9

___________________________________________________________________________
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Monika Koczańska
Rozróżnianie procesów patologicznych w obrębie układów
i narządów322[15].O2.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Lilia Kimber-Dziwisz
mgr Ewa Pastor
Opracowanie redakcyjne:
mgr Monika Koczańska
Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[15].O2.04
„Rozróżnianie procesów patologicznych w obrębie układów i narządów”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu terapeuta zajęciowy.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Podstawowe pojęcia z zakresu patologii 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Choroby narządu ruchu 13
4.3. Zaburzenia krążeniowo-oddechowe 18
4.4. Podstawowe choroby układu nerwowego 23
4.5. Zaburzenia przemiany materii, układu pokarmowego
i wewnątrzwydzielniczego 28
4.6. Zmiany patologiczne w narządach słuchu i wzroku oraz nosie i gardle 33
4.7. Choroby układu moczowego 39
4.8. Choroby nowotworowe 43

3
4.9. Podstawowe zaburzenia psychiczne 49
4.10. Przebieg chorób wewnętrznych w różnych fazach rozwoju człowieka 54
5. Sprawdzian osiągnięć 59
6. Literatura 64

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu rozróżniania procesów
patologicznych w obrębie układów i narządów.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
− literaturę uzupełniającą.
Podczas realizacji programu jednostki modułowej należy zwrócić szczególną uwagę na
zagadnienia z zakresu patologii i podstaw klinicznych schorzeń. Wiedza z tego zakresu będzie
Ci niezbędna do planowania programów terapii zajęciowej dostosowanych do możliwości
i sprawności pacjenta.

5
Schemat układu jednostek modułowych
322[15].O2
Rozwój osobowy i biologiczny człowieka
322[15].O2.01
Analizowanie
psychospołecznych aspektów
rozwoju człowieka
322[15].O2.02
Diagnozowanie problemów
i potrzeb pacjenta
322[15].O2.03
Badanie funkcji organizmu
zdrowego człowieka
322[15].O2.04
Rozróżnianie procesów
patologicznych
w obrębie układów
i narządów
322[15].O2.05
Rozpoznawanie objawów
niepełnosprawności pacjenta

6
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− promować zdrowy styl życia,
− organizować własny warsztat pracy,
− udzielać pierwszej pomocy,
− współpracować z członkami zespołu terapeutycznego,
− przestrzegać obowiązującej tajemnicy zawodowej,
− przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
− dbać o własny rozwój zawodowy,
− stosować przepisy prawa dotyczące wykonywania zadań zawodowych,
− charakteryzować podstawowe procesy życiowe organizmu,
− wykonywać pomiar podstawowych funkcji życiowych,
− różnicować budowę i funkcjonowanie organizmu człowieka zależnie od płci i wieku.

7
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− wyjaśnić pojęcie choroby,
− scharakteryzować czynniki chorobotwórcze,
− określić przyczyny choroby,
− scharakteryzować przebieg i objawy choroby, w różnych fazach rozwoju człowieka,
− scharakteryzować ogólne zasady leczenia chorób,
− rozpoznać zmiany w stanie zdrowia chorego,
− rozróżnić choroby narządu ruchu,
− scharakteryzować zaburzenia krążeniowo-oddechowe,
− scharakteryzować podstawowe choroby układu nerwowego,
− scharakteryzować zaburzenia przemiany materii, układu pokarmowego,
wewnątrzwydzielniczego i moczowego,
− scharakteryzować zmiany patologiczne w narządach słuchu, wzroku, nosie i gardle,
− sklasyfikować choroby nowotworowe,
− scharakteryzować podstawowe zaburzenia psychiczne,
− posłużyć się nazewnictwem specjalistycznym, dotyczącym objawów, zespołów
i jednostek chorobowych w wybranych schorzeniach klinicznych.

8
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Podstawowe pojęcia z zakresu patologii
4.1.1. Materiał nauczania
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) pod pojęciem zdrowia rozumie się stan
pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a więc stan,
w którym budowa i czynność wszystkich tkanek i narządów są nie tylko prawidłowe, ale
zapewniają również wewnętrzną równowagę i zdolność przystosowania się do otaczających
warunków, w tym również społecznych. Z punktu widzenia medycyny każdy stan
wykraczający poza wyżej wymieniony jest chorobą.
Nauka o zaburzeniach czynności organizmu oraz o zmianach morfologicznych
powstających w przebiegu choroby nosi nazwę patologii. Ma ona na celu wyjaśnienie istoty
chorób, zbadanie ich przyczyn oraz warunków, w jakich rozwijają się. Patologię dzieli się na:
patofizjologię, czyli naukę o zaburzeniach czynności ustroju podczas choroby, oraz na
anatomię patologiczną, zwaną też patomorfologią, która bada zmiany morfologiczne
w tkankach i narządach w przebiegu choroby.
Aby możliwie w pełni poznać chorobę, a co za tym idzie właściwie ją leczyć, należy
określić jej etiologię i patogenezę. Etiologia wyjaśnia przyczyny i warunki powstania
choroby, dzięki czemu pozwala określić zewnętrzne lub wewnętrzne czynniki wywołujące
chorobę i związek między tymi czynnikami a swoistym oddziaływaniem organizmu.
Patogeneza wyjaśnia natomiast mechanizmy powstawania i rozwoju choroby. Pozwala to na
ustalenie miejsca przenikania lub pierwotnego umiejscowienia czynnika chorobotwórczego,
śledzenie rozwoju procesu patologicznego oraz na określenie drogi jego szerzenia lub zejścia.
Wyróżnia się kilka klasyfikacji chorób:
1. Podział oparty na podstawowej przyczynie wywołującej chorobę, noszący nazwę
podziału etiologicznego, który dzieli choroby na zakaźne i niezakaźne.
2. Podział topograficzno-anatomiczny, który wyróżnia choroby poszczególnych narządów
lub układów.
3. Podział oparty o wiek i płeć, który wyróżnia choroby wieku dziecięcego, podeszłego,
kobiece itp.
4. Podział podnoszący rolę czynnika genetycznego, który dzieli choroby na: dziedziczne,
wrodzone i nabyte.
5. Podział oparty na mechanizmach czynnościowych, wyróżnia m.in. choroby alergiczne,
zwyrodnieniowe, nerwicowe itp.
Ze względu na przebieg i nasilenie objawów wyróżnia się choroby:
1. Ostre, zaczynające się nagle, charakteryzujące się znacznym nasileniem objawów, trwają
zwykle od kilku godzin do kilku dni.
2. Podostre, charakteryzujące się łagodniejszym przebiegiem i mniej nasilonymi objawami.
3. Przewlekłe, cechujące się na ogół niewielkim nasileniem objawów, jednakże stosunkowo
często prowadzące do trwałych zmian narządowych.
W przebiegu choroby wyróżnia się kilka jej okresów o różnym nasileniu objawów:
1. Okres utajenia, jest to bezobjawowo przebiegający okres choroby od chwili zadziałania
czynnika chorobotwórczego do pojawienia się pierwszych dostrzegalnych objawów
choroby.

9
2. Okres zwiastunów, jest to okres, w którym pojawiają się pierwsze niekiedy mało
charakterystyczne objawy choroby, trudne często do jednoznacznego sklasyfikowania.
3. Okres jawny rozpoczyna się od wystąpienia podstawowych, charakterystycznych dla
danej choroby objawów klinicznych.
Zejście choroby, czyli jej zakończenie, może być pomyślne (wyzdrowienie) lub
niepomyślne (kalectwo lub śmierć). Śmierć jest to ustanie procesów życiowych wszystkich
tkanek i narządów.
Stany patologiczne w organizmie mogą wywołać czynniki pochodzenia zewnętrznego.
Czynniki te dzieli się na grupy: czynniki chemiczne, fizyczne, biologiczne i społeczne. Każde
uszkodzenie ciała wskutek miejscowego lub ogólnego działania jakiegoś czynnika
zewnętrznego nazywane jest urazem. Rozróżnia się urazy mechaniczne (np. postrzały,
uderzenia narzędziami), cieplne (oparzenia, odmrożenia), chemiczne (zatrucia), elektryczne
(porażenia prądem), uszkodzenia spowodowane energią promienistą.
Dla zachowania zdrowia lub powstawania chorób bardzo istotne znaczenie mają również
warunki społeczne. Życie w ciągłym, napięciu nerwowym doprowadza do rozwoju stanów
nerwicowych, zaburzeń psychicznych, zaburzeń neurowegetatywnych. Do chorób
społecznych, najczęściej przewlekłych zalicza się: gruźlicę, choroby nowotworowe,
psychiczne, reumatyczne, choroby serca i naczyń, cukrzyca. Obniżają one wartość
biologiczną społeczeństwa i obciążają jego ekonomikę.
Biologiczne czynniki chorobotwórcze, szczególne znaczenie mają drobnoustroje
(zwłaszcza wirusy i bakterie). Wtargnięcie określonych drobnoustrojów chorobotwórczych do
organizmu może wywołać chorobę zakaźną. W pewnych warunkach zakażenie może
występować w formie bezobjawowej, co łączy się z problemem nosicielstwa. Drobnoustroje
wywołują proces chorobowy tylko wówczas, gdy mają odpowiednią zjadliwość, czyli
zdolność przenikania do organizmu.
Genetyczne podłoże chorób. Dziedziczność jest to zdolność przekazywania cech,
zarówno anatomicznych jak i fizjologicznych, przez organizmy macierzyste potomstwu. Dany
organizm może przekazać swojemu potomstwu również skłonność do pewnych chorób lub
też odporność na nie. Stany patologiczne przenoszone z pokolenia na pokolenie, nazywane są
chorobami dziedzicznymi.
Podstawami diagnostyki medycznej jest dokładny wywiad lekarski i fizykalne badanie
pacjenta. Wiele chorób można zdiagnozować już jak tylko pacjent wejdzie do gabinetu.
I tak np. chorobę Parkinsona rozpoznaje się po głosie pacjenta, po chodzie drobnymi
krokami i po pewnej sztywności mięśni twarzy. Inne choroby ustala się na podstawie
znajomości ludzi i dokładnego opisu objawów chorobowych np. ukrytą depresję, chorobę
umysłową itp. Około osiemdziesiąt procent rozpoznań jest stawianych przez lekarza na
podstawie wywiadu. Pozostałe dwadzieścia procent wymaga metod technicznych
np. tomografia komputerowa i złożone badania laboratoryjne.
Sposoby leczenia chorób
Jednym ze sposobów leczenia chorób jest farmakoterapia, polegająca na stosowaniu
leków. Zasady jej opierają się na dyscyplinie naukowej zwanej farmakologią. Jest to nauka
o działaniu leków na tkanki i narządy, pozwala określić, które efekty leku mają istotne
znaczenie lecznicze, a które są dla chorego niepożądane lub szkodliwe.
Inną metodą leczenia jest ziołolecznictwo. Za roślinę leczniczą uważa się każdą roślinę
użytą przez człowieka, w dowolnej postaci i w jakikolwiek sposób, która wywiera określone
działanie farmakologiczne.
Leczenie dietetyczne. Dieta jest czynnikiem leczniczym i działa głównie poprzez
wyeliminowanie lub zmianę zawartości jakiegoś składnika pokarmowego.

