Bij speciale gelegenheden werden processies georganiseerd.

1. Processies in Borsbeek: een vergeten traditie.
Een processie was in Vlaanderen een rooms-katholieke, godsdienstige plechtigheid, die telkens plaats vond in de
vorm van een optocht, een “ommegang” van geestelijken, priesters en gelovigen door de straten van een dorp of
van een stad.
Tot in 1962 was de rondgang van meerdere processies in onze gemeente ook een jaarlijkse gebeurtenis.
Over het ontstaan van deze processies in ons dorp is niet veel geweten. Wel weten we dat de Sint-Jacobskerk op
het einde van de 19de
eeuw allerlei benodigdheden en voorwerpen bezat, die tijdens een processie werden
gebruikt. In Vlaanderen kenden de processies hun hoogtepunt tussen 1886 en 1940.
A.d.h.v. enkele foto’s proberen we deze “ommeganck” in ons dorp-van-weleer te illustreren en te verduidelijken.
Hiernaast zie je de oudste foto
van een Borsbeekse processie -
vermoedelijk de Sacraments-
processie - waarover het Docu-
mentatiecentrum beschikt en die
we vonden in het heemkundige
archief van Stan Mortelmans. De-
ze foto, werd, richting noord,
richting Herentalse baan, in 1913
genomen vanuit een stoom-
graanmaalderij, vandaag een
appartementsgebouw met huis-
nummer 20, gelegen nabij het
kruispunt van J. Reusenslei, de
Akkerdonckstraat en de de
Robianostraat.
Bemerk ook het met wit zand
bestrooide wegdek. Het vooraf
strooien van bloemen of bloem-
blaadjes op de straat voor de processie uitging, behoorde ook tot deze traditie. De bewoners zaten geknield op
hun stoel als de processie voorbijtrok. Rechts zie je op het voetpad twee tafels bedekt met een wit tafelkleed,
waarop vaak een kruisbeeld of een Mariabeeld, enkele kandelaars en een bloementuil werden geplaatst. De
meeste bewoners plaatsen deze voorwerpen op een van hun vensterbanken. Op meerdere plaatsen werd die dag
ook de Belgische driekleur uitgehangen.
Borsbeek kende begin vorige eeuw meerdere processies: de H. Sacramentsprocessie, de O-.L.-Vrouw
Hemelvaartprocessie , een kleine processie op de 1ste
zondag van mei en op de zondag na 25 juli, het feest van
Sint-Jacob de Meerdere, patroon van de parochie, met bijhorende plaatselijke kermis. De kruisprocessie en de
missieprocessie maken deze opsomming volledig.
Hoe verliep een processie? De voorbereiding van de processie was in Borsbeek o.a. het werk van de zusters en
enkele lekenleerkrachten van het vandaag verdwenen klooster, nu Sint-Jozefinstituut, en de parochie. Zij
maakten, bewaarden en herstelden de processiekledij. Op de dag zelf verzamelde iedereen, die deelnam aan de
processie op de speelplaats van de toenmalige lagere O.-L.-.Vrouweschool, nu basisschool Sint-Jozef, of in de
kloostertuin. Daar en naast de kerk werd de processiestoet telkens gevormd.
Hieronder enkele foto’s uit 1952 en 1954 van de start en het einde van een processie.
klooster - 1952:
leerlingen van de vrije
basisschool
staan klaar om deel te
nemen
aan de processie.

2. 1954: einde van de processie aan het nood- of rustaltaar voor de Maria-grot in de kloostertuin.
Op de achtergrond van deze foto:
. links: kerk Sint-Jacob . midden: dak van de oud-pastorij en van het oud-gemeentehuis . rechts: dak schuur café De Valk
1951 1952 1957
Tijdens de Sacramentsprocessie, telkens de zondag na Sacramentsdag, droeg de pastoor onder een baldakijn of
onder “een hemel” (foto’s links en rechts) gedragen door leden van de kerkfabriek of onder een processieparasol
(foto midden) het Heilig Sacrament in een monstrans door de straten.
Deze monstrans bestond een voetje, een schacht en een sacramentshuisje, waarin zich een hostie bevond. Op de
top van deze monstrans stond een kruis.
Naast het baldakijn liepen ook telkens vier dragers met een grote processiekaars of een flambeeuw.
Achter dit baldakijn stappen de notabelen van het dorp: de burgemeester, de schepenen, de politiecommissaris en
de leden van de kerkfabriek, gevolgd door meerdere parochianen. Zij vormden het sluitstuk van deze process ie.
Wie stapte mee in de Sacramentsprocessie?
Vooraan de processie liep een lid van de kerkfabriek met een groot processiekruis, gevolgd door het Lam Gods:
een plaasteren beeld van een lam een kruis omknellend, liggend op een groot boek, de H. Schrift, geplaatst op
een draagbaar. Daarna kwam een groep, die de Heilige Familie uitbeeldde, gevolgd door de eerste en plechtige
communicanten van de vrije basisschool en gemeentelijke lagere jongensschool, begeleid door hun leerkrachten.
Daarna volgden mannen of vrouwen, die op een draagbaar het beeld van O.-L.-Vrouw, of van het H. Hart, of van
Sint-Franciscus en of van de Heilige Lucia droegen. Ook de zusters van het klooster, de leden van de jongens- en
de meisjeschiro, de katholieke landelijke jeugd, de katholieke arbeidersjeugd, de bond van het H. Hart, het
Marialegioen, de Boerenbond, de internen van het pensionaat van het klooster, de harmonie Vrede en Vermaak en
de muziekkapel van Chiro JAP namen deel aan deze processies.

