία της χλωρίδας, βελτίωση και αύξηση της πανίδας, διατήρηση
των γεωµορφολογικών σχηµατισµών, προστασία των φυσικών καλλονών, ανάπτυξη του τουρισµού
και διενέργεια επιστηµονικών (ιδιαίτερα φυτογεωγραφικών) και δασικών ερευνών". Εφαρµόζεται
δηλαδή και στη χώρα µας ο θεσµός των "προστατευόµενων περιοχών" που αποτελεί από τότε το
σπουδαιότερο µέτρο για την προστασία και διατήρηση της φυσικής µας κληρονοµιάς.
Χρησιµοποιήθηκε ο όρος "εθνικός δρυµός" αντί του όρου "εθνικό πάρκο" (national park)
που είχε επικρατήσει σε άλλες χώρες. Κι αυτό γιατί θεωρήθηκε οτι οι αξίες της φύσης που έχουν
ανάγκη ιδιαίτερης προστασίας βρίσκονται κυρίως στον ορεινό χώρο, σε αποµονωµένες περιοχές
"παρθένας φύσης" (εκεί άλλωστε επελέγησαν οι πρώτοι δρυµοί µας και το ίδιο συνέβη και µε τις
περισσότερες περιοχές που είχαν χαρακτηριστεί προστατευόµενες µέχρι τότε σε παγκόσµια
κλίµακα).
Ο όρος "δρυµός" που περιέχει, εκτός απ' την κύρια έννοια - δάσος δρυών - και την έννοια
"σύνδενδρος τόπος, περιοχή µε άγρια βλάστηση", περιέβαλε τις εκτάσεις αυτές µε την απαραίτητη
αίγλη και µεγαλοπρέπεια που τόνιζαν περισσότερο την ανάγκη ιδιαίτερης προστασίας τους.

5. 5
Ο πρώτος εθνικός δρυµός ιδρύθηκε το 1938 στο µυθικό βουνό µας, τον Όλυµπο. Λίγο αργότερα,
µέσα στον ίδιο χρόνο, θεσµοθετήθηκε ο Εθνικός ∆ρυµός Παρνασσού. Το 1969 ο Νόµος 856/1937
ενσωµατώθηκε στο ∆ασικό Κώδικα (Ν.∆. 86/1969 άρθρα 79,80,81) και όπως τροποποιήθηκε
αργότερα µε το Ν.∆. 966/1971 (ΦΕΚ 192 Α) και ισχύει σήµερα, προβλέπει, εκτός των "Εθνικών
∆ρυµών", τη δυνατότητα θέσπισης δύο ακόµη κατηγοριών προστατευόµενων περιοχών:
• Τα "Αισθητικά ∆άση"
• τα "∆ιατηρητέα Μνηµεία της Φύσης".
Οι επιµέρους περιοχές στις τρεις αυτές κατηγορίες κηρύσσονται µε Προεδρικό ∆ιάταγµα, µετά
από πρόταση του Υπουργικού Συµβουλίου, εκτός από µεµονωµένα δέντρα ή συστάδες δέντρων
που κηρύσσονται ως ∆ιατηρητέα Μνηµεία της Φύσης µε απόφαση του Υπουργού Αγροτικής
Ανάπτυξης & Τροφίµων, που δηµοσιεύεται στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως.
Αρµόδιες για την προστασία και διαχείριση των προστατευόµενων περιοχών, που κηρύσσονται
σύµφωνα µε το Ν.∆. 996/1971, είναι οι περιφερειακές δασικές αρχές στον τόπο που βρίσκονται, σε
συνεργασία µε το αντίστοιχο Τµήµα της Κεντρικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Αγροτικής
Ανάπτυξης & Τροφίµων.
Οι ∆ρυµοί είναι "Εθνικοί" µε την έννοια ότι έχουν ιδιαίτερη αξία για όλο το έθνος εξαιτίας
της απαράµιλλης οµορφιάς και των ευκαιριών που προσφέρουν για έρευνα, εκπαίδευση και
αναψυχή. Γι' αυτό κάθε µορφής και χρήσεως εκτάσεις και εµπράγµατα δικαιώµατα µέσα στον
πυρήνα τους, απαλλοτριώνονται αναγκαστικά υπέρ του ∆ηµοσίου, ενώ το µέτρο αυτό µπορεί να
επεκταθεί και στην περιφερειακή τους ζώνη. Η ευθύνη για την προστασία και διαχείριση των
Εθνικών ∆ρυµών και γενικά των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του φυσικού περιβάλλοντος της
χώρας, έχει ανατεθεί από την Πολιτεία στην Γενική Γραµµατεία ∆ασών και Φυσικού
Περιβάλλοντος του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίµων. Το αρµόδιο Τµήµα ∆ασικού
Περιβάλλοντος - Εθνικών ∆ρυµών και ∆ασικής Αναψυχής κατευθύνει και εποπτεύει σε εθνικό
επίπεδο τις τοπικές ∆ασικές Υπηρεσίες, που είναι αρµόδιες για την προστασία, οργάνωση και
διαχείριση των Εθνικών ∆ρυµών.
Η διαχείριση γίνεται στα πλαίσια των αρχών που καθορίζονται από το Ν.∆. 996/71.
Σύµφωνα µε το διάταγµα αυτό, οι Εθνικοί ∆ρυµοί αποτελούνται από τον πυρήνα, έκτασης 1.500
ha, και την περιφερειακή ζώνη έκτασης τουλάχιστον ίσης µε το πυρήνα.
Στον πυρήνα επιβάλλονται αυστηρές απαγορεύσεις στην ανάπτυξη ή εκµετάλλευση όπως:
· ανόρυξη και εκµετάλλευση λατοµείων,
· ανασκαφές,
· τοποθέτηση διαφηµιστικών πινακίδων,
· βιοµηχανικές δραστηριότητες,

6. 6
· κατασκευή κτισµάτων κ.α.,
· γεωργική και δασοπονική (υλωρική εκµετάλλευση),
· βοσκή,
· κυνήγι, ψάρεµα.
Στην περιφερειακή ζώνη όλες οι δραστηριότητες ελέγχονται από τις αρµόδιες δασικές
υπηρεσίες, ώστε να µην έχουν αρνητική επίδραση στον πυρήνα. Επίσης κάθε εκµετάλλευση
οργανώνεται µε τρόπο που να συµµετέχει στην υλοποίηση των στόχων ίδρυσης του Εθνικού
∆ρυµού.
Εκτός απ' τη σηµασία τους για το ίδιο το έθνος, οι Εθνικοί ∆ρυµοί της χώρας µας
αποτελούν περιοχές για τις οποίες η Ε.Ε. δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Εννέα από τους δέκα
∆ρυµούς (εκτός του Σουνίου) περιλαµβάνονται στον κατάλογο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας
(Special Protection Areas - S.P.A.) της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, στα πλαίσια της Οδηγίας
79/409/ΕΟΚ "για τα άγρια πτηνά". Πρόκειται δε να ενταχθούν στο διευρωπαϊκό δίκτυο
Προστατευόµενων Περιοχών "NATURA 2000", στα πλαίσια της Οδηγίας 92/43 ΕΟΚ "για τη
διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας".
Οι Εθνικοί Δρυµοί στην Ελλάδα
http://www.biodiversity.gr/drimoi.php
Εθνικός δρυµός
Έκταση
(Ha)
Γεωγραφική θέση
Εθνικός δρυµός
Ολύµπου
3988.00
Στην Ανατ. Πλευρά της Κεντρικής Ελλάδας, κοντά στο Λιτόχωρο.
Νοµός Πιερίας.
Εθνικός δρυµός
Παρνασσού
3513.00
Στην Ανατ. Πλευρά της Κεντρικής Ελλάδας, κοντά στο Λιτόχωρο.
Νοµός Πιερίας.
Εθνικός δρυµός
Πάρνηθας
3816.00
Βρίσκεται 40 χλµ. Β. της Αθήνας µε άνετη προσπέλαση από
ασφαλτόδροµους.
Εθνικός δρυµός
Σαµαριάς
4850.00
Ορίζεται από τα χωριά Οµαλός και Αγ. Ρούµελη, 45 χλµ. Νότια των
Χανίων ,στην Κρήτη.
Εθνικός δρυµός
Οίτης
3010.00
Βρίσκεται κοντά στην Υπάτη και την Παύλιανη, στον Νοµό
φθιώτιδας

7. 7
Εθνικός δρυµός
Πίνδου
3393.00
Κοντά στα χωριά Κρανιά, Περιβόλι και Βωβούσα στην περιοχή
Μετσόβου Γρεβενών
Εθνικίς δρυµός
Βίκου Αώου
3400.00
Κοντά στην Κόνιτσα και συα χωριά Μονοδένδρι, Αρίστη και
Πάπιγκο του Νοµού Ιωαννίνων.
Εθνικός δρυµός
Πρεσπών
4900.00
Οι λίµνες βρίσκονται πάνω στα ελληνο-αλβανο-γιουγκοσλαβικά
σύνορα κοντά στα χωριά Μικρολίµνη, Καρυές και Λαιµός στον
Νοµό Φλώρινας.
Εθνικός δρυµός
Σουνίου
750.00 Στο νοτιοανατολικό άκρο της Αττικής, 60 χλµ.από την Αθήνα.
Εθνικός δρυµός
Αίνου
2862.00
Στο νησί της Κεφαλλονιάς, στο Ιόνιο πέλαγος, κοντά στο Αργοστόλι
και στη Σάµη.