10
Leczenie uzdrowiskowe jest zorganizowaną działalnością, która służy zapobieganiu
chorobom i ich leczeniu. Lecznictwo uzdrowiskowe korzysta z naturalnych warunków
środowiska oraz innych czynników środowiska, które mają korzystny wpływ na stan zdrowia
kuracjuszy.
Leczenie klimatyczne, czyli klimatoterapia, jest to racjonalne stosowanie w celach
leczniczych przestrzennie i czasowo zróżnicowanych bodźców klimatycznych.
Wody lecznicze są to:
1. Naturalne roztwory wodne zawierające składniki mineralne występujące normalnie
w zwykłej wodzie (ale o większym stężeniu).
2. Naturalne roztwory wodne zawierające aktywne składniki biologiczne.
3. Wody wyróżniające się wyższą temperaturą od przeciętnej normy.
Wody te dzięki odmiennym właściwościom fizycznym i chemicznym odznaczają się
właściwościami leczniczymi.
Fizykoterapia jest działem lecznictwa, w którym stosuje się występujące w przyrodzie
naturalne czynniki fizykalne oraz czynniki wytworzone sztucznie przez różnego rodzaju
urządzenia.
1. Ciepłolecznictwo polega na dostarczeniu organizmowi energii cieplnej, głównie drogą
przewodzenia i przenoszenia.
2. Światłolecznictwo, stosuje się promieniowanie podczerwone, widzialne oraz
nadfioletowe. Do światłolecznictwa zalicza się również helioterapię, czyli wykorzystanie
do celów leczniczych promieniowania słonecznego.
3. Wodolecznictwo, zabiegi tego rodzaju mają charakter bodźcowy. Wyróżnia się zabiegi
ogólne i miejscowe oraz zabiegi zimne, chłodne, letnie, ciepłe oraz gorące.
Leczenie krwią. Krew i środki krwiotwórcze mają szerokie zastosowanie w licznych
dziedzinach medycyny.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiesz przez pojęcie choroby?
2. Co to jest patologia?
3. Czym różnią się pojęcia etiologia i patogeneza?
4. Jak można sklasyfikować choroby?
5. Jak wygląda podział chorób ze względu na przebieg i nasilenie objawów?
6. Jakie znasz czynniki chorobotwórcze?
7. Na czym polegają podstawowe metody leczenia?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sklasyfikuj podane przez nauczyciela choroby na podstawie podziału topograficzno-
-anatomicznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wykazem chorób podanym przez nauczyciela,
2) określić choroby poszczególnych układów i narządów,
3) sporządzić krótką notatkę.

11
Wyposażenie stanowiska pracy:
− papier formatu A4, flamastry,
− wykaz chorób,
− literatura z rozdziału 6 dotycząca podziału chorób.
Ćwiczenie 2
Przygotuj multimedialną prezentację na temat chorób uwzględniając ich przebieg
i nasilenie objawów.
1) zapoznać się z opisami przypadków,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) określić przebieg chorób i nasilenie objawów,
4) wybrać informacje do prezentacji,
5) przygotować prezentację,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
– opisy przypadków,
– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca przebiegu chorób.
Ćwiczenie 3
Na podstawie wyników badań pacjentów scharakteryzuj rodzaje czynników
wywołujących stany patologiczne w organizmie.
1) zapoznać się z wynikami badań pacjentów,
2) dopasować czynniki do różnych stanów patologicznych,
3) sporządzić krótką notatkę do prezentacji,
4) przygotować prezentację czynników w formie planszy lub plakatu.
– wyniki badań pacjentów,
– karton papieru technicznego,
– karteczki samoprzylepne,
– flamastry,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca czynników wywołujących stany patologiczne.
Ćwiczenie 4
Na podstawie wyników badań i radiogramów określ metody diagnostyki i leczenia
chorób.

12
1) zapoznać się z materiałami dydaktycznymi dotyczącymi metod diagnostyki i leczenia
chorób,
2) zapoznać się z wynikami badań i radiogramami,
3) określić metody diagnostyki i leczenia chorób,
5) przygotować prezentację na forum grupy.
– radiogramy,
– papier formatu A4, flamastry,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca diagnostyki i leczenia chorób.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie choroby?  
2) określić czym zajmuje się patologia?  
3) scharakteryzować pojęcia: etiologia i patogeneza?  
4) sklasyfikować choroby?  
5) przedstawić podział chorób ze względu na przebieg i nasilenie
objawów?  
6) scharakteryzować czynniki chorobotwórcze?  
7) scharakteryzować metody leczenia chorób?  

13
4.2. Choroby narządu ruchu
Narząd ruchu jest strukturalnym i dynamicznym zespołem złożonym z układu kostnego,
stawowo-więzadłowego i mięśniowego, umożliwiającym utrzymanie postawy ciała,
przemieszczanie się względem podłoża (ruch lokomocyjny czyli chód) oraz zmianę
ustawienia względem siebie poszczególnych części zewnętrznej budowy ciała z odpowiednią
stałą lub zmienną siłą i szybkością w celu wykonania określonej czynności. W skład szkieletu
człowieka dorosłego wchodzi 206 oddzielnych kości. Powierzchnię kości pokrywa błona
zwana okostną. Układ kostno-stawowy jest podstawowym strukturalnym elementem narządu
ruchu. Jego centralną i ruchomą oś stanowi kręgosłup, który składa się z 33–34 kręgów
i dzieli się na pięć odcinków. Układ mięśniowy jest tym elementem, który pod wpływem
odpowiedniego bodźca z ośrodkowego układu nerwowego wprawia w ruch określone części
układu kostnego.
Do najczęściej spotykanych chorób narządu ruchu zalicza się choroby reumatyczne, są to
bardzo różne nieurazowe choroby narządu ruchu, objawiające się dolegliwościami w jego
obrębie a przede wszystkim bólem. Bezpośrednią przyczyną tego bólu jest najczęściej odczyn
zapalny, czasem mechaniczne drażnienie korzenia nerwowego czy nerwu obwodowego.
Przyczyny chorób reumatycznych:
1. Przyczyny nieznane, dotyczy to zwłaszcza reumatoidalnego zapalenia stawów,
zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa i układowych chorób tkanki łącznej.
2. Czynniki zakaźne, zakażenie paciorkowcem w przypadku gorączki reumatycznej.
3. Zmiany zwyrodnieniowe stawów, będące procesem starzenia się tkanek.
4. Urazy najczęściej przewlekłe, będące sumą powtarzających się mikrourazów.
5. Zaburzenia przemiany materii, najczęściej zaburzenia syntezy i przemiany kwasu
moczowego, które prowadzą do wzrostu stężania tego kwasu we krwi i odkładania się
jego soli w tkankach.
Czynniki usposabiające do występowania chorób reumatycznych:
1. Czynniki genetyczne, na powierzchni niektórych komórek organizmu ludzkiego istnieją
możliwe do rozpoznania cechy, tzw. antygeny HLA, które jakkolwiek nie decydują
o zachorowaniu, świadczą o podatności na występowanie pewnych chorób.
2. Zewnętrzne czynniki fizyczne, są to wpływ klimatu, temperatury, wilgotności. Czynniki
te nie są przyczynami chorób reumatycznych, sprzyjają jednak nasileniu się istniejących
dolegliwości w narządzie ruchu.
3. Czynniki cywilizacyjne. Mała sprawność fizyczna, za mało ruchu, co niewątpliwie
osłabia narządy lokomocyjne. Napięcie nerwowe, co sprzyja odruchowym napięciom
mięśni i w efekcie powoduje u niektórych osób bóle mięśniowe.
Gorączka reumatyczna, występuje głównie u dzieci i młodzieży, jest chorobą zapalną,
będącą szczególną formą reakcji organizmu na przebycie zakażenia paciorkowcem,
najczęściej pod postacią anginy. Atakuje głównie serce, chociaż bardziej rzucającym się
objawem jest, ostre zapalenie stawów, które pod wpływem leczenia ustępuje szybko i nie
pozostawia żadnych zmian. Trwałym natomiast następstwem gorączki reumatycznej jest
zastawkowa wada serca.
Reumatoidalne zapalenie stawów, jest chorobą zapalną, prowadzi do wytwarzania się
trwałych i najczęściej symetrycznych zmian zapalnych w stawach, czego wyrazem są obrzęki,
ograniczenie ruchomości, zniekształcenia, przykurcz, a czasem nawet zesztywnienia stawów.
Choroba występuje rzadko, ale z uwagi na długie i zróżnicowane leczenie, powoduje

14
długotrwałą niezdolność do pracy, a czasem inwalidztwo. Częściej atakuje kobiety niż
mężczyzn, a wiek zachorowania bywa różny. Przyczyny choroby nie są znane.
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, jest to przewlekła choroba zapalna
o nieznanej przyczynie. Atakuje przede wszystkim: stawy krzyżowo-biodrowe, a następnie
drobne stawy międzykręgowe i żebrowo-kręgowe. Choroba ta atakuje sześciokrotnie częściej
mężczyzn niż kobiety, rozpoczyna się zwykle w młodym wieku. Przewlekłe zmiany zapalne
w stawach prowadzą zawsze do skostnienia tych stawów. W miękkich tkankach
okołokręgosłupowych odkładają się złogi soli wapnia i tworzą się odcinkowe skostnienia.
Choroba zwyrodnieniowa układu kostno-stawowego – artroza, są to zmiany związane
z zaburzeniami wewnętrznej struktury tkanki i powstaniem nieprawidłowości anatomicznych
stawu. Są one równoznaczne z procesem starzenia się chrząstek stawowych, które tracą
z wiekiem właściwą im sprężystość i gładkość powierzchni. Choroba ta nie upośledza
ogólnego stanu zdrowia. Występuje u około kilkunastu procent populacji ludzkiej.
Reumatyzm tkanek miękkich. Bóle lokalizują się w mięśniach, ścięgnach, kaletkach,
więzadłach, torebkach stawowych, a ich przyczyną są najczęściej nadwyrężanie mechaniczne
związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym bądź przeciążeniem. Zalicza się tu również
stany bólowe będące następstwem mechanicznego drażnienia korzeni nerwowych i nerwów
obwodowych.
Dna moczanowa jest chorobą spowodowaną zaburzeniami przemiany kwasu moczowego.
Kwas ten jest bezużyteczny dla organizmu i w normalnych warunkach jest wydalany przez
nerki. Gdy występują zaburzenia, poziom tego kwasu wzrasta i ulega on mikrokrystalizacji
w tkankach stawowych i okołostawowych. Osadzając się w nich wywołuje lokalne nagłe
i nawracające ataki objawiające się dużą bolesnością.
Układowe choroby tkanki łącznej tzw. kolagenozy są ogólnoustrojowymi chorobami
zapalnymi, mogącymi obejmować wiele narządów wewnętrznych, skórę i narząd ruchu, jego
obrębie zarówno stawy jak i mięśnie. Wspólnymi cechami tych chorób są:
1. Podobne zaburzenia biochemiczne i zapalne w tkance łącznej.
2. Podobne zaburzenia odczynowości organizmu, a więc wytwarzanie przeciwciał
i zapalnych odczynów komórkowych uszkadzających własne tkanki.
3. Najczęściej współistnienie odczynów zapalnych w skórze, w stawach, mięśniach
naczyniach krwionośnych różnych narządów.
4. Podobny przebieg kliniczny
5. Podatność na leczenie przeciwzapalne.
6. Przyczyny nie są znane. Częściej zapadają na tę chorobę kobiety niż mężczyźni.
Wady wrodzone narządu ruchu. Są to zaburzenia budowy i czynności narządu ruchu,
powstałe w wyniku nieprawidłowości rozwojowych, zwłaszcza w okresie rozwoju
zarodkowego. W zależności od działających przyczyn można podzielić je na dwie grupy:
endogenne i egzogenne. Wady endogenne powstają na skutek przekazywania potomstwu
nieprawidłowych informacji zawartych w genach komórek rozrodczych rodziców. Wady
egzogenne powstają na skutek szkodliwych wpływów zewnętrznych na kształtujący się
zarodek i płód. Do wad wrodzonych zaliczyć można min: boczne skrzywienia kręgosłupa
(skoliozy), wady klatki piersiowej, wady kończyn np. wrodzony zrost palców, dysplazja
stawu biodrowego, czyli niepełne jego wykształcenie.
Jałowe martwice kości. Do martwicy kości czy chrząstki dochodzi na skutek
upośledzenia dopływu krwi. Przyczyny mogą być różne: predyspozycje wrodzone,
przeciążenia i mikrourazy, zaburzenia hormonalne, zatory i inne. Do zaburzeń w ukrwieniu
dochodzi szczególnie łatwo u dzieci i młodzieży w związku z brakiem połączeń między

