ว่าด้วยสุนัขที่ถูกฆ่า พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระเชตวันวิหาร ทรงปรารภการประพฤติประโยชน์แก่พระญาติ จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้ การประพฤติประโยชน์แก่พระญาตินั้น จักมีแจ้งในภัททสาลชาดก ทวาทสนิบาต. ก็พระศาสดาทรงตั้งเรื่องนี้ แล้วทรงนำอดีตนิทานมาดังต่อไปนี้.

1. 1
กุกกุรชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๒. กุกกุรชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๒๒)
ว่าด้วยสุนัขที่ถูกฆ่า
(สุนัขโพธิสัตว์แสดงธรรมถวายพระราชาผู้ทาสิ่งที่ไม่เป็นธรรมว่า)
[๒๒] พวกลูกสุนัขที่เขาเลี้ยงจนเจริญเติบโตแล้วในราชตระกูล
เป็นสัตว์มีตระกูล สมบูรณ์ด้วยสีสันและกาลัง กลับไม่ถูกฆ่า พวกเราซิกลับถูกฆ่า
นี้ชื่อว่าการฆ่าที่แปลก ชื่อว่าเป็นการฆ่าผู้ที่มีกาลังอ่อนแอ
กุกกุรชาดกที่ ๒ จบ
--------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
เอกกนิบาตชาดก กุรุงควรรค
๒. กุกกุรชาดก ว่าด้วยสุนัขที่ถูกฆ่า
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระเชตวันวิหาร
ทรงปรารภการประพฤติประโยชน์แก่พระญาติ จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้
การประพฤติประโยชน์แก่พระญาตินั้น
จักมีแจ้งในภัททสาลชาดก ทวาทสนิบาต.
ก็พระศาสดาทรงตั้งเรื่องนี้ แล้วทรงนาอดีตนิทานมาดังต่อไปนี้.
ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติในนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์ทรงอาศัยกรรมเห็นปานนั้น บังเกิดในกาเนิดสุนัข
ห้อมล้อมด้วยสุนัขมิใช่น้อย อยู่ในสุสานใหญ่.
อยู่มาวันหนึ่ง พระราชาเสด็จขึ้นทรงรถเทียมม้าสินธพขาว
ประดับด้วยเครื่องประดับทั้งปวง เสด็จไปยังพระอุทยาน
ทรงเล่นในพระอุทยานนั้น ตลอดส่วนภาคกลางวัน เมื่อพระอาทิตย์อัสดง
จึงเสด็จเข้าพระนคร.
ราชบุรุษทั้งหลายวางสายเชือกหนังรถนั้นตามที่ผูกไว้นั้นแหละที่พระลานหลวง
เมื่อฝนตกตอนกลางคืน รถนั้นก็เปียกฝน. พวกสุนัขที่เลี้ยงไว้ในราชตระกูล
ลงจากปราสาทชั้นบน กัดกินหนังและชะเนาะของรถนั้น.
วันรุ่งขึ้น พวกราชบุรุษจึงกราบทูลพระราชาว่า ข้าแต่สมมติเทพ
สุนัขทั้งหลายเข้าไปทางท่อน้า กัดกินหนังและชะเนาะของรถนั้น พระเจ้าข้า.
พระราชาทรงกริ้วสุนัข จึงตรัสว่า พวกท่านจงฆ่าพวกสุนัขในที่ที่ได้เห็นแล้วๆ.
ตั้งแต่นั้นมา ความพินาศใหญ่หลวง จึงเกิดขึ้นแก่พวกสุนัข.
สุนัขเหล่านั้น เมื่อถูกฆ่าในที่ที่พบเห็น จึงหนีไปป่าช้า
ได้พากันไปยังสานักของพระโพธิสัตว์. พระโพธิสัตว์ถามว่า

2. 2
ท่านทั้งหลายเป็นอันมาก พากันมาประชุม เหตุอะไรหนอ? สุนัขเหล่านั้นกล่าวว่า
พระราชาทรงกริ้วว่า นัยว่า สุนัขกินหนังและชะเนาะของรถภายในพระราชวัง
จึงทรงสั่งให้ฆ่าสุนัข สุนัขเป็ นอันมากพินาศ มหาภัยเกิดขึ้นแล้ว.
พระโพธิสัตว์คิดว่า ในที่ที่มีการอารักขา สุนัขทั้งหลายในภายนอก
ย่อมไม่มีโอกาส
กรรมนี้จักเป็นกรรมของพวกสุนัขเลี้ยงในภายในพระราชนิเวศน์นั่นเอง.
ก็ภัยอะไรๆ ย่อมไม่มีแก่พวกโจร ส่วนพวกที่ไม่ใช่โจร กลับได้ความตาย
ถ้ากระไร เราจะแสดงพวกโจรแก่พระราชา แล้วให้ทานชีวิตแก่หมู่ญาติ.
