1

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Stanisław Wolanin
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz
udzielanie pierwszej pomocy 322[15].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Wiesława Staszczak
mgr Iwona Niespodziewana
Opracowanie redakcyjne:
inż. Stanisław Wolanin
Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[15].O1.01
„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej, ochrony
środowiska oraz udzielanie pierwszej pomocy”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu terapeuta zajęciowy.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Istota bezpieczeństwa i higieny pracy 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzające 16
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów
16
17
4.2. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
obowiązujące w zakładach ochrony zdrowia i pomocy społecznej 18
4.2.3. Ćwiczenia 20
4.2.4. Sprawdzian postępów 21
4.3. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach
pracy 22
4.4. Metody i środki zapobiegające szkodliwym czynnikom w miejscu pracy 31
4.5. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej 34
4.6. Bezpieczeństwo pracy podczas użytkowania urządzeń elektrycznych 37
4.7. Zagrożenie pożarowe. Zasady ochrony przeciwpożarowej 40
4.8. Procedury udzielania pierwszej pomocy. Zabezpieczenie miejsca
wypadku 45

3
4.9. Zagrożenia środowiska wynikające z zanieczyszczenia chemikaliami
i odpadami 59
5. Sprawdzian osiągnięć 64
6. Literatura 69

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i podstawowych umiejętności
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska
oraz udzielania pierwszej pomocy.
W poradniku zamieszczono:
– wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji programu jednostki modułowej,
– cele kształcenia tej jednostki modułowej,
– materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów,
– zestaw pytań, abyś mógł skontrolować opanowanie określonych treści,
– ćwiczenia, które zawierają sposób wykonania ćwiczenia, wykaz materiałów i sprzętu
potrzebnego do realizacji ćwiczenia,
– sprawdzian postępów, który umożliwi Ci sprawdzenie opanowania zakresu materiału po
zrealizowaniu każdego podrozdziału – wykonując sprawdzian postępów powinieneś
odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie,
– sprawdzian osiągnięć, czyli zestaw zadań testowych sprawdzających Twoje opanowanie
wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
– wykaz literatury oraz inne źródła informacji, z jakiej możesz korzystać podczas nauki do
poszerzenia wiedzy.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
W trakcie realizacji ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych właściwych dla
prowadzonych prac. Przepisy te poznasz w czasie realizacji tego modułu.
Zagadnienia ochrony pracy, a w tym bezpieczeństwa i higieny pracy w obecnym okresie
nabierają szczególnego znaczenia. Człowiek stanowi najważniejsze ogniwo w tworzeniu dóbr
materialnych, dlatego prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy zostało
zaliczone do podstawowych praw obywatelskich.
W celu zapewnienia odpowiednich warunków pracy prowadzi się wszechstronne
działania profilaktyczne, aby zapobiegać wypadkom i chorobom zawodowym.

5
Schemat układu jednostek modułowych
322[15].O1
Podstawy działalności usługowej
322[15].O1.01
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej, ochrony środowiska
oraz udzielanie pierwszej pomocy
322[15].O1.03
Nawiązywanie kontaktów
społecznych
322[15].O1.04
Prowadzenie działań
profilaktycznych
i promocji zdrowia
322[15].O1.02
Stosowanie przepisów
prawa i zasad ekonomiki
w ochronie zdrowia
322[15].O1.05
Korzystanie z programów
komputerowych
wspomagających działania
terapeutyczne

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− stosować terminy, pojęcia i procedury niezbędne w praktyce życiowej i w dalszym kształceniu,
− wyszukiwać i stosować informacje,
− stosować wiedzę zintegrowaną do rozwiązywania problemów,
− korzystać z aktów prawnych,
− posługiwać się technologią informacyjną,
− współpracować w grupie z uwzględnieniem podziału zadań.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– określić istotę bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymagania wynikające
z obowiązujących przepisów,
– zastosować obowiązujące przepisy prawa dotyczące obowiązku pracodawcy
i pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
– zastosować podstawowe wymagania ergonomii, higieny i fizjologii pracy,
– zinterpretować przepisy, regulaminy, procedury, związane z bezpieczeństwem człowieka
w środowisku,
– rozpoznać zagrożenia dla zdrowia i życia występujące w środowisku pracy,
– przewidzieć zagrożenia, jakie mogą występować w czasie prowadzenia terapii zajęciowej
i przeciwdziałać im,
– określić skutki działania czynników szkodliwych w środowisku pracy,
– zastosować zasady bezpieczeństwa związane z obsługą urządzeń technicznych
i transportem wewnątrzzakładowym,
– dobrać środki ochrony indywidualnej,
– zadbać o porządek i estetykę w miejscu pracy,
– usunąć czynniki szkodliwe w środowisku pracy,
– postąpić zgodnie z instrukcją przeciwpożarową w razie zagrożenia pożarowego
lub pożaru,
– ocenić stopień zagrożenia życia z zastosowaniem bezprzyrządowych metod oceny
parametrów życiowych,
– ustalić rodzaj udzielania pierwszej pomocy,
– wykonać zabiegi resuscytacyjne zgodnie z procedurą udzielania pierwszej pomocy,
– udzielić pierwszej pomocy w przypadkach nagłych, urazowych i nieurazowych,
zagrażających życiu poszkodowanego.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Istota bezpieczeństwa i higieny pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Pojęcie bezpieczeństwa i higieny pracy można zdefiniować, jako ogół środków
technicznych, organizacyjnych i edukacyjnych (kształtowania sposobu zachowań) służących
do zapewnienia akceptowalnych społecznie (zgodnych z prawem) warunków pracy poprzez
eliminację lub minimalizację zagrożenia życia lub zdrowia osób wykonujących tę pracę.
Istotą bezpieczeństwa i higieny pracy jest zapobieganie wypadkom i chorobom związanym
z pracą, czyli działania idące w kierunku zapewnienia takich warunków pracy, abyśmy
każdego dnia wracali z pracy cali i zdrowi, a jeżeli już zmęczeni, to w takim stopniu, aby
regeneracja sił mogła następować w okresie przebywania poza pracą (czasie wolnym w ciągu
doby, podczas weekendu, czy na urlopie wypoczynkowym).
Najważniejszymi pojęciami związanym z bhp są:
– bezpieczeństwo,
– higiena pracy,
– ochrona pracy.
W ujęciu słownikowym termin „bezpieczeństwo” oznacza stan niezagrożenia lub
spokoju. Jest to stan powodujący zarówno poczucie braku zagrożenia, jak i rzeczywisty jego
brak. Jest to ochrona pracy mająca na celu zapewnienie nieszkodliwych dla zdrowia
warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy określają przepisy prawa i zasady.
Higieną pracy jest zespół warunków wpływających dodatnio na zdrowie ludzkie. To dział
medycyny zajmujący się warunkami polepszenia zdrowotności jednostki i społeczeństwa oraz
badający wpływ na zdrowie ludzkie takich czynników zewnętrznych jak woda, światło itp.
Na potrzeby ochrony pracy, higieną pracy będzie przede wszystkim zapewnienie
wykonywania pracy w warunkach odpowiadających obowiązującym normom w odniesieniu
do czynników zewnętrznych (hałas, wibracja, natężenie światła czy porządek na stanowisku
pracy) i w odniesieniu do czynników wewnętrznych (ogólny stan zdrowia pracownika, jego
warunki psychofizyczne).
Ochrona pracy jest to zespół przepisów prawnych regulujących warunki pracy w celu
ochrony życia i zdrowia ludzkiego w środowisku pracy oraz interesów pracowników. Celem
ochrony pracy jest przede wszystkim zabezpieczenie pracownika przed niebezpieczeństwami
wynikającymi z wykonywanej przez niego pracy poprzez zapewnianie odpowiednich jej
warunków.
W tych definicjach posługiwaliśmy się dwoma pojęciami – przepis prawny i zasada.
Przez przepis prawny rozumiemy przepisy zawarte w Kodeksie Pracy, który jest
podstawowym zbiorem przepisów dotyczących bhp, określający prawa i obowiązki
pracownika i pracodawcy, oraz w rozporządzeniach wydanych przez uprawnionych
ministrów np. Ministra Pracy i Polityki Socjalnej czy Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej.
W praktyce często mówi się o zasadach bhp. Warto, zatem wiedzieć, że rozumie się przez
to wszystkie zasady niewynikające bezpośrednio z obowiązującego prawa. Nie są one ujęte
w systemie norm i przepisów prawnych i wynikają ze stanu techniki bądź doświadczenia
życiowego. Przestrzeganie tych zasad ma wpływ na zapewnienie faktycznego bezpieczeństwa
pracy.

9
Regulacje prawne dotyczące ochrony pracy
Podstawowy zespół przepisów prawnych dotyczących ochrony pracy zawarty jest
w ustawie z 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późniejszymi
zmianami). Ustawa Kodeks Pracy jest jednym z częściej nowelizowanych aktów prawnych.
Spowodowane jest to koniecznością dostosowania aktów normatywnych do potrzeb
rozwijającego się świata. Jako przykład można podać wprowadzenie do K.P. pojęcia
mobbingu, molestowania seksualnego czy zdefiniowanie pojęcia pracy na odległość –
telepracy. Jest niemal pewne, iż każdego roku będą nas czekać kolejne zmiany w tym
dokumencie.
Z punktu widzenia bhp najważniejszą częścią Kodeksu Pracy jest Dział X zatytułowany
„Bezpieczeństwo i higiena pracy”. Reguluje on następujące kwestie:
− podstawowe obowiązki pracodawcy,
− prawa i obowiązki pracownika,
− obiekty budowlane i pomieszczenia pracy,
− maszyny i inne urządzenia techniczne,
− substancje chemiczne oraz procesy i prace szczególnie szkodliwe dla zdrowia lub
niebezpieczne,
− profilaktyczna ochrona zdrowia,
− wypadki przy pracy i choroby zawodowe,
− szkolenia,
− środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,
− służba bezpieczeństwa i higieny pracy,
− konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisje bhp,
− obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi
jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi,
− przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac w różnych
gałęziach pracy.
Dział X Kodeksu Pracy, jak i inne akty prawne obowiązujące w naszym kraju, mają swoje
źródło w art. 66 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej – aktu prawnego najwyższej rangi
stanowiącego, że: Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Nadzór nad przestrzeganiem przepisów bhp sprawuje głównie Państwowa Inspekcja Pracy, jak
również Państwowa Inspekcja Sanitarna, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Urząd
Dozoru Technicznego, Państwowa Straż Pożarna i Policja. Państwowa Inspekcja Pracy jest
organem podległym bezpośrednio Sejmowi i niezależnym od administracji państwowej.
W Polsce istnieje również społeczny nadzór nad przestrzeganiem przepisów bhp. W zakładach
pracy, w których funkcjonują związki zawodowe może być powołana Społeczna Inspekcja Pracy.
Jeśli w zakładzie nie działa żadna organizacja związkowa, a zatem nie ma społecznego inspektora
pracy, nadzór sprawuje przedstawiciel pracowników.