15
krążeniem krwi w nasadach i przy nasadach kości długich. Przykładem może być choroba
Perthesa, jest to jałowa martwica górnej nasady kości udowej. Choroba występuje u dzieci
w wieku 5–14 roku życia i zazwyczaj dotyczy jednego stawu biodrowego. Dziecko skarży się
na bóle w pachwinie promieniujące do uda lub kolana. Niekiedy pierwszym objawem jest
utykanie. Rozpoznanie opiera się na badaniu radiologicznym. Leczenie opiera się na
odciążeniu chorego stawu za pomocą wyciągów, opatrunków gipsowych i specjalnych
aparatów ortopedycznych, niekiedy leczenie operacyjne.
Choroby układowe, są to zaburzenia metabolizmu tkankowego powodujące niedorozwój
lub mniejszą wartościowość tkanek, z których ten narząd jest zbudowany. W zależności od
tła, na którym choroby te się rozwijają, dzieli się je na: choroby wrodzone, deficytowe
zaburzenia metabolizmu (np. z powodu niedoboru witamin), zaburzenia metabolizmu
z przyczyn hormonalno-enzymatycznych, zaburzenia na tle spaczenia gospodarki
energetycznej organizmu. Większość tych chorób jest uwarunkowana genetycznie, z tym że
duży wpływ mają tu dodatkowo czynniki zewnętrzne. Do ważniejszych chorób układowych
zalicza się: achondroplazja (jest to choroba wrodzona, polega na znacznym skróceniu
kończyn z powodu zaburzenia kostnienia kości długich), dysplazje przynasadowo-nasadowe,
mnogie wyrośla chrzęstno-kostne, dyschondroplazję.
Procesy zapalne, stanowią odpowiedź organizmu na wtargnięcie czynnika
chorobotwórczego, często przechodzą w stan przewlekły. Przebieg procesu zapalnego
w kościach zależy od rodzaju bakterii, od wieku i odporności chorego, oraz od
umiejscowienia procesu chorobowego. Do chorób zapalnych zaliczamy: zapalenie kości,
zapalenie stawu, gruźlicę kości i stawów itp.
Dysfunkcje narządu ruchu w chorobach układu nerwowo-mięśniowego. Choroby układu
nerwowego pociągają za sobą różne dysfunkcje i zniekształcenia w obrębie narządu ruchu,
które dzieli się na dwie grupy: porażenia i niedowłady kurczowe występujące w chorobach
ośrodkowego układu nerwowego (np. mózgowe porażenie dziecięce-zaburzenie koordynacji
nerwowo mięśniowej z powodu uszkodzenia mózgu) oraz porażenia i niedowłady wiotkie,
stanowiące następstwa uszkodzenia nerwów obwodowych i mięśni (np. porodowe
uszkodzenie splotu ramiennego, do którego dochodzi na skutek zaburzeń akcji porodowej,
spowodowanych bezpośrednim uciskiem splotu, jego rozciągnięciem lub nawet wyrwaniem).
Myopatie, genetyczne uwarunkowania choroby mięśni o różnym umiejscowieniu i różnie
złośliwym przebiegu. Głównym objawem choroby jest osłabienie siły mięśni, co powoduje
utrudnienie chodzenia, niemożność siadania i wstawania, skrzywienia kręgosłupa, przykurcze
stawów, a w krańcowych przypadkach opadanie powiek i niemożność połykania.
Nowotwory narządu ruchu. Układ szkieletowy atakują nowotwory pierwotne
i przerzutowe. Przerzuty zdarzają się bardzo często, a źródłem ich jest z reguły rak narządów
wewnętrznych.
Choroby z przeciążenia i choroby zwyrodnieniowe, spowodowane są urazami o sile
przekraczającej wydolność kości i tkanek miękkich, powodują jednoczasowe określone
uszkodzenia narządu ruchu-złamania kości, zwichnięcie stawów, rozerwanie ścięgien i mięśni
itp. Niewielkie urazy sumując się doprowadzają do powolnych i często niezauważalnych
uszkodzeń w obrębie narządu ruchu, które kończą się złamaniem kości lub zerwaniem
ścięgna, przerwaniem mięśnia, więzadła itp.
Urazy narządu ruchu. Należą do nich: złamania i zwichnięcia kości, uszkodzenia tkanek
miękkich (mięśni, nerwów obwodowych, naczyń krwionośnych), uszkodzenia ścięgien.

16
1. Co wchodzi w skład narządu ruchu?
2. Jakie są przyczyny chorób reumatycznych?
3. Jakie znasz choroby reumatyczne narządu ruchu?
4. Jakie znasz wady wrodzone narządu ruchu?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dostępnych materiałów dydaktycznych przygotuj prezentację chorób
reumatycznych.
1) zapoznać się z dostępnymi materiałami dydaktycznymi,
2) określić przyczyny chorób reumatycznych,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie na forum grupy.
– modele anatomiczne,
– atlas anatomiczny,
– wyniki badań radiologicznych pacjentów,
– karton formatu A4, flamastry,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób reumatycznych.
Ćwiczenie 2
Na podstawie opisu przypadków zaprezentuj wady wrodzone narządu ruchu.
2) określić wady wrodzone narządu ruchu,
– karton formatu A4, flamastry,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca wad wrodzonych narządu ruchu.
Ćwiczenie 3
Scharakteryzuj dysfunkcje narządu ruchu w chorobach układu nerwowo-mięśniowego na
podstawie filmu dydaktycznego.

17
1) obejrzeć film na temat dysfunkcji narządu ruchu,
2) scharakteryzować dysfunkcje narządu ruchu w chorobach układu nerwowo-mięśniowego,
3) sporządzić notatkę,
– film dydaktyczny,
– kartki formatu A4, flamastry,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca dysfunkcji narządu ruchu.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić układy wchodzące w skład narządu ruchu?  
2) określić przyczyny chorób reumatycznych?  
3) scharakteryzować choroby reumatyczne narządu ruchu?  
4) określić wrodzone choroby narządu ruchu?  
5) wymienić inne poza reumatycznymi i wrodzonymi choroby narządu
ruchu?  

18
4.3. Zaburzenia krążeniowo-oddechowe
W skład układu krążenia wchodzi: serce, naczynia krwionośne (tętnice i żyły) oraz
naczynia i węzły chłonne. Do układu oddechowego zalicza się natomiast: nos i jamę nosową,
krtań, tchawicę, oskrzela i płuca.
Zaburzenia krążeniowo-oddechowe należą do najczęstszych i najbardziej
rozpowszechnionych chorób.
Jedną z najważniejszych chorób układu krążenia i jedną z najczęstszych chorób
przewlekłych jest nadciśnienie tętnicze. Po 65 roku życia występuje u około 50% osób
w polskiej populacji. Jest więc chorobą społeczną. Nadciśnienie właściwie nie daje żadnych
dolegliwości (rzadko bóle czy zawroty głowy, wyjątkowo zaburzenia widzenia). Niestety
powikłania nadciśnienia pod postacią choroby wieńcowej (łącznie z zawałem mięśnia
sercowego), udaru mózgu czy niewydolności serca są bardzo poważne i nierzadko kończą się
zgonem.
Inną z bardzo rozpowszechnionych chorób jest choroba wieńcowa. Jedną z jej postaci
(najbardziej zaawansowaną) jest zawał mięśnia sercowego. Przyczyną choroby wieńcowej,
zwanej również chorobą niedokrwienną serca, jest zatykanie tętnic wieńcowych przez blaszki
miażdżycowe. Do serca dochodzi wtedy mniej krwi (i tlenu), pojawiają się dolegliwości (ból
duszność), komórki zaczynają gorzej pracować. Przy całkowitym odcięciu krwi (zawał)
pojawia się martwica. Ból wieńcowy ma swoje charakterystyczne cechy: pojawia się
za mostkiem; pacjent ma uczucie gniecenia i duszności, czasem palenia; ból promieniuje do
szczęki, żuchwy, do ramion (najczęściej lewego); pojawia się po wysiłku czy stresie, ustępuje
w spoczynku i po zażyciu nitrogliceryny. Jeżeli dołączyć do tego lęk, poty i nie ustępowanie
bólu mimo podawania nitrogliceryny, to mamy do czynienia z zawałem mięśnia sercowego.
Zawał serca i choroba wieńcowa są najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce. Co roku
zapada na nie około 100 tys. osób (głównie mężczyzn); 40% spośród tych osób umiera
w ciągu roku.
Kolejną grupą chorób są wady serca. Najczęściej dotyczą one zastawek. Zastawki są
niezbędne do prawidłowego ukierunkowania przepływu krwi w sercu. Przy ich
nieprawidłowościach pojawiają się problemy: niektóre jamy serca są bardziej obciążane niż
zazwyczaj i przerastają albo rozszerzają się. Wyróżniamy wady serca wrodzone i nabyte.
Te ostatnie są częstsze i dotyczą przede wszystkim zastawki dwudzielnej (mitralnej),
oddzielającej lewy przedsionek od lewej komory. Najczęściej powstają w wyniku
nierozpoznanej lub niedostatecznie leczonej choroby reumatycznej.
Choroba reumatyczna jest jednym z przykładów chorób zapalnych serca. Inne zapalenia
wywołane są wirusami, bakteriami czy chorobami autoimmunologicznymi. Dotyczą mięśnia
serca, wsierdzia lub osierdzia. Mogą być też zajęte wszystkie trzy warstwy.
Wśród chorób serca wyróżnia się również kardiomiopatie, czyli niezapalne choroby
mięśnia sercowego będące skutkiem zmian w mięśniu sercowym powstałych w następstwie
wad serca, nadciśnienia i zwężenia tętnic wieńcowych, a także zaburzenia rytmu jego pracy
i przewodzenia bodźców.
Te różne choroby mogą zakończyć się bardzo podobnie, w ich przebiegu może rozwinąć
się niewydolność mięśnia serca. Pojawia się wtedy duszność, początkowo przy wysiłku,
a później nawet w spoczynku. Jeśli zajęte jest też prawe serce, to pojawiają się obrzęki
kończyn dolnych i częste oddawanie moczu w nocy. Niewydolność świadczy o poważnym
uszkodzeniu mięśnia serca. Należy wtedy leczyć przede wszystkim to, co do niej
doprowadziło (np. chorobę wieńcową). Podaje się również leki zwalczające jej objawy (np.
obrzęki).

19
Miażdżyca naczyń obwodowych (tzw. miażdżyca zarostowa) jest wyrazem tego samego
procesu, który doprowadza do rozwoju choroby wieńcowej. Złogi lipidowe i rozrost komórek
zwężają światło naczyń. Do tego dochodzą jeszcze zakrzepy tworzące się na uszkodzonej
wyściółce tętnic (czyli śródbłonku), które jeszcze bardziej zmniejszają drożność chorego
naczynia. W rezultacie część organizmu, która korzysta z danej „drogi transportowej” jest
niedostatecznie zaopatrywana w tlen i substancje odżywcze. W skrajnych przypadkach
tworzy się martwica. W przypadku kończyn dolnych (tam najczęściej ze wszystkich tętnic
obwodowych, czyli znajdujących się dalej od serca, rozwija się miażdżyca) ból pojawia się
przy chodzeniu. Z racji tego, że pacjent musi zatrzymać się co pewien czas (po przebyciu
pewnej odległości), taki objaw nazywa się chromaniem przestankowym. W bardziej
zaawansowanej fazie odcinki pokonywane bez bólu stają się coraz krótsze, a w końcu objaw
ten pojawia się w spoczynku. Podobnie jak w przypadku serca kończyna może być na tyle
niedokrwiona, że jej część ulega martwicy, która jest widoczna w postaci nie gojących się
owrzodzeń.
Inną częstą chorobą dotyczącą głównie kobiet są żylaki kończyn dolnych. Są to
nierównomierne rozszerzenia żył, często widoczne na skórze. Mogą, ale nie muszą być
przyczyną nieprzyjemnego uczucia ciężkości nóg, a czasem również bolesności łydek.
Leczenie (chirurgiczne, farmakologiczne) uzależnione jest od powikłań (zapaleń, zatorów)
i od względów kosmetycznych. W zapaleniu żył na jakimś odcinku ściany żyły rozwija się
(zgodnie z nazwą) stan zapalny wraz z wytworzeniem się zakrzepu. Powstaniu takiego stanu
sprzyjają między innymi: długotrwałe unieruchomienie, zabiegi operacyjne, poród, urazy oraz
żylaki. Rodzaj objawów zależy do tego, czy proces zapalny dotyczy żył powierzchownych
czy głębokich. W zapaleniu żył może dojść do zatorów, czyli zatkania przez część zakrzepu
światła jakiegoś dużego bądź małego naczynia. Zatory wraz z prądem krwi wędrują do serca
i dalej do płuc. Leczenie jest najczęściej farmakologiczne i polega na podaniu leków
przeciwzapalnych oraz przeciwzakrzepowych lub trombolitycznych (rozpuszczających
zakrzep). Przykrym następstwem zapalenia żył jest tzw. zespół pozakrzepowy, w którym
uszkodzeniu ulegają zastawki – w warunkach prawidłowych nie pozwalające na cofanie się
krwi żylnej na obwód. Oprócz obrzęku, bólu oraz stwardnienia skóry i tkanki podskórnej
pojawia się również duże, trudno gojące się owrzodzenie. Leczenie zachowawcze jest trudne
i długotrwałe, lepsze wyniki dają zabiegi chirurgiczne.
Leczenie chorób krążenia
Leczenie chorób układu krążenia podobnie jak postępowanie w innych chorobach dzieli się
na zachowawcze i zabiegowe. Leczenie zachowawcze, to głównie farmakoterapia (za pomocą
różnych klas leków). W nadciśnieniu tętniczym warto ograniczyć sól w diecie i zmniejszyć
ciężar ciała. W chorobie wieńcowej bardzo ważna jest profilaktyka w postaci odpowiedniej
diety i stylu życia. Pomagają również ćwiczenia fizyczne.
Choroby układu oddechowego
Zapalenie płuc jest to ostry stan zapalny miąższu płucnego wywołany przez bakterie,
wirusy, grzyby, pierwotniaki, pasożyty, czynniki chemiczne i fizyczne. Najczęściej zapalenie
płuc wywołują bakterie oraz wirusy. Jeżeli dojdzie do martwicy miąższu i zniszczenia
przegród między pęcherzykowych, powstaje ropień płuca. Podstawowym badaniem
w rozpoznawaniu zapalenia płuc jest wywiad chorobowy (gorączka, dreszcze, kaszel,
duszność, ból w klatce piersiowej), zmiany opukowe i osłuchowe nad płucem, badania
laboratoryjne i RTG klatki piersiowej.
Ostre zapalenie (nieżyt) oskrzeli jest to proces zapalny dróg oddechowych toczący się
w ich ścianie. Najczęstszą przyczyną są zakażenia wirusowe i bakteryjne. W rozpoznawaniu
ostrego zapalenia oskrzeli najważniejsze jest badanie podmiotowe, tj. wywiad lekarski (ostry
początek choroby przebiegający z kaszlem, katarem i bólami w klatce piersiowej).

