Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z1.01_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego"
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Cezary Adam Nowek
Rozpoznawanie polskich markowych produktów
turystycznych
341[05].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

1
Recenzenci:
mgr Barbara Stebnik-Wlaźlak
mgr Barbara Cymańska-Garbowska
Opracowanie redakcyjne:
Cezary Adam Nowek
Konsultacja:
mgr inż. Piotr Ziembicki
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[05].Z1.02
,,rozpoznawanie polskich markowych produktów turystycznych” zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik obsługi turystycznej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Produkty markowe turystyki polskiej 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Marka turystyki biznesowej 13
4.3. Marka turystyki miejskiej i kulturowej 17
4.4. Marka turystyki aktywnej, rekreacyjnej i specjalistycznej 24
4.5. Marka turystyki na terenach wiejskich 30
4.6. Marka turystyki przygranicznej i tranzytowej 35
4.7. Strategia rozwoju polskich produktów turystycznych
4.7.1. Materiał nauczania
4.7.2. Pytania sprawdzające
4.7.3. Ćwiczenia
4.7.4. Sprawdzian postępów
39
39
42
42
43
5. Sprawdzian osiągnięć 45
6. Literatura 50

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy na temat produktów markowych turystyki
polskiej, obszarów, działania poszczególnych marek oraz strategii rozwoju polskich produktów
turystycznych. Ważne jest, abyś umiał identyfikować produkty markowe i odróżniać je od innych
produktów turystycznych. Zwróć uwagę na określanie poszczególnych marek turystyki:
− biznesowej,
− miejskiej i kulturowej,
− aktywnej,
− rekreacyjnej i specjalistycznej,
− terenów wiejskich,
− przygranicznej i tranzytowej.
Poradnik zapozna Cię z definicjami produktu turystycznego i marki, określi rodzaje produktów
turystycznych, które mogą funkcjonować w otoczeniu turystycznym. Technik obsługi turystycznej
pragnący pracować zawodowo w turystyce musi rozumieć proces tworzenia i znaczenie produktów
markowych polskiej turystyki dla promocji regionu i Polski. Znajomość strategii rozwoju polskich
produktów turystycznych na szczeblu krajowym, regionalnym, lokalnym, to możliwość realizacji z
wyprzedzeniem strategii organizatora turystyki.
Poradnik wskaże Ci najbardziej istotne zagadnienia związane z rozpoznawaniem polskich
markowych produktów turystycznych tak, aby ich opanowanie stanowiło solidne podstawy do
rozumienia i praktycznego stosowania informacji zawartych w następnych rozdziałach.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć
opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wskazana literatura oraz inne źródła informacji będą
pomocne w poszerzeniu wiedzy. Zaproponowane ćwiczenia zawierają:
− wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do ich realizacji,
− pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
− sprawdzian teoretyczny,
− sprawdzian umiejętności praktycznych.
4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem osiągnięcia
umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał
albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po realizacji materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: „Rozpoznawanie polskich markowych produktów turystycznych”, której
treści teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się
z treścią modułu Podstawy Turystyki – schemat 1.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny
pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.

4
Schemat Układ jednostek modułowych
341[05].Z1.03
Podejmowanie działań stymulujących rozwój
turystyki przez instytucje centralne, samorządy
i organizacje turystyczne
341[05].Z1.02
Rozpoznawanie polskich markowych
produktów turystycznych
341[05].Z1.04
Wykorzystanie języka obcego w realizacji
zadań dotyczących organizacji turystyki
Moduł 341[05].Z1
Podstawy turystyki
341[05].Z1.01
Charakteryzowanie ruchu turystycznego