10
Rys. 1. Państwowy nadzór nad bhp [opracowanie autorskie]
Warto w tym miejscu zauważyć, iż wśród organów państwowych sprawujących nadzór nad
stanem bhp występuje Inspekcja Ochrony Środowiska. Ochronie środowiska poświęcona jest
część niniejszego poradnika. Należy, zatem zdefiniować pojęcia z tym związane.
Środowisko – rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także
przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię Ziemi,
kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej,
a także wzajemne oddziaływanie pomiędzy tymi elementami.
Ochrona środowiska – rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań umożliwiające
zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na:
− racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie
z zasadą zrównoważonego rozwoju,
− przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
− przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
Ochrona środowiska powinna, zatem uwzględniać
− aspekt konserwacyjny – polegać ma m.in. na utrzymaniu równowagi przyrodniczej, co
oznacza obowiązek podejmowania działań mających na celu zachowanie istniejącego
stanu i ewentualne zapobieganie szkodliwym zjawiskom,
− aspekt restytucyjny – polega na tym, że należy stworzyć instrumenty prawne na
wypadek, gdyby istniejący stan rzeczy został naruszony. Funkcja restytucyjna umożliwia
przywracanie środowiska do stanu poprzedniego, bądź stanu właściwego lub zgodnego
z prawem,
− aspekt prewencyjny – prewencja pełni obecnie najistotniejszą rolę w ochronie
środowiska. Należy, bowiem najpierw zapobiegać naruszeniom środowiska. Wyrazem tej
funkcji są m.in. zasady prewencji i przezorności.
Podstawowy zespół przepisów prawnych dotyczących ochrony środowiska zawarty jest
w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz. U.
z 2006 r. nr 129 poz. 902 z późn. zm.).
PAŃSTWOWY NADZÓR NAD PRZESTRZEGANIEM PRZEPISÓW BHP
SEJM MINISTER
ZDROWIA
Państwowa Inspekcja
Pracy
Państwowa
Inspekcja
Sanitarna
Inne organy:
Inspekcja Ochrony
Środowiska, Urząd Dozoru
Technicznego, Państwowa
Straż Pożarna, Policja

11
Ergonomia
Ergonomia jako nauka o przystosowaniu człowieka do pracy i pracy do człowieka istniała od
zarania dziejów: rolnicy, sklepikarze, inżynierowie starali się w jakiejś mierze ułatwić sobie pracę
wymyślając coraz przyjaźniejsze narzędzia pracy, a także wybierając pracę, która była dla nich
bardziej odpowiednia.
Na przełomie XIX i XX w., gdy zaczęto produkować masowo i gdy pojawiły się trudności
związane ze specyfiką takiej produkcji zaczęło rozwijać się organizowanie pracy na zasadach
naukowych.
Pierwszą próbę podjął W. F. Taylor próbując zoptymalizować wielkość (powierzchnię)
łopaty w zależności od typu materiału przesypywanego – lekkiego czy ciężkiego, tak żeby zawsze
obciążenie wynosiło około 6–8 kg. I choć z perspektywy czasu może się to wydawać nic nie
znaczącym faktem, był to początek naukowych rozważań nad dostosowaniem pracy do fizjologii
człowieka.
Reakcją na jednostronne podejście Taylora, który głównie bazował na idei zwiększania
efektywności pracownika dla pracodawcy było powstanie szkoły humanistycznej w naukach
i analizie pracy, m.in. w tym można dopatrywać się początków psychologii pracy. Badacze
zaczęli zwracać uwagę na psychomotorykę, czyli racjonalne ruchy, usprawnianie przyuczania do
pracy, optymalizację warunków pracy i środowiska materialnego, umiejscowienie narzędzi,
hałasu, oświetlenia, stanowiska roboczego.
Jednym z wniosków takiego podejścia było stwierdzenie, że praca najbardziej efektywna
może być jednocześnie nieekonomiczną, jeśli uwzględnić koszt biologiczny pracy człowieka.
Np. praca na akord jest niemożliwa w dłuższym czasie, bo doprowadzić może do wyniszczenia
organizmu pracownika, którego nie da się łatwo zastąpić ze względu na czas wyszkolenia.
Inny badacz, niemiecki fizjolog G. Lehmann opierając się na opracowaniach historyków
konkludował, że np. kielnia ma kształt taki jak kiedyś wynaleziona przez Egipcjan, młotki,
gwoździe i obcęgi takie, jakich używali Rzymianie, a rydle i łopaty wg jednego schematu
używano przez wiele setek lat. W rezultacie wskazuje na często bardzo złe przyzwyczajenia ludzi
wynikające z przeświadczenia, że pewne rozwiązania są najlepsze i nie należy ich zmieniać, np.
łopaty i taczki są bardzo niefunkcjonalne w klasycznej ich konstrukcji. G. Lehmann podkreślał
dodatkowo, że pewna automatyzacja produkcji narzędzi doprowadziła w pewnym momencie do
bezrefleksyjnego powtarzania wzorów narzędzi, które kiedyś robiono pod konkretną rękę
fachowca, z uwzględnieniem wagi i jego możliwości. Z drugiej strony teraz dostrzec można
odwrócenie tego procesu, np. warto zobaczyć w hipermarketach technicznych wielość nie zawsze
najlepszych rozwiązań.
II wojna światowa spowodowała szybki rozwój ergonomii, wywołany koniecznością
dostosowania coraz nowszych technologii wojskowych do możliwości ludzi, np. piloci nie byli
w stanie dobrze pilotować samolotów, ponieważ rozmieszczenie wskaźników i bardzo niska
temperatura w samolocie na to nie pozwalała. Ergonomia starała się rozwiązywać takie problemy.
Termin ergonomia – pierwszy raz w skali światowej został użyty w Polsce, w roku 1857
przez przyrodnika Wojciecha Jastrzębowskiego w pracy pt. Rys ergonomii, czyli nauki o pracy.
Termin pochodził od słów greckich: ergon (praca) nomos (prawo, zasada), czyli nauka o pracy,
tj. o używaniu nadanych człowiekowi przez Stwórcę sił i zdolności.
Prawa i obowiązki pracowników
Przestrzeganie zasad i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy stanowi podstawowy
obowiązek każdego pracownika. W szczególności pracownik jest zobowiązany:
− wykonywać pracę w sposób zgodny z zasadami i przepisami bhp oraz przestrzegać
wydawanych w tym zakresie zarządzeń i wskazówek przełożonych;
− przestrzegać przepisów przeciwpożarowych;
− dbać o należyty stan urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz porządek i ład w miejscu pracy;

12
− używać przydzielonej mu odzieży ochronnej i roboczej oraz sprzętu ochrony osobistej
zgodnie z ich przeznaczeniem;
− poddawać się badaniom lekarskim wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym
zarządzonym przez właściwe organy i stosować się do zaleceń lekarskich.
Pracownik jest również obowiązany brać udział w szkoleniach i instruktażach z zakresu bhp,
znać obowiązujące w tym zakresie przepisy oraz poddawać się wymaganym sprawdzianom
i egzaminom.
Pracownik zobowiązany jest do powiadomienia przełożonego o każdym zauważonym
w zakładzie pracy wypadku przy pracy albo zagrożeniu zdrowia lub życia ludzkiego. Pracownik,
powiadamiając przełożonego może oddalić się z miejsca pracy, jeżeli zagrożenie nie zostało
usunięte. Może on również powstrzymać się od wykonywania pracy, wymagającej szczególnej
sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego dyspozycja w tym zakresie nie zapewnia
bezpiecznego wykonania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.
Pracownik nie stosujący przepisów i zasad bhp może być ukarany karą porządkową przez
pracodawcę. W Kodeksie pracy w Dziale czwartym, rozdział szósty, art. 108:
§ 1. Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy,
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego
sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności
w pracy, pracodawca może stosować:
1) karę upomnienia,
2) karę nagany.
§ 2. Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub
przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do
pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy – pracodawca może
również stosować karę pieniężną.
§ 3. Kara pieniężna za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej
nieobecności, nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, a łącznie
kary pieniężne nie mogą przewyższać dziesiątej części wynagrodzenia przypadającego
pracownikowi do wypłaty, po dokonaniu potrąceń, o których mowa w art. 87 § 1 pkt 1–3.
§ 4. Wpływy z kar pieniężnych przeznacza się na poprawę warunków bezpieczeństwa
i higieny pracy.
Zadania pracodawcy w zakresie bhp
Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej,
a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudnia ona pracowników. Pracodawca ponosi
odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy. Ma on w szczególności obowiązek:
− organizowania stanowisk roboczych zgodnie z zasadami i przepisami bhp;
− zapewnienia pracownikom odzieży ochronnej i środków ochrony osobistej
oraz dopilnowania ich stosowania zgodnie z przeznaczeniem;
− organizowania, przygotowania i prowadzenia robót w sposób chroniący przed
wypadkami w czasie pracy oraz chorobami zawodowymi;
− sprawowania nadzoru nad bezpiecznym i higienicznym stanem pomieszczeń pracy oraz
wyposażenia technicznego, a także sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem przez
pracowników zasad i przepisów bhp;
− wykonać zalecenia lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Pracodawca jest zobowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże
się z wykonywaną pracą oraz zasadach ochrony przed zagrożeniem. Należy w tym miejscu
zdefiniować „ryzyko zawodowe”.
Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych
z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników

13
niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących
w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy (PN-N-18001, styczeń 2004).
Reasumując, ryzyko zawodowe określa prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych
następstw, zagrożeń związanych z procesem pracy, z uwzględnieniem ciężkości w określonym
czasie.
Ocena ryzyka zawodowego jest formą działalności profilaktycznej, mającą na celu:
1) wytypowanie możliwych zagrożeń związanych z procesem pracy,
2) poznanie związanego z procesem pracy ryzyka zawodowego,
3) określenie poziomu bezpieczeństwa na danym stanowisku pracy,
4) dostarczenie informacji niezbędnych do planowania działań korygujących
i zapobiegawczych, zmierzających do poprawy warunków pracy,
5) zapewnienia ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy,
6) wykazanie, zarówno pracownikom jak i organom nadzoru i kontroli, że przeprowadzono
analizę zagrożeń i zastosowano środki ochronne.
Profilaktyczna ochrona zdrowia
Zgodnie z Kodeksem Pracy pracodawca jest zobowiązany do stosowania środków
zapobiegających chorobom zawodowym i innym schorzeniom, związanym z warunkami
pracy, a w szczególności:
− utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia eliminujące lub ograniczające
szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów
tych czynników;
− przeprowadzać na własny koszt badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je
pracownikom.
Tabela 1 przedstawia zagrożenia występujące na stanowisku pracy. Stanowi ona część
dokumentu „Analiza i ocena ryzyka zawodowego”.

14
Tabela. 1. Karta informacji o zagrożeniach na stanowisku pracy [opracowanie autorskie]
Zagrożenia
Źródła
(przyczyny)
zagrożeń
Możliwe skutki
zagrożeń
Środki zaradcze
Poślizgnięcie,
potknięcie,
upadek na tej
samej
płaszczyźnie.
Śliskie, nierówne
powierzchnie.
Złamania,
zwichnięcia
kończyn
Stłuczenia ciała
−dbałość o ład i porządek w miejscu pracy,
−zalecenie ostrożności,
−kontrola stanu nawierzchni i usuwanie
(neutralizowanie) wszelkich zanieczyszczeń
mogących powodować poślizgnięcie,
−bieżące naprawy braków w posadzce, zadartych
wykładzin dywanowych,
−stosowanie znaków i napisów ostrzegawczych.
„UWAGA PRÓG, UWAGA MOKRA PODŁOGA”
itp.
Upadek ze
schodów.
Śliska, nierówna
powierzchnia
schodów.
Złamania,
zwichnięcia
kończyn
Stłuczenia ciała
−właściwy stan techniczny schodów,
−stosowanie do mycia i czyszczenia środków
obniżających naturalną śliskość,
−stosowanie na schodach listew lub taśm
antypoślizgowych.
Niewłaściwe
oświetlenie
stanowiska
pracy.
Niedostateczne
oświetlenie
światłem
dziennym.
Niewłaściwe
usytuowanie
stanowiska pracy
w stosunku do
źródeł światła.
Okresowa
niezdolność do
pracy
−zapewnić oświetlenie światłem dziennym przy
stosunku okien do powierzchni podłogi 1:8,
−dbać o czystość szyb w oknach oraz opraw
oświetleniowych,
−właściwe usytuowanie oświetlenia na stanowisku
pracy,
−wykonywać pomiary natężenia oświetlenia zgodnie
z zaleceniami,
−przeprowadzać profilaktyczne badania lekarskie.
Promieniowanie
elektromagnetyc
zne.
Monitor ekranowy.
Choroby oczu
Znużenie
Bóle głowy
−prawidłowe ustawienie monitora na stanowisku,
−używanie monitorów o obniżonym poziomie
promieniowania,
−stosowanie okularów korekcyjnych – z zalecenia
lekarza.
Hałas
Pracujące
urządzenia
biurowe.
Pracujący sprzęt
lotniczy w czasie
przeglądu.
Znużenie
Rozdrażnienie
Bóle głowy
−właściwe rozmieszczenie urządzeń na stanowiskach
pracy,
−stosowanie ekranów akustycznych,
−stosowanie ochronników słuchu.
Upadek z drabiny
Zły stan techniczny
drabiny.
Niewłaściwe
użytkowanie
drabiny.
Złamania,
zwichnięcia
kończyn
Stłuczenia ciała
−zachowanie ostrożności,
−właściwe tempo pracy,
−sprawdzenie stanu technicznego drabiny,
−użytkowanie drabiny zgodnie z instrukcją.
Uderzenie,
przyciśnięcie
spadającym
przedmiotem
Przedmioty,
segregatory
i wyposażenie na
regałach, stołach,
w szafkach,
szafach.
Drobne urazy
kończyn
Urazy palców
Uderzenia,
w głowę
−utrzymywanie ładu i porządku,
−działania ograniczające pośpiech.
Uderzenie
o nieruchome
elementy.
Wejścia.
Dojścia.
Drzwiczki szafek.
Regały.
Drobne urazy
całego ciała
−prawidłowa organizacja stanowisk pracy,
−zalecenie ostrożności,
−działania ograniczające pośpiech.