8. 8
ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ
Στα όρια των νοµών Φωκίδας και Βοιωτίας, µεταξύ Αράχωβας, ∆ελφών και Επτάλοφου,
ιδρύθηκε ο Εθνικός ∆ρυµός Παρνασσού. Στον άµεσο περίγυρο του ∆ρυµού υπάρχουν αξιόλογοι
αρχαιολογικοί χώροι και χιονοδροµικά κέντρα.
Όνοµα τόπου ΕΘΝIΚΟΣ ∆ΡYΜΟΣ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ
Κατηγορία NATURA
Κωδικός GR2410002
Έκταση 3695.00
Ο Εθνικός ∆ρυµός Παρνασσού, έχει έκταση 36.000 στρέµµατα και ιδρύθηκε το 1938, στα
όρια των νοµών Φωκίδας και Βοιωτίας, ανάµεσα στους ∆ελφούς, την Αράχωβα και την Αγόριανη,
µε το µεγαλύτερο τµήµα του να βρίσκεται στο νοµό Βοιωτίας, ενώ το δυτικό τµήµα του εµπίπτει
στο νοµό Φωκίδας.Η εξαιρετική του οµορφιά γαληνεύει το νου και δηµιουργεί µια ιδιαίτερη
διαφορετικότητα στις διακοπές σας. Η περιοχή είναι πλούσια σε χλωρίδα και κυριαρχούν τα έλατα
σε όλο το µήκος της. Αποτελείται από 600 είδη περίπου των οποίων τα περισσότερα είναι
φαρµακευτικά και αρωµατικά, ενώ υπάρχει και πλούσια θαµνώδης βλάστηση. Η πρόσβαση στην
περιοχή του ∆ρυµού γίνεται από τους επαρχιακούς ασφαλτόδροµους που ενώνουν την Αράχωβα µε
τον Επτάλοφο και την Αµφίκλεια. Στα όρια του ∆ρυµού είναι τα χιονοδροµικά κέντρα
Φτερόλακκα, Κελλάρια και Γεροντόβραχος.
Ίδρυση φορέα
Ο Φ∆Ε∆ Παρνασσού είναι Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού ∆ικαίου,
ιδρύθηκε µε τον ν3044/2002, άρθρο 13 ως συνέχεια στο άρθρο 15 του
ν2742/1999 (ΦΕΚ 207 Α) και ο κανονισµός λειτουργίας του θεσπίζεται µε
:
Α) το ΦΕΚ 1707/2005 περί ‘Έγκρισης Κανονισµού Λειτουργίας
Υπηρεσιών και Προσωπικού του Φορέα ∆ιαχείρισης Εθνικού ∆ρυµού Παρνασσού’ και
Β) το ΦΕΚ 1708/2005 περί

9. 9
1. Έγκρισης Κανονισµού για την εκτέλεση έργων, για την ανάθεση, παρακολούθηση και
παραλαβή µελετών και υπηρεσιών, την προµήθεια, παράδοση και παραλαβή αγαθών, υλικών και
προϊόντων και για τη σύναψη και εκτέλεση των σχετικών συµβάσεων του Φορέα ∆ιαχείρισης
Εθνικού ∆ρυµού Παρνασσού.
2. Έγκρισης Κανονισµού Οικονοµικής ∆ιαχείρισης του Φορέα ∆ιαχείρισης Εθνικού ∆ρυµού
Παρνασσού και
3. Έγκρισης Κανονισµού Λειτουργίας του ∆ιοικητικού Συµβουλίου (∆.Σ.) του Φορέα ∆ιαχείρισης
Εθνικού ∆ρυµού Παρνασσού.
Ο Φορέας ∆ιαχείρισης εποπτεύεται από το Υπουργείο ΠΑΠΕΝ (πρώην Π.Ε.Κ.Α.) και διοικείται
από 11µελές ∆ιοικητικό Συµβούλιο, που συγκροτείται από εκπροσώπους υπουργείων, υπηρεσιών,
τοπικής αυτοδιοίκησης, Μ.Κ.Ο. και ειδικούς επιστήµονες, σύµφωνα µε την 125913/1552/2003
κοινή απόφαση των Υπουργών Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και ∆ηµοσίων Έργων και Γεωργίας
(Β΄ 566).
Η θητεία των µελών του ∆.Σ. είναι τριετής και µπορεί να ανανεώνεται. Μέχρι να οριστούν τα νέα
µέλη, τα παλαιά εξακολουθούν να ασκούν τα καθήκοντά τους.
Το ∆.Σ. είναι αρµόδιο για την άσκηση των αρµοδιοτήτων που αναφέρονται στην παρ. 2 του άρθρου
15 του ν.2742/1999. Αποφασίζει επίσης για κάθε θέµα που αφορά τη διοίκηση και λειτουργία του
Φορέα, τη διαχείριση της περιουσίας και τη διάθεση των πόρων του, καθώς και για κάθε άλλο θέµα
που ανάγεται στην εκπλήρωση των σκοπών του Φορέα ∆ιαχείρισης και του προστατευόµενου
αντικειµένου.
Το ∆.Σ. συνεδριάζει τακτικά µια φορά κάθε δύο µήνες, µε εξαίρεση επείγουσες περιπτώσεις ύστερα
από γραπτή πρόσκληση του Προέδρου, που επιδίδεται σε κάθε µέλος του ∆.Σ. πέντε (5)
τουλάχιστον ολόκληρες ηµέρες πριν από την ηµέρα που ορίζεται για την συνεδρίαση.
Το ∆.Σ. έχει απαρτία εφόσον τα µέλη που είναι παρόντα αποτελούν την απόλυτη πλειοψηφία του
συνόλου των µελών του.

10. 10
ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ ΠΑΝΙΔΑ
Χλωρίδα
Ο Εθνικός ∆ρυµός Παρνασσού χαρακτηρίζεται από µεγάλο χλωριδικό πλούτο και από
φυτικά είδη ιδιαίτερης επιστηµονικής σηµασίας - σπουδαιότητας και έχει προσελκύσει το
ενδιαφέρον πολλών βοτανικών επιστηµόνων (Heldreichi, Halascy, Guicciardi, Gustavsson, Regel,
Orphanides, Quezel, Contadriopoulos, κ.α.) αλλά και ερασιτεχνών από πολύ παλιά. Στη δασική
βλάστηση κυριαρχεί η Κεφαλληνιακή ελάτη (Abies cefhalonica ). Ο ∆ρυµός φιλοξενεί σηµαντικό
αριθµό φυτικών ειδών, τα περισσότερα των οποίων βρίσκονται στις ψηλότερες κορυφές του
Παρνασσού. Στα ελατοδάση συναντά κανείς πολλά είδη αγριοκοροµηλιάς, κραταίγου και

11. 11
αρκεύθου, µεµονωµένα ή σε µικρές οµάδες, ενώ στη Β.Α πλευρά του βουνού υπάρχουν συστάδες
από µαύρη πεύκη (Pinus nigra)
Η χλωρίδα της περιοχής αποτελείται από 691 είδη και 153 υποείδη στα οποία
περιλαµβάνονται και 10 ποικιλίες. Τα περισσότερα είδη του χλωριδικού καταλόγου ανήκουν στην
κατηγορία των αρωµατικών, φαρµακευτικών και δηλητηριωδών ειδών, πολλά δε από αυτά έχουν
πολύτιµες φαρµακευτικές ιδιότητες.
Η γεωγραφική θέση της περιοχής, η πολύµορφη ορογραφία, η γεωλογική σύσταση του
υπεδάφους, το κλιµατικό µακρο και µικρο περιβάλλον, γεωιστορικά γεγονότα αλλά και διάφορες
ανθρωπογενείς επιδράσεις συνέβαλαν στη διαµόρφωση του χλωριδικού χαρακτήρα της περιοχής. Η
βλάστηση στον Παρνασσό είναι κληρονοµιά εκείνης που κατά τον Όµηρο ήταν τόσο πυκνή ώστε
ούτε ο ήλιος ούτε η βροχή µπορούσε να τη διαπεράσει.
Τα περισσότερα από τα σπάνια και απειλούµενα φυτικά είδη απαντώνται στις χαράδρες
Βελίτσα και Νεροµάνα και στους βραχώδεις βιότοπους του Γεροντόβραχου, στις ορθοπλαγιές,
αλλά και στην ευρύτερη περιοχή πάνω από τα όρια δασών της ελάτης. Έτσι, προκύπτει η
αναγκαιότητα διατήρησης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής.
Από πλευράς γεωγραφικής εξάπλωσης, ο Παρνασσός φιλοξενεί φυτά που απαντούν και σε
άλλες περιοχές της γης (µεσογειακά και υποµεσογειακά είδη), όπως φυτά που τα βρίσκουµε σ’ όλη
την παραµεσόγειο περιοχή ή σε ένα µεγάλο τµήµα της, αλλά και πιο µακριά. Η σηµαντικότερη
κατηγορία, όµως, είναι αυτή των ενδηµικών ειδών που αντιπροσωπεύεται από τα ενδηµικά του
Παρνασσού (µια φυσική κληρονοµιά που έχουµε υποχρέωση τουλάχιστον να διατηρήσουµε), της
Στερεάς Ελλάδας, τα ελληνικά ενδηµικά, και τα ενδηµικά της Βαλκανικής Χερσονήσου.
Παρ’ όλα αυτά, δεν έχει πραγµατοποιηθεί ακόµα λεπτοµερής καταγραφή και αξιολόγηση της
χλωρίδας. Από τα 854 taxa που έχουν καταγραφεί (691 είδη και 153 υποείδη στα οποία
περιλαµβάνονται και 10 ποικιλίες), 5 αποτελούν τοπικούς ενδηµίτες:
-Centaurea musarum Boiss. & Orph.,
-Erysimum parnassi (Boiss. & Heldr.) Hausskn.,
-Euphorbia orphanidis Boiss,
-Bupleurum capillare Boiss. & Heldr.,
-Campanula rupicola Boiss. & Spruner.

12. 12
Στην περιοχή απαντώνται επίσης και ελληνικά ενδηµικά taxa στα οποία περιλαµβάνονται
και τα ενδηµικά της Στερεάς Ελλάδας, µε αξιόλογο ενδιαφέρον. Ανήκουν στην κατηγορία των
σπάνιων ειδών, ή σ’ αυτήν που καθορίζεται από το Προεδρικό ∆ιάταγµα 67/1981, ή και σε άλλες
κατηγορίες.

13. 13
Σύµφωνα µε ειδικές µελέτες τη σηµερινή βλάστηση µπορούµε να τη διακρίνουµε σε :
Χαµηλή βλάστηση πάνω από τα δασοόρια που αρχίζει η Abies cephalonica, µέχρι την
κορυφή του Παρνασσού και συγκροτείται από θαµνώδη, φρυγανώδη και ποώδη είδη.
Η ∆ενδρώδης βλάστηση η οποία περιλαµβάνει τα δάση της κεφαλληνιακής ελάτης, της
µαύρης πεύκης και των φυλλοβόλων δρυών. Τα κατώτερα όρια αυτής αρχίζουν από τα
600µ. περίπου ενώ τα ανώτερα όριά της φθάνουν µέχρι και 1800 µ. Εδώ αξίζει να
αναφερθεί η παρουσία της Paeonia parnassica, η οποία εντοπίσθηκε στα κράσπεδα του
δάσους κυρίως και στα διάκενα της ελάτης.
Η Θαµνώδης βλάστηση η οποία περιλαµβάνει τους φυτικούς σχηµατισµούς κυρίως κάτω
από την προηγούµενη µονάδα και µέχρι τους πρόποδες του Παρνασσού.
ΟΙ ΖΩΝΕΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ
Η βλάστηση στον Παρνασσό φέρει τη σφραγίδα της έντονης ανθρώπινης επέµβασης, που
ασκήθηκε ανεξέλεγκτα από αρχαιοτάτων χρόνων. Σε µεγάλες εκτάσεις είναι έντονα
υποβαθµισµένη, αραιή και συχνά το µητρικό πέτρωµα και οι βραχώδεις εξάρσεις γίνονται το
κυρίαρχο στοιχείο του τοπίου. Η βλάστηση αυτή, είναι κληρονοµιά εκείνης που, κατά τον Όµηρο,
ήταν τόσο πυκνή ώστε ούτε ο ήλιος ούτε η βροχή µπορούσε να τη διαπεράσει.
Ο Παρνασσός χρήζει προστασίας. Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό είναι η εφαρµογή
κατάλληλων µέτρων προστασίας, που θα απορρέουν από ένα διαχειριστικό σχέδιο, προσαρµοσµένο
στις ανάγκες του. Η µελέτη της βλάστησης και της χλωρίδας του Παρνασσού είναι βασική
προϋπόθεση για το σκοπό αυτό, ώστε να επισηµανθούν σπάνια και απειλούµενα είδη.
Τα φυτικά είδη, κάτω από την επίδραση βιοτικών (αλληλεπιδράσεις µε άλλα ζωικά ή και
φυτικά είδη) και αβιοτικών παραγόντων (το κλίµα, το ανάγλυφο, το έδαφος), συγκροτούν
καθορισµένες Ζώνες Βλάστησης (Ντάφης 1972).