พระโพธิสัตว์นั้นปลอบโยนญาติทั้งหลายให้เบาใจ แล้วกล่าวว่า
ท่านทั้งหลายอย่ากลัว เราจักนาความไม่มีภัยมาให้แก่ท่านทั้งหลาย
พวกท่านจงอยู่ที่นี้แหละ จนกว่าเราจะได้เฝ้ าพระราชา แล้วราพึงถึงบารมี
กระทาเมตตาภาวนาให้เป็นปุเรจาริกไปในเบื้องหน้า แล้วอธิษฐานว่า ใครๆ
อย่าได้สามารถขว้างก้อนดิน หรือไม้ค้อนเบื้องบนเรา ผู้เดียวเท่านั้น
เข้าไปภายในพระนคร.
ครั้งนั้น แม้สัตว์ตัวหนึ่งเห็นพระโพธิสัตว์ แล้วชื่อว่า โกรธแล้วแลดู
มิได้มี. ฝ่ายพระราชาทรงสั่งฆ่าสุนัข แล้วประทับนั่งในที่วินิจฉัย ด้วยพระองค์เอง.
พระโพธิสัตว์ไปในที่วินิจฉัยนั้นนั่นแล แล้ววิ่งเข้าไปภายใต้อาสน์ของพระราชา.
ลาดับนั้น พวกราชบุรุษ เริ่มเพื่อจะนาพระโพธิสัตว์นั้นออกมา
แต่พระราชาทรงห้ามไว้.
พระโพธิสัตว์นั้นพักอยู่หน่อยหนึ่ง แล้วออกจากภายใต้อาสน์
ถวายบังคมพระราชา แล้วทูลถามว่า ได้ยินว่า พระองค์ทรงให้ฆ่าสุนัขจริงหรือ
พระเจ้าข้า.
พระราชาตรัสว่า เออ เราให้ฆ่า.
พระโพธิสัตว์ทูลถามว่า ข้าแต่พระจอมคน
สุนัขเหล่านั้นมีความผิดอะไร?
พระราชาตรัสว่า สุนัขทั้งหลาย
มันกินหนังหุ้มและชะเนาะแห่งรถของเรา.
พระโพธิสัตว์ทูลถามว่า พระองค์ทรงรู้จักสุนัขตัวที่กินแล้วหรือ.
พระราชาตรัสว่า ไม่รู้.
พระโพธิสัตว์ทูลว่า ข้าแต่สมมติเทพ การไม่ทรงทราบโดยถ่องแท้ว่า
โจรที่กินหนังชื่อนี้ แล้วทรงให้ฆ่าในที่ที่ได้พบเห็นทันที ไม่สมควร พระเจ้าข้า.
พระราชาตรัสว่า เพราะพวกสุนัขมักกัดกินหนังหุ้มรถ
เราจึงสั่งฆ่าสุนัขว่า พวกท่านจงฆ่าสุนัขที่ได้พบเห็นทั้งหมดเลย.
พระโพธิสัตว์ทูลว่า
ก็มนุษย์ทั้งหลายเหล่านั้นฆ่าสุนัขทั้งหมดทีเดียวหรือ หรือว่า

3. 3
สุนัขแม้ไม่ได้ความตาย ก็มีอยู่.
พระราชาตรัสว่ามี. สุนัขเลี้ยงในตาหนักของเรา ไม่ได้การถูกฆ่าตาย.
พระมหาสัตว์ทูลว่า ข้าแต่มหาราช พระองค์ได้ตรัสในบัดนี้ทีเดียวว่า
เพราะพวกสุนัขมักกัดกินหนังหุ้มรถ เราจึงสั่งฆ่าสุนัขว่า
พวกท่านจงฆ่าสุนัขทุกตัวที่ได้พบเห็น แต่บัดนี้พระองค์ตรัสว่า
สุนัขเลี้ยงในตาหนักของเรา ไม่ได้การถูกฆ่าตาย. เมื่อเป็นอย่างนั้น
พระองค์ย่อมลุอคติ เช่นฉันทาคติ เป็นต้น. ก็ชื่อว่า การลุอคติไม่สมควร
และไม่เป็ น (ทศพิธ) ราชธรรม.
ธรรมดา พระราชาผู้แสวงหาเหตุและมิใช่เหตุ เป็นเช่นกับตาชั่ง
จึงจะควร บัดนี้ สุนัขเลี้ยงในราชสกุลไม่ได้การตาย สุนัขที่ทุรพลเท่านั้นจึงจะได้
เมื่อเป็นเช่นนั้น อันนี้ไม่เป็นการฆ่าสุนัขทุกตัว แต่อันนี้ชื่อว่า
เป็นการฆ่าสุนัขที่ทุรพล.
ก็แหละครั้นทูลอย่างนี้แล้ว จึงเปล่งเสียงอันไพเราะ กราบทูลว่า
ข้าแต่มหาราช สิ่งที่พระองค์ทรงกระทานั้นไม่เป็นธรรม.