15
Prąd elektryczny.
Urządzenia
zasilane energią
elektryczną.
Instalacje
elektryczne.
Śmierć na skutek
porażenia prądem
elektrycznym
−regularne pomiary, przeglądy
i kontrole sprawności: instalacji
i urządzeń zasilanych energią elektryczną, oraz
urządzeń przeciwporażeniowych,
−przestrzeganie zakazu wykonywania napraw
instalacji i urządzeń elektrycznych przez osoby
nieuprawnione,
Przeciążenie
układu
mięśniowo-
szkieletowego.
Siedząca pozycja
przy pracy.
Nadmierny
wysiłek przy
przenoszeniu
materiałów.
Nieprzestrzeganie
norm dźwigania.
Bóle mięśni
i stawów
Bóle kręgosłupa
−właściwa organizacja stanowiska pracy, dobór
siedziska,
−korzystać z przerw odpoczynkowych określonych
w instrukcji,
−ćwiczenia zmniejszające napięcie mięśni.
−stosowanie sprzętu pomocniczego (wózki, pasy
przenośniki),
−przestrzeganie norm dźwigania.
Stres.
Odpowiedzialność
za podopiecznych.
Stres związany
z cierpieniem
pacjentów
i podopiecznych.
Nerwice
Zmęczenie
Choroby układu
krążenia
−właściwa organizacja pracy,
−stosowanie i należyte wykorzystywanie przerw
w pracy,
−terminowe udzielanie urlopów wypoczynkowych,
−niedopuszczanie do powstawania sytuacji
stresowych,
−ograniczenie pośpiechu,
−szkolenie w zakresie umiejętności radzenia sobie ze
stresem.
Pożar.
Urządzenia
i instalacje
elektryczne.
Materiały
łatwopalne.
Śmierć na skutek
uduszenia, ciężkie
oparzenia
−przestrzeganie instrukcji ppoż.
−zapewnienie sprawnego sprzętu gaśniczego
(okresowe kontrole),
−regularne przeglądy i sprawdzanie sprawności
instalacji i urządzeń zasilanych energią elektryczną
oraz gazem.
Kontakt
z substancjami
chemicznymi.
Substancje służące
do sprzątania
i dezynfekcji.
Zatrucia
Choroby skóry.
Alergie
−sprawne działanie wentylacji i klimatyzacji,
−stosowanie środków ochrony indywidualnej,
−zapoznanie się z etykietami stosowanych środków
chemicznych.
Badania lekarskie
Na każdym pracodawcy spoczywa obowiązek skierowania pracownika na badania
lekarskie, a każdy pracownik musi się im poddać. Profilaktyczne badania lekarskie
pracowników dzielimy na trzy grupy:
− wstępne,
− okresowe,
− kontrolne.
Mogą je przeprowadzać lekarze posiadający uprawnienia lekarzy medycyny pracy i są
wpisani do rejestru lekarzy przeprowadzających badania profilaktyczne.
Rozpoczęcie pracy na danym stanowisku przez kandydata na pracownika jest związane
z obowiązkiem poddania się badaniu wstępnemu. Określa ono brak przeciwwskazań lekarskich
do wykonywania danej pracy. Profilaktyczne badania wstępne są podstawą monitorowania stanu
zdrowia pracownika podczas przebiegu kariery zawodowej.
Celem badań okresowych jest monitorowanie stanu zdrowia pracowników, szczególnie pod
względem zagrożenia wystąpienia chorób zawodowych. O częstotliwości i zakresie badań
okresowych decyduje rodzaj wykonywanej pracy oraz warunki, w których praca jest
wykonywana.
Badania kontrolne przeprowadzane są, jeśli pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim
z powodu choroby dłużej niż 30 dni. Badania te są przeprowadzane w celu określenia braku
przeciwwskazań lekarskich do kontynuacji pracy na danym stanowisku.

16
Szkolenia bhp
Szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone są jako:
− szkolenia wstępne,
− szkolenia okresowe.
Szkolenie wstępne przeprowadzane jest w formie instruktażu według opracowanych
programów dla poszczególnych zawodów. Obejmuje ono szkolenie wstępne ogólne – nazwane
instruktażem ogólnym – oraz szkolenie wstępne na stanowisku pracy, nazwane instruktażem
stanowiskowym. Szkolenie wstępne u danego pracodawcy przeprowadzane jest jednorazowo.
Każdy z pracowników, który przeszedł u danego pracodawcy takie szkolenie, nie musi go
powtarzać, dopóki będzie u niego pracował.
Celem szkolenia okresowego jest aktualizacja i ugruntowanie wiadomości i umiejętności
pracowników w dziedzinie bhp nabytych w czasie szkolenia wstępnego oraz zaznajomienie ich
z ewentualnymi nowymi przepisami i rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym
zakresie. Częstotliwość i czas trwania szkolenia okresowego ustala pracodawca.
Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez dostatecznej znajomości przepisów
oraz zasad bhp.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to są zasady bhp?
2. Co to jest ergonomia?
3. Jaki akt prawny określa podstawowe przepisy dotyczące bhp?
4. Jakie są obowiązki pracownika w zakresie bhp?
5. Jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
6. Komu podlega Państwowa Inspekcja Pracy?
7. Czy pracownik może przystąpić do pracy bez badań lekarskich?
8. Jakie są rodzaje szkoleń bhp?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sprawdź w Kodeksie Pracy, który dział dotyczy bezpieczeństwa i higieny pracy
i zapoznaj się z nim.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odnaleźć w spisie treści Kodeksu Pracy dział „Bezpieczeństwo i higiena pracy”,
2) przeczytać tekst i wynotować najważniejsze punkty,
3) zapisać w zeszycie wnioski,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− Kodeks Pracy,
− zeszyt,
− przybory do pisania.

17
Ćwiczenie 2
Pani Ania została zatrudniona jako terapeuta zajęciowy w szpitalu. Napisz, jakie
zagrożenia mogą jej grozić w miejscu pracy, jakie mogą być ich źródła, jakie mogą
powodować skutki i zaproponuj środki zaradcze.
1) zapoznać się z Kartą informacji o zagrożeniach na stanowisku pracy,
2) narysować w zeszycie tabelę,
3) określić zagrożenia, jakie mogą jej grozić w miejscu pracy,
4) określić skutki zagrożeń,
5) zaproponować środki zaradcze.
– Karta informacji o zagrożeniach na stanowisku pracy,
– zeszyt,
– przybory do pisania.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, co to jest bezpieczeństwo pracy?  
2) określić co to jest ergonomia?  
3) określić podstawowy dokument zawierający przepisy dotyczące bhp?  
4) wymienić podstawowe obowiązki pracownika?  
5) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy?  
6) określić rodzaj badań, na jakie powinien być skierowany pracownik przed
podjęciem pracy?  
7) określić rodzaj szkoleń, które powinien przejść pracownik przed
podjęciem pracy?  

18
4.2. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej obowiązujące w zakładach ochrony
zdrowia i pomocy społecznej
W obszernym dziale dziesiątym ustawy Kodeks Pracy pt. „Bezpieczeństwo i higiena pracy”,
a także w wielu aktach wykonawczych do kodeksu znalazły się szczegółowe postanowienia,
określające odpowiedzialność prawną za bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Fundamentalnym stwierdzeniem jest, że pracodawca powinien zapewnić pracownikom
bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Realizacja tego obowiązku powinna stanowić
nieodłączny element bieżącej działalności zakładu pracy opartej na wykorzystaniu doświadczeń
oraz osiągnięć nauki i techniki.
Na każdym pracodawcy ciąży obowiązek utrzymania pomieszczeń pracy, budynków,
terenów i urządzeń z nim związanych, w stanie zapewniającym zatrudnionym bezpieczne
i higieniczne warunki pracy, a w szczególności:
− utrzymywać budynki i pomieszczenia pracy w stanie zapewniającym bezpieczeństwo
pracowników,
− zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby
zatrudnionych pracowników,
− utrzymywać maszyny i inne urządzenia techniczne w takim stanie, aby: zapewniały
bezpieczne i higieniczne warunki pracy, a przede wszystkim zabezpieczały przed
urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem
elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami i niebezpiecznym
działaniem innych czynników środowiska pracy, uwzględniały wymagania ergonomii,
− informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,
− kierować pracowników na wymagane badania lekarskie,
− zapewnić pracownikom szkolenia z zakresu bhp,
− opracować i umieścić na stanowiskach pracy instrukcje dotyczące bezpieczeństwa
i higieny pracy,
− zapewnić stosowanie znaków lub sygnałów bezpieczeństwa, wszędzie tam gdzie nie
można zlikwidować zagrożenia,
− dostarczyć pracownikom nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej oraz odzieży
i obuwia roboczego.
Pomieszczenia pracy są to pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników, w których
wykonywana jest praca. Pomieszczenia pracy dzielą się na pomieszczenia stałej pracy
i pomieszczenia czasowej pracy. Pomieszczenie stałej pracy to pomieszczenie, w którym
pracownik przebywa w ciągu jednej doby dłużej niż 4 godziny, a pomieszczenie czasowej pracy
to pomieszczenie, w którym pracownik łącznie w ciągu całej doby przebywa od 2 do 4 godzin.
Wysokość pomieszczenia stałej pracy nie może być mniejsza niż 3 m, o ile nie występują
czynniki szkodliwe dla zdrowia, w przeciwnym wypadku 3,3 m. Na każdego z pracowników
jednocześnie przebywających w pomieszczeniu stałej pracy powinno przypadać, co najmniej
13m3
wolnej objętości powietrza, oraz co najmniej 2 m2
wolnej powierzchni podłogi nie zajętej
przez urządzenia, sprzęty i itp. Elementy pomieszczeń pracy takie jak: podłoga, okna, drzwi
powinny być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy oraz pracowników, którzy ją
wykonują, aby możliwość zaistnienia wypadku ograniczyć do minimum.