20
Przewlekłe zapalenie (nieżyt) oskrzeli cechuje się nadmiernym wydzielaniem śluzu
w drzewie oskrzelowym, co przejawia się przewlekłym i nawracającym kaszlem oraz
odkrztuszaniem.
Odma opłucnej jest chorobą polegającą na obecności powietrza w jamie opłucnej
z częściowym lub całkowitym zapadnięciem płuca. Podstawowym badaniem dla rozpoznania
odmy opłucnej jest badanie radiologiczne klatki piersiowej i punkcja jamy opłucnej.
Rozedma płuc charakteryzuje się powiększeniem ponad normę przestrzeni powietrznych
w strukturach płuc znajdujących się obwodowo od oskrzelików i przebiega z destrukcją
ścianki tych struktur.
Niedodma płuc jest zapadnięciem się pęcherzyków płucnych i oznacza niepełne
rozprężenie płuca lub części jego miąższu. Mechanizm niedodmy polega na zamknięciu
światła oskrzela (niedodma obturacyjna) lub na ucisku z zewnątrz na płuco (niedodma
kompresyjna).
Obrzęk płuc jest to zespół chorobowy (o różnej przyczynie), którego podstawą jest
nadmierne uwodnienie miąższu płucnego, upośledzające jego funkcję. Istotą sprawy jest
przesiąkanie płynu ze światła włośniczek płucnych do przestrzeni śródmiąższowych oraz do
pęcherzyków płucnych, upośledzające wymianę gazową.
Zator tętnicy płucnej (zatorowość płucna) polega na zaczopowaniu, najczęściej
skrzepliną, tętnicy płucnej (zator masywny) lub obwodowej gałęzi tętnicy płucnej (zator
mały), czego konsekwencją jest upośledzenie wymiany gazowej w płucach.
W większości przypadków jest następstwem powikłań zakrzepowych.
Gruźlica jest przewlekłą chorobą zakaźną, umiejscawiającą się w 90–95% przypadków
w płucach. Przyczyną gruźlicy u ludzi są prątki gruźlicy. Do zakażenia dochodzi drogą
wziewną do układu oddechowego, znacznie rzadziej przez przewód pokarmowy, a jeszcze
rzadziej przez kontakt skóry lub śluzówki oka z materiałem zakażonym prątkiem.
Niewydolność oddechowa, to niedostateczne wysycenie tlenem krwi tętniczej lub
obniżone wydalanie dwutlenku węgla.
Astma (dychawica) oskrzelowa jest spowodowana zwężeniem oskrzeli i oskrzelików
wskutek skurczu ich mięśni gładkich, obrzękiem błony śluzowej, nadmiernym wydzielaniem
śluzu i jego zastojem w drogach oddechowych. Dominującym objawem klinicznym jest
duszność napadowa. Należy w większości przypadków do chorób alergicznych układu
oddechowego.
Najczęstszymi objawami, które występują w chorobach układu oddechowego, są:
duszność (brak tchu, „ciężki oddech”, ściskanie w klatce piersiowej, „zatykanie”), sinica
centralna (widoczna na twarzy, czerwieni warg i śluzówkach jamy ustnej), bóle w klatce
piersiowej, z reguły nasilające się w czasie głębszego oddychania, kaszel, odkrztuszanie
plwociny, krwioplucie, chrypka, bezgłos, świsty, zatkanie nosa.
Choroby układu oddechowego są w większości uleczalne. Zakażenia wirusowe u osób
wcześniej zdrowych nie wymagają leczenia przyczynowego. W zakażeniach bakteryjnych na
ogół jest konieczna antybiotykoterapia. Leczenie astmy jest oparte na lekach wziewnych
i rozszerzających oskrzela. Ważna jest profilaktyka przeciwalergiczna i unikanie zakażeń.
W przewlekłych zapaleniach oskrzeli i rozedmie – jest konieczne natychmiastowe
zaprzestanie palenia papierosów. Zakażenia bakteryjne, powodujące nasilenie objawów
chorobowych powinny być intensywnie leczone antybiotykami. Konieczna jest gimnastyka
oddechowa. Odma opłucnej wymaga leczenia, jeśli jest duża i uciska płuco, zwłaszcza gdy się
„dopełnia” z każdym oddechem, czyli – jeśli jest odmą wentylową (z jednokierunkowym
przepływem powietrza). Leczenie polega na nakłuciu opłucnej i ssącym (pod ciśnieniem) jej
drenażu. Czas jego trwania jest różny, ale zawsze do momentu zamknięcia się powietrznej
„przetoki” między płucem a jamą opłucnową.

21
1. Jakie narządy wchodzą w skład układu krążenia i oddechowego?
2. Jakie znasz najbardziej rozpowszechnione choroby układu krążenia?
3. Czego najczęściej dotyczą wady serca?
4. Jak przebiega miażdżyca?
5. Jaka choroba układu krążenia występuje głównie u kobiet?
6. Na czym polega leczenie chorób krążenia?
7. Jakie znasz choroby układu oddechowego?
8. Jakie są najczęstsze objawy chorób układu oddechowego?
9. Jakie znasz metody leczenia chorób układu oddechowego?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj dietę dla pacjenta z chorobą wieńcową.
1) scharakteryzować przyczyny powstawania choroby wieńcowej,
2) określić zasady żywienia zapobiegające chorobie,
3) sporządzić krótką notatkę,
4) opracować dietę,
− kartki formatu A4,
− flamastry,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca choroby wieńcowej.
Ćwiczenie 2
Opracuj program zajęć ruchowych dla osób z nadwagą w przebiegu miażdżycy oraz
zaprezentuj wybrane ćwiczenia na forum grupy.
1) określić objawy, przyczyny i przebieg miażdżycy,
2) sporządzić listę ćwiczeń dla osób z nadwagą,
3) zaprezentować ćwiczenia na forum grupy.
– kartki formatu A4,
– flamastry,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca miażdżycy,
– przyrządy potrzebne do wykonania ćwiczeń.

22
Ćwiczenie 3
Na podstawie opisu przypadków i wyników badań sporządź program profilaktyki dla
pacjentów z astmą oskrzelową.
1) zapoznać się z opisami przypadków i wynikami badań pacjentów,
2) określić przyczyny astmy oskrzelowej,
3) sporządzić program profilaktyki,
4) zaprezentować program na forum grupy.
– karton formatu A4,
– flamastry,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca astmy oskrzelowej.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić jakie narządy wchodzą w skład układu krążenia i układu
oddechowego?  
2) scharakteryzować najbardziej rozpowszechnione choroby układu
krążenia?  
3) określić czego najczęściej dotyczą wady serca?  
4) scharakteryzować przebieg miażdżycy?  
5) określić chorobę układu krążenia występującą najczęściej u kobiet?  
6) określić metody leczenia chorób układu krążenia?  
7) wymienić i scharakteryzować choroby układu oddechowego?  
8) scharakteryzować objawy chorób układu oddechowego?  
9) określić metody leczenia chorób układu oddechowego?  

23
4.4. Podstawowe choroby układu nerwowego
Chorobami układu nerwowego, ich rozpoznaniem, leczeniem czynnikami wywołującymi
i sposobami zapobiegania zajmuje się dział medycyny zwany neurologią. Neurologia zajmuje
się chorobami mózgu, móżdżku, rdzenia kręgowego, nerwów obwodowych oraz niektórymi
chorobami mięśni i nerwowego układu autonomicznego. Układ nerwowy jest najbardziej
złożonym pod względem strukturalnym i czynnościowym układem organizmu ludzkiego,
procesy chorobowe toczące się w jego obrębie wywołują liczne objawy związane
z uszkodzeniem różnych struktur anatomicznych.
Choroby ośrodkowego układu nerwowego
Udar mózgu, jest najczęstszą przyczyną zaburzeń czynności mózgu i zgonów.
Niedokrwienie, a nierzadko również zniszczenie jakiegoś obszaru mózgu, występuje na ogół
nagle. Następstwem jest porażenie lub niedowład, zaburzenia mowy, niekiedy
z towarzyszącymi objawami ogólnymi, takimi jak utrata przytomności, zaburzenia
oddechowe i krążeniowe. Podłożem choroby są najczęściej zmiany miażdżycowe tętnic.
Powodują one zwężenie tętnic i sprzyjają powstawaniu zakrzepu, osłabiają ścianę naczynia,
która może ulec przerwaniu, zwłaszcza przy wzroście ciśnienia krwi. Przyczyną zamknięcia
naczyń może być również zator cząstkami zakrzepu, które odrywają się od zastawek serca lub
jego ścian, a niekiedy od zakrzepów przyściennych w miażdżycy tętnicy głównej i dużych
tętnic domózgowych.
Najcięższy jest udar mózgu z krwotokiem mózgowym. Może wystąpić w różnym wieku,
nagle w ciągu dnia, często poprzedza go silny ból głowy. W każdej postaci udaru, zwłaszcza
w krwotoku, rozwija się w różnym stopniu obrzęk mózgu.
Leczenie udaru odbywa się w szpitalu. w ostrym okresie, gdy chory jest nieprzytomny,
podstawową sprawą jest utrzymanie drożności dróg oddechowych. Leczenie polega na
podawaniu środków przeciw obrzękowych, regulujących ciśnienie krwi i podtrzymujących
ciśnienie.
Zapobieganie polega na: stosowaniu diety zapobiegającej otyłości i miażdżycy, regulacji
ciśnienia krwi, kontroli poziomu cukru, leczeniu chorób serca.
Krwotok (wylew) podpajęczynówkowy, powstaje wówczas, gdy ulegają osłabieniu
ściany naczyń doprowadzających krew do mózgu i mogą wytworzyć się workowate
uwypuklenia, które pękają. Do innych, rzadszych przyczyn przerwania ściany naczyń należą:
miażdżyca i nadciśnienie tętnicze, nieprawidłowości typu naczyniaka mózgu oraz urazy
głowy ze stłuczeniem mózgu. Objawy są bardzo charakterystyczne, często w czasie wysiłku
połączonego z podwyższeniem ciśnienia krwi, występuje nagły bardzo silny ból głowy
przeważnie promieniujący do karku, wymioty, zwykle występuje utrata lub ograniczenie
świadomości. Najgroźniejszym powikłaniem, obok powtórnego krwawienia, jest skurcz
naczyń mózgu, powodujący zawał mózgu. Leczenie podobne jak w udarze mózgu. Szybkie
leczenie operacyjne jest jedyną metodą, która może prowadzić do całkowitego wyleczenia.
Guzy mózgu, pojęciem tym określa się nie tylko guzy nowotworowe, ale wszystkie
nieprawidłowe masy powiększające swoją objętość wewnątrz czaszki. Objawy zależą od
umiejscowienia guza. Często występują narastający ból głowy, nieco rzadziej nudności lub
wymioty i zwolnienie tętna, narastający niedowład kończyn, zaburzenia czucia, mowy,
widzenia. Rozpoznanie guza w jego wczesnej fazie zwiększa możliwość wyleczenia.
Leczenie jest zasadniczo chirurgiczne.
Zakażenia układu nerwowego, mogą być wywołane przez bakterie, wirusy, pasożyty oraz
grzyby. W przebiegu zakażeń może dojść do zajęcia opon mózgowo-rdzeniowych, rdzenia
kręgowego, nerwów obwodowych mięśni i mózgu w sposób ograniczony lub rozlany.

