Het kerkhof

1. Een korte historiek van het oude en het huidige kerkhof van Borsbeek.
1920 – het voormalige kerkhof – archief DocC
Vooraf een streepje geschiedenis…
Jozef II van Oostenrijk, de keizer-koster, die hier de lakens uitdeelde tijdens de laatste jaren van de
Oostenrijkse bezetting, voerde in 1782 het verbod in om in kerken nog doden te begraven.
Tot dan werden de overledenen - als ze tenminste geld genoeg hadden nagelaten - in de kerk
begraven.
Deze burgers werden in de volksmond ‘rijke stinkerds’ genoemd, daar er soms geurhinder was nadat
ze onder de kerkvloer waren begraven.
De andere - niet vermogende - bewoners
kregen hun graf buiten de kerk op het
kerkhof.
Tijdens het bewind van Jozef II - en later
tijdens van dat Napoleon - kwam daar
verandering in.
Aan grote dorpen of steden - wat Borsbeek
toen niet was - werd de verplichting opge-
legd de begraafplaats buiten de stads- of
dorpscentra aan te leggen.
Wat later - onder het Hollands bestuur van
Willem I – werd in 1829 een wet van kracht,
die ook de dorpen met meer dan 1 000
inwoners verplichtte hun begraafplaats
buiten het dorpscentrum in te richten.
Met zijn toen circa 500 inwoners ontliep
Borsbeek ook deze verplichting. Borsbeek
bleef dus rond de kerk zijn doden begraven.

2. Het kerkhof was in Borsbeek tot midden van de 19e
eeuw gewoon een open plek rond de kerk, met
alle gevolgen van dien.
Tijdens een vergadering van de
gemeenteraad van 18 juni 1831 werd
het probleem besproken dat sommige
inwoners gebruik maakten van het
kerkhof om… hun wasgoed te bleken.
Dat is, zei de raad, “strydig aen de
weerdigheyd van die plaets” en dus
werd “geresolveert te bepaelen dat
het uytdrukkelyk verboden is van op
het kerkhof te bleeken of daer iets op
te leggen of te zetten onder wat
voorwendsel het ook zoude mogen
wezen”.
Om dergelijke praktijken definitief te
verhinderen, werd in 1852 het kerkhof
afgesloten met een muurtje en een
ijzeren hek. De mooie, smeedijzeren
poort verdween in 1938 en werd later
als… ‘vuilroosterfilter’ gebruikt in de
Diepenbeek!
De laatste restanten van de
kerkhofmuur verdwenen na de
vergroting van het kerkgebouw in
1958-1959.
1905 – Sint-Jacobuskerk - rechts op de foto: het dak van de voormalige gemeenteschool - archief Stan
Mortelmans
Begin 1900 werd de begraafplaats rond de kerk te klein. De gemeentelijke lagere school naast de
kerk – zie bovenstaande foto - werd afgebroken en de daar vrijgekomen grond werd aan het kerkhof
toegevoegd. Op het grondplan van de kerk met het al ommuurde kerkhof anno 1877 (foto 2) zie je
bovenaan links de hoek van het gebouw van de gemeentelijke lagere school, die aan het kerkhof
paalde.
Door de gestage aangroei van de
bevolking werd het kerkhof rond de
kerk te klein en werd “een
verplaatsing” van het kerkhof begin
jaren dertig van vorige eeuw
noodzakelijk.
Burgemeester Florent Reusens en
zijn raadsleden gingen op zoek naar
een nieuwe, geschikte plaats buiten
het dorpscentrum.
In 1933 werd een geschikte plaats
gevonden: een perceel van het
Antwerpse O.C.M.W., ruim 5 ha
groot, gelegen aan de Frans Theyslei
en de Langbaan. Voor een betere
toegankelijkheid van dit nieuwe kerk-
1948 - De Sint-Jacobuskerk zonder kerkhof – archief DocC

3. hof werden enkele kleine percelen gelegen tussen het O.C.M.W.-perceel en de de Robianostraat
onteigend.
Het was ook de bedoeling om een laan aan te leggen, die de Sint-Jacobuskerk en het nieuwe kerkhof
doorheen het Breedveld zou verbinden. Spijtig zouden de talrijke verbouwingen aan het klooster dit
plan verhinderen. Jammer, want nu begeleiden we telkens onze dierbaren naar hun laatste rustplaats
via een altijd verkeersdrukke de Robianostraat!
Op 1 november 1934 werd het oude kerkhof rond de kerk gesloten en een dag later werd de nieuwe
begraafplaats in gebruik genomen. Op 11 november 1947 werd op het kerkhof het erepark en het
bijhorende monument van de hand van kunstenaar Rik Sauter, ter ere van de gesneuvelden van W.O.
I en W.O. II, ingehuldigd door burgemeester Edmond Snacken. Op onderstaande foto links van de
burgervader staat met een regenscherm schepen van openbare werken, Jaak Van Nuffelen. De eerste
zerkjes van de oud-strijders werden op 11 november 1949 onthuld.
Inhuldiging erepark kerkhof – 1947 – archief DocC
Het oude kerkhof, het kerkhof rond de Sint-Jacobuskerk, werd pas in 1951 volledig ontruimd en de
laatste zerken met “eeuwigdurende eigendom” werden naar de nieuwe begraafplaats aan de de
Robianostraat overgebracht.
De begraafplaats wordt later nog uitgebreid met een strooiweide en een columbarium. In 2012 werd
gestart met aanleg van een urnenbos. In 2013 werd de eerste, biologisch afbreekbare urne er
begraven. Borsbeek mag terecht fier zijn op zijn sober en goed onderhouden kerkhof: onze laatste
aanlegsteiger vóór onze reis naar de overoever.
1962 – zicht op het huidige kerkhof vanuit de kerktoren – archief Stan Mortelmans
Bemerk rechts vooraan de boerderij en de akkers van het voormalige klooster.
Tekst: Johan Mortelmans