14. 14
Στον Παρνασσό διαµορφώνονται τέσσερις ζώνες βλάστησης µε τους αντίστοιχους αυξητικούς
χώρους:
Ανωδασική Ζώνη Υψηλών Ορέων (Astragalo-Acentholimetalia) και αυξητικός χώρος
Αstragalo-Daphnionµε χαµηλή βλάστηση πάνω από τα δασοόρια της κεφαλληνιακής
Ελάτης (Abies cephalonica) µέχρι την κορυφή του Παρνασσού.
Ζώνη Οξιάς - Ελάτης (Fagetalia sylvaticae) µε τον αυξητικό χώρο Abietion
cephalonicae ο οποίος περιλαµβάνει τα δάση της κεφαλληνιακής ελάτης. Μέσα στη ζώνη
αυτή εµφανίζονται και δάση οροµεσογειακών ειδών, όπως της µαύρης πεύκης, και
H Ζώνη των φυλλοβόλων πλατυφύλλων ή Παραµεσογειακή Ζώνη
(Quercetalia pubescentis) η οποία περιλαµβάνει τα φυλλοβόλα δάση και τους πρινώνες
και εµφανίζεται κυρίως κάτω από την προηγούµενη ζώνη και µέχρι τους πρόποδες του
Παρνασσού.
Η Ευµεσογειακή ζώνη βλάστησης που περιορίζεται σε µικρές κηλίδες, κατακερµατισµένη
και περιλαµβάνει τους θαµνώνες αείφυλλων πλατύφυλων, της αριάς και του σχίνου.
Επιπλέον, εκτός από την καταζωνική βλάστηση (δηλαδή η βλάστηση που εµφανίζεται σε
ζώνες), εµφανίζονται και Αζωνικά – Παρόχθια οικοσυστήµατα (ονοµάζονται έτσι γιατί η
κατανοµή τους δεν εντάσσεται σε κάποια συγκεκριµένη κλιµατική ή υψοµετρική ζώνη).
Α. Χαµηλή βλάστηση πάνω από τα δασοόρια
Οροµεσογειακή βλάστηση υπο(ψευδο-)-αλπικών λιβαδιών (Ανωδασική Ζώνη Υψηλών
Ορέων)
Η βλάστηση αυτή αρχίζει από τα ανώτερα όρια των δασών της Ελάτης και φθάνει µέχρι την
κορυφή του Παρνασσού (Λιάκουρα 2.457 µ.). Σε αυτήν συναντάµε κυρίως είδη θάµνων,
φρυγάνων, αλλά και πόες.
Γενικότερα, η βλάστηση στη ζώνη αυτή είναι έντονα υποβαθµισµένη, αποτέλεσµα κυρίως
της έντονης βόσκησης. Η εµφάνιση της βλάστησης βραχωδών λιβαδιών περιορίζεται στις
ασβεστολιθικές κοιλότητες και ρωγµατώσεις, ενώ οι βραχώδεις εξάρσεις, µε τύπους βλάστησης
χασµόφυτων, καταλαµβάνουν µεγάλες επιφάνειες.

15. 15
Στα κατώτερα όρια αυτής της ζώνης συναντάµε διάσπαρτα άτοµα Juniperus foetidissima, σε κακή
γενικά κατάσταση και µικρό ύψος.
Β. Υψηλή δενδρώδης βλάστηση
Ξεκινά από τα κατώτερα όρια της προηγούµενης ζώνης (1800m) και φτάνει µέχρι τα 600m.
Η ζώνη αυτή περιλαµβάνει τα δάση της Abies cephalonica, της Pinus nigra και των φυλλοβόλων
δρυών.
∆άση ελάτης (Abies cephalonicα)
Τα δάση Ελάτης στον Παρνασσό φθάνουν µέχρι το υψόµετρο των 1.700 - 1.800m. Εκεί,
σχηµατίζουν τα δασοόρια που έρχονται σ' επαφή µε τα υπο(ψευδο-)αλπικά λιβάδια και κατέρχονται
µέχρι το υψόµετρο των 600m περίπου. στόσο, µεµονωµένα άτοµα κατεβαίνουν ακόµα
χαµηλότερα στις βόρειες, κυρίως, εκθέσεις. Αντίθετα, στις νότιες, εξαιτίας της έντονης
ανθρωπογενούς επίδρασης και των κλιµατικών συνθηκών, τα πρώτα άτοµα ελάτης εµφανίζονται σε
υψόµετρο 1.000 - 1.200m περίπου, ενώ άνωθεν της Αράχοβας τα δάση της ελάτης εµφανίζονται
κατακερµατισµένα.
Γενικότερα, τα σηµερινά ανώτερα όρια της ελάτης στον Παρνασσό θα πρέπει να θεωρηθεί
ότι οφείλονται σε καθαρά ανθρωπογενή επίδραση και όχι σε βιοκλιµατικούς λόγους. Αντίθετα, η
ελάτη επέκτεινε την παρουσία της προς τα χαµηλότερα υψόµετρα καταλαµβάνοντας τη ζώνη
εξάπλωσης των φυλλοβόλων δρυών και της αριάς.
Στα κατώτερα όρια εξάπλωσής της, η ελάτη διείσδυσε σε βιοτόπους υψοµετρικά κατώτερων
ζωνών. Έτσι, έκαναν την εµφάνισή τους οι παρακάτω φυτικοί σχηµατισµοί:
- Ελατοδάση µε παρουσία της Quercus frainetto.

16. 16
- Ελατοδάση µε παρουσία ειδών του Osrtyo-
Carpinion και του Quercion frainetto (Tilio-
Castaneum).
- Ελατοδάση του Quercion ilicis.
∆άση µαύρης Πεύκης (Pinus nigrα)
Η µαύρη Πεύκη στον Παρνασσό εµφανίζεται
άνωθεν της Αµφίκλειας και του Πολύδροσου, σε
υψόµετρο 750m. περίπου, µαζί µε την Ελάτη (µε την
οποία κατά θέσεις σε όλα τα υψόµετρα σχηµατίζει µεικτούς πληθυσµούς) και φθάνει µέχρι τα
1.500m περίπου. Μια µεγάλη όµως έκταση µαύρης Πεύκης κάηκε κατά την πυρκαγιά του 1977.
Εκτός από την κύρια αυτή εµφάνισή της, ανευρέθησαν µερικά διάσπαρτα άτοµα στην
περιοχή "Πεύκο" της κοινότητας Βάργιανης, ενώ υπάρχουν και αναδασώσεις ηλικίας 30 και πλέον
ετών στην περιοχή "Μακρυόλουζα" της ίδιας κοινότητας.
∆άση φυλλοβόλων ∆ρυών
Οι θέσεις εµφάνισης των δασών των φυλλοβόλων ∆ρυών στην περιοχή έχουν καταληφθεί,
κατά το µεγαλύτερο µέρος τους, από την Ελάτη και το Πουρνάρι. Η παρουσία τους, σε αµιγή
µορφή, έχει περιορισθεί σε µικρές κηλίδες στη Β. πλευρά του Παρνασσού, σε επαφή συνήθως µε
τα χαµηλότερα όρια των ελατοδασών, ενώ στις ρεµατιές µεταξύ Μαριολάτας και Λιλαίας
κατέρχονται πολύ χαµηλότερα. στόσο, µετά την έντονη µείωση της κτηνοτροφίας και την
καλύτερη προστασία τους, οι δρύες αρχίζουν να κάνουν πιο εµφανή την παρουσία τους µέσα στους
βιοτόπους τόσο της ελάτης όσο και του πουρναριού. Στην περιοχή συναντάµε κυρίως τα
είδη Quercus frainetto και Q. pubescens. Η εµφάνιση διάσπαρτων ατόµων δρυός αρχίζει από τους
πρόποδες του Παρνασσού (430m.) και φθάνει µέχρι τα 1.100m σε µείξη µε την ελάτη.
Αξιοσηµείωτη, αν και απρόσµενη, υπήρξε η ανεύρεση (από Γ. Μπρόφα) µιας αραιής
συστάδας µερικών δεκάδων στρεµµάτων Quercus ithaburensis subsp. macrolepis στη Β. επίσης
πλευρά του Παρνασσού και σε υψόµετρο 850 - 900 µ., στο κατώτερο όριο της ελάτης άνωθεν της
κοινότητας Λιλαίας.

17. 17
Γ. Θαµνώδης βλάστηση
Θαµνώνες αείφυλλων πλατύφυλλων µε κυριαρχία Αριάς (Quercus ilex)
Στην περιοχή του Παρνασσού, η Αριά εµφανίζεται µόνο στη βόρεια πλευρά και µε αραιή
κατανοµή, σε µια λεπτή διακοπτόµενη ζώνη στα κατώτερα όρια της ελάτης, σε ρεµατιές και γενικά
στις υγρότερες θέσεις. Χαρακτηριστική είναι η παρουσία της σε βραχώδη πρανή του ρέµατος
ανατολικά της Άνω Τιθορέας. Γενικά, η Αριά εµφανίζεται πιο συχνά στην επαφή της µε την Ελάτη.
Οι περισσότεροι από τους σχηµατισµούς αυτούς φύονται πάνω σε σκληρούς ασβεστολίθους, είναι
γενικά σε καλή κατάσταση και παρουσιάζουν υψηλό ποσοστό εδαφοκάλυψης της τάξεως του 80%.
Θαµνώνες Πουρναριού (Quercus coccifera)
Στον Παρνασσό οι θαµνώνες του Πουρναριού καταλαµβάνουν τη δεύτερη µεγαλύτερη
έκταση, µετά την Ελάτη. Η εµφάνιση του είδους αρχίζει από περιοχές µε χαµηλότερο υψόµετρο και
φθάνει στο Κωρύκειο Άντρο (1.400m περίπου), είτε σε µικρές κηλίδες είτε σαν υπόροφος της
Ελάτης. Το πουρνάρι εµφανίζεται σε όλους τους τύπους εδαφών και πετρωµάτων. Οι συστάδες από
τόπο σε τόπο διαφέρουν στη µορφολογία, την πυκνότητα και τη σύνθεσή τους.
Θαµνώνες αείφυλλων πλατύφυλλων µε κυριαρχία Σχίνου (Pistacia lentiscus)
Οι θαµνώνες του Σχίνου απαντώνται πάνω από την κοιλάδα της Άµφισσας και µέχρι ένα
υψόµετρο 500 – 550m περίπου, όπως επίσης και σε µια µικρή κηλίδα νότια του Ζεµενού. Οι
σχηµατισµοί αυτοί είναι έντονα υποβαθµισµένοι και κατακερµατισµένοι µε συχνή παρουσία
φρυγανικών ειδών. Σε καλύτερη κατάσταση µε περισσότερο πυκνή µορφή και ανάπτυξη
εµφανίζονται στην ευρύτερη περιοχή γύρω από τη Μονή του Προφήτη Ηλία Χρισσού.
Αζωνικά – Παρόχθια Οικοσυστήµατα
Τα οικοσυστήµατα αυτά απαντώνται κατά µήκος των χειµάρρων της περιοχής. Το είδος που
κυριαρχεί είναι ο Platanus orientalis (ανατολικός Πλάτανος), ο οποίος εµφανίζεται µέχρι ένα
υψόµετρο 1.000m στον Παρνασσό. Στο ίδιο περίπου υψόµετρο στο ρέµα του Επταλόφου
καταγράφηκε επίσης η Salix elaeagnos. Στα χαµηλότερα υψόµετρα συµµετέχουν επίσης και
τα erium oleander, Vitex agnus-castus, Arundo donax, Salix alba, και στη θέση "Ροσινίκος" του
ρέµατος της Γραβιάς τα Alnus glutinosa και Tamarix smyrnensis. Επίσης κατά µήκος του
Καλαµορέµµατος ∆ροσοχωρίου σε χαµηλά υψόµετρα κατεγράφη το είδος Phragmites communis.