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Rozpoznawanie polskich
markowych produktów turystycznych” powinieneś umieć:
− rozróżniać podstawowe pojęcia z zakresu turystyki,
− rozróżniać funkcje i dysfunkcje turystyki,
− stosować zasady turystycznego kodeksu etycznego,
− charakteryzować atrakcje turystyczne Polski,
− charakteryzować rodzaje i formy turystyki,
− rozpoznawać potrzeby człowieka w/g Maslowa i potrzeby turystyczne,
− stosować komputer w pracy biurowej,
− stosować różne metody i środki w porozumiewaniu się,
− organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
− dobierać dokumenty niezbędne do sporządzenia oferty turystycznej,
− stosować zasady prezentacji,
− korzystać z różnych źródeł informacji.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− określić produkty markowe turystyki polskiej,
− scharakteryzować obszary działania markowych produktów turystycznych,
− określić cechy markowych produktów turystycznych,
− dokonać analizy turystyki miejskiej i kulturowej,
− dokonać analizy turystyki na terenach wiejskich,
− rozpoznać możliwości planowania turystyki biznesowej,
− scharakteryzować turystykę przygraniczną i tranzytową,
− wskazać mocne i słabe strony produktów markowych turystyki polskiej,
− scharakteryzować strategię rozwoju polskich produktów turystycznych.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1.Produkty markowe turystyki polskiej
Na rynku usług turystycznych spotykamy pojęcie produkt turystyczny jako kategorię
ekonomiczną. Jedna z jego wielu definicji brzmi:
Produkt turystyczny jest mieszanką trzech składników: atrakcji i infrastruktury turystycznej
w miejscu docelowym oraz dostępności do nich.
Z uwagi na złożoność produktu turystycznego przedstawia się uproszczoną klasyfikację:
− produkt turystyczny- rzecz, może funkcjonować samodzielnie lub zazwyczaj jest dodatkiem do
innych produktów. Przykłady – mapy, multimedialne plany miast, przewodniki, pamiątki;
− produkt turystyczny – usługa, obejmuje pojedynczą usługę turystyczną np. hotelarską,
gastronomiczną, transportową, przewodnictwo turystyczne ;
− produkt turystyczny – wydarzenie, charakteryzujące się dużą spójnością tematyczną,
organizacyjną oraz konkretnym umiejscowieniem w czasie i przestrzeni. Typowa dla tego
produktu jest niecodzienność, wyjątkowość niekiedy cykliczność. Produkt turystyczny -
wydarzenie może istnieć samodzielnie, może też być częścią składową produktu turystycznego
– imprezy lub produktu turystycznego – miejsca. Przykłady: Jarmark Świętego Dominika w
Gdańsku, Międzynarodowe Targi Chleba w Jaworze, Festiwal Wikingów na Wolinie, Dymarki
Świętokrzyskie;
− produkt turystyczny – impreza, składa się z zestawu kilku usług lub usług i dóbr materialnych
(rzeczy), oferowanych przez organizatorów turystyki. Przykłady: Wśród Żubrów – 7-dniowa
wycieczka po Puszczy Białowieskiej, Gra terenowa – w poszukiwaniu skarbów Inków
Nidzica - Czorsztyn, Wędrówka ścieżkami edukacyjnymi Biebrzańskiego Parku Narodowego;
− produkt turystyczny – obiekt, charakteryzujący się występowaniem jednej głównej atrakcji
(usługi) i dodatkowo kilku usług towarzyszących skupionych w jednym miejscu (obiekcie)
mającym z punktu widzenia kartograficznego charakter punktowy (muzeum, zabytek, centrum
konferencyjne, hotel, pomnik przyrody, jaskinia). Przykłady: zamek krzyżacki w Malborku,
dąb „Bartek” w Zagnańsku, jaskinia „Raj” k/Kielc, zamek w Krasiczynie, kopalnia soli w
Wieliczce, twierdza morska „Świnoujście”;
− produkt turystyczny – szlak, składa się z wielu miejsc lub obiektów związanych z pewną
nadrzędną ideą, połączonych ze sobą wytyczoną, zwykle oznakowaną trasą oraz z różnorodnej
infrastruktury turystycznej, zlokalizowanej wzdłuż szlaku. Przykłady: Szlak Orlich Gniazd,
Podlaski Szlak Bociani, Centralny Szlak Rowerowy Roztocza;
− produkt turystyczny – obszar (region, powiat, miejscowość, park narodowy itd.). Mianem tym
określamy wewnętrznie złożony zbiór elementów wyróżnionych ze względu na swoją
konkretną lokalizację w przestrzeni, charakteryzujący się walorami turystycznymi.
Produkt turystyczny – obszar jest związany z określonym terytorium. Dokonuje się tutaj
podziału na:
− lokalny produkt turystyczny – obszar, pojedyncza miejscowość, gmina, związki gmin, powiat,
park krajobrazowy, park narodowy. Przykłady: Kazimierz nad Wisłą, Krynica – Zdrój,
Białowieski Park Narodowy;