19
W pomieszczeniach pracy pracodawca ma obowiązek zapewnić:
− odpowiednie oświetlenie naturalne i sztuczne,
− urządzenia utrzymujące odpowiednią temperaturę wewnętrzną (nie mniej niż 18°C),
a w pomieszczeniach gdzie przewiduje się rozbieranie chorych 25°C,
− odpowiednią wymianę powietrza,
− zabezpieczenie przed wilgocią,
− zabezpieczenie przed niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem,
− zabezpieczenie przed drganiami,
− właściwą odporność ogniową,
− warunki do prawidłowej ewakuacji.
Szczegółowe wymagania, jakim muszą sprostać pomieszczenia pracy stałej i pracy czasowej
zostały ujęte w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003r, Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.).
Oprócz pomieszczeń pracy pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom
pomieszczenia i urządzenia higieniczno-sanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinna być
dostosowana do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy.
Pracodawca jest obowiązany do utrzymywania tych pomieszczeń oraz znajdujących się w nich
urządzeń, w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne korzystanie z nich. Do grupy
pomieszczeń sanitarno-higienicznych należą między innymi: szatnie, jadalnie, umywalnie,
ustępy, jadalnie, itp.
Szczególne wymagania dotyczą zapewnienia ochrony przeciwpożarowej. Pracodawca ma
obowiązek dopilnowania, aby pomieszczenia zakładu pracy były zabezpieczone przed wybuchem
pożaru. W tym celu pracodawca powinien zadbać, aby budynek, w którym znajduje się zakład
pracy wykonany był z materiałów ogniotrwałych stosowanych w budownictwie. W ścianach
ogniotrwałych powinny znajdować się drzwi ogniotrwałe. Materiały łatwopalne i wybuchowe
muszą być przechowywane w specjalnie do tego przeznaczonych pomieszczeniach, w których
musi obowiązywać zakaz używania otwartego płomienia. Bardzo duże znaczenie w ochronie
przeciwpożarowej ma utrzymywanie instalacji i urządzeń elektrycznych w stanie wykluczającym
przypadkowe zwarcie i iskrzenie. W zakładach pracy powinien znajdować się sprzęt
przeciwpożarowy i podręczny sprzęt gaśniczy do natychmiastowego likwidowania pożaru w razie
jego powstania.
Zakład musi posiadać pomieszczenia higieniczno-sanitarne. Ściany w miejscach narażonych
na wilgoć i zachlapanie należy pokryć do wysokości co najmniej 2 m od podłogi materiałem
pozwalającym na łatwe utrzymanie czystości.
Maszyny i urządzenia techniczne powinny być wyposażone w zabezpieczenia chroniące
przed urazami, działaniem substancji szkodliwych dla zdrowia, porażenia prądem elektrycznym.
Powinny być one utrzymane w stanie zapewniającym pełną sprawność i bezpieczeństwo pracy.
Maszyny i urządzenia chwilowo niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie powinny
być wyraźnie oznaczone i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie.
W widocznych i dostępnych miejscach należy umieścić regulaminy porządkowe, określające
zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, a na stanowiskach pracy przy maszynach i urządzeniach
technicznych czytelne instrukcje bezpiecznej obsługi.

20
1. Co to są pomieszczenia stałej pracy?
2. Co to są pomieszczenia czasowej pracy?
3. Jaką temperaturę należy zapewnić w pomieszczeniach pracy?
4. Jakie własności powinna mieć podłoga w zakładzie opieki zdrowotnej?
5. Jaka powinna być wysokość pomieszczeń pracy w zakładzie pracy zdrowotnej?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ, jakie minimalne wymiary powinna mieć podłoga pomieszczenia pracy stałej,
w którym pracuje trzech pracowników, a urządzenia i sprzęty zajmują 12m2
.
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) obliczyć, ile wolnej powierzchni potrzeba na trzech pracowników,
3) obliczyć minimalną wielkość powierzchni w pomieszczeniu,
4) zaproponować wymiary podłogi,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
− materiały dydaktyczne dotyczące wymiarów pomieszczeń,
− notes,
Ćwiczenie 2
Określ, jakie minimalne pole powierzchni powinna mieć podłoga pomieszczenia pracy stałej,
w którym pracuje czterech pracowników, a urządzenia i sprzęty wypełniają 27 m3
objętości.
W pomieszczeniu występują czynniki szkodliwe i ma ono minimalną wysokość przewidzianą dla
tego typu obiektów.
1) zapoznać się z informacjami dotyczącymi wymiarów pomieszczeń pracy,
2) obliczyć, ile wolnej objętości powietrza przypada na czterech pracowników,
3) obliczyć minimalną objętość pomieszczenia,
4) obliczyć pole powierzchni podłogi,
5) dokonać prezentacji wyników ćwiczenia.
− materiały dydaktyczne dotyczące wymiarów pomieszczeń,
− notes,

21
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić obowiązki pracodawcy w zakresie zapewniającym
zatrudnionym właściwe warunki higieniczno-sanitarne?  
2) wymienić wymagania w stosunku do pracodawcy zapewniające
bezpieczeństwo pracy?  
3) wymienić wymagania w stosunku do pracodawcy zapewniające
bezpieczeństwo przeciwpożarowe?  

22
4.3. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące
w procesach pracy
Wypadek, choroba, zagrożenie (niebezpieczeństwo) to pojęcia dobrze znane wszystkim
z codziennego życia. W odniesieniu jednak do bhp zostały one w przepisach prawnych ściśle
sprecyzowane.
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe w procesie pracy można podzielić na dwie
podstawowe grupy: czynniki niebezpieczne oraz czynniki szkodliwe i uciążliwe.
Tabela. 2. Czynniki występujące w procesach pracy [opracowanie autorskie]
Czynniki występujące w procesach pracy
czynniki niebezpieczne,
oddziaływanie na pracownika w procesie pracy prowadzi
lub może prowadzić do urazu (wypadku)
czynniki szkodliwe i uciążliwe,
oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może
prowadzić do schorzenia (choroba zawodowa)
Czynniki niebezpieczne
Czynniki niebezpieczne są to czynniki, które działając na człowieka mogą spowodować
wypadek. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną,
które zaszło w związku z pracą, powodujące uraz lub śmierć. Wypadek taki może zdarzyć się
w różnych okolicznościach: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika
zwykłych czynności lub poleceń przełożonego, podczas lub w związku z wykonywaniem przez
pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, w czasie pozostawania
pracownika w dyspozycji pracodawcy, w drodze między zakładem pracy, a miejscem
wykonywania czynności zleconych mu przez przełożonego.
Zagrożenie wypadkiem mogą stanowić następujące czynniki: elementy ruchome lub luźne,
elementy ostre lub wystające, przemieszczanie się ludzi, porażenie prądem, poparzenie, pożar
i wybuch. Zdarzenia zwane wypadkami mogą powstawać podczas pracy, na ulicy, w czasie
nauki, w czasie jazdy samochodem itp. Zjawiskom takim towarzyszy zakłócenie porządku,
zamieszanie, uraz – uszkodzenie ciała jak złamanie, oparzenie, zranienie.
Wypadki przy pracy dzielą się ze względu na ilość osób, które ulegają wypadkowi, na
wypadki zbiorowe i indywidualne. Za wypadek zbiorowy uważa się wypadek, w którym
poszkodowane są co najmniej dwie osoby.
Innym podziałem wypadków jest podział ze względu na następstwa, na wypadki ciężkie
i śmiertelne. Za wypadek śmiertelny uważa się wypadek, w wyniku, którego nastąpiła śmierć
w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. Za wypadek ciężki uważa się
wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia,
naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu,
trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo
trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Nie wymienione tu wypadki uważa się za
wypadki lekkie.
O wypadkach śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych niezwłocznie powiadamia się Państwową
Inspekcję Pracy i Prokuraturę.
Czynniki szkodliwe i uciążliwe
Czynniki szkodliwe i uciążliwe działają na pracownika przez okres dłuższy, mogą
spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika lub zmiany w stanie

23
zdrowia, wywołując w ostateczności choroby zawodowe. Czynniki te dzielimy na cztery
podstawowe grupy: czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychofizyczne.
W zależności od charakteru działania czynniki niebezpieczne i szkodliwe
występujące w procesie pracy dzielą się na:
Rys. 2. Podział czynników szkodliwych i uciążliwych [opracowanie autorskie]
Czynniki fizyczne
Do czynników fizycznych należą między innymi:
− hałas,
− wibracje,
− mikroklimat,
− promieniowanie,
− pola elektromagnetyczne,
− pola elektrostatyczne,
− prąd elektryczny,
− pyły.
Jednym z czynników szkodliwych i uciążliwych jest hałas. Zakres słuchu człowieka
obejmuje fale akustyczne, których częstotliwość waha się od 20 do 20000 drgań na sekundę.
Intensywność dźwięku określa się w jednostkach zwanych decybelami. Przeciętny hałas
wielkomiejskiej ulicy określany jest na 75db. Szkodliwe działanie hałasu polega przede
wszystkim na uszkodzeniu narządu słuchu. Wielkość uszkodzeń i ich rozprzestrzenianie zależą
nie tylko od natężenia dźwięku, ale także bezpośrednio od czasu trwania hałasu oraz rodzaju
przeważających częstotliwości; również od tego czy hałas ma charakter ciągły, czy impulsowy.
Hałas wywiera także ujemny wpływ na układ nerwowy człowieka, co objawia się szybkim
występowaniem zmęczenia, zawrotami i bólami głowy, szumem w uszach itp. Praca w hałasie
obniża sprawność człowieka, a tym samym jego wydajność, szczególnie wtedy, gdy charakter
zajęć wymaga skupienia i natężenia uwagi. W warunkach pracy w hałasie większe jest ryzyko
wypadków przy pracy. Obecnie za szkodliwy uważa się hałas powyżej 85 db.
Innym czynnikiem szkodliwym i uciążliwym jest mikroklimat. W zamkniętym
pomieszczeniu pracy na mikroklimat składają się cztery czynniki:
− temperatura powietrza,
− wilgotność względna,
− prędkość ruchu powietrza,
− promieniowanie cieplne docierające do pracujących.
Na określenie, w jakim mikroklimacie pracuje dany pracownik, wskazuje wynik pomiaru
wykonany w środowisku pracy. Do podstawowych sposobów zapobiegania negatywnemu
wpływowi mikroklimatu należy zapewnienie dostosowanej do rodzaju pracy wentylacji,
fizyczne
chemiczne
biologiczne
psychofizyczne

24
względnej wilgotności powietrza i temperatury w pomieszczeniach pracy. Inną ochroną jest
zapewnienie pracownikom właściwej odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej, oraz
dopilnowanie ich stosowania. Duże znaczenie ma również zapewnienie pracownikom napojów
z odpowiednią zawartością soli mineralnych.
Negatywny wpływ na zdrowie człowieka ma również promieniowanie elektromagnetyczne.
Jest to zjawisko fizyczne, stale towarzyszące człowiekowi. Szkodliwość tego promieniowania
zależy od:
− natężenia tego promieniowania,
− czasu jego działania na organizm człowieka.
Oświetlenie jest związane z promieniowaniem elektromagnetycznym. Oczy i psychika
człowieka są przystosowane do światła naturalnego, dlatego należy dążyć do zapewnienia takiego
oświetlenia w pomieszczeniach pracy. Nie zastąpi go całkowicie nawet najlepszy zestaw
promieniowania światła sztucznego.
O prawidłowości oświetlenia decyduje wiele elementów:
− ogólny poziom jasności oświetlenia w pomieszczeniu pracy,
− oświetlenie miejscowe stanowiska pracy,
− kontrasty, cienie i barwa światła,
− rodzaj wykonywanej pracy,
− wielkość obserwowanych elementów.
Istnieją ogólne zasady, określające podstawowe warunki prawidłowego oświetlenia.
Za stosowanie tych zasad bezpośrednią odpowiedzialność ponosi pracodawca. Należy pamiętać,
że zwiększenie ilości światła wpływa korzystnie na samopoczucie zatrudnionych, ułatwia
wykonywanie i zwiększa bezpieczeństwo pracy.
Do głównych zasad racjonalnego oświetlenia należą:
− równomierność oświetlenia,
− poziom jasności,
− brak olśnienia,
− barwa światła dostosowana do rodzaju pracy.
Kontakt człowieka z niektórymi rodzajami promieniowania doprowadził do wykształcenia
wysoce wyspecjalizowanych narządów zmysłów. Na przykład oko ludzkie ma wielką zdolność
przystosowania się do znacznych różnic dziennego natężenia światła i do widzenia nocą.
Równomierność oświetlenia zapobiega uciążliwościom związanym z wysiłkiem adaptacyjnym
oka. Im większe są różnice jasności na płaszczyźnie stanowiska roboczego, w stosunku do
jasności panującej w jego otoczeniu, tym większy jest adaptacyjny wysiłek oka. Aby zwiększyć
równomierność oświetlenia w pomieszczeniu, stosuje się oświetlenie sztuczne miejscowe,
pochodzące z lamp zainstalowanych na stanowisku pracy. Należy je traktować jako niezbędne
oświetlenie dodatkowe. W żadnym jednak przypadku nie może ono zastępować oświetlenia
ogólnego.
Rys. 3. Oświetlenie miejsca pracy [opracowanie autorskie]