18. 18
Παιώνια η Παρνασσική (Paeonia parnassica)
Την Άνοιξη κάνει την εµφάνισή του ένα από τα πιο όµορφα αγριολούλουδα του βουνού
µας: ας γνωρίσουµε, λοιπόν, µαζί την Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica).
Γενικά, στο Γένος Παιώνια (βασίλισσα των βουνών) συµπεριλαµβάνονται µερικά από τα
πιο ενδιαφέροντα αυτοφυή αγριολούλουδα της χώρας µας. Τα συναντάµε µε πολλά διαφορετικά
κοινά ονόµατα σε διάφορες περιοχές, όπως αγριοροδαρά στο Λασίθι, ψευθιά στα Λευκά όρη,
νεράιδα στην Ζάκυνθο, ενώ είναι ευρύτερα γνωστή ως πηγουνιά.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι και αυτό το Γένος οφείλει την ονοµασία του σε
έναν θεό της αρχαίας ελληνικής µυθολογίας. Ο Παιώνας (Παιών), λοιπόν, µας διηγείται ο Όµηρος,
ήταν ένας θεός, που θεράπευσε χρησιµοποιώντας βότανα τους θεούς Άδη και Άρη µετά τον
τραυµατισµό τους στη µάχη της Τροίας. Με το πέρασµα των χρόνων ο Παιώνας ταυτίσθηκε µε τον
Απόλλωνα, ο οποίος λατρεύτηκε στον Παρνασσό, όσο καµία άλλη αρχαία θεότητα.
∆ικαιωµατικά, λοιπόν, η Paeonia parnassica απέκτησε τον τίτλο της βασίλισσας ανάµεσα
στις Παιώνιες, αφού γεωγραφικά εξαπλώνεται σε βιοτόπους του θρυλικού Παρνασσού αλλά και
του γειτονικού Ελικώνα.

19. 19
Περιγράφηκε σχετικά πρόσφατα, το 1977, από τον καθηγητή Τζανουδάκη. Πρόκειται για
πολυετές, ριζωµατώδες είδος, µε βλαστό 30 έως 65cm, έντονα τριχωτό. Τα φύλλα της είναι
σύνθετα δις τρισχιδή (κάθε φύλλο είναι χωρισµένο σε τρία έµµισχα φυλλάρια τα οποία µε τη σειρά
τους είναι χωρισµένα σε τρία µικρότερα), αντωοειδή έως ελλειπτικά ή πλατέως λογχοειδή,
οξύληκτα, πράσινα στην άνω επιφάνεια, φαιοπράσινα και πυκνά τριχωτά στην κάτω. Τα άνθη της
είναι ισχυρώς κοίλα µε µεγάλα, χαρακτηριστικά µελανοπόρφυρα πέταλα 9 έως 12cm. Ανθίζει από
το τέλος Απριλίου έως το Μάιο, σε χλοερά λιβάδια που σχηµατίζονται ανάµεσα στα έλατα.
Η Παιώνια έχει ποικίλες φαρµακολογικές και ηρεµιστικές ιδιότητες, καθώς και
αντιµικροβιακή δράση. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους, µαζί µε την υψηλή καλλωπιστική
της αξία, για τον οποίο γίνεται αντικείµενο ανεξέλεγκτης συλλογής. Η Παιώνια του Παρνασσού
κινδυνεύει σοβαρά από την υπερβολική συλλογή, αλλά και τη βόσκηση και γι’ αυτό τον λόγο έχει
συµπεριληφθεί στην οδηγία 92/43 της Ε.Ε. (NATURA 2000) καθώς και στο «Βιβλίο Ερυθρών
∆εδοµένων των Σπάνιων & Απειλούµενων Φυτών της Ελλάδας, 2009».
Τα µανιτάρια του Παρνασσού
Τα µανιτάρια είναι ζωντανοί
οργανισµοί και συγκεκριµένα µύκητες.
Τα µανιτάρια, µε το γνωστό σχήµα
οµπρέλας, δεν είναι παρά το τµήµα του
µύκητα που περιέχει τα σπόρια για την
αναπαραγωγή του, ενώ ο υπόλοιπος
µύκητας ζει µέσα στο έδαφος µε τη
µορφή πολύπλοκων ινών.
Όλα τα µανιτάρια δεν έχουν σχήµα οµπρέλας, αλλά παρουσιάζουν αξιοσηµείωτη ποικιλία
σε σχήµατα και χρώµατα.
Τα µανιτάρια έχουν µεγάλη σηµασία για τον άνθρωπο και τη φύση:
• «αγκαλιάζουν» τις ρίζες δέντρων και θάµνων και σχηµατίζουν τη µυκόρριζα, µια ιδιόµορφη
σχέση συµβίωσης φυτού – µύκητα, που κάνει τα φυτά πιο ανθεκτικά…
• συµµετέχουν στην ανακύκλωση της ύλης και κάνουν το έδαφος γόνιµο…
• περιέχουν ουσίες που χρησιµοποιούνται στην παρασκευή φαρµάκων…
• κάποια είναι βρώσιµα και αποτελούν λαχταριστή λιχουδιά., όπως τα µανιτάρια
Morchella deliciosa, που είναι ιδιαίτερα νόστιµα και συλλέγονται από πολλούς κατοίκους του
Παρνασσού. Στην Αράχωβα είναιγνωστά ως καλογεράκια.

20. 20
Τουλάχιστον 150 διαφορετικά είδη µανιταριών έχουν καταγραφεί στον Παρνασσό, κάποια
από τα οποία είναι σπάνια. στόσο, εκτιµάται ότι στο βουνό µας υπάρχουν πολύ περισσότερα είδη.
Παρά τη σηµασία τους, τα µανιτάρια δεν προστατεύονται από τη νοµοθεσία: είναι λοιπόν στο
χέρι µας να τα φροντίσουµε!
Ας έχουµε πάντα στο νου µας: Κάποια µανιτάρια είναι δηλητηριώδη, βεβαιωνόµαστε ότι
γνωρίζουµε τι µαζεύουµε!
Μερικά ανοιξιάτικα µανιτάρια....
Morchella deliciosa Agaricus litoralis
Aleuria aurantia Coprinopsis picacea
Amanita rubescens Gyromitra esulenta
Οι φωτογραφίες ανήκουν στον Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Δρυµού Παρνασσού.

21. 21
ΠΑΝΙΔΑ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ
Η πανίδα αποτελείται από ζώα κοινά στον Ελληνικό χώρο, όπως η αλεπού , ο ασβός , ο
λαγός , ο σκίουρος και άλλα είδη τρωκτικών καθώς και εντοµοφάγα. Το τσακάλι , το
αγριογούρουνο, το κουνάβι είναι σπάνια , ακόµα σπανιότερος είναι ο λύκος , και σχεδόν έχει
εξαφανιστεί το ζαρκάδι. ∆ασόβια είδη κυριαρχούν στην πτηνοπαγίδα του ∆ρυµού όπως πέρδικες,
δρυοκολάπτες, µαυροτσικλιτάρες, χιονότσιχλες, χιονοψάλτες, ερπετά όπως: η µεσογειακή χελώνα,
η αγριόσαυρα, η οχιά, και αµφίβια όπως ο βάτραχος. Όµως έξω από τα πυκνά δάση οι γύπες , αετοί
και µικρότερα αρπακτικά διατηρούνται ακόµη δυστυχώς σε µικρούς αριθµούς, που περιλαµβάνουν:
όρνια , µπούφους , γυπαετούς (1989, 35 ζεύγη σε όλη την Ελλάδα), χρυσαετούς και περιστασιακά
σπιζαετούς και γεράκια (1983, 150 ζευγάρια σε όλη την Ελλάδα). Τα περισσότερα από αυτά είναι
είδη υπό προστασία.
Η πλούσια χλωρίδα του Παρνασσού, εξαιτίας της ιδιαιτερότητας και σπουδαιότητάς της,
έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον πολλών βοτανικών επιστηµόνων αλλά και ερασιτεχνών από πολύ
παλιά. στόσο, οι εξερευνήσεις και συλλογές τους περιορίζονταν στα µεγάλα υψόµετρα, στους
βράχους και στα διαζώµατά τους.
Η διαµόρφωσή της χλωρίδας οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως:
• στη γεωγραφική θέση του Παρνασσού,
• στο ποικίλο ανάγλυφο του (χαράδρες, απότοµες και ήπιες πλαγιές, αποστρογγυλωµένες
κορυφές, βραχώδεις εξάρσεις, κοιλάδες κ.α.),
• στο µητρικό πέτρωµα (σκληροί ασβεστόλιθοι και δολοµίτες, φλύσχης και σύγχρονες
αποθέσεις) και στα εδάφη που εµφανίζονται σε κάθε οικότοπο,
• στο κλίµα και στα επιµέρους µικροκλίµατα, αλλά και
• στις διάφορες ανθρωπογενείς επιδράσεις.