24
Zakażenia bakteryjne są to choroby o ciężkim przebiegu. Zakażenie jest wtórne, często
z ognisk ropnych w gardle, uchu środkowym, w jamie nosowej. Choroba atakuje dzieci
i osoby dorosłe, początek jest nagły. Zjawiają się bóle głowy, nudności i wymioty, znacznie
podwyższona temperatura ciała, zaburzenia świadomości, drgawki. Znamiennym objawem
jest sztywność karku. Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków o szerokim spektrum
działania. Rokowanie jest poważne, często mogą pozostać niedowłady, zaburzenia mowy,
głuchota, napady padaczkowe. Do innych chorób bakteryjnych należą: gruźlicze zapalenie
opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, kiła układu nerwowego.
Zakażenia wirusowe, wywołane przez wirusy: polio, Coxsackie, ECHO, świnki,
półpaśca. Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. W pierwszym okresie choroby
występują objawy nieżytowe lub jelitowe z gorączką, a dopiero po kilku dniach dołączają
bóle głowy, ponowny wzrost temperatury ciała, nudności i wymioty. Stosowane jest przede
wszystkim leczenie objawowe, rzadko podaje się antybiotyki. Rokowania są pomyślne.
W wirusowym zapaleniu mózgu wywołanym przez wirusy grypy i opryszczki rokowania
są poważne, umieralność duża. Do innych chorób wirusowych należą: wścieklizna, choroba
Heinego-Medina, półpasiec, Zespół nabytego upośledzenia odporności-AIDS.
Grzybicze zakażenia układu nerwowego występują u chorych z obniżoną odpornością
wskutek długotrwałego stosowania antybiotyków lub u osób wyniszczonych długotrwałą
chorobą. Obrazem choroby jest przewlekłe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Leczenie
jest bardzo trudne.
Pasożytnicze choroby układu nerwowego to: toksoplazmoza, wągrzyca mózgu
i włośnica.
Najbardziej popularną chorobą jest toksoplazmoza, najczęściej wrodzona wskutek
zakażenia płodu przez matkę. Obrazem choroby są różnego rodzaju zaburzenia rozwojowe,
z dominującymi objawami ze strony ośrodkowego układu nerwowego.
Choroby układu nerwowego wywołane urazem, stanowią 70% wszystkich chorób.
W wyniku urazów dochodzi do zniszczenia elementów komórkowych tkanki mózgowej.
Zależnie od stopnia uszkodzenia mózgu wyróżnia się: wstrząśnienie mózgu, stłuczenie
mózgu, zranienie mózgu. Podstawowym objawem po urazach mózgu są zaburzenia
przytomności, trwające od kilku sekund do kilku dni a nawet miesięcy. Zawsze po urazach
mózgu konieczna jest kontrola lekarska.
Porażenie prądem elektrycznym, jest to bezpośrednie uszkodzenie układu nerwowego,
objawiające się utratą przytomności, czasem drgawkami tonicznymi. Po odzyskaniu
przytomności chory ma bóle głowy, mdłości, wymioty.
Udar cieplny, porażenie słoneczne, wywołuje bezpośrednio obrzęk mózgu. Występuje
wysoka gorączka, silne bóle głowy, wymioty, niekiedy utrata przytomności, drgawki.
Chorego należy umieścić w chłodnym i zacienionym miejscu, niekiedy wymaga się leczenia
szpitalnego.
Choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego, jest to liczna grupa chorób, w których
pierwotnie dochodzi do zmian anatomicznych i upośledzenia czynności określonych struktur.
przyczyny tych chorób nie są znane. Do chorób tych zalicza się:
Chorobę Parkinsona, objawia się zmianami morfologicznymi i biochemicznymi,
prowadząc do obniżenia substancji pełniącej rolę przekaźnika w ośrodkowym układzie
nerwowym – dopaminy. Choroba ta pojawia się między 50-60 rokiem życia, częściej
u mężczyzn, charakterystyczne objawy to: drżenie spoczynkowe, spowolnione ruchy,
ubóstwo mimiki, zgięta postawa ciała, chód drobnymi kroczkami, wzmożone napięcie

25
mięśniowe. Do chorób zwyrodnieniowych należy także: choroba Alzheimera, zespół Hakami,
stwardnienie boczne zanikowe.
Choroby demielinizacyjne, polegają na uszkodzeniu i rozpadzie osłonek mielinowych
włókien nerwowych w mózgu i rdzeniu kręgowym. Do chorób tych należy: stwardnienie
rozsiane. Choroba ta zaczyna się pomiędzy 20–40 rokiem życia, ma okresy zwolnień
i zaostrzeń. Objawami tej choroby są: pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego, oczopląs,
kurczowy niedowład, zaburzenia czynności zwieraczy. W większości przypadków choroba
postępuje prowadząc do całkowitej niepełnosprawności.
Padaczka, jest zespołem objawów zaburzonej czynności mózgu. Występuje częściej
u dzieci niż u dorosłych, charakteryzuje się powtarzającymi napadami, które są spowodowane
nadmiernym wyładowaniem komórek nerwowych. Cechy charakterystyczne to; zaburzenia
świadomości i drgawki. Przyczyny padaczki są różne, mogą to być np. urazy mózgu, guzy
nowotworowe, ropnie, zaburzenia naczyniowe, czynniki zapalne, oraz niedotlenienie mózgu.
Choroby obwodowego układu nerwowego
Są to uszkodzenia nerwów obwodowych, których powodem mogą być: urazy, ucisk
procesy zapalne, alergie, toksyny, zaburzenia przemiany materii, niedobory witamin.
Uszkodzenie tych nerwów powoduje porażenie lub niedowład mięśni, zaburzenia czucia na
danym obszarze, bóle głowy, zaburzenia naczynioruchowe.
Choroby nerwowo-mięśniowe, polegają na uszkodzeniu wszystkich lub pojedynczych
elementów tworzących jednostkę ruchową.
Inne zaburzenia neurologiczne
Zaburzenia z niedoboru witamin, np. niedobór witaminy A powoduje kurzą ślepotę,
witaminy B1 – encefalopatię Wernickego, objawiającą się wymiotami, nudnościami, bólami
i zawrotami głowy, bezsennością. Niedobór witaminy B2 powoduje zaburzenia równowagi,
osłabienie odruchów, zaburzenia czucia, niedowłady kończyn.
Zaburzenia neurologiczne w zatruciach np. zatrucie przewlekłe nikotyną, zatrucie
alkoholem etylowym, metylowym, tlenkiem węgla czy metalami ciężkimi.
1. Jak nazywa się dziedzina medycyny zajmująca się chorobami układu nerwowego?
2. Jakie znasz choroby ośrodkowego układu nerwowego?
3. Jakie znasz choroby układu nerwowego spowodowane zakażeniem?
4. Jakie znasz choroby układu nerwowego spowodowane urazem?
5. Jakie znasz choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego?
6. Na czym polegają choroby obwodowego układu nerwowego?
7. Które zaburzenia neurologiczne spowodowane są niedoborami witamin i zatruciami?

26
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie opisów przypadków przygotuj prezentację podobieństw i różnic
w przyczynach, przebiegu i leczeniu udaru mózgu oraz krwotoku podpajęczynówkowego.
2) określić przyczyny, przebieg oraz sposoby leczenia udaru mózgu oraz krwotoku
podpajęczynówkowego,
4) dokonać prezentacji na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska prac,
– flamastry,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca udaru mózgu oraz krwotoku podpajęczynówkowego.
Ćwiczenie 2
Przeprowadź prezentację sposobu postępowania z pacjentem po udarze cieplnym.
1) określić objawy udaru cieplnego,
2) określić zasady postępowania z pacjentem po udarze cieplnym,
3) dokonać podziału ról w grupie,
4) sporządzić krótka notatkę,
5) zaprezentować sposób postępowania na forum grupy.
– literatura z rozdziału 6 dotycząca udaru cieplnego.
– karton formatu A4
– flamastry,
– przybory potrzebne do prezentacji.
Ćwiczenie 3
Na podstawie dostępnych materiałów dydaktycznych określ zmiany po wstrząśnieniu
mózgu.
1) zapoznać się z dostępnymi materiałami dydaktycznymi,
2) określić zmiany po wstrząśnieniu mózgu,

27
– zdjęcia rentgenowskie,
– flamastry,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca wstrząśnienia mózgu.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) nazwać dziedzinę medycyny zajmującą się chorobami układu
nerwowego?  
2) wymienić choroby ośrodkowego układu nerwowego?  
3) scharakteryzować choroby ośrodkowego układu nerwowego?  
4) określić choroby układu nerwowego spowodowane zakażeniem?  
5) scharakteryzować zwyrodnieniowe choroby układu nerwowego?  
6) określić choroby obwodowego układu nerwowego?  
7) określić zaburzenia neurologiczne spowodowane niedoborami
witamin i zatruciami?  

28
4.5. Zaburzenia przemiany materii, układu pokarmowego
i wewnątrzwydzielniczego
Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego występują u większości społeczeństwa
i są najczęściej następstwem chorób któregoś z narządów wchodzących w skład tego układu,
a więc przełyku, żołądka, jelit, wątroby, dróg żółciowych i trzustki.
Ból w chorobach przełyku odczuwany jest zwykle za mostkiem i często połączony jest
z zaburzeniami połykania lub zgagą. Ból w chorobach żołądka, dwunastnicy, wątroby,
pęcherzyka żółciowego, dróg żółciowych i trzustki umiejscawia się w prawym podżebrzu.
Ból w okolicach pępka może świadczyć o chorobie jelita cienkiego, zaś poniżej pępka zwykle
o chorobach jelita grubego, narządów miednicy małej lub wyrostka robaczkowego.
Wzdęcia, odbijanie i nadmierne oddawanie gazów jest spowodowane nadmiernym
połykaniem powietrza lub łapczywym jedzeniem. Inną przyczyną nadmiaru gazów może być
bakteryjna fermentacja węglowodanów i białek w jelitach. Niektóre pokarmy są gazotwórcze,
należą do nich: groch, fasola, kapusta. Wzdęcia, mogą być również objawem poważniejszych
chorób jak na przykład niedrożność jelit.
Zaburzenia połykania (dysfagia) objawia się trudnością w połykaniu z zatrzymaniem się
kęsa pokarmowego w przełyku oraz uczucie pełności lub bólu za mostkiem. Utrudnione
połykanie jest najczęściej następstwem zaburzeń nerwowo-mięśniowych, chorób zapalnych
i nowotworowych.
Zgaga to uczucie pieczenia lub palenia za mostkiem, często wysoko aż na poziomie
gardła, z napływem do ust piekącego płynu. Powstaje wskutek wracania zawartości żołądka
i dwunastnicy do przełyku i jest objawem podrażnienia lub zapalenia przełyku. Czynnikami,
które mogą wywołać zgagę są niektóre pokarmy: cierpkie, kwaśne, słodkie, używki: kawa,
papierosy, alkohol, niektóre leki (polopiryna) oraz praca w pozycji pochylonej połączona
z dźwiganiem.
Wymioty są objawem powstającym samoistnie lub świadomie prowokowanym,
prowadzącym do odruchowego wydalenia treści żołądka przez usta. Wymioty mogą wywołać
pęknięcia błony śluzowej oraz krwotok z tego powodu. Długo trwające i nasilone wymioty
prowadzą do odwodnienia organizmu, zaburzeń metabolicznych i elektrolitowych. Przyczyny
wymiotów są różne. Mogą one wystąpić na skutek przejedzenia, nadużycia alkoholu, zatrucia
pokarmowego lub chemikaliami. Mogą powstawać na tle zaburzeń psychicznych
i emocjonalnych, towarzyszyć napadom migreny, chorobie lokomocyjnej czy chorobie
błędnika. Są częstym objawem chorób zakaźnych zwłaszcza u dzieci. Spotykane są
w chorobach endokrynologicznych, ciąży i niewydolności nerek.
Biegunka i zaparcia. Zaparcie jest to zmniejszenie częstości wypróżnień, któremu
towarzyszy uczucie wypełnienia odbytnicy i niekompletnej defekacji oraz zmniejszenie
objętości i zwiększenie konsystencji stolca z potrzebą silnego parcia przy jego oddawaniu.
Biegunka to stan, w którym liczba wypróżnień zwiększa się ponad normę właściwą dla danej
osoby, a stolce stają się płynne lub półpłynne i obfitsze niż dotychczas. Biegunka jest
najczęściej wywołana przez wirusy, bakterie i ich toksyny lub przez pierwotniaki. Zaparcia
zaś mogą być wywołane przez choroby nowotworowe, depresję psychiczną, choroby
neurologiczne, endokrynologiczne zaburzenia metaboliczne, leki i inne.
Krwawienie z przewodu pokarmowego może objawiać się krwawymi lub fusowatymi
wymiotami, czarnymi stolcami lub wydalaniem żywej krwi przez odbyt.
Lokalizacja źródła krwawienia jest dosyć trudna tylko na podstawie obserwacji wymiocin