25
Długotrwała praca w warunkach nierównomiernego oświetlenia może przyspieszyć
występowanie trwałego osłabienia wzroku. Poziom jasności oświetlenia na stanowisku roboczym
i w całym pomieszczeniu jest podstawowym elementem decydującym o prawidłowości
oświetlenia. W żadnym przypadku nie można dopuszczać do obniżenia wartości podanych
w normach, dotyczących jasności światła. Wysoki poziom jasności ma duży wpływ na wydajność
i jakość pracy, ogranicza zmęczenie, sprzyja większej sprawności psychoruchowej, co łączy się
ze zmniejszeniem zagrożeń wypadkowych.
Do czynników niebezpiecznych występujących w zakładzie opieki zdrowotnej zaliczamy
prąd elektryczny.
Wypadki wywołane działaniem prądu elektrycznego świadczą o tym, że wiele ludzi niewiele
wie o działaniu prądu, a inni mają wiadomości zebrane tylko z relacji różnych świadków
wypadków.
Porażenie i jego skutki nie zależą od tego, skąd prąd płynie, a więc nie jest istotne, czy jest to
prąd z sieci wysokiego napięcia, czy z sieci oświetleniowej, natomiast jest najistotniejsze, jaki
prąd, tzn., o jakim natężeniu przepłynął przez człowieka. Według podstawowego wzoru:
R
V
I =
Natężenie prądu I jest odwrotnie proporcjonalne do oporności R, a wprost proporcjonalne do
napięcia V. Ponieważ napięcie w sieci jest stałe to natężenie prądu zależy przede wszystkim od
oporności, jaką stawia ludzkie ciało na drodze przepływu prądu. Najważniejsze jednak jest
natężenie prądu, które zależy przede wszystkim od oporności skóry i przedmiotów stykających
się z nią. Jeśli skóra ludzka, przez którą płynie prąd styka się z przedmiotami metalowymi
(o małej oporności), to porażenie takie może prowadzić do śmierci. Poza tym dużą rolę odgrywa
kierunek, w jakim prąd przepływa przez ciało ludzkie. Najbardziej niebezpieczny jest kierunek,
na drodze, którego znajduje się serce.
Działanie prądu przepływającego przez ciało ludzkie jest różnorodne. Oprócz działania na
serce i układ nerwowy, prąd wykazuje działanie elektrochemiczne (rozkłada płyny ustrojowe)
i cieplne rozkładając substancje białkowe, które wchodzą w skład komórek ciała. Prąd zmienny
działa nieco inaczej niż stały. Bardzo silny prąd po prostu pali, wywołując oparzenia, zwłaszcza
oparzenia zewnętrzne prowadzące aż do zwęglenia tkanek. Także porażenia zdarzają się przy
dotknięciu przewodu sieci wysokiego napięcia. Interesujące jest, że w tym ostatnim przypadku
czasem porażony nie traci przytomności, gdyż zbyt silne prądy niekiedy nie powodują zakłócenia
pracy serca, a pomimo to jednak często, jeśli nie ma właściwej pomocy mogą prowadzić do
śmierci.
Skutek porażenia zależy jeszcze od czasu przepływu prądu. Znacznie gorsze są skutki, jeśli
porażony nie może oderwać się od źródła prądu.
Człowiek może znaleźć się pod działaniem prądu elektrycznego przede wszystkim na skutek
dotknięcia znajdującego się pod napięciem przewodu nie izolowanego. Wchodzą tu w grę takie
przypadki jak np.:
− przypadkowe dotknięcie leżącego na ziemi zerwanego przewodu wysokiego napięcia,
− przypadkowe dotknięcie przewodów lub urządzeń elektrycznych,
− przypadkowe dotknięcie uszkodzonego sprzętu elektrycznego.
Oprócz możliwości bezpośredniego porażenia prąd elektryczny może spowodować jeszcze
dodatkowe niebezpieczeństwo: pożar i wybuch. Niebezpieczeństwo to powstaje zarówno wskutek
działania prądu pobieranego z sieci czy urządzeń jak i elektryczności statycznej.

26
Aby uniknąć porażenia prądem należy:
− usunąć wszelkie możliwości pojawienia się napięcia w miejscach, w których się go nie
oczekuje,
− usunąć napięcia z wszelkich urządzeń, na których ono być nie powinno (uziemienie,
zerowanie),
− unikać pracy z urządzeniami znajdującymi się pod napięciem,
− stosować urządzenia ochronne (narzędzia izolowane).
Czynniki chemiczne
Cechą charakterystyczną pracy w zakładzie opieki zdrowotnej jest niejednokrotnie
konieczność stykania się z substancjami chemicznymi, często o silnych właściwościach
toksycznych i żrących.
Niektóre z nich mogą w razie niewłaściwego obchodzenia się z nimi zagrażać zdrowiu
i życiu. Decydujący wpływ na bezpieczeństwo pracy w pomieszczeniach, gdzie znajdują się
chemikalia, ma stan techniczny urządzeń, racjonalne oświetlenie, wentylacja. Podłogi w tych
pomieszczeniach powinny być odporne na działanie chemikaliów, nienasiąkliwe i łatwe do
zmywania, elastyczne i nie śliskie. Ściany w miejscach narażonych na wilgotność i zachlapanie
należy pokrywać do wysokości co najmniej 2 m od podłogi materiałem pozwalającym na łatwe
utrzymanie czystości. Drzwi tego pomieszczenia powinny otwierać się na zewnątrz.
Aby uniknąć zagrożeń wypadkowych należy przestrzegać podstawowych zasad
bezpieczeństwa:
− środki chemiczne powinny być umieszczone w odpowiednich naczyniach opatrzonych
napisami zawierającymi ich nazwę, oraz stwierdzającymi niebezpieczeństwo lub
szkodliwość dla zdrowia,
− opakowania substancji chemicznych nie mogą posiadać cech charakterystycznych dla
opakowań zwyczajowo używanych do środków spożywczych np. butelek po napojach
chłodzących, słoików itp.,
− oznaczenia na opakowaniach substancji chemicznych powinny być wyraźne i trwałe,
− substancje toksyczne i żrące powinny być przechowywane w magazynie substancji
niebezpiecznych przystosowanym i oznakowanym zgodnie z pełnioną przez niego
funkcją,
− substancje chemiczne zużyte nie mogą być przechowywane w miejscach
przypadkowych, wyrzucane do śmietnika czy wylewane do kanalizacji,
− do wszystkich prac z substancjami chemicznymi, z którymi kontakt może stanowić
zagrożenia dla zdrowia należy stosować środki ochrony osobistej (okulary, fartuchy,
rękawice).
Przed przystąpieniem do pracy z chemikaliami należy zapoznać się z właściwościami
używanych odczynników. Właściwości takie znajdują się na Karcie Charakterystyki Substancji
Niebezpiecznej. Karta ta znajduje się w miejscu ogólnodostępnym, wyznaczonym przez
pracodawcę, zawiera oprócz zbioru informacji o niebezpiecznych właściwościach substancji lub
preparatu, informacje o zasadach i zaleceniach dotyczących ich bezpiecznego stosowania.
Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów chemicznych i procesów technologicznych bez
uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia
odpowiednich środków profilaktycznych. Stosowanie niebezpiecznych substancji chemicznych
jest dopuszczalne tylko pod warunkiem zastosowania środków zapewniających pracownikom
ochronę ich zdrowia i życia.
Niedopuszczalne jest stosowanie substancji chemicznych nie oznakowanych w sposób
widoczny i umożliwiający ich identyfikację, nie mających kart charakterystyki, a także nie
posiadających opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub
wybuchem.

27
Tabela 3. Oznaczenia na etykietach opakowań z substancjami niebezpiecznymi [Szkolenia BHP w firmie, praca
zbiorowa, Wiedza i Praktyka, Warszawa 2006, płyta CD]
SUBSTANCJE ŁATWOPALNE SUBSTANCJE TRUJĄCE
SUBSTANCJE ŻRĄCE SUBSTANCJE SZKODLIWE
SUBSTANCJE O WŁAŚCIWOŚCIACH
UTLENIAJĄCYCH
SUBSTANCJE
NIEBEZPIECZNE DLA ŚRODOWISKA
Czynniki biologiczne
Zagrożenia mikrobiologiczne wywołane są przez mikroorganizmy, które znajdują się
dookoła nas, czyli w powietrzu, w wodzie, na skórze włosach, odzieży, w całym otoczeniu
człowieka. Szkodliwe mikroorganizmy, takie jak: bakterie, zarodniki grzybów, pleśnie, pasożyty
i wirusy, mogą się znajdować w kurzu na meblach, podłodze, sprzętach, klamkach, urządzeniach,
itp. Nosicielami wirusów mogą być też podopieczni zakładu ochrony zdrowia. Nie jesteśmy
w stanie zobaczyć tego, co nam zagraża, ale powinniśmy przewidzieć zagrożenia i odpowiednio
się zabezpieczyć. Najbardziej skutecznym zabezpieczeniem przed zakażeniami jest ostrożność
podczas wykonywania czynności zawodowych oraz wiedza na temat środków zapobiegawczych.
W celu zmniejszenia narażenia na czynniki biologiczne w środowisku pracy powinny być
równocześnie stosowane działania:
− medyczne: szczepienia ochronne, badania profilaktyczne,
− organizacyjne: stosowanie indywidualnych środków ochrony, higiena na stanowisku
pracy, higiena osobista,
− technologiczne: wentylacja, klimatyzacja.
Czynniki psychofizyczne
Poznanie nasilenia i struktury różnych czynników obciążenia psychicznego, trudności
„narzuconych” przeciętnemu pracownikowi w pracy może być bardzo przydatne do

28
wnioskowania w dziedzinie zwiększenia bezpieczeństwa pracy i ograniczenia uciążliwości
psychicznych, przyspieszających ogólne zmęczenie. Aby zapobiec nadmiernemu obciążeniu
psychicznemu pracowników, powinny być spełnione wymagania dotyczące:
− sposobu i warunków odbierania informacji,
− warunków podejmowania decyzji,
− sposobu i warunków wykonywania czynności, tempo obsługi nie powinno przekraczać
normalnego rytmu czynności ruchowych, wykonywanie czynności nie powinno utrudniać
odbierania informacji, powinien być zapewniony czas na kontrolę własnych czynności.
Ważnym elementem pogłębiającym zmęczenie pracownika, prowadzącym do możliwości
wystąpienia wypadku jest stres. Jest to reakcja na zdarzenia ocenione przez jednostkę jako
stanowiące zagrożenie lub nieprzyjemne. Pierwsze objawy stresu to między innymi:
− stałe rozdrażnienie,
− nagłe przyspieszone bicie serca,
− niepokój.
Pracując w zakładzie ochrony zdrowia pracownik narażony jest na stres związany ze swoją
pracą. Codzienny kontakt z cierpieniem podopiecznych jest czynnikiem potęgującym stres.
Terapeuta zajęciowy powinien poradzić sobie w takich okolicznościach.
1. Jak można podzielić czynniki niebezpieczne, uciążliwe i szkodliwe?
2. Co mogą spowodować czynniki niebezpieczne?
3. Co mogą spowodować czynniki uciążliwe i szkodliwe?
4. Jaki wpływ na organizm człowieka ma praca w hałasie?
5. Co decyduje o prawidłowości oświetlenia miejsca pracy?
6. Jakie są główne zasady racjonalnego oświetlenia?
7. Jakie skutki powoduje prąd elektryczny przepływający przez ciało?
8. Jak należy postępować, aby uniknąć porażenia prądem elektrycznym?
9. Jakie znasz zasady postępowania z chemikaliami?
10. Jakie są bezpośrednie zagrożenia przy pracy z chemikaliami?
11. Jakie są pośrednie zagrożenia przy pracy z chemikaliami?
12. W jakich pomieszczeniach należy przechowywać chemikalia?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sporządź plakat podziału czynników zagrażających pracownikowi na stanowisku pracy.
1) przygotować odpowiednich rozmiarów karton i przybory do pisania,
2) zapoznać się z materiałami dydaktycznymi dotyczącymi czynników zagrażających
pracownikowi,
3) zaplanować diagram na kartonie,
4) wykonać plakat,
5) zaprezentować swoją pracę na forum grupy.