22. 22

23. 23
ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ
Πολλές παραδόσεις της ελληνικής µυθολογίας και της γένεσης του ελληνικού έθνους έχουν
συνδεθεί µε τον Παρνασσό. Μία από αυτές αναφέρει ότι όταν ο ∆ίας αποφάσισε να καταστρέψει το
διεφθαρµένο ανθρώπινο γένος µε τον ονοµαστό κατακλυσµό του ∆ευκαλίωνα, ο ∆ευκαλίων, γιος
του Προµηθέα, άκουσε τη συµβουλή του πατέρα του και έφτιαξε ένα πλοίο, στο οποίο
επιβιβάστηκε ο ίδιος µε τη γυναίκα του, την Πύρρα. Μετά από εννέα µερόνυχτα ασταµάτητης
βροχής, την δέκατη, το πλοίο προσάραξε στον Παρνασσό, όπου ο ∆ευκαλίων έκανε θυσία προς
τιµήν του ∆ία και ο θεός πραγµατοποίησε την πρώτη ευχή του ∆ευκαλίωνα, να ξαναγίνει το
ανθρώπινο γένος.
Στην Φωκίδα µια παράδοση ήταν ότι, ο ∆ευκαλίωνας και η Πύρρα πήγαν στους ∆ελφούς,
στο ιερό της Θέµιδος, την οποία παρακάλεσαν για την επαναδηµιουργία του ανθρωπίνου γένους.
Εκείνη τους είπε ότι θα έπρεπε να καλύψουν τα πρόσωπά τους και να πετούν πίσω τους τα οστά της
µητέρας τους. Έτσι εκείνοι, ερµηνεύοντας τον χρησµό, κάλυψαν τα πρόσωπά τους και πέταξαν
πίσω τους πέτρες, τα οστά δηλαδή της µητέρας Γης. Κάθε πέτρα που πετούσε ο ∆ευκαλίων γινόταν
άνδρας και κάθε πέτρα της συζύγου του γινόταν γυναίκα.
Αρχαιότατη πόλη η Λυκώρεια, ψηλά στον Παρνασσό µας οδηγεί στον καιρό του
Κατακλυσµού. Τότε στη Λιάκουρα, την πιο ψηλή κορυφή του βουνού (2.457 µέτρα) στάθηκε η
κιβωτός του ∆ευκαλίωνα και της Πύρρας, που γέννησαν τον Έλληνα, γενάρχη των Ελλήνων.
Αλλά και το ίδιο το όνοµα «Παρνασσός», λέξη προελληνική, µας φέρνει στα βάθη του χρόνου,
πριν από το 2000 π.Χ. Ετυµολογικά, η λέξη Παρνασσός, υποστηρίζεται ότι προέρχεται από το
προελληνικό υπόστρωµα, δηλαδή την γλώσσα που µιλούσαν οι Πελασγοί, και στων οποίων τα
τοπωνύµια ήταν συχνή η κατάληξη -σσος.
Βορειοδυτικά της Αράχωβας βρίσκεται το σπήλαιο “Κωρύκειον άντρον” ή
“Σαρανταύλι”. Κατά τη µυθολογία ήταν το δώρο του Θεού Απόλλωνα στην Κωρύκεια Νύµφη,
απ’ όπου πήρε και το πρώτο όνοµα. Το όνοµα “Σαρανταύλι” το απόκτησε από τις 40 αυλές που
πίστευαν ότι είχε ή από την επαναλαµβανόµενη ηχώ.
Οι αρχαίοι πίστευαν πως µέσα από τις σπηλιές του υπήρχε ο δρόµος που µπορούσε κανείς
να επικοινωνήσει µε τον Άδη. Το σπήλαιο θεωρούνταν έδρα των χρησµών της Πυθίας και ότι
συγκοινωνούσε µε υπόγεια σήραγγα µε το ναό του Απόλλωνος στους ∆ελφούς. Αργότερα
θεωρήθηκε σαν το κέντρο της γης, γι’ αυτό το ονόµαζαν “οµφαλόν της γης”. Το µήκος του φτάνει
µέχρι τα 100 µ. και το χρησιµοποίησαν οι κάτοικοι όταν ήθελαν να κρυφτούν από ξένους
επιδροµείς. Είναι στολισµένο µε εντυπωσιακούς σταλακτίτες και σταλαγµίτες και ο τελευταίος
θάλαµος ονοµάζεται “Άδυτον”

24. 24
Τον Οδυσσέα, τον πολυµήχανο βασιλιά της Ιθάκης, τον ξέρουµε όλοι. Η σχέση του, όµως, µε το
βουνό των Μουσών, τον Παρνασσό, δεν πρέπει να είναι ευρέως γνωστή. Να λοιπόν ποια είναι η
ιστορία:
Το όνοµά του ο Οδυσσέας το χρωστούσε στον παππού του από την πλευρά της µητέρας του.
Κάποτε που ο Αυτόλυκος είχε ταξιδέψει στην Ιθάκη για να δει τους δικούς του, η κόρη του η
Αντίκλεια µόλις είχε γεννήσει ένα αγοράκι. Η πιστή σκλάβα, που είχε την έγνοια του µωρού, η
Ευρύκλεια, όταν ο Αυτόλυκος αποτελείωσε το δείπνο του, το έβαλε στα γόνατά του και του ζήτησε
να του δώσει όνοµα.
Εκείνος αποκρίθηκε: "Παιδιά µου, το γιο σας θέλω να τον βγάλετε Οδυσσέα, γιατί έχω
αγανακτήσει µε πολύν κόσµο και πολύς κόσµος έχει αγανακτήσει µαζί µου (πολλοίσιν
οδυσσάµενος ανδράσιν ηδέ γυναιξίν). Και όταν γίνει παλικάρι, ας έρθει να µε βρει στο σπίτι µου
στον Παρνασσό, και θα του δώσω δώρα πολλά".
Πραγµατικά, µόλις ο Οδυσσέας µεγάλωσε, κίνησε να βρει τους συγγενείς της µητέρας του.
Με πολλή χαρά τον καλωσόρισαν ο παππούς του, η γιαγιά του η Αµφιθέα και οι θείοι του. Την
άλλη κιόλας µέρα ο Αυτόλυκος, για να διασκεδάσει τον εγγονό του, οργάνωσε κυνήγι στα
φαράγγια του Παρνασσού.
Έναν κάπρο, που τα λαγωνικά είχαν αναγκάσει να βγει από τη φωλιά του, ορµώντας ο
Οδυσσέας τον χτύπησε µε το κοντάρι του. Το θηρίο όµως πριν πέσει νεκρό, πρόλαβε και του
έσκισε βαθιά τη σάρκα πάνω από το γόνατο, χωρίς ωστόσο να του πειράξει το κόκαλο.
Αµέσως ο παππούς και οι γιοί του τού περιποιήθηκαν την πληγή και σταµάτησαν το αίµα µε
ξόρκια. Γυρίζοντας στο σπίτι περίµεναν πρώτα να κλείσει η πληγή και έπειτα τον ξεπροβόδισαν για
την Ιθάκη φορτωµένο δώρα.
Το σηµάδι όµως στο µέρος που είχε χτυπηθεί δεν έφυγε, και από αυτό θα τον αναγνωρίσει η
Ευρύκλεια, όταν ο ήρωας ύστερα από είκοσι χρόνια πολέµους και περιπέτειες θα γυρίσει στην
πατρίδα του την Ιθάκη.
Σύµφωνα µε την µυθολογία, πήρε το όνοµά του από τον ήρωα Παρνασσό, ο οποίος είχε
χτίσει στο βουνό µια πόλη. Ο ∆ίας αποφάσισε να καταστρέψει το διεφθαρµένο ανθρώπινο γένος µε
τον κατακλυσµό του ∆ευκαλίωνα και έτσι η πόλη καταστράφηκε. Τότε οι κάτοικοι της πόλης
ακολουθώντας τις κραυγές των λύκων οδηγήθηκαν ψηλότερα στο βουνό για να γλιτώσουν από τον
κατακλυσµό, όπου έχτισαν µια νέα πόλη την οποία ονόµασαν Λυκώρεια, την σηµερινή Αράχοβα,
που σηµαίνει κραυγές των λύκων. Στα ιερά χώµατα του ήταν χτισµένο το σπουδαιότερο µαντείο
της Αρχαίας Ελλάδας, το µαντείο των ∆ελφών. Μέχρι και σήµερα, οι ∆ελφοί , ο οµφαλός της γης,
αποτελούν πόλο έλξης χιλιάδων τουριστών από ολόκληρο τον κόσµο. Σε όλη τη διάρκεια της
ιστορίας, ο Παρνασσός αποτελούσε τον προµαχώνα των ελληνικών φύλων της νότιας Ελλάδας,
έναντι των επιδροµέων από τον βορρά. Το βουνό έπαιξε σπουδαίο ρόλο την Ελληνική Επανάσταση

25. 25
του 1821, αφού σε αυτό έλαβαν µέρος σπουδαίες µάχες µεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, κυρίως οι
µάχες της Αλαµάνας και της Γραβιάς.
Ο Παρνασσός το όνοµά του το πήρε από το γιο της νύµφης Κλεοδώρας, Παρνασσό.
΄Ηταν αφιερωµένος στον Απόλλωνα, τις Μούσες και τις Νύµφες. Μερικοί αρχαίοι συγγραφείς τον
θέλουν «δικόρυφο» ή καί «δικόρυµβο». Από άλλους όµως αναφέρονται περισσότερες κορυφές. Η
Υάµπια, η Ναυπλία, το Κωρύκειον όρος, η Τιθορέα, ο Κατοπτήριος και η Λυκώρεια.
Οι δυο ψηλότερες κορφές του Παρνασσού, είναι η Λιάκουρα (Λυκώρεια) 2.457 µ. και ο
Γεροντόβραχος 2.435µ. Ανάµεσα σε αυτές τις κορυφές και στη ράχη Αρνόβρυση, λειτουργούν
σήµερα τα δυο γνωστότερα χιονοδροµικά κέντρα, Φτερόλακα και Κελάρια.
Από τον Κατοπτήριο ή και Κατοπτευτήριο,ο Απόλλωνας κατόπτευσε καί τόξευσε στούς
∆ελφούς τον δράκοντα Πύθωνα.
Από την Υάµπια , γκρέµιζαν τους κακούργους και τους ασεβείς. Από εδώ γκρέµισαν τον
Αίσωπο, και o στρατηγός των Φωκέων πολλούς από τους νικηµένους εχθρούς κατά τον Φωκικό
πόλεµο. Από την Ναυπλία έριχναν κάτω τους ιερόσυλους.
Στη Λυκώρεια πάνω στάθηκε ή κιβωτός κατά τον κατακλυσµό του ∆ευκαλίωνα. Ήταν το Αραράτ
της αρχαιότητας.
Εννιά µερόνυχτα ο Υέτιος ∆ίας ξέσπασε το κακό του πάνω στη γη, για να ξεκάνει τη
διεφθαρµένη γενιά του χαλκού αιώνα. Ο κόσµος τροµαγµένος έτρεχε να σωθεί στα ψηλώµατα των
βουνών από το ξαφνικό κακό. Μερικοί κάτοικοι από την πόλη πού είχε χτίσει ο Παρνασσός, για
να γλιτώσουν, πιάσανε τις κορυφές του Παρνασσού. Τα νερά όµως όλο και ανέβαιναν.
Αναγκάστηκαν τότε ακούγοντας τα ουρλιάσµατα των λύκων κοντά στη Λιάκουρα να φτάσουν ως
εκεί. Από τότε κράτησε το όνοµα Λυκώρεια από το λύκος και όρος. Ούτε και εκεί κατάφεραν να
σωθούν. Τα νερά σκέπασαν και αυτή ακόµα τη Λιάκουρα .
Σταµάτησε η καταστροφή και τα νερά αποτραβήχτηκαν. Τότε ο ∆ευκαλίωνας βγήκε από
την κιβωτό του µαζί µε τη γυναίκα του Πύρρα και έκαναν θυσία στο Φύξιο ∆ία. Αυτός τόσο
ευχαριστήθηκε που τους έστειλε το φτεροπόδαρο Ερµή να τους τάξει πως θα τους έκανε ότι καλό
του ζητούσαν. Αξίωσε λοιπόν ο ∆ευκαλίωνας να αναστήσει το ανθρώπινο γένος. Φαίνεται όµως
πως δεν εισακούστηκε.
Κατηφόρισε στους ∆ελφούς ο ∆ευκαλίωνας µε την Πύρρα και
από τα ιερά της θέµιδος πήρε τούτη τη συµβουλή : Με σκεπασµένο
πρόσωπο να πετάξουν αυτός και η γυναίκα του τα κόκαλα της µητέρας
τους για να αποκτήσουν καινούργιους συντρόφους. Ανέβηκαν ξανά στη
Λιάκουρα. Άρχισαν τότε να ρίχνουν πίσω τους τα κόκαλα, πέτρες από τη
γη, τη µητέρα όπως τους είχαν συµβουλεύσει. Κάθε πέτρα που πετούσε ο

