1. Эдийн засгийн орчилд төрийн
үүрэг, төрийн сангийн бодлого
Лекц. 6

2. Лекцийн агуулга
1. Эдийн засгийн орчил эргэлтийн загвар
2. Улсын санхүү ба төсөв
3. Төрийн сангийн бодлого
4. Төрийн сангийн бодлогын Кейнсийн
загалмайд нөлөөлөх нөлөө

3. 1. Эдийн засгийн орлогын орчил
эргэлтийн загвар
 Эдийн засгийн үндсэн субъектуудын хооронд
орлого хэрхэн хуваарилагдахыг харуулдаг.
 Эдийн засгийн үндсэн субъектүүд:
 Пүүс
 Өрхийн аж ахуй
 Засгийн газар
 Солилцоо явагдах зах зээлүүд:
 Нөөцийн зах зээл
 Бүтээгдэхүүний зах зээл
 Санхүүгийн зах зээл

4. Нөөцийн зах зээл
Нөөцийн зардлууд
Нөөцийн Нөөц Мөнгөн орлого: цалин, хүү, рент, ашиг
зардал
Төр
Татвар
Төрийн худалдан авалт
Газар,
хөдөлмөр,
Татвар капитал,
Зээли Төрий ажил
Хэрэгцээт
йн хүү н хэрэгч
нөөцүүд Тэтгэвэр тэтгэмж
зээллэ чанар
г.м
г овсгоо
Мөнгөн тусламж
Зээлийн хүү Хадгаламжийн хүү
Пүүсүүд Санхүүгийн зах зээл Өрхийн аж ахуй
Хөрөнгө оруулалт
Хадгаламж
Өрхи
үйлдвэрлэл Хэрэглээ йн
ийн орлого ний орлог
Бараа ба зардал о
үйлчилгээ
Бүтээгдэхүүний зах зээл
Төрийн худалдан авалтын зардал

5. 2. Улсын санхүү ба төсөв
 Улсын санхүү - ҮНБ-ий хуваарилалт, дахин
хуваарилалтын үндсэн дээр мөнгөн хөрөнгийн сан
бүрдэн бий болох, ашиглагдахтай холбоотой
эдийн засгийн харилцааны тогтолцоо юм.
 Улсын санхүүгийн үүрэг:
 Хуримтлуулах – төрийн оршин тогтнох үндэс
 Зохицуулах – ШУТ-ийн дэвшил ба нийгмийн
асуудлыг шийдвэрлэх
 Хуваарилах - тодорхой сангуудаар дамжин
хэрэгжинэ
 Хянах – ашиглалтын байдалд хяналт тавих

6. Улсын төсөв
 Төрийн сангийн бодлого нь төсвөөр дамжин
хэрэгждэг.
 Засгийн газар нь жил бүр төсвөө төлөвлөн
парламентаар батлуулж түүнийгээ
төлөвлөгөөнийхөө дагуу хэрэгжүүлдэг.
 Улсын төсөв хоёр бүрэлдэхүүн хэсэгтэй:
 Орлого
 Зарлага

7. Төсвийн орлого Төсвийн зарлага
- Татварын орлого - Эдийн засгийн санхүүжилт
- Нийгмийн даатгалын - Нийгэм соёлын арга хэмжээ
шимтгэлийн орлого - Төсвийн байгууллагад
- Төрийн өмчийн орлого ажиллагсдын цалин
- Төлбөр хураамж - Засгийн газрын бараа үйлчилгээ
- Рентийн төлбөр худалдан авсан зардал
- Тусламжийн орлого - Татаас ба шилжүүлэг
- Гадаад эдийн засгийн үйл - Батлан хамгаалах
ажиллагааны орлого - Удирдлага
- Зээлийн сангийн хөрөнгө - Зорилтот хөтөлбөр
- Бусад орлого - Бусад улсад үзүүлэх зээл,
тусламж

8. Татварын орлого
 Татвар нь тогтоогдсон хууль дүрмийн дагуу
улсын эрх ашигт зориулан татаж авсан бие даасан
аж ахуйн субъектуудын орлогын нэг хэсэг юм.
 Татвар ногдуулалт нь орлогыг зохицуулах арга,
улсын хөрөнгийг нөхөх эх үүсвэр болдог.
 Татвар ногдуулснаар:
 Засгийн газрын санхүүжилтийг нэмэгдүүлэх
 Зарлагын бүтцэд нөлөөлөх
 Орлого ба баялгийг дахин хуваарилах