29
− brystol,
− ołówki, kredki, mazaki, flamastry, przybory do pisania,
− nożyczki,
− przybory kreślarskie,
− gumka,
− wycinki z gazet, kolorowych czasopism.
Ćwiczenie 2
Określ czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne mogące wystąpić w zakładzie
opieki zdrowotnej.
1) przeanalizować materiały dotyczące czynników szkodliwych, uciążliwych
i niebezpiecznych,
2) określić czynniki fizyczne,
3) określić czynniki chemiczne,
4) określić czynniki biologiczne,
5) określić czynniki psychofizyczne,
6) wypisać czynniki mogące zagrażać bezpieczeństwu,
7) dokonać prezentacji wykonanego ćwiczenia.
− notes
− przybory do pisania,
− materiały dydaktyczne dotyczące czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych.
Ćwiczenie 3
Uzupełnij tabelę symbolami graficznymi:
Rodzaj substancji niebezpiecznej Graficzny znak ostrzegawczy
Substancje o właściwościach wybuchowych
Substancje o właściwościach utleniających
Substancje skrajnie łatwopalne
Substancje bardzo łatwo palne
Substancje bardzo toksyczne
Substancje toksyczne
Substancje szkodliwe i uczulające
Substancje drażniące

30
1) zapoznać się z materiałem dotyczącymi substancji niebezpiecznych,
2) wyszukać brakujące informacje w Internecie,
3) uzupełnić tabelę,
4) dokonać prezentacji uzupełnionej tabeli.
− materiały dotyczące substancji niebezpiecznych,
− komputer z dostępem do Internetu,
− notes,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić grupy czynników zagrażających pracownikowi?  
2) określić i scharakteryzować czynniki niebezpieczne?  
3) określić zasady bezpiecznej pracy z chemikaliami?  
4) wymienić środki ochrony osobistej stosowane w zakładzie opieki
zdrowotnej?  
5) wymienić i scharakteryzować czynniki szkodliwe i uciążliwe?  

31
4.4. Metody i środki zapobiegające szkodliwym czynnikom
w miejscu pracy
O skuteczności zapobiegania wypadkom przy pracy decyduje poznanie warunków pracy,
a więc stanu bhp w zakładzie pracy. Badanie stanu bezpieczeństwa ma na celu wykrycie
istniejących zagrożeń. Na zagrożenie wypadkowe mają wpływ trzy czynniki: materialno-
techniczny, organizacyjny i ludzki.
Do czynnika materialno-technicznego zalicza się:
– materiały,
– teren zakładu pracy,
– budynki i środowisko pracy,
– urządzenia techniczne.
Do czynników organizacyjnych należą organizacja pracy na stanowisku roboczym,
organizacja produkcji, organizacja działalności bhp w zakładzie.
Do czynników ludzkich uznaje się indywidualne predyspozycje człowieka, jego zdolności,
zręczność, umiejętność skupienia uwagi oraz inne anatomiczno-fizjologiczne cechy.
Znając potencjalne zagrożenia wypadkowe w tych trzech obszarach, można tworzyć warunki
bezpieczeństwa, które maksymalnie ograniczają możliwość powstawania wypadków.
Stosownie się do zasad bezpiecznej pracy zmniejsza lub eliminuje zagrożenia. Zasady te
dotyczą wszystkich pracowników zatrudnionych na wszystkich stanowiskach pracy (tabela 4).
Tabela. 4. Zasady bezpiecznej pracy [opracowanie autorskie]
Przed pracą
− otrzymane polecenia zawsze wykonuj zgodnie ze wskazówkami
i instrukcjami otrzymanymi od przełożonego, jeżeli czegoś nie wiesz,
nie rozumiesz, proś przełożonego o dokładniejsze instrukcje,
− należy zapoznać się ze stanowiskową instrukcją bhp, ubrać się w odzież ochronną,
− sprawdzić stan techniczny urządzeń i narzędzi,
− jeżeli zostaną stwierdzone usterki zawiadomić przełożonego o nich,
− upewnić się, że rozpoczęcie pracy nie stworzy zagrożenia.
W czasie pracy
− w trakcie pracy całą uwagę skupiaj na wykonywanej czynności, pracuj uważnie,
starannie, ostrożnie i bez pośpiechu,
− zawsze używać odzieży i sprzętu ochronnego,
− w trakcie wykonywanej pracy uważać, czy pracując, nie zagraża innym,
− nie wykonywać prac, do których wykonywania nie ma uprawnień i umiejętności,
− nie używać niesprawnych i uszkodzonych narzędzi i sprzętu,
− jeżeli nie masz uprawnień, to nie naprawiaj samodzielnie sprzętu elektrycznego,
− nie używać otwartego ognia w miejscach, w których to zabronione,
− nie należy gromadzić zbędnych urządzeń, narzędzi i materiałów w miejscu pracy.
− utrzymywać czystość, ład i porządek na stanowisku pracy,
− przestrzegać przepisów bhp,
− pracować z szybkością odpowiadającą normalnemu rytmowi pracy.
Po pracy − oczyścić sprzęt i sprzątnąć stanowisko pracy.
Właściwe metody pracy odgrywają dużą rolę w transporcie ręcznym. Można dzięki nim
pracę przyspieszyć, uniknąć wypadku, ułatwić i zmniejszyć wysiłek. Polegają one na
odpowiednim:
− uchwyceniu ładunku przez człowieka i podniesieniu go do właściwej pozycji,
− niesieniu tego ładunku wzdłuż całej drogi,
− unikaniu zagrożeń wynikających z ruchu innych ludzi i urządzeń.

32
Według dopuszczalnych norm dźwigania ciężarów dla dorosłych przewiduje się, że dorosły
mężczyzna może dźwigać i przenosić podczas pracy stałej masę 30kg na odległość
do 25m lub na wysokość 4m, a 50 kg przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę). Dorosła
kobieta może przenosić przedmioty, których masa nie przekracza 12kg przy pracy stałej i nie
więcej niż 20kg przy pracy dorywczej. Dla kobiet w ciąży i karmiących te normy wynoszą
odpowiednio 3kg i 5kg.
Drogi transportu są istotnym elementem bezpiecznego transportu. Przy stosowaniu transportu
ręcznego dążymy do tego, aby drogi, po których on się odbywa, a zwłaszcza wiodące w górę, po
schodach, drabinie były jak najkrótsze. Nawierzchnie pochylni i schodów zewnętrznych powinny
być szorstkie. Przestrzeń do transportu nie powinna być zastawiana, choćby czasowo, żadnymi
przedmiotami. Główne trasy transportu powinny być wydzielone i wyraźnie oznakowane.
1. Jakie są czynniki zagrożenia wypadkiem?
2. Jakie czynności należy wykonać przed przystąpieniem do pracy, aby zachować
bezpieczeństwo w czasie pracy?
3. Jakie czynności należy wykonać, aby zachować bezpieczeństwo po zakończeniu pracy?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij tabelkę wpisując zagrożenia wypadkowe
czynnik materialno-
-techniczny
czynnik organizacyjny czynnik ludzki
1) zapoznać się z materiałami dydaktycznymi dotyczącymi zagrożeń wypadkowych,
2) przerysować tabelę do zeszytu,
3) uzupełnić tabelę,
4) dokonać prezentacji wyników ćwiczenia.
− notes,
− materiały dydaktyczne dotyczące zagrożeń wypadkowych.
Ćwiczenie 2
Określ czynności, jakie pracownik powinien wykonać przed przystąpieniem do
wykonania zadania zleconego przez pracodawcę, aby bezpiecznie wykonać pracę.

33
1) zapoznać się z materiałami dydaktycznymi dotyczącymi zasad bezpiecznej pracy,
2) określić czynności, które pracownik powinien wykonać,
3) sporządzić notatkę,
4) dokonać prezentacji wyników.
− zeszyt,
− materiały dydaktyczne dotyczące zasad bezpiecznej pracy.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić czynniki wpływające na zagrożenie wypadkami?  
2) scharakteryzować zasady bezpiecznej pracy?  

34
4.5. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej
Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia
bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed zagrożeniem, które może mieć wpływ na
jego zdrowie lub bezpieczeństwo.
Zgodnie z Polską Normą środki ochrony dzieli się na:
− odzież ochronną (okrycie, fartuchy),
− środki ochrony kończyn dolnych (obuwie ochronne),
− środki ochrony kończyn górnych (rękawice),
− sprzęt ochrony głowy ( hełmy, kaptury, czepki itp.),
− sprzęt ochrony twarzy i oczu (okulary, tarcze, zasłony, gogle),
− sprzęt ochrony układu oddechowego (maski filtrujące),
− sprzęt ochrony słuchu (wkładki do uszu),
− sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości (szelki, linki),
− środki izolujące cały organizm.
Odzież ochronna ma na celu zabezpieczenie pracownika przed działaniem niebezpiecznych
lub szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w czasie pracy. Do odzieży ochronnej
zalicza się: okrycia, ubiory, bieliznę osobistą, nakrycia głowy, a także ochrony rąk i nóg.
Ubiory i okrycia ochronne mogą chronić przed promieniowaniem jonizującym,
elektromagnetycznym, kwasami, ługami, smarami, olejami i rozpuszczalnikami lub innymi
środkami chemicznymi. Zapobiegając przenikaniu do skóry szkodliwych par, gazów i płynów,
chroniąc przed promieniowaniem cieplnym. Ochrony rąk i nóg stanowią element odzieży
ochronnej zabezpieczając przed urazami mechanicznymi, iskrami i odpryskami, czynnikami
chemicznymi i porażeniem prądem elektrycznym.
Środkami ochrony kończyn górnych są rękawice ochronne, które chronią kończyny przed
między innymi środkami chemicznymi. Należy stosować rękawice pięciopalcowe, szczelne
wykonane z kauczuków naturalnych, syntetycznych lub tworzyw sztucznych. Przy doborze
rękawic chroniących przed czynnikami chemicznymi należy przede wszystkim uwzględnić rodzaj
i stężenie substancji chemicznych,
Środkami ochrony kończyn dolnych jest obuwie ochronne, które produkowane jest w dość
szerokim asortymencie. Parametry obuwia zależą głównie od materiałów użytych do jego
produkcji, a także konstrukcji i ewentualnego wyposażenia w dodatkowe elementy, np. podnoski
stalowe, wkładki stalowe, ochrony śródstopia czy ochrony kostki.
Obuwie można podzielić według kryterium ochronnego;
− obuwie chroniące przed wodą i wodnymi roztworami substancji obojętnych,
− obuwie chroniące przed kwasami i zasadami,
− obuwie chroniące przed olejami, smarami i tłuszczami,
− obuwie chroniące przed rozpuszczalnikami organicznymi,
− obuwie chroniące przed środkami ochrony roślin.
Na stanowiskach pracy, na których występują czynniki chemiczne i pyły, pojawiają się
między innymi zagrożenia oczu i całej twarzy. Zagrożenia te pochodzą od niebezpiecznych lub
szkodliwych dla zdrowia, emitowanych do środowiska pracy substancji. Jedną z metod ochrony
jest stosowanie gogli ochronnych, okularów ochronnych i osłony twarzy. Okulary ochronne
stosuje się do ochrony oczu przed rozpryskami kwasów, zasad i innych substancji chemicznych,
przed odpryskami metalu, odłamkami i pyłem, oraz przed działaniem energii promienistej.
Gogle ochronne przeważnie mają sztywną ramkę i miękką oprawkę przylegającą do twarzy
na obwodzie, osłaniającą oczy.