26. 26
∆ευκαλίωνας γινόταν ένας άντρας και από την Πύρρα µια γυναίκα. Οι λαοί ονοµάστηκαν έτσι
µεταφορικά από το ΄΄λάας΄΄ που θα πεί πέτρα. Από τον Παρνασσό λοιπόν ξεκίνησε κατά τη
µυθολογία η καινούργια ανθρωπότητα.. .. ..
Από τους αρχαίους συγγραφείς ο Παρνασσός χαρακτηρίζεται από τον Όµηρο
«κατακειµένου ύλης» δασοφυτευµένος και από τον ∆ικαίαρχο «µέγα και σύσκιον όρος». Ο
Στράβωνας αναφέρει ότι «ήν ιεροπρεπής έχων άντρα και άλλους τόπους τιµωµένους και
ιεροθυτοµένους» και ο Παυσανίας «θυιάδες επί τούτοις τώ ∆ιονύσω και τώ Απόλλωνι µαιεύοντας.
Είτα δε θυιάδες γυναίκες Αττικαί φοιτώσαι παρά έτος αυταί τε και αι γυναίκες ∆ελφών άγουσιν
όργια ∆ιονύσου». Τα όργια αυτά δεν είχαν αισθησιακή αντίληψη µα αισθητική:
Κάθε δυο χρόνια, όταν άρχιζε ο χειµώνας, γυναίκες από την Αττική, τους ∆ελφούς και τη
Βοιωτία, συνάζονταν στους ∆ελφούς για τα όργια του ∆ιονύσου, που πίστευαν πως ο θεός αυτός
κρυβόταν τότε στις χαράδρες του Παρνασσού. Ντυµένες µε κατσικοδέρµατα, στολισµένες µε
στεφάνια από κισσό και µε δάδες στα χέρια τις ονόµαζαν Θυιάδες ή και Θυίες. Ύστερα από
µυστική θυσία, ξεχύνονταν ορµητικά από τους ∆ελφούς για το Κωρύκειο και από εκεί τραβούσαν
για τις κορφές του Παρνασσού , χόρευαν τους οργιαστικούς τους χορούς, µε συνοδεία τους αυλούς,
τα κύµβαλα και τα τύµπανα που συχνά ανακατεύονταν µε τη βοή της χειµωνιάτικης θύελλας. Την
νύχτα σκορπίζανε στις πλαγιές και έτρεχαν µε αναµµένους τους δαυλούς. Ήταν φορτωµένες τα
τρόφιµά τους και ασκούς µε κρασί. Άντρες όµως απαγορεύονταν να πάρουν µέρος στα ∆ιονυσιακά
όργια.
Αυτό ήταν το βουνό του Παρνασσού στην αρχαιότητα.
Λογοτεχνία
Ο Παρνασσός συµβολίζει την ποίηση και παρουσιάζεται σαν ο οίκος των ποιητών.Έτσι
εκφράσεις όπως "να ζείς στον Παρνασσό", σηµαίνει να ασκείς την ποιητική τέχνη και "παιδιά του
Παρνασσού" είναι οι ποιητές.Επίσης ο Παρνασσός ήταν και συνεχίζει να είναι δηµοφιλής
καλλιτεχνική έκφραση όχι µόνο στην Ελλάδα, αλλά στην Ευρώπη και την Αµερική.
Ο Αρχέλαος ο Πρηνεύς, (3ος αιώνας π.χ.), παριστάνει τη φιγούρα
του τόπου (Πατρίδα) στην πλαγιά του Παρνασσού, σαν σύµβολο
της ποιητικής έµπνευσης.Επίσης µια από τις γνωστότερες εργασίες
που επιβεβαιώνει τα παραπάνω είναι ο πίνακας του Mantegna (15oς
αιώνας) ο οποίος ευρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου και δείχνει
τον Ορφέα επάνω στον Παρνασσό,σαν προσοποποίηση της
ποιητικής έµπνευσης.Ακόµη,στον 16ο αιώνα ο Raphael ερµηνεύει την εικόνα του Παρνασσού σαν
τον παράδεισο του Ανθρωπισµού στην Αναγέννηση.

27. 27
ΣΠΗΛΑΙΑ ΣΤΟΝ ΠΑΡΝΑΣΣΟ
Νεραϊδοσπηλιά
Η Νεραϊδοσπηλιά βρίσκεται στην πλαγιά του Παρνασσού, στη µέση ενός απόκρηµνου
βράχου, έξω από το µικρό χωριουδάκι της Βάργιανης. Είναι από τα πιο εντυπωσιακά σπήλαια του
βουνού, µε σταλακτίτες και σταλαγµίτες ηλικίας εκατοντάδων χιλιάδων ετών. Στη Νεραϊδοσπηλιά
οδηγεί µονοπάτι από τη Βάργιανη, που περνάει µέσα από καταπράσινα τοπία µε απέραντη θέα. Η
είσοδος του σπηλαίου φτάνει τα πέντε µέτρα περίπου σε ύψος και εντυπωσιάζει τους επισκέπτες
από µακριά.
Σύµφωνα µε τους µύθους και τις παραδόσεις της περιοχής, στο πανέµορφο σπήλαιο της
Νεραϊδοσπηλιάς κατοικούν οι Νεράιδες του Παρνασσού. Οι ιδιαίτεροι σχηµατισµοί της σπηλιάς
δεν µπορεί παρά να έχουν δηµιουργηθεί από αιθέρια πλάσµατα που απολαµβάνουν την οµορφιά
και την αξία της. Στην πραγµατικότητα βέβαια, οι περίτεχνοι σχηµατισµοί της Νεραϊδοσπηλιάς
είναι δηµιούργηµα της φύσης και των υπόγειων υδάτων που έρεαν κάποτε στο σπήλαιο. Το έδαφος
έχει διαβρωθεί µε τρόπο µοναδικό, σχηµατίζοντας αµέτρητα φιδίσια αυλάκια.
Επτάστοµος
Ο Επτάστοµος ή Κάρκαρος είναι σπήλαιο-βάραθρο το οποίο βρίσκεται στη Στερεά
Ελλάδα και συγκεκριµένα στους πρόποδες του όρους Παρνασσός, στην κορυφή ενός µικρού
χωριού. Στο εσωτερικό του υπάρχουν αρκετοί σταλαγµίτες και σταλακτίτες που έχουν
δηµιουργηθεί από την πάροδο των χρόνων .Το σπήλαιο στο εσωτερικό του διατηρεί καθ' όλη τη
διάρκεια του χρόνου πολύ χαµηλές θερµοκρασίες. Παλαιότερα οι κάτοικοι του χωριού λόγω της
έλλειψης ψυγείων αποθήκευαν στο εσωτερικό του αρκετά τρόφιµα (π.χ. τυριά) µε σκοπό την
συντήρησή τους. Στις µέρες µας το σπήλαιο αποτελεί τόπο επίσκεψης για όσους επιθυµούν να το
εξερευνήσουν. Το µέγεθος και το βάθος του σπηλαίου δεν έχουν καθοριστεί ακόµα. Η ονοµασία
προέρχεται από τα εφτά βάραθρα (στόµια) που οδηγούν στο εσωτερικό του.
Κωρύκειον άντρο
Το σπήλαιο, µήκους 100 µ., βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του όρους Παρνασσός,
κοντά στους ∆ελφούς. ∆ιασώζει µεγάλο αριθµό ευρηµάτων που χρονολογούνται στη Νεότερη
Νεολιθική περίοδο: γραπτή κεραµική, ειδώλια, κοσµήµατα, λιθοτεχνία, όστρεα και οστά πανίδας.

28. 28
Αγγεία της Μυκηναϊκής περιόδου µαρτυρούν τη σποραδική χρήση του σπηλαίου κατά την περίοδο
αυτή. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το άφθονο υλικό από την αρχαϊκή, την κλασσική και τη
ρωµαϊκή περίοδο. Πρόκειται για χιλιάδες ευρήµατα που περιλαµβάνουν κεραµική, ειδώλια,
θραύσµατα αγαλµάτων, κοσµήµατα και οστά πανίδας, τα οποία είχαν αναθηµατικό χαρακτήρα σε
ένα χώρο αφιερωµένο στον Πάνα και τις Νύµφες. Χαρακτηριστικό εύρηµα αποτελούν οι
αστράγαλοι ζώων που σώζονται σε εξαιρετικά µεγάλο αριθµό. Οι αστράγαλοι ερµηνεύονται από
ορισµένους µελετητές ως παιδικό παιχνίδι και από άλλους ως αντικείµενα λατρείας και µαντείας. Η
δεύτερη εκδοχή συνάδει µε τη χρήση του σπηλαίου ως µαντείου.
Το 480 π.Χ. εδώ κατέφυγαν οι κάτοικοι των ∆ελφών για να σωθούν από τους Πέρσες!
Στον Αγώνα του 1821 το Κωρύκειο Αντρο κατακλύσθηκε από κλέφτες. Μάλιστα, το 1821-1824
διέµενε στο Άντρο ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και η οικογένειά του. Ο Ανδρούτσος το οχύρωσε και
το είχε ως ορµητήριο των επιδροµών του, αφού το Σπήλαιο εξασφάλιζε ασφαλές προφυλακτήριο.
Όταν έλειπε το Άντρο φυλούσε ο γαµπρός του, ο σύζυγος της αδερφής του, Άγγελος Τρελώνης, οι
γάµοι των οποίων έγιναν ακριβώς µπροστά στο Σπήλαιο.