9. Тат вары н анг илал
 Татварыг оногдуулж байгаа байдлаар нь:
 Шууд татвар – хувь хүн болон пүүсийн орлого
баялгийн шилжүүлэлттэй холбоотой татвар
 Шууд бус татвар – бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
үнийн дүнд тодорхой хувиар эсвэл бүтээгдэхүүний
нэгжид мөнгөн дүнгээр оногдуулдаг татвар
 Татварын хэмжээ, орлогын хоорондын харьцаагаар:
 Прогрессийн - орлого өсөхөд татварын түвшин өсдөг
 Регрессийн - орлого өсөхөд татварын түвшин
буурдаг
 Пропорциональ - татварын түвшин орлогоос үл
хамаардаг

10. Улсын төсвийн алдагдал /1/
 Улсын төсөв:
 Ашигтай – төсвийн орлого зарлагаас давах
 Алдагдалтай – төсвийн зарлага орлогоос давах
 Тэнцвэртэй – төсвийн орлого, зарлага тэнцүү
 Төсвийн алдагдлын шалтгаан:
 Эдийн засаг хямралд орсон
 Үндэсний орлогын өсөлт буурсан
 Улсын төсөвт орох онцгой татвар багасах
 Төсвийн зардал нэмэгдэх
 Санхүү эдийн засгийн буруу бодлого

11. Улсын төсвийн алдагдал /2/
 Төсвийн алдагдлыг санхүүжүүлэх арга:
 Зээл авах
 Мөнгөний эмисс хийх
 Төрийн удирдлагын зардлыг бууруулах
 Алдагдалтай үйлдвэрийн татаасыг аажмаар
зогсоох
 Татварын тогтолцоог өөрчлөх

12. Төрийн сангийн бодлого
 Төрийн сангийн бодлого нь Засгийн газраас авч
хэрэгжүүлж буй арга хэмжээнүүдийн үр дүн
юм. Зорилго нь:
 ҮНБ-ий ерөнхий түвшинг потенциал
бүтээгдэхүүний хэмжээнд хүргэх
 Ажил эрхлэлтийн түвшинг нэмэгдүүлэх
 Төрийн сангийн бодлогыг хэрэгжүүлэх гол
механизм нь:
 Татварын хувь хэмжээг ихэсгэж, багасгах
 Төрийн байгууллагуудын зардлыг өөрчлөх

13. Төрийн сангийн бодлогыг хэрэгжүүлэх
шаардлагаас нь хамааруулан:
 Зорилго чиглэлтэй – төрийн
байгууллагуудын зардлыг төрөөс тусгай
шийдвэрүүдийн үндсэн дээр өөрчлөлт хийх
 Урсгал - эдийн засгийн мөчлөгийн
нөлөөллөөс хамаараад татварын хэмжээ,
төрийн байгууллагуудын зардал
өөрчлөгдөх

14. Төрийн сангийн бодлогыг хэрэгжүүлж буй
хэлбэрээс нь хамааруулан:
 Урамшуулагч бодлого – эдийн засгийн
уналтын үед татварын хэмжээг багасгаж,
төрийн байгууллагуудын зардлыг ихэсгэх,
эсвэл эдгээр арга хэмжээнүүдийг хослуулан
авч хэрэгжүүлэх
 Хатуу бодлого – эдийн засгийн мөчлөгийн
өсөлттэй үед татварын хэмжээг ихэсгэж
төрийн байгууллагуудын зардлыг
бууруулах

15. 3. Төрийн сангийн бодлогын Кейнсийн
загалмайд нөлөөлөх нөлөө:
 Төрийн (улсын) зардлын нөлөө - Хэрэв
төрийн зардал ∆ G хэмжээгээр нэмэгдэхэд
тэнцвэрт бүтээгдэхүүн ∆ Y хэмжээгээр
өөрчлөгдөнө.
 Төрийн зардал тэнцвэрт орлогын хэмжээ
хоорондоо шууд хамааралтай
 Зардлын үржүүлэгчийн нөлөөгөөр ∆ Y нь
∆ G- ээс их байна.

16. E Y=E
B ∆G
E2=Y2
∆Y
E1=Y1
A
450 ∆Y
E1=Y1 E2=Y2 Y
Орлого, гаргалт

17.  Албан татварын нөлөө. - Хэрэв албан
татварыг ∆ Т хэмжээгээр өөрчлөхөд
тэнцвэрт орлого ∆Y хэмжээгээр
өөрчлөгдөнө.
 Албан татвар ба тэнцвэрт орлогын хэмжээ
хоорондоо урвуу хамааралтай
 Татварын өөрчлөлт нь татврын
үржүүлэгчээр дамжин тэнцвэрт орлогын
хэмжээнд нөлөөлдөг.

18. E Y=E
B MPCx∆T
E2=Y2
∆Y
E1=Y1
A
r
450 ∆Y
E1=Y1 E2=Y2 Y
Орлого, гаргалт