35
Pracownik otrzymuje bezpłatnie odzież ochronną, sprzęt ochronny osobistej i środki
ochronne w zależności od rodzaju stanowiska pracy, do której został zakwalifikowany.
Wszędzie tam, gdzie odzież domowa pracownika może ulec zniszczeniu lub zabrudzeniu
stosuje się odzież roboczą. Pracownik otrzymuje odzież roboczą, aby zastąpić nią odzież
domową, a jednocześnie jest ona dostosowana do wykonywania specyficznych czynności pracy
i do wymagań higienicznych.
Odzież ochronna, środki ochrony osobistej i odzież robocza jest zawsze własnością zakładu
pracy.
Środki ochrony zbiorowej są to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi
przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie
w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach
pracy. Środki ochrony zbiorowej dzielimy na:
− środki chroniące przed zbyt wysoką lub niską temperaturą otoczenia w strefie roboczej,
− środki chroniące przed działaniami zbyt wysokich lub niskich temperatur,
− środki chroniące przed hałasem
− środki chroniące przed wilgocią,
− środki chroniące przed ultradźwiękami,
− środki chroniące przed infradźwiękami,
− środki chroniące przed promieniowaniem nadfioletowym,
− środki chroniące przed promieniowaniem podczerwonym,
− środki chroniące przed promieniowaniem jonizującym,
− środki chroniące przed promieniowaniem generatorów kwantowych,
− środki chroniące przed polem elektromagnetycznym,
− środki chroniące przed polem elektrostatycznym,
− środki chroniące przed elektrycznością statyczną,
− środki chroniące przed porażeniem prądem elektrycznym,
− środki chroniące przed działaniem czynników chemicznych,
− środki chroniące przed działaniem czynników biologicznych,
− środki chroniące przed działaniem płynów,
− środki zapewniające prawidłowe warunki środowiska powietrznego w pomieszczeniach
przemysłowych i na stanowiskach pracy,
− środki zapewniające prawidłowe oświetlenie w pomieszczeniach przemysłowych i na
stanowisku pracy.
Środki ochrony nie wyeliminują wypadków, mogą jedynie zmniejszyć lub ograniczyć ich
ilość.
1. Co to są środki ochrony indywidualnej?
2. Jak dzielimy środki ochrony osobistej?
3. Co to są środki ochrony zbiorowej?
4. Jak dzielimy środki ochrony zbiorowej?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz środki ochrony indywidualnej dla pracownika pracującego w zakładzie opieki
zdrowotnej.

36
1) zapoznać się z rodzajem środków indywidualnych,
2) opracować zestaw środków ochrony indywidualnej,
3) zapisać zestaw do zeszytu,
− zeszyt,
Ćwiczenie 2
Dobierz środki ochrony zbiorowej, które można zastosować w zakładach opieki
zdrowotnej.
1) zapoznać się z rodzajem środków zbiorowych,
2) opracować zestaw środków ochrony zbiorowej,
3) zapisać zestaw do zeszytu,
− zeszyt,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić środki ochrony indywidualnej?  
2) wymienić środki ochrony zbiorowej?  

37
4.6. Bezpieczeństwo pracy podczas użytkowania urządzeń
elektrycznych
Instalacja elektryczna
Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że prąd elektryczny z sieci oświetleniowej może
zagrażać życiu człowieka. Niektórzy sądzą, że poważne niebezpieczeństwo związane jest z siecią
wysokiego napięcia czy też z silnikami elektrycznymi dużej mocy. Tymczasem statystyka
wypadków mówi zupełnie, co innego.
W zakładzie opieki zdrowotnej i społecznej należy stosować takie rozwiązania, które
zapewniają maksymalne bezpieczeństwo nie tylko przebywających w nim osób, ale i samego
budynku. Jednym z nich jest rozdzielenie gniazdek elektrycznych na kilka niezależnych
obwodów, przy czym każdy obwód powinien być zabezpieczony bezpiecznikiem. Bezpiecznik
w razie awarii odcina dopływ prądu i nie dopuszcza do porażenia prądem. Jeżeli jedno z urządzeń
spowoduje spięcie, z pracy zostanie odłączony tylko jeden obwód, a nie cała instalacja
elektryczna.
Obecnie w nowych instalacjach elektrycznych normę stanowią bezpieczniki różnicowo-
-prądowe (przeciwporażeniowe), które stosuje się we wszystkich lokalach użyteczności
publicznej. Każdy zakład powinien mieć również zamontowany główny wyłącznik prądu. Musi
być dokładnie oznaczony przy pomocy specjalnych znaków graficznych, i każdy pracownik
zakładu powinien wiedzieć, gdzie się znajduje oraz jak go użyć.
Aby nie dopuścić do wystąpienia zagrożeń, urządzenia i instalacje elektryczne powinny być
utrzymywane w stałej sprawności, systematycznie przeglądane i sprawdzane zgodnie z instrukcją
eksploatacji.
Szczególną uwagę należy zwracać na terminowe przeprowadzanie pomiarów skuteczności
i ochrony przeciwporażeniowej i rezystencji izolacji.
W przypadku stwierdzenia, że urządzenia bądź instalacje nie posiadają skutecznej ochrony
przeciwporażeniowej należy niezwłocznie wyłączyć je z użytkowania.
Pomiary mogą być wykonywane tylko przez uprawnionych specjalistów.
Podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach elektrycznych:
Przyłączając do sieci urządzenia elektryczne należy zwracać uwagę na stan gniazd
wtykowych, a w szczególności, czy nie są uszkodzone, poluzowane.
Przy wyjmowaniu wtyczki z gniazd nie należy pociągać za przewód, lecz za wtyczkę,
przytrzymując jednocześnie drugą ręką gniazdo wtykowe.
Żarówkę można wymienić tylko wtedy, gdy lampa wyłączona jest spod napięcia.
O wszelkich usterkach występujących przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych należy
niezwłocznie powiadomić przełożonych.
Nie wolno:
− zbliżać się do nieosłoniętych części urządzeń będących pod napięciem,
− zdejmować osłon i zabezpieczeń urządzeń elektrycznych,
− dotykać nieizolowanych przewodów elektrycznych,
− obsługiwać urządzeń elektrycznych przy niedostatecznym oświetleniu,
− myć urządzeń elektrycznych pod napięciem,
− usuwać usterek w urządzeniach elektrycznych bez posiadania odpowiednich kwalifikacji.
W razie pożaru instalacji elektrycznej należy wyłączyć główny wyłącznik prądu,
a przede wszystkim nie wolno gasić urządzeń elektrycznych pod napięciem wodą.

38
Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi
Praca z urządzeniami elektrycznymi wymaga bezwzględnej ostrożności. Każde urządzenie
może być przyczyną porażenia prądem. Aby tego uniknąć należy w szczególności stosować się
do następujących zasad:
– podłączenie silników, instalacji i urządzeń elektrycznych pracujących pod napięciem jest
dozwolone tylko przy użyciu rękawic gumowych i chodników izolacyjnych,
– w razie stwierdzenia pojawienia się prądu elektrycznego na częściach metalowych, nie
znajdujących się normalnie pod napięciem, pracownik jest obowiązany przerwać pracę
i zameldować o tym przełożonemu,
– posługiwanie się narzędziami w metalowych obudowach o napędzie elektrycznym, które
nie są uziemione lub zerowane jest zabronione,
– warunkiem bezpiecznej eksploatacji urządzeń elektrycznych jest prawidłowo wykonana
i właściwie eksploatowana instalacja elektryczna. Obowiązują tu ogólnie przyjęte zasady.
W miejscach wilgotnych, w pomieszczeniach, gdzie występują gazy i pary materiałów
łatwopalnych lub wybuchowych, wszystkie części instalacji elektrycznej powinny być
szczelne. Ponadto wszystkie urządzenia iskrzące, jak wyłączniki itp., powinny być
instalowane na zewnątrz pomieszczenia,
– każda instalacja elektryczna powinna być wyposażona w urządzenia zabezpieczające
przed przeciążeniem sieci, do których zaliczamy bezpieczniki. Urządzenia elektryczne
powinny być zerowane lub uziemiane. Przy obsłudze instalacji elektrycznej trzeba
pamiętać, że przepalonych bezpieczników topikowych nie wolno naprawiać drutem ani
zmieniać na bezpieczniki o wyższej wartości prądu,
– wszystkie urządzenia elektryczne, na których w zasięgu człowieka może pojawiać się
napięcie, muszą być oznaczone odpowiednimi tablicami ostrzegawczymi,
– obsługa urządzeń i instalacji elektrycznych jest niebezpieczna dla osób nie posiadających
odpowiedniej wiedzy. Dlatego powierzamy ją odpowiednio przeszkolonym
pracownikom, o sprawdzanych okresowo kwalifikacjach.
Dla każdego zakładu pracy, urządzenia elektrycznego i stanowiska pracy powinny być
opracowane szczegółowe instrukcje eksploatacyjne, uwzględniające bezpieczne metody pracy,
wymagane kwalifikacje personelu obsługującego, terminy przeglądów i napraw oraz wytyczne do
konserwacji maszyn i urządzeń elektrycznych. Ponadto każdy pracodawca powinien dysponować
aktualnymi schematami sieci elektrycznej. Schematy połączeń elektrycznych muszą się
znajdować na każdej tablicy rozdzielczej.
1. Co to są i do czego służą wyłączniki różnicowo-prądowe (przeciwporażeniowe)?
2. Jakie są podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach
elektrycznych?
3. Jakich instalacji nie wolno gasić wodą?
4. Jakie są zasady bezpiecznej pracy z urządzeniami elektrycznymi?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj plakat obrazujący zasadę „W razie wypadku pożaru instalacji elektrycznej należy
wyłączyć główny wyłącznik prądu”.

39
2) wykonać plakat,
3) zaprezentować plakat na forum grupy.
− brystol,
− farby plakatowe,
− mazaki,
Ćwiczenie 2
Narysuj plakat obrazujący zasadę „Urządzeń elektrycznych pod napięciem nie wolno
gasić wodą”.
2) wykonać plakat,
3) zaprezentować plakat na forum grupy.
− brystol,
− farby plakatowe,
− mazaki,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić warunki jakie powinna spełniać instalacja elektryczna?  
2) wymienić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach
elektrycznych?  