29
i stolców, dlatego konieczne są badania pomocnicze takie jak badania radiologiczne
i endoskopowe. Krwawienia z przełyku, żołądka i dwunastnicy są objawem wrzodów
trawiennych i ostrego zapalenia błony śluzowej żołądka. Krwawienie z odbytu, odbytnicy
i wyżej położonych części jelita grubego mają różne przyczyny. Mogą być objawem
hemoroidów, szczeliny lub przetoki w okolicy odbytu, polipów, raka jelita grubego, zmian
naczyniowych oraz zapaleń.
Choroby układu pokarmowego
Żółtaczka powstaje na skutek odkładania nadmiernych ilości bilirubiny w skórze,
twardówkach oczu i błonach śluzowych. Bilirubina powstaje głównie z rozpadu hemoglobiny.
Proces ten zachodzi w śledzionie, wątrobie i szpiku jako wyraz niszczenia starzejących się
krwinek czerwonych. Przy nadmiernej produkcji bilirubiny nawet w pełni zdrowa wątroba nie
jest w stanie wydalić barwnika. W ten sposób powstaje żółtaczka. Może być ona również
wynikiem mechanicznego utrudnienia lub zablokowania odpływu żółci z wątroby do jelit.
Jest to tak zwana żółtaczka mechaniczna, najczęściej wywołana obecnością kamieni
w głównych drogach żółciowych.
Choroby przełyku – refluks żołądkowo-przełykowy i zapalenie przełyku. Choroba ta
polega na wstecznym zarzucaniu zawartości żołądka lub dwunastnicy do przełyku, powodem
tego jest niewydolność dolnego zwieracza przełyku. Objawem refluksu jest zgaga, czyli
palący ból w nadbrzuszu lub za mostkiem. Zgaga występuje zwykle po obfitych posiłkach.
W następstwie refleksu może czasem dojść do podrażnienia strun głosowych, dróg
oddechowych i do powikłań płucnych. Leczenie polega przede wszystkim na
wyeliminowaniu czynników sprzyjających powstawaniu refluksu. Należy unikać obfitych
posiłków i potraw szkodzących choremu, palenie tytoniu, picia alkoholu i kawy.
Aby złagodzić nocny refluks, należy wcześnie spożywać kolację (kilka godzin przed snem)
i unieść łóżko od strony głowy o kilka centymetrów.
Choroby żołądka. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, wyrazem jej jest ubytek
błony śluzowej, umiejscowiony najczęściej na krzywiźnie mniejszej żołądka lub w opuszce
dwunastnicy. Choroba może występować w każdym wieku i u obu płci, jednak częściej
chorują na nią mężczyźni. Wrzody występują rodzinnie, u osób palących papierosy,
zażywających leki zawierające kwas acetylosalicylowy (polopiryna) oraz chorych na
przewlekłe choroby układu oddechowego, marskość wątroby lub reumatoidalne zapalenie
stawów. Głównym czynnikiem sprawczym choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy jest
Helicobacter pylori. Jest to bardzo rozpowszechniona bakteria. Jej obecność można stwierdzić
u około 70–80% populacji na świecie. Istotny wpływ mają także czynniki psychiczne, o czym
świadczy częste owrzodzenie u osób przeżywających stres i napięcia emocjonalne. Głównym
objawem są okresowe bóle w nadbrzuszu, bóle głodowe, które występują w nocy i w dwie
trzy godziny po posiłkach. Przebieg choroby jest przewlekły i nawracający. Nawroty
występują najczęściej jesienią i wiosną. Choroba wrzodowa może mieć groźne dla życia
powikłania, jakimi są krwotok i przedziurawienie wrzodu.
Zapalenie żołądka, wyrazem tej choroby są liczne, powierzchowne ubytki błony śluzowej
żołądka zwane nadżerkami. Pojawiają się one nagle bez wyraźnej przyczyny. Objawem tej
choroby jest krwawienie z przewodu pokarmowego.
Zaburzenia trawienia i wchłaniania. Zespół złego wchłaniania, jest to zespół objawów,
które występują w skutek zaburzeń procesów trawienia i wchłaniania. Zaburzenia te
manifestują się najczęściej w chorobach jelita cienkiego, w zaawansowanej niewydolności
trzustki, po operacjach wycięcia żołądka a także w cukrzycy. Głównym objawem jest
przewlekła biegunka z chudnięciem i zatrzymaniem wzrostu u dzieci.
Choroby jelita cienkiego. Uchyłki jelita cienkiego, są to pojedyncze lub mnogie
woreczkowate uwypuklenia ściany jelita. Uchyłki mogą być nabyte lub wrodzone. Uchyłki

30
czasami ulegają zapaleniu powodując bóle brzucha, gorączkę, krwawienie z przewodu
pokarmowego, a niekiedy przedziurawienie z zapaleniem otrzewnej.
Choroby jelita cienkiego na tle niedokrwienia. Ostre niedokrwienie jelita cienkiego, może
być spowodowane zatorem lub zakrzepem tętnic doprowadzających krew do jelita cienkiego.
Ostre niedokrwienie zdarza się na ogół u osób z miażdżycą. W pierwszej fazie choroby
występują bóle brzucha w okolicy pępka. Po kilku godzinach pojawia się narastające wzdęcie
z zatrzymaniem gazów, wzmożone napięcie powłok, gorączka i spadek ciśnienia krwi.
Przebieg choroby jest poważny i stanowi zagrożenie życia. Przewlekłe niedokrwienie jelita
cienkiego powstaje przede wszystkim w następstwie miażdżycy tętnic. Dopływ krwi do jelita
nie jest całkowicie przerwany, a jedynie zmniejszony.
Choroby jelita grubego to występowanie woreczkowatych uwypukleń w ścianie jelita.
Ważną rolę w uchyłkowości jelita odgrywa stres. Objawami są bóle brzucha, zaparcia stolca
lub biegunka. Powikłaniami są ostre krwawienie, przedziurawienie i zapalenie.
Choroby wątroby, pęcherzyka żółciowego i przewodów żółciowych.
Wirusowe zapalenie wątroby jest to choroba zakaźna i zaraźliwa, wywołana przez wirusy
tzw. typu A i B. W obu przypadkach źródłem zakażenia jest człowiek chory lub będący
nosicielem. Wirusowe zapalenie wątroby typu A przeważnie dotyczy dzieci w wieku od 7–10
lat i młodzież. Szerzy się drogą pokarmową. Przebycie choroby powoduje trwałe
uodpornienie.
Wirusowe zapalenie typu B przenosi się przede wszystkim drogą pozajelitową. Zakażenie
następuje poprzez przetoczenie krwi oraz zabiegi naruszające łączność tkanek. Przewlekłe
zapalenie wątroby, jest to choroba, w której zmiany patologiczne występują pod postacią
martwicy komórek, odczynu zapalnego i włóknienia. Zmiany te mogą być następstwem
wirusowego zapalenia wątroby typu B. Profilaktycznie przeciw WZW B stosuje się
szczepienia ochronne. W Polsce od 1992 r. są szczepione profilaktycznie noworodki oraz
pracownicy służby zdrowia, od kilku lat także młodzież. Zaleca się szczepienia przed
zabiegami chirurgicznymi.
Marskość wątroby jest to przewlekłe uszkodzenie wątroby spowodowane różnymi
przyczynami. Marskość alkoholowa jest nieodwracalnym skutkiem nadużywania alkoholu.
Marskość żółciowa spowodowana jest dwoma czynnikami: przewlekłym utrudnieniem
odpływu żółci na skutek przeszkody mechanicznej w drogach żółciowych oraz przewlekłym
zapaleniem i włóknieniem drobnych przewodzików żółciowych wewnątrz wątrobowych.
Kamica żółciowa polega na obecności w pęcherzyku żółciowym kamieni. Choroba ta
powstaje dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Przyczyną kamicy może być ciąża,
doustne środki antykoncepcyjne, otyłość.
Choroby trzustki. Ostre zapalenie trzustki jest najczęściej następstwem kamicy żółciowej
lub nadużywaniem alkoholu. Inne przyczyny to: urazy, wady wrodzone trzustki, czynniki
hormonalne, metaboliczne lub zakaźne. Objawem jest silny ból występujący nagle, wymioty,
gorączka, duszności, w skrajnych przypadkach wstrząs.
Przewlekłe zapalenie trzustki charakteryzuje się postępującym, nieodwracalnym
uszkodzeniem trzustki, prowadzącym do jej niewydolności. Najczęstszą przyczyną jest
alkoholizm.
Torbielowate zwłóknienie trzustki, czyli mukowiscydoza to wrodzona choroba
gruczołów wydzielających śluz, zlokalizowanych w trzustce, oskrzelach, wątrobie i jelitach.
Występuje przede wszystkim w dzieciństwie, objawami są zakażenia płucne oraz zaburzenia
w trawieniu i wchłanianiu pokarmu.

31
1. Jakie narządy wchodzą w skład układu pokarmowego?
2. Gdzie umiejscawia się ból i jakie dolegliwości mu towarzyszą w chorobach układu
pokarmowego?
3. Jakie są przyczyny i rodzaje żółtaczki?
4. Jakie znasz choroby przełyku?
5. Jakie znasz choroby żołądka?
6. Jakie znasz choroby jelita cienkiego i jelita grubego?
7. Jakie znasz choroby wątroby?
8. Jakie znasz choroby trzustki?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie opisu przypadków określ zaburzenia trawienia.
2) określić przyczyny powstawania zaburzeń trawienia,
4) zaprezentować wyniki na forum grupy.
– literatura z rozdziału 6 dotycząca zaburzeń trawienia.
Ćwiczenie 2
Ustal dietę oraz godziny spożywania posiłków dla pacjenta z refluksem żołądkowo-
-jelitowym.
1) określić zasady diety dla pacjenta,
2) ustalić listę produktów, które może spożywać pacjent,
3) ustalić ilość posiłków,
4) określić godziny spożywania posiłków,
5) ustalić dietę,
– kartki formatu A4,
– flamastry,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca refluksu żołądkowo-jelitowego.