29. 29
Τα ορειβατικά µονοπάτια του Παρνασσού
Σας προτείνουµε ανεπιφύλακτα να γνωρίσετε τις παρακάτω ορειβατικές διαδροµές και να
τις προσαρµόσετε στα µέτρα σας σε ότι αφορά τόπο εκκίνησης – προορισµού και ώρες πεζοπορίας.
Αρκεί η θέληση, µια µέτρια φυσική κατάσταση και ένας ελάχιστος αλλά ποιοτικός εξοπλισµός
(παπούτσι-καπέλο- παγούρι-µπατόν). ∆ιεθνές µονοπάτι Ε4 Αργοστίλια - Επτάλοφος (Πάνω
Αγόριανη) - Καλάνια - Κρόκι – ∆ελφοί Σήµανση ταµπέλα, Ε4 χρώµα κίτρινο µαύρο Εθνικό
µονοπάτι 22 Πολύδροσο (Σουβάλα) - Άνω Πολύδροσο - Κελλάρια 1750 - 1950 - Γεροντόβραχος -
Τσάρκος - Χάνι Ζεµενού Σήµανση ταµπέλα, Ε22 χρώµα κόκκινο Άνω Πολύδροσο - Κελλάρια
1750 - καταφύγιο ∆έφνερ - Σταυρός – Αράχοβα Σήµανση ταµπέλα, κίτρινο τετράγωνο µε άσπρο
πλαίσιο Τιθορέα (Βιλίτσα) - Λιάκουρα - Γεροντόβραχος - Καταφύγιο ∆έφνερ - Αρκουδόρεµα-
Καλύβια λιβαδιού Αράχωβας - Κορύκειον Ανδρον-Παναγιά - Κρόκι – ∆ελφοί Σήµανση ταµπέλα,
κόκκινο τετράγωνο µε άσπρο πλαίσιο Υπενθυµίζουµε για τους φίλους του ποδηλάτου ότι υπάρχουν
και οι ποδηλατικές διαδροµές ΧΚΠ προς Πολύδροσο, Επτάλοφο, ∆ελφοί, όπως φαίνονται
στο συνηµµένο χάρτη των φαραγγιών (canyoning) Αµφίκλειας και Τιθορέας
Διαδροµή Κωρύκειο Άντρο - Παλαιοπαναγιά - Κρόκι
Χαρακτηριστικά ∆ιαδροµής :
Μήκος διαδροµής : 10 χλµ (δασικός δρόµος και τµήµα του Ε4)
Υψόµετρα : Αρχή 1.134 µ.
Μέγιστο 1.324 µ.
Ελάχιστο 1.018 µ.
Βλάστηση : Abies cephalonica(κεφαλληνιακή ελάτη), Juniperus sp. (κέδρος),
Quercus coccifera (πουρνάρι)
Βαθµός δυσκολίας : µέτριος
Χαρακτηριστικά : Συνδυάζει φυσικό περιβάλλον και πολιτισµό, ένα τµήµα του
ακολουθεί το διεθνές µονοπάτι Ε4
Προτεινόµενη περίοδος : Μάρτιος – Νοέµβριος

30. 30
Το µονοπάτι του ρέµατος Καχάλα (Τιθορέα)
Χαρακτηριστικά Μονοπατιού :
Μήκος µονοπατιού : 3,5 χλµ (µέχρι την σπηλιά του Οδυσσέα Ανδρούτσου)
Υψόµετρα : Αρχή 450 µ.
Μέγιστο 1100 µ.
Μέσο 770 µ.
Βλάστηση : Abies cephalonica (κεφαλληνιακή ελάτη), Quercus pubescens (∆ρύς
χνοώδης), Quercus coccifera (πουρνάρι), Quercus ilex (Αριά)
Βαθµός δυσκολίας : µέτριος
Χαρακτηριστικά : Φυσικό περιβάλλον σε συνδυασµό µε την ιδιαίτερη
γεωµορφολογία της περιοχής
Προτεινόµενη περίοδος : Μάρτιος – Νοέµβριος
Αράχωβα–πηγές Μάνας–Μπαϊντάνης
Στο 3ο χλµ. Αράχωβας-Παρνασσού, στη χαρακτηριστική αριστερή στροφή του κεντρικού
δρόµου, στρίβετε δεξιά στην πινακίδα προς Λιβαδειά και ακολουθείτε την άσφαλτο. Μετά από 1,5
χλµ., στο ύψος των κεραιών του ΟΤΕ, συνεχίζετε ακολουθώντας τον ανηφορικό χωµατόδροµο

31. 31
αριστερά. Προχωρώντας για 3 χλµ. µέσα στο ελατόδασος φτάνετε στις πηγές της «Μάνας» σε
υψόµετρο 1500µ. Εδώ είναι η απόληξη µιας απόκρηµνης και στενής χαράδρας, η οποία έχει µήκος
300µ. και συγκεντρώνει τα νερά από την Τσαρκόραχη. Συνεχίζοντας το δρόµο και ανεβαίνοντας
προς τα αλπικά τοπία, θα νιώσετε έντονα πλέον τον κρύο αέρα να σας διαπερνά. Σταθείτε για λίγο
και απολαύστε την απίστευτη θέα προς τον Κορινθιακό κόλπο. Σε άλλα 3 χλµ., απλώνεται η
κορυφή του Μπαϊντάνη (1840 µ.), ντυµένη µε ένα πολύχρωµο µανδύα από αγριολούλουδα. Και
εδώ η θέα από το οροπέδιο του Μπαϊντάνη είναι εντυπωσιακή. Από το σηµείο αυτό µπορείτε να
επιλέξετε ποικίλες διαδροµές: να σκαρφαλώσετε στο βράχο του Μπαϊντάνη στα 2220µ. και µέσω
µονοπατιών να οδηγηθείτε στη Λιάκουρα στα 2457 µ. αλλά και σε άλλες κορυφές, όπως στον
Τσάρκο, στον Πετρίτη και στη Βλαχόλακα. Επίσης, µπορείτε να κατευθυνθείτε προς Ακρινό Νερό,
στην πίσω ανατολική πλευρά του Παρνασσού προς Μονή Ιερουσαλήµ (∆αύλεια) ή εναλλακτικά να
ακολουθήσετε τη σήµανση που οδηγεί προς Ζεµενό.
Επτάλοφος– ∆ελφοί
Η διαδροµή αυτή αποτελεί τµήµα του διεθνούς µονοπατιού Ε4 και ως αφετηρία της ορίζεται
η Επτάλοφος. Αποτελεί την πιο αγαπηµένη διαδροµή των πεζοπόρων, καθώς διασχίζει τα
ωραιότερα σηµεία του Παρνασσού και καταλήγει στον αρχαιολογικό χώρο των ∆ελφών. Θεωρείται
σχετικά εύκολη διαδροµή και η διάρκειά της υπολογίζεται κατά µέσο όρο γύρω στις 7 ώρες.
Βρισκόµενοι, λοιπόν, στην Επτάλοφο ακολουθείτε τον ασφαλτόδροµο που οδηγεί προς Αράχοβα
µέχρι να συναντήσετε την πινακίδα µε σήµανση Ε4 που οδηγεί προς τις πηγές της Αγίας Τριάδας.
Συνεχίζοντας νότια, διασχίζετε το ελατοδάσος και προσπερνάτε το δασικό δρόµο που οδηγεί στο
∆ροσοχώρι. Εκεί ακολουθείτε το µονοπάτι που κατεβαίνει σε ένα µεγάλο κοίλωµα ώσπου να
συναντήσετε τον αγροτικό δρόµο. Αυτός θα σας βγάλει στον κύριο δασικό δρόµο, όπου υπάρχει
µικρή πηγή και πινακίδα για τη συνέχεια της πορείας σας. Επί 15 περίπου λεπτά συνεχίζετε στο
δρόµο και µετά ακολουθείτε τη ράχη, η οποία σας οδηγεί σε κατηφορική πλαγιά, ώσπου να
συναντήσετε και πάλι το δρόµο και να φτάσετε στη Μεγάλη Βρύση. Από εδώ ακολουθείτε τον
αγωγό ύδρευσης που ξεκινά πάνω από την πηγή και µετά από 1 περίπου ώρα φτάνετε στη λάκκα
των Καλανίων. ∆ιασχίστε το χωµατόδροµο ως τη διακλάδωση, όπου θα στρίψετε στα δεξιά του
δρόµου, και συνεχίστε µέχρι την επόµενη διασταύρωση, στην οποία βγαίνετε από το χωµατόδροµο.
Εδώ υπάρχει πινακίδα για να κατεβείτε το µονοπάτι που ακολουθεί τον αγωγό ύδρευσης Κρύας
Βρύσης ∆ελφών. Από εκεί συνεχίζετε στην περιοχή Φαιδριάδες, αφήνοντας πίσω σας το ρέµα, για
να µπείτε πια στο λιθόστρωτο µονοπάτι που καταλήγει στους ∆ελφούς.
Το Μονοπάτι Νο. 22
Το Μονοπάτι Νο. 22 Συνδέει τον Παρνασσό µε την Πάρνηθα. Ξεκινά από την Αγόριανη
του Παρνασσού και περνώντας από τα βουνά Κίρφη, Ελικώνα, Κοροµπίλι, Κιθαιρώνα, Πάστρα

32. 32
καταλήγει στην Πάρνηθα (καταφύγιο Μπάφι). Στον ορεινό όγκο του Ελικώνα περνά
ανηφορίζοντας από την κοιλάδα των Μουσών και τη δύσβατη πλαγιά του Ζαγαρά. Συνεχίζει δυτικά
του χωριού Ασκρη και κατευθύνεται προς την Ιπποκρήνη και το Χαλίκι. Μεγάλο τµήµα συνεχίζει
σε χωµατόδροµο και άσφαλτο από την περιοχή Κοροµηλιά µέχρι το χωριό Αγία Άννα. Από εκεί
ένας κλάδος ανεβαίνει την Παλιοβούνα. Ο άλλος, σε ένα µικρό τµήµα του είναι άσφαλτος και µετά
γίνεται λιθόστρωτο µονοπάτι που οδηγεί στην Αρβανίτσα. Από εκεί το µονοπάτι συνεχίζει προς τα
βόρεια και ανηφορίζει προς τον Ελικώνα (Ζερίκι). Συνεχίζει µε µικρή ανάβαση από τις Ρόνιες και
κατηφορίζει στο Κυριάκι. Από εκεί µέχρι την αρχαία Στείριδα και το µοναστήρι του Οσίου Λουκά
ακολουθεί τµήµα µε άσφαλτο αλλά και αρκετά τµήµατα σε λιθόστρωτο µονοπάτι. Ένας κλάδος του
22 ενώνει το µοναστήρι του Οσίου Λουκά µε τη θάλασσα, στην τοποθεσία του αρχαίου Μεδεώνα
(«µονοπάτι Παυσανία»). Καλά σηµαδεµένα ανηφορικά µονοπάτια περνούν από την Αράχoβα στο
Ακρινό Νερό και από εκεί ή ανηφορίζουν προς τις ψηλές κορφές του Παρνασσού ή κατηφορίζουν
προς την Μονή της Αγίας Ιερουσαλήµ και τη ∆αύλεια