40
4.7. Zagrożenie pożarowe. Zasady ochrony przeciwpożarowej
Ochrona ludzkiego zdrowia i życia oraz dorobku materialnego i kulturalnego przed pożarem
jest obowiązkiem każdego członka społeczeństwa.
Zapewnienie ochrony przeciwpożarowej w zakładach pracy należy do obowiązków
pracodawcy, a w szczególności:
− zapewnienie warunków ochrony przeciwpożarowej w zakresie bezpieczeństwa osób
i mienia;
− zapewnienie przestrzegania przeciwpożarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych
i technologicznych oraz zapobieganie wszelkim zagrożeniom w tym zakresie;
− ustalanie wymagań przeciwpożarowych w dokumentacji technologicznej, technologiczno
ruchowej i remontowej, w szczególności przez określenie: charakterystyki zagrożenia
pożarowego występującego w procesach technologicznych, instalacjach i urządzeniach
w czasie ich ruchu, obsługi i remontów; sposobów usuwania zagrożenia pożarowego oraz
postępowania w razie pożaru;
− zaopatrzenie zakładów w urządzenia przeciwpożarowe;
− zaznajomienie pracowników z przepisami przeciwpożarowymi oraz zapewnienie nadzoru
nad ich przestrzeganiem.
Przyczyny powstawania pożarów
Pożary stanowią jedną z najgroźniejszych klęsk żywiołowych. Do najczęściej występujących
przyczyn pożarów zaliczamy:
− wady, uszkodzenia i niewłaściwe użytkowanie instalacji elektrycznych,
− wadliwe działanie mechanizmów,
− samozapalenie,
− zły stan i niewłaściwa eksploatacja urządzeń grzewczo-kominowych,
− wyładowania atmosferyczne,
− wyładowania elektryczności statycznej.
Zagrożenie ze strony instalacji i urządzeń elektrycznych jest najczęściej występującym
zagrożeniem. Istnieje w następujących przypadkach: przeciążenia linii, zwarcia przewodów,
uszkodzenia izolacji, niewłaściwego naprawienia bezpieczników, iskrzenia przeciążonych
silników, prowizorycznego instalowania lamp, uszkodzenia transformatora itp. Poza tym
przyczyną pożaru może być zjawisko elektryczności statycznej. Gdy wyładowanie ładunków
elektryczności statycznej (w postaci iskry) nastąpi w atmosferze przesyconej parami benzyny,
eteru lub też pyłami siarki, węgla itp., może spowodować zapalenie i wybuch.
Często przyczyną pożarów jest samozapalenie, powstałe w wyniku reakcji chemicznych lub
procesów biologicznych, powodujących stopniowe nagrzewanie się danej substancji i w końcu jej
zapalenia się.
Należy również pamiętać, że wiele pożarów powstaje na skutek bezmyślności, niedbalstwa,
nieostrożność, nieznajomości lub lekceważenia przepisów, a nawet w wyniku świadomego,
celowego podpalenia (np. akty chuligańskie, działalność przestępcza, piromania).
Aby mogło dojść do pożaru konieczne są trzy czynniki:
− materiał palny,
− tlen,
− bodziec termiczny.
Układ ten przedstawiany jest często w postaci graficznej. Źródłem tlenu jest oczywiście
powietrze. W całym procesie ochrony przeciwpożarowej nie mamy wpływu na ten czynnik.

41
Pozostałe elementy składowe trójkąta ognia pożaru możemy w pewnym stopniu
zidentyfikować, kontrolować i eliminować.
Rys. 4. Trójkąt ognia pożaru [opracowanie autorskie]
Materiał palny to przede wszystkim materiały, które łatwo mogą się zapalić, np.
− gazy palne (np. wodór, metan, acetylen),
− ciecze palne (np. alkohol etylowy, aceton, benzyna samochodowa),
− materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne (np. magnez, potas),
− materiały zapalające się samorzutnie w powietrzu (np. sód, fosfor),
− materiały wybuchowe i pirotechniczne (np. fajerwerki).
Oprócz materiału łatwopalnego do wybuchu pożaru potrzebne jest źródło zapłonu (tlen), oraz
trzeci czynnik, jakim jest ciepło, czyli bodziec termiczny. Do najczęściej występujących źródeł
zapłonu zaliczamy:
− otwarty płomień (np. zapałki, zapalniczki, świece),
− żar papierosowy,
− paleniska,
− żarówki,
− płomień palników gazowych,
− łuk elektryczny i wyładowania atmosferyczne,
− nagrzane powierzchnie zewnętrzne urządzeń grzewczych (np. kuchenek, piecyków,
grzałek, patelni),
− uszkodzoną lub wadliwie eksploatowaną instalacje elektryczna (wystąpienie
przeciążenia, zwarcia, nagrzania styków osprzętu elektrycznego),
− ciepło powstające podczas tarcia (np. zacierające się łożysko),
− iskry mechaniczne,
− iskry udarowe,
− wyładowania elektryczności statycznej,
− spalanie wybuchowe materiałów pirotechnicznych.
Zasady postępowania w przypadku powstania pożaru
1. W przypadku powstania pożaru każdy pracownik zobowiązany jest niezwłocznie
zaalarmować innych użytkowników budynku przy użyciu wszelkich dostępnych środków.
Powiadomić straż pożarną tel. 998 lub 112 i kierownictwo zakładu.
Sposób meldowania o pożarze:
Po uzyskaniu połączenia ze strażą pożarną należy wyraźnie podać:
− gdzie się pali – dokładny adres, nazwę obiektu – instytucji, piętro,
− co się pali – np. pomieszczenie archiwum, magazyn art. chemicznych,
− czy istnieje zagrożenie dla ludzi,
− podać swoje nazwisko i numer telefonu, z którego nadano zgłoszenie,
CIEPŁO
PALIWO TLEN

42
− zaczekać na potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia – nie odkładać słuchawki bez wyraźnego
potwierdzenia zgłoszenia przez oficera dyżurnego straży pożarnej.
Równocześnie z alarmowaniem straży pożarnej należy przystąpić do akcji ratowniczo-
-gaśniczej przy pomocy podręcznego sprzętu gaśniczego znajdującego się w pobliżu.
Do czasu przybycia straży pożarnej dowództwo nad akcją gaśniczą obejmuje kierownik
zakładu lub osoba wyznaczona - najbardziej energiczna i opanowana.
Każda osoba przystępująca do akcji powinna pamiętać, że:
− w pierwszej kolejności należy przeprowadzić ratowanie zagrożonego życia ludzkiego,
− wyłączyć dopływ prądu elektrycznego do pomieszczeń objętych pożarem; nie wolno
gasić wodą instalacji i urządzeń elektrycznych będących pod napięciem,
− usunąć z zasięgu ognia wszystkie materiały palne, a w szczególności butle z gazami
sprężonymi, naczynia z płynami łatwopalnymi, cenne maszyny, urządzenia i dokumenty,
− nie otwierać bez potrzeby drzwi, okien do pomieszczeń objętych pożarem.
Z chwilą przybycia pierwszej jednostki straży pożarnej kierujący akcją zgłasza się do
dowódcy celem udzielenia informacji dotyczących:
− zagrożenia życia ludzkiego,
− źródła pożaru,
− punktów czerpania wody,
− miejsc najbardziej niebezpiecznych,
− dróg dojścia.
Zasady posługiwania się podręcznym sprzętem gaśniczym
Równocześnie z alarmowaniem należy przystąpić do akcji gaśniczej za pomocą podręcznego
sprzętu gaśniczego będącego na wyposażeniu obiektu – gaśnic i hydrantów wewnętrznych.
Podręczny sprzęt wykorzystywany jest do gaszenia pożarów w zarodku. Należy wykorzystywać
do gaszenia pożarów wskazania zawarte w tabeli 5.
Tabela 5. Zasady doboru sprzętu gaśniczego [opracowanie autorskie]
Grupa pożarowa Rodzaj palącego się materiału Rodzaj środka gaśniczego
A
Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy
spalaniu, których występuje zjawisko żarzenia
(drewno, papier itp. materiały)
woda, piana gaśnicza, proszek
gaśniczy, dwutlenek węgla
B
Ciecze palne i substancje stałe topniejące
wskutek ciepła (rozpuszczalniki, pasty do
podłogi, topiące się tworzywa sztuczne)
piana gaśnicza, proszek gaśniczy,
dwutlenek węgla, halon
C Gazy palne (gaz miejski, metan, propan-butan)
proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon
D Pożary metali (magnez, sód, uran, aluminium)
proszki do gaszenia pożarów
metali
Symbolami literowymi oznakowane są gaśnice odpowiednio do gaszenia pożarów danej
grupy. Podręczny sprzęt gaśniczy należy tak dobierać, aby można nim ugasić ewentualny
pożar. Przy gaszeniu należy pamiętać o następujących zasadach:
− kierować strumień środka gaśniczego na palące się przedmioty lub obiektu od strony
zewnętrznej (skrajnej) w kierunku do środka,
− przy gaszeniu przedmiotów ustawionych pionowo należy gasić od góry w dół,
− należy używać środków gaśniczych przeznaczonych do gaszenia danej grupy pożarów
oraz wykorzystywać podręczny sprzęt gaśniczy:
− hydrant wewnętrzny,
− gaśnica wodno-pianowa,
− gaśnica proszkowa,
− gaśnica śniegowa,
− koc gaśniczy.

43
Hydrant jest to wewnętrzny zawór zainstalowany na specjalnej sieci wodociągowej
obudowany szafką i wyposażony w wąż pożarniczy i prądownice. Może być o średnicy
25 lub 52 mm. Ma on zastosowanie do gaszenia pożarów w zarodku wszędzie tam, gdzie jako
środek gaśniczy stosuje się wodę. Obsługę hydrantu powinny stanowić dwie osoby, jedna
obsługuje prądownice a druga obsługuje zawór hydrantowy dawkując ilość wody.
Sposób użycia hydrantu jest następujący:
− otworzyć drzwiczki szafki, sprawdzić czy podłączony jest wąż i prądownica,
− rozwinąć odcinek węża w całości, unikając zagięć i załamań,
− skierować strumień wody na miejsce pożaru.
Wodą nie gasimy urządzeń pod napięciem elektrycznym oraz w ich obrębie, jak również
innych substancji, które z wodą tworzą gazy palne np. karbid.
Innym sprzętem gaśniczym są gaśnice. Rozróżniamy trzy typy gaśnic:
− Gaśnica wodno-pianowa to zbiornik cylindryczny, w którym znajduje się wodny
roztwór środka pianotwórczego oraz zbiornik z gazem napędowym, zaopatrzony
w zbijak, wężyk zakończony prądowniczką zamykaną. Po dostarczeniu gaśnicy
w pobliże pożaru zrywamy plombę zabezpieczającą, wciskamy zbijak, gaz napędzający
wypełnia zbiornik gaśnicy, kierujemy strumień piany w ognisko pożaru. Działanie
gaśnicy można w każdej chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni prądowniczki. Ze
względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji
pionowej.
− Gaśnica proszkowa to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w dźwignię uruchamiającą
zawór lub zbijak. Środek gaśniczy (proszek) wyrzucany jest przez dyszę lub wężyk
zakończony prądowniczką przy pomocy gazu obojętnego (azot lub dwutlenek węgla).
Po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę i zawleczkę blokującą,
uruchamiamy dźwignie lub zbijak i kierujemy strumień proszku w ognisko pożaru.
Działanie gaśnicy można w każdej chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni
uruchamiającej lub dźwigni prądowniczki. Ze względu na swoją budowę syfonową
gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.
− Gaśnica śniegowa to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w zawór i wężyk zakończony
dyszą wylotową lub w gaśnicach mniejszych króćcem obrotowym z dyszą. Wewnątrz
gaśnicy znajduje się skroplony dwutlenek węgla, który po uruchomieniu pod własnym
ciśnieniem wydostaje się na zewnątrz oziębiając się do temperatury ok. – 70o
C.
Po dostarczeniu gaśnicy w pobliże pożaru zrywamy plombę zabezpieczającą,
uruchamiamy zawór i kierujemy strumień dwutlenku węgla na ognisko pożaru. Działanie
gaśnicze można w każdej chwili przerwać zamykając zawór.
W wielu przypadkach do gaszenia używa się koca gaśniczego. Jest to płachta z tkaniny
całkowicie niepalnej (włókna szklanego) o powierzchni około 2m2
. Przechowuje się go
w specjalnym futerale. Służy do tłumienia pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza
do palącego się przedmiotu.
1. Do gaszenia czego służą gaśnice oznaczone symbolami: „A”, „B”, „C” i „D”?
2. Czego nie wolno gasić wodą?
3. Jakie mogą być źródła zapłonu?
4. Jak działa gaśnica proszkowa?
5. Jakie znasz przyczyny powstania pożarów?

1

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (12)

Similar to 1

Similar to 1 (20)

More from Kamil Fik

More from Kamil Fik (10)

1