เมื่อจะแสดงธรรมแก่พระราชา จึงกล่าวคาถานี้ว่า
สุนัขเหล่าใด อันบุคคลเลี้ยงไว้ในราชสกุล เจริญในราชสกุล
สมบูรณ์ด้วยสีสันและกาลัง สุนัขเหล่านี้นั้นไม่ถูกฆ่า
พวกเรากลับถูกฆ่าโดยไม่แปลกกัน หามิได้ กลับชื่อว่า
การฆ่าแต่สุนัขทั้งหลายที่ทุรพล.
ธรรมดา พระราชาทั้งหลายควรข่มพวกโจร
พวกที่ไม่เป็นโจรไม่ควรข่ม แต่ในเหตุการณ์นี้ โทษอะไรๆ ไม่มีแก่พวกโจร
พวกที่ไม่ใช่โจรกลับได้ความตาย โอ! ในโลกนี้ สิ่งที่ไม่ควรย่อมเป็นไป โอ!
อธรรมย่อมเป็นไป.
พระราชาได้ทรงสดับคาของพระโพธิสัตว์ แล้วจึงตรัสว่า ดูก่อนบัณฑิต
ก็ท่านรู้หรือว่า สุนัขชื่อโน้นกินหนังหุ้มรถ.
พระโพธิสัตว์กล่าวว่า รู้ พระเจ้าข้า.
พระราชาตรัสว่า สุนัขพวกไหนกิน.
พระโพธิสัตว์ทูลว่า พวกสุนัขเลี้ยงที่อยู่ในตาหนักของพระองค์กิน
พระเจ้าข้า.
พระราชาตรัสว่า ท่านต้อง (พิสูจน์) รู้ว่า สุนัขเหล่านั้นกินอย่างไร.
พระโพธิสัตว์ทูลว่า ข้าพระบาทจักแสดงความที่สุนัขเหล่านั้นกิน.
พระราชาตรัสว่า จงแสดงเถิด บัณฑิต.
พระโพธิสัตว์ทูลว่า พระองค์จงให้นาพวกสุนัขเลี้ยงในตาหนักของพระ
องค์มา แล้วให้นาเปรียงและหญ้าแพรก มาหน่อยหนึ่ง.
พระราชาได้ทรงกระทาอย่างนั้น.

4. 4
ลาดับนั้น พระโพธิสัตว์ให้ขยาหญ้ากับเปรียง
แล้วทูลกะพระราชานั้นว่า ขอพระองค์จงให้สุนัขเหล่านี้ดื่ม
พระราชาทรงให้ทาอย่างนั้นแล้วให้ดื่ม สุนัขทั้งหลายที่ดื่มแล้วๆ ก็ถ่ายออกมา
พร้อมกับหนังทั้งหลาย. พระราชาทรงดีพระทัยว่า
เหมือนพยากรณ์ของพระสัพพัญญูพุทธเจ้า จึงได้ทรงทาการบูชาพระโพธิสัตว์
ด้วยเศวตฉัตร.
พระโพธิสัตว์จึงแสดงธรรมแก่พระราชา ด้วยคาถาว่า
ด้วยการประพฤติธรรม ๑๐ ประการอันมาในเตสกุณชาดก มีอาทิว่า
ข้าแต่มหาราชผู้บรมกษัตริย์ พระองค์จงประพฤติธรรมในพระชนกและชนนี
ดังนี้ แล้วทูลว่า ข้าแต่มหาราช จาเดิมแต่นี้ไป พระองค์จงเป็ นผู้ไม่ประมาท
แล้วให้พระราชาดารงอยู่ในศีล ๕ จึงได้ถวายคืนเศวตฉัตรแด่พระราชา.
พระราชาได้ทรงสดับธรรมกถาของพระมหาสัตว์
แล้วทรงให้อภัยแก่สัตว์ทั้งปวง ทรงเริ่มตั้งนิตยภัต
เช่นกับโภชนะของพระองค์แก่สุนัขทั้งปวง มีพระโพธิสัตว์เป็ นต้น
ทรงตั้งอยู่ในโอวาทของพระโพธิสัตว์ ทรงกระทาบุญมีทานเป็นต้น
ตลอดชั่วพระชนมายุ สวรรคตแล้วเสด็จอุบัติในเทวโลก.
กุกกุโรวาทได้ดาเนินไปถึงหมื่นปี.
ฝ่ายพระโพธิสัตว์ดารงอยู่ตราบชั่วอายุ แล้วได้ไปตามยถากรรม.
พระศาสดาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
ตถาคตประพฤติประโยชน์แก่พระญาติทั้งหลาย ในบัดนี้เท่านั้น ก็หามิได้
แม้ในกาลก่อน ก็ได้ประพฤติแล้วเหมือนกัน.
ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาสืบต่ออนุสนธิ
แล้วจึงทรงประชุมชาดกว่า
พระราชาในกาลนั้น ได้เป็ น พระอานนท์
บริษัทที่เหลือนอกนี้ ได้เป็ นพุทธบริษัท
ส่วนกุกกุรบัณฑิต คือ เรา แล.
จบอรรถกถากุกกุรชาดกที่ ๒
-----------------------------------------------------