33. 33
Σηµασία δρυµού Παρνασσού
Ο Εθνικός ∆ρυµός Παρνασσού, έχει έκταση 36.000 στρέµµατα και ιδρύθηκε το1938. Είναι
τοποθετηµένος στα όρια των νοµών Φωκίδας και Βοιωτίας, ανάµεσα στους ∆ελφούς, την Αράχωβα
και την Αγόριανη. Στον χώρο του ∆ρυµού υπάρχουν εντυπωσιακές καταβόθρες, σπήλαια και
βραχώδεις κορυφές και συναντά κανείς τα περισσότερα από τα είδη χλωρίδας και πανίδας που
προαναφέρθηκαν. Οριοθετείται στα ανατολικά από την κοιλάδα του Βοιωτικού Κηφισού και στα
∆υτικά από την κοιλάδα της Άµφισσας. Η γεωλογική ιδιαιτερότητα του Παρνασσού συνίσταται
στα πλούσια κοιτάσµατα βωξίτη, γεγονός που έχει οδηγήσει σε συστηµατική εξόρυξη ήδη από τα
τέλη της δεκαετίας του 1930, µε αποτέλεσµα την οικολογική φθορά µέρους του βουνού. Από την
άλλη µεριά, η σηµαντική βιοποικιλότητα, τόσο της χλωρίδας όσο και της πανίδας, οδήγησε τους
αρµόδιους φορείς στη δηµιουργία του Εθνικού ∆ρυµού Παρνασσού ήδη από το 1938, τη χρονιά
δηλαδή που άρχισε και συστηµατική εκµεταλλευση των κοιτασµάτων βωξίτη. Ο ∆ρυµός εκτείνεται
στην ορεινή περιοχή που οριοθετείται από τους ∆ελφούς, την Αράχωβα και την Αγόριανη. Μεταξύ
των ενδηµικών προστατευόµενων ειδών είναι η κεφαλληνιακή ελάτη και η παρνασσική παιώνια.
Στην περιοχή του ∆ρυµού παρεπιδηµούν επίσης αρπακτικά πτηνά, αλλά και λύκοι, αγριογούρουνα,
κουνάβια, νυφίτσες κ.ά.
Τα τοπία που προσφέρει η οροσειρά του Παρνασσού είναι µοναδικά. Πάνω του µπορεί
κανείς να δει έντονη την αντίθεση, της αξιοποίησης ορισµένων σηµείων του βουνού και της άγριας,
ανέγγιχτης οµορφιάς κάποιων άλλων. Η θέα που προσφέρει ο Παρνασσός στα δυτικά, προς το
Κρισαίο πεδίο, τον Κορινθιακό και την οροσειρά της Γκιώνας είναι αξιοθαύµαστη, και δεν είναι
τυχαίο ότι οι αρχαίοι Έλληνες διάλεξαν ένα σηµείο µε τόσο επιβλητική θέα για να φτιάξουν το
µεγαλύτερο µαντείο της αρχαιότητας. Επίσης υπάρχουν πολλές ορειβατικές διαδροµές διάσπαρτες
σε όλο τον ορεινό όγκο, ενώ την δυτική πλευρά του βουνού διασχίζει το Ευρωπαϊκό µονοπάτι
µεγάλων διαδροµών, γνωστό ως Ε4.

34. 34
Ανάγκη προστασίας δρυµού Παρνασσού
• Η διατήρηση των φυσικών πόρων, της βιοποικιλότητας και γενικότερα η προστασία του
συνόλου της περιοχής.
• Η προώθηση και υλοποίηση προγραµµάτων ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης.
• Η προσέλκυση επισκεπτών και η προβολή και ανάδειξη των αξιών της προστατευόµενης
περιοχής.
• Η αειφόρος χρήση των οικοσυστηµάτων της προστατευόµενης περιοχής και γενικότερα, η
συµβατή µε την προστασία και διατήρηση, κοινωνική, οικονοµική και πολιτιστική ανάπτυξη της
ευρύτερης περιοχής.
• Η ανάπτυξη συνεργασιών µε Πανεπιστηµιακά Ιδρύµατα, Ερευνητικά Κέντρα και Μη
Κυβερνητικές Οργανώσεις.
Τήρηση κανόνων ασφαλείας / προστασίας
Για την προστασία του Περιβάλλοντος στον Εθνικό ∆ρυµό προτείνουµε: Την είσοδο στον
∆ρυµό µόνο από τους υπάρχοντες δρόµους , την κυκλοφορία στο εσωτερικό του µόνο στα
διαµορφωµένα µονοπάτια από την ανατολή µέχρι τη δύση του ηλίου, τη στάθµευση αποκλειστικά
στους ειδικά διαµορφωµένους χώρους, καθώς και την αποφυγή: Της κοπής δέντρων και
ξεριζώµατος θάµνων, φυτών, της συλλογής ή καταστροφής φυτοχώµατος, σπόρων, φωλιών, αυγών,
νεοσσών Του κυνηγιού κάθε ζώου µε οποιοδήποτε µέσο καθ' όλη τη διάρκεια της χρονιάς Της
πρόκλησης ζηµιών σε γεωλογικούς σχηµατισµούς Της ελεύθερης κυκλοφορίας παιδιών κάτω των
14 ετών χωρίς συνοδό και οποιωνδήποτε συνοδευόµενων ζώων Της καταστροφής ή αποµάκρυνσης
τεχνικών έργων και υλικών του ∆ρυµού Του ανάµµατος φωτιάς και της ρήψης αναµµένων
τσιγάρων και σπίρτων Της κατασκήνωσης µε οποιαδήποτε µορφή Της πώλησης τροφίµων και
άλλων αντικειµένων, καθώς και της έκθεσης και διανοµής τους µε οποιονδήποτε τρόπο Της
κολύµβησης στα ρέµατα του ∆ρυµού Της τοποθέτησης σκουπιδιών σε χώρους άλλους από τα
υπάρχοντα δοχεία απορριµµάτων και της ρύπανσης του χώρου του ∆ρυµού γενικά Της βοσκής
κάθε ζώου Της εγκατάστασης κυψελών µελισσοσµηνών χωρίς την άδεια των αρµοδίων υπηρεσιών.

35. 35
Εκπαιδευτική επίσκεψη στην Αθήνα.
Πραγµατοποιήθηκε εκπαιδευτική εκδροµή στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο
Αθηνών (ΕΚΠΑ), και συγκεκριµένα:
Στον τοµέα Βοτανικής, του Βιολογικού Τµήµατος, της Σχολής Θετικών Επιστηµών του
ΕΚΠΑ. Στο εργαστήριο οι µαθητές ενηµερώθηκαν από την ∆ρ. Πηνελόπη ∆εληπέτρου για
το πρόγραµµα Natura 2000, καθώς και για τις ερευνητικές δραστηριότητες του τοµέα
Βοτανικής που σχετίζονται µε την καταγραφή και προστασία φυτικών ειδών στην Ελλάδα.
Οι µαθητές είχαν επίσης την ευκαιρία να ξεναγηθούν από την ∆ρ. Πηνελόπη Σωτηρίου στα
εργαστήρια του τοµέα Βοτανικής και να δουν τα µικροσκόπια (στερεοσκόπιο, ηλεκτρονικό
µικροσκόπιο), καθώς και στο εργαστήριο µικροβιολογίας του τοµέα Βοτανικής, όπου
ενηµερώθηκαν για τις δραστηριότητες του τοµέα από τον ∆ρ. Αλέξανδρο Σαββίδη.
Στον τοµέα Φαρµακογνωσίας και Χηµείας Φυσικών Προϊόντων της Φαρµακευτικής
σχολής Αθηνών, οι µαθητές παρακολούθησαν παρουσίαση των ερευνητικών
δραστηριοτήτων του τοµέα από την Καθ. Ιωάννα Χήνου. Οι µαθητές είχαν την ευκαιρία να
ρωτήσουν για φυτά της ελληνικής χλωρίδας που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των
επιστηµόνων, καθώς φέρουν σηµαντικές φαρµακολογικές ιδιότητες. Συζητήθηκε επίσης
εκτενώς η πολύ δυναµική παρουσία της ελληνικής ερευνητικής κοινότητας στον τοµέα της
µελέτης φαρµακευτικών ελληνικών φυτών που οδηγεί σε σπουδαίες ανακαλύψεις.
Στην είσοδο του τµήµατος Βιολογίας του ΕΚΠΑ

36. 36
Ενηµέρωση από την Δρ. Πηνελόπη Σωτηρίου
Ενηµέρωση από την Δρ. Πηνελόπη Δεληπέτρου

37. 37
Ενηµέρωση στο εργαστήριο µικροβιολογίας από τον Δρ. Αλέξανδρο Σαββίδη
Παρατηρώντας στο στερεοσκόπιο

38. 38
Ξενάγηση στα µικροσκόπια του τοµέα Βοτανικής του τµήµατος
Βιολογίας

39. 39
Με την καθηγήτρια κ. Ιωάννα Χήνου στην αίθουσα διαλέξεων του
τοµέα Φαρµακογνωσίας της Φαρµακευτικής Σχολής
Εκπαιδευτική επίσκεψη στον Παρνασσό.
Με αφορµή την παρούσα ερευνητική εργασία, πραγµατοποιήθηκε εκπαιδευτικός περίπατος
της Α’ Τάξης του ΓΕ.Λ. Αράχωβας στον Εθνικό ∆ρυµό Παρνασσού, την Τετάρτη 20 Απριλίου
2016, συνοδεία της επιβλέπουσας καθηγήτριας, και υπό την καθοδήγηση των επιστηµόνων που
εργάζονται στον Φορέα ∆ιαχείρισης του Εθνικού ∆ρυµού (Φ∆Ε∆) Παρνασσού.
Αρχικά στην θέση Παλαιοπαναγιά, οι µαθητές ενηµερώθηκαν, από το προσωπικό του Φ∆,
για την λειτουργία των Φ∆ στην Ελλάδα και ειδικότερα τον Φ∆Ε∆ Παρνασσού. Εν συνεχεία
παρουσιάστηκαν οι προστατευόµενες περιοχές που εντοπίζονται στον ορεινό όγκο του Παρνασσού
µε έµφαση στην οικολογική τους αξία, οι σηµαντικοί τύποι οικοτόπων και τα είδη χλωρίδας και
πανίδας που βρίσκονται υπό καθεστώς προστασίας, τόσο από την εθνική όσο και από την
ευρωπαϊκή νοµοθεσία.
Ακολούθησε η ανάβαση του µονοπατιού για το “Κωρύκειο Άντρο”, µια διαδροµή που
αποτελεί κοµµάτι του ∆ιεθνούς µονοπατιού Ε4 και µέρος της αρχαίας διαδροµής που συνδέει τους