32
Ćwiczenie 3
Na podstawie wyników badań pacjentów scharakteryzuj mukowiscydozę.
1) zapoznać się z wynikami badań,
3) scharakteryzować mukowiscydozę,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
– literatura z rozdziału 6 dotycząca mukowiscydozy.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić narządy wchodzące w skład układu pokarmowego?  
2) określić gdzie umiejscawia się ból i jakie dolegliwości mu
towarzyszą w chorobach układu pokarmowego?  
3) określić przyczyny i rodzaje żółtaczki?
4) określić choroby przełyku?




5) określić choroby żołądka?  
6) scharakteryzować choroby jelita cienkiego i jelita grubego?  
7) określić choroby wątroby?  
8) scharakteryzować choroby trzustki?  

33
4.6. Zmiany patologiczne w narządach słuchu i wzroku oraz
nosie i gardle
Choroby uszu, nosa, gardła i krtani
Zatoki przynosowe to przestrzenie powietrzne, położone obustronnie w bezpośrednim
sąsiedztwie jam nosa. Wyróżnia się cztery parzyste zatoki przynosowe. Są to: zatoka
szczękowa, czołowa, klinowa i sitowa.
Proces zapalny obejmujący błonę śluzową zatok nie może być traktowany odrębnie od
infekcji toczącej się w jamach nosa i odwrotnie. Jest to proces zawsze, choć z różnym
nasileniem, obejmujący zarówno jamy nosa, jak i zatoki przynosowe.
Przewlekłe zapalenie zatok to takie, które pomimo leczenia nie kończy się w pełni po 12
ygodniach. Jest ono następstwem nie leczonego lub niewłaściwie leczonego ostrego
zapalenia zatok przynosowych. Ważne jest jednak, iż większość chorych, u których leczenie
farmakologiczne ostrego zapalenia zatok nie przynosi zamierzonych efektów i przechodzi
w proces przewlekły, to osoby, które posiadają istotne nieprawidłowości w budowie
anatomicznej jam nosa i ujść zatok. Do najczęściej występujących patologii, które mogą być
stwierdzone w badaniu laryngologicznym bądź radiologicznym są: skrzywienia przegrody
nosa, patologie dotyczące małżowiny nosowej środkowej i dolnej, puszki sitowej, wyrostka
haczykowatego. Objawy choroby są podobne do objawów w ostrym zapaleniu, jednak
dolegliwości bólowe są znacznie mniej nasilone, rzadko określane jako ostre czy
przeszywające, a raczej tępe, ćmiące, rozpierające.
Ostre zapalenie zatok. Praprzyczyną nieomal każdego ostrego zapalenia zatok jest
zaleganie wydzieliny spowodowane utrudnieniem jej odpływu do jamy nosa. Ostre zapalenie
błony śluzowej nosa i zatok przynosowych przebiega z licznymi ogólnoustrojowymi
i miejscowymi objawami. Do objawów ogólnoustrojowych zaliczyć można gorączkę, złe
samopoczucie, zmęczenie i osłabienie. Miejscowo wyróżnia się objawy główne, najbardziej
charakterystyczne dla zapalenia zatok przynosowych i objawy dodatkowe.
Krwawienia z nosa mające swoje źródło w tylnej części nosa są bardziej niebezpieczne
i wymagają z reguły pomocy lekarskiej. Ten typ krwawienia częściej występuje u osób
starszych, cierpiących na nadciśnienie oraz takich, które doznały urazów nosa lub twarzy.
Krwawienia z przedniej części jamy nosa często występują u osób przebywających w suchym
środowisku, w okresie zimowym, kiedy centralne ogrzewanie nagrzewa i wysusza powietrze.
Suche powietrze może być przyczyną pękania śluzówki, tworzenia się strupów oraz
występowania krwawień.
Polipy jam nosa, to łagodne, nie nowotworowe zmiany rozwijające się w nosie
i zatokach. Powstają w wyniku przewlekłego stanu zapalnego w obrębie nosa i zatok, jednak
przyczyna występowania samego zapalenia nie zawsze jest rozpoznawana.
Przerost trzeciego migdałka. Samo powiększenie migdałka nie jest chorobą, jednak
przerośnięty migdałek może być przyczyną licznych procesów chorobowych. Usuwanie
zdrowych migdałków jest absolutnie niewskazane. Poza wszelką wątpliwością pozostaje
jednak, iż w przypadku występowania negatywnych objawów związanych z przerostem
trzeciego migdałka, jego usunięcie jest koniecznością. Usunięcie migdałka gardłowego nie
powoduje upośledzenia odporności organizmu. Pozostawione migdałki podniebienne
w zupełności wystarczają, aby stanowić „tarczę” immunologiczną organizmu.
Negatywne skutki przerostu trzeciego migdałka to: przewlekłe, nawracające zapalenie
nosa i zatok, niedrożność nosa – chrapanie, bezdechy, u małych dzieci problemy z jedzeniem,
„twarz adenoidalna” – charakterystyczny obraz dziecka: otwarta buzia, przesuszone,

34
wystające górne siekacze, przewlekle powiększone węzły chłonne na szyi, „nosowanie,”
choroby uszu: wysiękowe zapalenie ucha, nawracające ostre zapalenie ucha środkowego,
upośledzenie słuchu, zrosty w uchu środkowym, patologiczny rozwój szczęki, podniebienia,
wadliwe ustawienie zębów, patologie zgryzu, przewlekła niedrożność dróg oddechowych
może skutkować spowolnieniem intelektualnego, jak i fizycznego rozwoju dziecka, obniżenie
poziomu inteligencji.
Najczęściej występującymi przyczynami schorzeń migdałków są nawracające infekcje
górnych dróg oddechowych. Typowe objawy anginy: powiększenie migdałków, ich
zaczerwienienie, biały lub żółty nalot na migdałkach, trudności z mówieniem wywołane
opuchlizną, ból gardła, trudności i bolesność przy przełykaniu, powiększone węzły chłonne
szyi, szczękościsk, objawy ogólne: uczucie rozbicia, osłabienie, bóle mięśniowo-stawowe,
często wysoka gorączka.
Skrzywienie przegrody nosa, powoduje pogorszenie drożności jam nosa. Oddychanie
nosem, zwłaszcza w nocy jest wówczas utrudnione, konieczne staje się dodatkowe
oddychanie przez otwarte usta, w nocy częściej występuje chrapanie i bezdechy. Bezdech
obturacyjny jest powszechną dolegliwością, która dotyka miliony mężczyzn, kobiet i dzieci,
ale często pozostaje nie zdiagnozowany, pomimo potencjalnie poważnych konsekwencji,
które może spowodować.
Ostre zapalenie ucha środkowego, to stan zapalny wyściółki ucha środkowego,
rozwijający się za zachowaną błoną bębenkową, przebiegający z ogólnymi objawami infekcji
górnych dróg oddechowych. Zapalenie wywołane jest przez wirusy i/lub bakterie. Stanowi
zapalnemu towarzyszy wzmożona sekrecja wydzieliny surowiczo-śluzowej, która w bardziej
zaawansowanych stadiach przybiera postać ropną.
Wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest chorobą, która przede wszystkim dotyczy
dzieci. Jest to proces zapalny prowadzący do zalegania płynu w przestrzeniach ucha
środkowego, przy zachowanej błonie bębenkowej i bez istotnych cech zapalenia. Stan ten jest
z reguły przewlekły i trwa miesiące lub lata.
Zapalenie ucha zewnętrznego jest częstym schorzeniem. Zwykle przytrafia się osobom,
które nigdy wcześniej nie miały kłopotów z chorobami uszu. Choroba najczęściej dotyczy
samego przewodu słuchowego, ale może też obejmować całą małżowinę uszną i struktury
okoliczne.
Nagła głuchota jest rzadką chorobą, jednak może się zdarzyć w zasadzie w każdym
wieku. Najczęściej dotyka osoby w wieku 30–60 lat, jednakowo często mężczyzn i kobiety.
Na ogół rozpoczyna się uczuciem rozpierania w uchu, po którym zaczyna narastać
niedosłuch. Niedosłuchowi bardzo często towarzyszy szum uszny. W przypadku uszkodzenia
jedynie komórek odpowiedzialnych za słuch, nie ma zawrotów głowy, zaburzeń równowagi,
nudności czy wymiotów. Głębokość powstającego niedosłuchu jest różna, może wystąpić
pełna głuchota ucha. Choroba jest prawie zawsze jednostronna. Dotychczas nie udało się
w pełni wyjaśnić przyczyn wystąpienia nagłej głuchoty. Jednak w większości przypadków
choroby, odpowiedzialne są infekcje wirusowe ucha wewnętrznego, a wśród nich wirus
grypy, cytomegalii, świnki, różyczki, opryszczki, ospy wietrznej, półpaśca. Inną często
wymienianą przyczyną są zaburzenia mikrokrążenia w obrębie ślimaka (czyli części ucha,
w której znajdują się komórki odpowiedzialne za słyszenie). Niedokrwienie komórek ślimaka
powoduje właśnie nagle występujący niedosłuch. Co istotne uważa się, iż także infekcje
wirusowe powodują zaburzenia mikrokrążenia i w takim mechanizmie również uszkadzają
słuch.
Alergiczny nieżyt nosa, jest to zmieniona, nadmiernie wyrażona, swoista odpowiedź
układu immunologicznego na czynniki zewnętrzne (czyli tzw. alergeny), które w normalnych
warunkach nie są dla organizmu szkodliwe. Ta nadmierna odpowiedź układu
immunologicznego doprowadza do wystąpienia objawów chorobowych w mechanizmie

35
reakcji natychmiastowej (w ciągu kilku minut), reakcji późnej (objawy po kilku godzinach)
lub opóźnionej (po 24–48 godzinach). Najczęstszym schorzeniem alergicznym w obrębie
narządów głowy i szyi jest alergiczny nieżyt nosa stanowiący 70% spośród nieinfekcyjnych
nieżytów nosa i dotyczą 10–25% populacji. Objawy alergicznego nieżytu nosa:
uczucie zatkanego nosa, kichanie i świąd, wodnisty, lejący się katar, upośledzenie węchu,
czasami w fazie ostrej dochodzi do wystąpienia dolegliwości bólowych typowych dla
zapalenia zatok, często towarzyszące zapalenie spojówek.
Poza nieżytem alergicznym rozróżnia się inne postaci nieżytu, gdzie objawy są podobne
do występujących w nieżycie alergicznym, ale inna jest przyczyna wystąpienia choroby (np.
zakażenie bakteryjne).
Ostre zapalenie krtani, jest zwykle spowodowane infekcją, obejmującą błonę śluzową
narządu. Może też być wynikiem nadwyrężeniem, czy podrażnieniem krtani przez wdychanie
zimnego, suchego powietrza, substancji drażniących, itp. Postać ostra zapalenia krtani
sprowadza się zazwyczaj do podrażnienia lub zapalenia wywołanego przez wirusy, rzadziej
przez bakterie. Infekcja wirusowa powoduje uszkodzenie błony śluzowej pokrywającej krtań.
To w rezultacie stanowi drogę do nadkażenia bakteryjnego – zdarza się dość często, iż nie
leczone ostre zapalenie krtani przechodzi w zapalenie bakteryjne, które może rozwinąć się
nawet w zapalenie dolnych dróg oddechowych. Głównym objawem ostrego zapalenia krtani
jest wrażenie ciągłej konieczności odchrząkiwania i występowania przeszkody (czy ciała
obcego) w krtani. Pojawiają się też symptomy w postaci zachrypniętego lub słabego głosu,
drapania, podrażnienia, wysuszenia lub bólu gardła oraz suchego kaszlu.
Przewlekłe zapalenie krtani. Objawy przewlekłego zapalenia krtani są podobne do
występujących w ostrym zapaleniu. Jednak czas trwania objawów jest znacznie dłuższy
i wynosi wiele tygodni, miesięcy czy lat, natomiast nasilenie objawów jest zazwyczaj
łagodniejsze.
Choroby oczu i zaburzenia widzenia
Wzrok to bardzo ważny dla człowieka zmysł. Dlatego też tak ważne jest, aby
odpowiednio zadbać o narząd wzroku. Pogorszenie jakości widzenia może następować
powoli lub w ciągu krótkiego okresu czasu. Przyczyny tego mogą być różne. Nagłe
pogorszenie widzenia może nastąpić w czasie od kilku minut do kilku dni.
Migrena – zaburzenia widzenia towarzyszące tej dolegliwości to tzw. „aura”, trwająca
przez kilka minut. Widzi się wtedy drgające punkty, błyski i zygzaki. Może też nastąpić utrata
części pola widzenia. Objawy oczne z reguły poprzedzają lub występują razem silnym bólem
głowy. Mogą im też towarzyszyć nudności.
Zapalenie rogówki lub tęczówki – pole widzenia jest rozmyte lub występuje ogólne
pogorszenie wzroku. Oczy często łzawią, są czerwone i bolące.
Odklejenie (odwarstwienie) siatkówki – zanika część obrazu. Osoba w tym miejscu widzi
cień. Wokół cienia często występują jasne błyski światła lub czarne punkty. W zależności od
obszaru odklejonej siatkówki możliwe jest pogorszenie wzroku lub całkowita utrata zdolności
widzenia.
Ostra jaskra – powstaje na skutek szybko wzrastającego ciśnienia płynu śródgałkowego
w oku. Chory widzi coś w rodzaju zasłony przed oczami i kolorowe obwódki wokół źródeł
światła. Gałka oczna jest twarda, oko robi się czerwone i zaczyna boleć. Może temu
towarzyszyć również silny ból głowy, a nawet brzucha.
Ostre zaburzenia ukrwienia – na skutek ostrego niedotlenienia gałki ocznej lub nerwu
wzrokowego dochodzi do nagłego, wyraźnego pogorszenia widzenia lub nawet całkowitej
utraty wzroku.
Zapalenie nerwu wzrokowego – następuje stopniowe pogorszenie widzenia, do którego
dochodzi w ciągu kilku godzin lub dni. Ponadto może temu towarzyszyć ból przy poruszaniu
gałką oczną.