3. 1946 – J. Fr. Stynenlei - Sacramentsprocessie
Vooraan
postulanten en zusters van het klooster
gevolgd door
de harmonie Vrede en Vermaak
en
de jongenschirogroep JAP.
Rechts: gemeentelijke lagere jongensschool.
Muziek was ook belangrijk tijdens het processiegebeuren: het kerkkoor o.l.v. de koster zong aan iedere halte -
aan het rust- of noodaltaar - het “Tantum Ergo”. Onderweg zong dit koor Nederlandse of Latijnse, godsdienstige
liederen.
De harmonie “Vrede en Vermaak” speelde tijdens de rondgang repetitieve processiemarsen.
Ook de muziekkapel van chiro JAP zorgde mee voor de muzikale omlijsting.
1950 1952 1957
Rust- of noodaltaar op het kruispunt: Louis Janssensstraat, Jan Bosstraat en Jan Goovaersstraat.
Tijdens de kleine processies stond er een rustaltaar aan de gemeentelijke lagere jongensschool, nu basisschool De Klinker
1953 H. Lucia en Sint-Franciscus 1957 H. Hart 1957 O.-L.-Vrouw
Je bemerkt op bovenstaande foto’s ook enkele processievaandels, waarvan er drie in 2005 werden gerestaureerd.
Deze zeer mooie vaandels waren in 2014 in de kerk te bewonderen tijdens een tentoonstelling georganiseerd
t.g.v. van het 750-jarig bestaan van de Sint-Jacobsparochie én van onze gemeente.
De processies werden meerdere jaren ook geflankeerd door ruiters te paard van de Landelijke Gilde.
De twee belangrijkste of “grote” processies: de Sacramentsprocessie en de O.-L.-Vrouw Hemelvaartprocessie,
volgden telkens volgend parcours: vertrek aan het klooster, J. Reusenslei, de Robianostraat, J. Fr. Stynenlei,
Smisbergstraat, J. Reusenslei, L. Janssensstraat, J. Goovaersstraat, Akkerdonckstraat, J. Reusenslei, L. Hen-
drickxlei en aankomst in de kloostertuin.

4. De kruisprocessie: de laatste Borsbeekse processie.
Een eeuwenoude traditie waren de kruisdagen in de meeste landelijke gemeenten, ook in Borsbeek. De dagen
voor Hemelvaartsdag trokken de boeren met hun gezin - in processie - al biddend door de velden om Gods zegen
af te smeken over de vruchten der aarde. In 1976 werd de draad van deze in 1962 in onbruik geraakte traditie
onder impuls van de toenmalige, plaatselijke Landelijke Gilde terug opgenomen.
1961
Kruisprocessie
Schanslaan Sint-Jacobskerk
Op 14 augustus 2016 - maakte – na 60 jaar – een Mariaprocessie een verkorte rondgang rond de Antwerpse O.-
L.-Vrouwe-kathedraal. Wordt de draad van deze rooms-katholieke traditie weer voorzichtig opgenomen?
Foto 1 t.e.m. 17: archief Stan Mortelmans
Meer info over én bewegende beelden van deze Borsbeekse processies vind je in de onvolprezen zesdelige dvd-reeks “Borsbeek in de prehistorie”, een uitgave van het
Davidsfonds Borsbeek en het gemeentebestuur Borsbeek, samengesteld door Jos Hoeyberghs. Zie deel 1: processie 1948 en deel 4: processie 1954.
Johan Mortelmans