8
− regionalny produkt turystyczny – obszar, charakteryzuje się znacznie większym terytorium od
lokalnego produktu turystycznego. Przykłady: Kraina Wielkich Jezior, Bieszczady, Kurpie,
Podhale;
− krajowy produkt turystyczny – obszar, cały kraj – Polska;
− kontynentalny produkt turystyczny – obszar, kilka sąsiadujących państw. Przykłady: Szlak
Bursztynowy, Szlak Gotycki.
Mając określone produkty turystyczne w Polsce lub możliwości ich stworzenia, słusznie
założono, że jedynie rozwój produktów turystycznych odpowiadających popytowi na rynkach
krajowym
i zagranicznym umożliwi osiągnięcie korzyści przede wszystkim ekonomicznych. To popyt a nie
podaż określa dalszy rozwój produktu.
Na rynkach rozwinęło się pojęcie produktu markowego. Przy zakupach ludzie z różnych grup
społecznych przedkładają w zasadzie produkty markowe nad produkty nieznanego pochodzenia.
Marki Coca-Cola. Levis, McDonalds, Sony, Mercedes są ponadnarodowe.
Czym jest marka? Według Amerykańskiego Stowarzyszenia Marketingowego: marka to
nazwa, termin, symbol, wzór lub ich kombinacja, stworzona w celu identyfikacji dóbr i usług
sprzedawcy lub ich grupy i wyróżnienia ich spośród konkurencji.
Do podstawowych elementów identyfikacji należą:
− znak graficzny (logo, znak marki) – uproszczony, graficzny obraz przedstawiający za pomocą
myślowego skrótu najbardziej istotne cechy produktu lub firmy w celu jego identyfikacji
i wyróżnienia spośród konkurencji;
− nazwa – słowne określenie produktu, firmy;
− slogan – sentencja słowna, wywołująca skojarzenie z produktem, firmą;
− dźwięk – motyw akustyczny, fraza muzyczna, sygnał wywoławczy stosowany w celu lepszej
percepcji logo i nazwy produktu lub firmy.
W Polsce tworzenie produktów markowych w turystyce jest zjawiskiem stosunkowo nowym.
W 1997 roku Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki przyjął dokument „Strategia rozwoju krajowego
produktu turystycznego Polski”. Jego głównymi przesłaniami było:
− sprostanie konkurencji na rynku międzynarodowym,
− utrzymanie popytu na turystykę krajową, mimo rosnącej konkurencji międzynarodowej.
Sformułowano potrzebę stworzenia silnych produktów markowych polskiej turystyki.
Proces tworzenia produktów markowych był ukierunkowany na współpracę branży turystycznej
z instytucjami rządowymi oraz organami samorządu lokalnego. Działania w tym zakresie oparto na
czterech podstawowych założeniach:
− koncentracja środków na tych produktach turystycznych, które mają największą szansę na
odniesienie sukcesu oraz koordynacja działań na rzecz tworzenia produktów markowych
w powiązaniu z innymi programami rozwoju regionalnego,
− ustalenie ściśle zdefiniowanych „tożsamości” produktów, umożliwiające odpowiednie
ukierunkowanie działań marketingowych,
− nawiązanie współpracy władz państwowych i samorządowych z sektorem prywatnym
i wspólne działanie na rzecz przyciągania niezbędnych inwestycji,
− zapewnienie właściwie przygotowanej informacji dla potencjalnych inwestorów określającej
w sposób precyzyjny priorytetowe sektory rozwoju produktu.
Tworzenie produktów markowych jest w założeniu działaniem rynkowym, co oznacza, że pierwsze
pytania stawiane przy rozważaniu szans produktu brzmiały: „Gdzie znajduje się odpowiedni dla
tego produktu rynek?” oraz „Kto zechce go kupić i czy ma odpowiednie środki?”. Dlatego też
tworzenie produktu markowego jest czymś więcej niż prostym połączeniem elementów
materialnych i programowych oferty turystycznej, takich jak: hotele, atrakcje turystyczne,
organizacja, kadra,, informacja turystyczna itp.