36
Udar mózgu – na skutek urazu czaszki, wzrostu ciśnienia śródczaszkowego lub wylewu
krwi do mózgu następuje nagła utrata wzroku. Często towarzyszy temu również osłabienie
mięśni lub paraliż, trudności w mówieniu lub utrata świadomości.
Krótkowzroczność – polega na niewyraźnym, rozmytym widzeniu przedmiotów
oddalonych. Wyraźnie widoczne są tylko przedmioty znajdujące się w pobliżu. Podczas
czytania tekstu musi on być trzymany w pobliżu oczu. Nie używanie szkieł korekcyjnych lub
okularów w krótkowzroczności powoduje gorsze widzenie, lecz nie uszkadza oczu. Wada ta
jeśli się pogłębia, to dzieje się to samoistnie.
Dalekowzroczność – polega na bardzo wyraźnym widzeniu przedmiotów nawet bardzo
mocno oddalonych, natomiast przedmioty znajdujące się blisko stają się widoczne ostro
dopiero przy dużym wytężeniu wzroku. U młodych ludzi, którzy czytają dużo książek
dalekowzroczności często towarzyszy także ból głowy i łzawienie oczu. Nie używanie szkieł
korekcyjnych w dalekowzroczności prowadzi do uszkodzenia oczu.
Oddalenie się punktu bliskiego widzenia w podeszłym wieku – na skutek postępującego
wraz z wiekiem zmniejszania się sprawności mięśni odpowiedzialnych za akomodację
wzroku czytany tekst musi być trzymany w dużej odległości od oczu, ponieważ inaczej pismo
staje się nieczytelne.
Zmętnienie soczewki (zaćma) – z wiekiem, u niektórych ludzi, soczewka ulega
zmętnieniu. Objawem tego jest stopniowo rozpływający się obraz i coraz trudniej
rozpoznawalne kolory. Przy zmętnieniu soczewki słabe światło jest lepiej widoczne,
natomiast światło jasne silnie oślepia.
Przewlekła jaskra – na skutek stopniowego wzrostu ciśnienia płynu wewnątrzgałkowego
lub stałych trudności z ciśnieniem krwi i ciągłego ucisku na siatkówkę pojawiają się objawy
znikania fragmentów obrazu (utrata obszarów widzenia). Pogorszenie widzenia zauważalne
jest zazwyczaj dopiero w zaawansowanym stadium choroby.
W przypadku, gdy pogorszenie widzenia następuje w krótkim czasie, może to świadczyć
o istnieniu poważnej choroby, która – jeżeli nie zostanie odpowiednio wcześnie
zdiagnozowana i leczona – może doprowadzić do utraty wzroku.
Pielęgnacja oczu: podczas wykonywania czynności, stanowiących obciążenie dla oczu
(na przykład czytanie lub praca przy komputerze) powinno się robić co pewien czas przerwy
by oczy mogły odpocząć. Bardzo ważne podczas czytania jest prawidłowe oświetlenie. Osoby
noszące szkła korekcyjne powinny regularnie co pewien czas zgłaszać się na wizyty kontrolne
do okulisty, w celu sprawdzenia, czy noszone szkła są nadal odpowiednie. Osoby, które
zamiast okularów zdecydowały się na używanie soczewek kontaktowych, muszą pamiętać, że
wymagają one wyjątkowej dbałości i higieny, co zabiera więcej czasu. Należy używać
odpowiedniego środka do pielęgnacji soczewek kontaktowych. Soczewki kontaktowe,
podobnie jak szkła w okularach powinny być dobrane przez lekarza okulistę, gdyż
nieodpowiednio dobrane lub stosowane, mogą przyczynić się do uszkodzenia oka. Osobom
po ukończeniu 40 r.ż. zaleca się regularne kontrolowanie wzroku i stanu oczu u lekarza
okulisty. Wszystkim, niezależnie od wieku, zwłaszcza osobom, których oczy narażone są na
obciążenia lub szkodliwe czynniki zewnętrzne zaleca się stosowanie preparatów do
codziennej pielęgnacji oczu wzmacniających bariery ochronne narządu wzroku.
1. Jakie zmiany patologiczne występują w obrębie nosa?
2. Jakie znasz choroby uszu?
3. Jakie są przyczyny i objawy chorób gardła i krtani?
4. Jakie znasz choroby i wady wzroku?

37
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj źródło choroby na podstawie opisu sytuacji:
a) krwawienie z nosa częściej występujące u osób starszych, cierpiących na nadciśnienie
oraz takich, które doznały urazów nosa lub twarzy,
b) krwawienie z nosa często występujące u osób przebywających w suchym środowisku,
w okresie zimowym, kiedy centralne ogrzewanie nagrzewa i wysusza powietrze,
c) suche powietrze może być przyczyną pękania śluzówki, tworzenia się strupów oraz
1) przeanalizować opisane sytuacje,
2) ustalić źródło choroby,
3) przedyskutować w grupie rozpoznane źródła choroby,
4) przedstawić wyniki ćwiczenia na forum grupy.
– literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób nosa,
– flamastry,
– notatnik.
Ćwiczenie 2
Na podstawie opisanych objawów określ metody leczenia schorzeń:
a) krwawienie z nosa częściej występujące u osób starszych, cierpiących na nadciśnienie
oraz takich, które doznały urazów nosa lub twarzy,
b) krwawienie z nosa często występujące u osób przebywających w suchym środowisku,
w okresie zimowym, kiedy centralne ogrzewanie nagrzewa i wysusza powietrze,
c) suche powietrze może być przyczyną pękania śluzówki, tworzenia się strupów oraz
1) zapoznać się z opisami objawów,
2) określi metody leczenia dla każdego z tych schorzeń,
− opisy objawów,
− notatnik,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób nosa.

38
Ćwiczenie 3
Na podstawie wyników badań i opisu przypadków sporządź program profilaktyki dla
pacjentów z chorobami oczu.
1) zapoznać się z wynikami badań i opisami przypadków,
2) określić przyczyny chorób oczu,
3) określić czynności do sporządzenia programu profilaktyki,
– literatura z rozdziału 6 dotycząca chorób oczu.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zmiany patologiczne występujące w obrębie nosa?  
2) scharakteryzować choroby uszu?  
3) określić przyczyny i objawy chorób gardła i krtani?  
4) scharakteryzować choroby i wady wzroku?  

39
4.7. Choroby układu moczowego
Układ moczowy składa się z dwóch nerek, wytwarzających mocz, wychodzących z nich
moczowodów, (które mają za zadanie wyprowadzić z nerek mocz do pęcherza moczowego),
pęcherza moczowego i cewki moczowej. Do zadań układu moczowego należy wydalenie
z ustroju niepotrzebnych produktów przemiany materii i substancji szkodliwych oraz
utrzymanie stałości składu płynów ustrojowych.
Choroby układu moczowego są dość rozpowszechnione we współczesnym
społeczeństwie. Najczęstszymi przyczynami chorób są zakażenia bakteryjne narządu
moczowego, częściej występują u kobiet niż mężczyzn i dotyczą już ludzi młodych, a nawet
dzieci. Częstość zakażeń wzrasta wraz z wiekiem i często jest następstwem działania różnych
substancji toksycznych działających na ten narząd. Przyczyną tego jest coraz częstszy kontakt
człowieka z substancjami chemicznymi. Poważny problem stanowią choroby nerek, jedną
z największych grup są ich zapalenia kłębuszkowe. Choroby innych narządów układu
moczowego występują rzadziej. Choroby nerek często przebiegają bezobjawowo, albo ze
skąpymi objawami co utrudnia ich rozpoznanie i leczenie we wczesnej fazie. Najcięższe
choroby nerek to te, które prowadzą do przewlekłej mocznicy czyli: przewlekłe kłębuszkowe
i przewlekłe śródmiąższowe-bakteryjne i niebakteryjne-zapalenie miąższu nerkowego.
Skutecznymi metodami leczenia w przypadku tych chorób są jedynie dializoterapia
i przeszczep nerek.
Objawy chorób układu moczowego
W wielu przypadkach mogą występować różne objawy i dolegliwości, które są tak
nietypowe, że dopiero wykonanie odpowiednich badań pozwala ustalić ich tło. Istnieją też
ciężkie uszkodzenia nerek, które mimo niewydolności przebiegają bezobjawowo. Jeżeli
jednak objawy występują to należą do nich: bóle o różnym charakterze i lokalizacji,
podwyższona temperatura ciała, zaburzenia w oddawaniu moczu, zmiany ilościowe moczu,
zmiany w moczu, nadciśnienie tętnicze, obrzęki oraz niedokrwistość. Bóle mogą występować
w okolicy lędźwiowej i w brzuchu. Bóle w okolicy lędźwiowej, mogą być jedno lub
dwustronne o różnym charakterze i nasileniu. Często promieniują do spojenia łonowego
a nawet do wewnętrznej powierzchni uda. W przypadku ostrego odmiedniczkowego zapalenia
nerek występują ostre, obustronne bóle, często promieniujące w kierunku pęcherza
moczowego. Podobne objawy występują w przypadku ostrego kłębuszkowego zapalenia
nerek, natomiast przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek przebiega bezobjawowo.
W przypadku zapalenia pęcherza moczowego bóle występują w okolicy spojenia łonowego,
bóle tej okolicy o umiarkowanym nasileniu, tępe i przewlekłe mogą świadczyć
o nowotworach i gruźlicy pęcherza moczowego. Bóle w cewce moczowej, występujące
w czasie oddawania moczu, są najczęściej objawem ostrego zapalenia cewki moczowej.
Stanami podgorączkowymi oraz wysoką gorączką objawiają się takie choroby jak: ostre
odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie okołonerkowe, martwica brodawek nerkowych,
przewlekłe zakażenia układu moczowego oraz złośliwy nowotwór nerki.
Zaburzenia w oddawaniu i ilości moczu. Jednym z pierwszych objawów przewlekłej
niewydolności nerek może być oddawanie moczu w nocy. Bolesne oddawanie moczu
towarzyszy najczęściej ostremu zapaleniu pęcherza lub cewki moczowej, natomiast
oddawanie moczu słabym lub przerywanym strumieniem jest objawem przerostu lub
nowotworu gruczołu krokowego oraz kamicy pęcherza moczowego. Objawem niedowładu
zwieraczy cewki moczowej jest nietrzymanie moczu.
Ilość oddawanego moczu. Zdrowy człowiek wydala przeciętnie 1000–1500 ml moczu na
dobę. O skąpomoczu mówimy wówczas, gdy jego ilość spada do 400 ml. Przyczyną mogą

9

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to 9

Similar to 9 (20)

More from Kamil Fik

More from Kamil Fik (11)

9