9
Pierwszym zasadniczym działaniem na tej drodze było zorganizowanie współpracy osób
i instytucji, które tworzyć będą konkretny produkt markowy. Dlatego strategia rozwoju krajowego
produktu turystycznego Polski zakładała zatrudnienie Menedżerów Produktów Markowych,
których najważniejszym zadaniem było zorganizowanie „sieci” obiektów turystycznych
i przedsiębiorstw wspólnie działających na rzecz tworzenia produktu markowego oraz, przy ich
współpracy, kanałów dystrybucji na rynkach krajowych i zagranicznych.
Określono dziedziny turystyki w Polsce, o najwyższym potencjale, przewidziane do tworzenia
produktów markowych w najbliższej przyszłości, uwzględniające aktualny popyt na ofertę
turystyczną oraz istniejące potencjalne zasoby i możliwości . Są to:
− turystyka biznesowa obejmująca kongresy, wystawy (targi) oraz podróże motywacyjne. Cechą
charakterystyczną tej formy turystyki jest to, że klientami są przedsiębiorstwa
i instytucje;
− turystyka w miastach i turystyka kulturowa obejmująca trasy objazdowe, indywidualne krótkie
pobyty w miastach, imprezy kulturalne oraz zwiedzanie muzeów i zabytków historycznych;
− turystyka na terenach wiejskich obejmująca wszelkie formy turystyki, w tym pobyt
w gospodarstwach rolnych, imprezy folklorystyczne, rzemiosło ludowe, także ekoturystykę,
zwiedzanie parków narodowych oraz rezerwatów przyrody;
− turystyka rekreacyjna , aktywna i specjalistyczna obejmująca szeroki zakres rekreacji przy
wykorzystywaniu walorów środowiska naturalnego, imprezy specjalistyczne. Obejmuje ona
także tradycyjne pobyty wypoczynkowe nad morzem, nad jeziorami i w innych regionach,
także w uzdrowiskach i sanatoriach wykorzystujących naturalne warunki lecznicze oraz
uwzględniające wszystkie rodzaje specjalistycznych zainteresowań, takie jak na przykład
turystyka etniczna;
− turystyka przygraniczna i tranzytowa, obejmująca jednodniową turystykę przygraniczną w celu
robienia zakupów, wzięcia udziału w imprezach lub krótkie wizyty. Wiąże się ona
z wykorzystaniem istniejącej infrastruktury usytuowanej wzdłuż głównych tras tranzytowych
oraz w obrębie 50-kilometrowej strefy przygranicznej.
W 1999 roku Sejm uchwalił ustawę o Polskiej Organizacji Turystycznej w wyniku czego POT
przejęła zadania związane z promocją Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie, z zapewnieniem
funkcjonowania i rozwijania polskiego systemu informacji turystycznej w kraju i na świecie oraz
inicjowaniem i wspomaganiem planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej.
Polska Organizacja Turystyczna przygotowała organizacyjnie i prowadzi od 2003 roku konkurs
na najlepszy produkt turystyczny. Konkurs ma na celu wybranie najbardziej atrakcyjnych,
nowatorskich i przyjaznych dla turystów produktów turystycznych oraz ich popularyzację, a także
wspieranie inicjatyw regionalnych i lokalnych, których efektem jest tworzenie produktów
turystycznych. Najlepsze produkty są wyróżnione Certyfikatem POT-u w danym roku /edycji/
konkursu. Funkcjonuje także Bank Produktów Turystycznych, którego celem jest:
− wzorcowa ogólnopolska baza produktów turystycznych w/g następujących kategorii:
− turystyka aktywna,
− turystyka miejska i kulturowa,
− ekoturystyka,
− turystyka wypoczynkowa i zdrowotna,
− turystyka biznesowa,
− turystyka transgraniczna,
− większa dostępność informacji turystycznej o istniejących w Polsce produktach turystycznych,
− zwiększenie motywacji do kreowania nowych pomysłów na atrakcyjny produkt turystyczny,
− poprawa jakości i atrakcyjności już istniejących produktów turystycznych,
− promocja najlepszych produktów za granicą.

10
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy produktem turystycznym?
2. Czy produkt turystyczny – rzecz może funkcjonować samodzielnie?
3. Jakie usługi obejmuje produkt turystyczny - usługa?
4. Jak powinien być skonstruowany produkt turystyczny – wydarzenie?
5. Z ilu części składa się produkt turystyczny - impreza?
6. Jaką rolę odgrywa główna atrakcja w produkcie turystycznym – obiekcie?
7. Na czym polega organizacja produktu turystycznego - szlaku ?
8. Jakie produkty turystyczne obejmuje określone terytorium?
9. Czym jest marka?
10. Z ilu elementów identyfikacyjnych składa się marka?
11. W jakich dziedzinach turystyki w Polsce przewidziano tworzenie produktów markowych?
12. Jaka organizacja odpowiada za promocję Polski, jako kraju atrakcyjnego turystycznie?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W oparciu o klasyfikację produktu turystycznego przedstawionego w materiale nauczania
zaprezentuj po dwa przykłady produktu turystycznego z Twojego regionu, w każdej kategorii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt. 4.1.1,
2) zapoznać się z inną literaturą tematu,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− komputer wraz z niezbędnym oprogramowaniem i podłączeniem do internetu,
− drukarka,
− kartka papieru,
− długopis,
− literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wybierz dwa produkty markowe świadczone ( produkowane ) w Twoim regionie. Na ich
przykładach dokonaj analizy elementów identyfikujących markę.
1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt. 4.1.1 oraz dostępną literaturą,
2) zapoznać się z wybranymi produktami markowymi,

11
4) przeanalizować podaną sytuację i możliwości jej rozwiązania,
5) zastosować się do polecenia,
− komputer wraz z niezbędnym programowaniem i podłączeniem do internetu,
− drukarka,
− kartka papieru,
− długopis,
Ćwiczenie 3
Pracując w grupach 3-osobowych dokonaj wyboru trzech polskich markowych produktów
turystycznych z obszarów turystycznych niżej przedstawionych. Zaprezentuj produkty. Na czym
polega ich markowość?
Grupa I - turystyka biznesowa,
Grupa II - turystyka miejsca i kulturowa,
Grupa III - turystyka na terenach wiejskich,
Grupa IV - turystyka aktywna,rekreacyjna i specjalistyczna,
Grupa V - turystyka przygraniczna i tranzytowa.
2) zapoznać się z wybranymi markowymi produktami turystycznymi,
4) przeanalizować podaną sytuację i możliwości jej rozwiązania,
− drukarka,
− kartka papieru,
− długopis,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) podać definicje produktów turystycznych. ¨ ¨
2) scharakteryzować rodzaje produktów turystycznych. ¨ ¨
3) przedstawić rożne produkty turystyczne – obszaru. ¨ ¨
4) podać definicje marki. ¨ ¨
5) wymienić elementy identyfikujące markę. ¨ ¨
6) scharakteryzować działanie Banku Produktów Turystycznych
Polskiej organizacji Turystycznej. ¨ ¨

12
7) wymienić obszary tworzenia produktów markowych. ¨ ¨
8) podać organizację odpowiedzialną za promowania Polski jako
kraju atrakcyjnego turystycznie. ¨ ¨
9) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu. ¨ ¨

13
4.2. Marka turystyki biznesowej
Segmentem rynku turystycznego, o dużej dynamice rozwoju jest turystyka biznesowa, którą
współcześnie określa się jako „podróż w celach handlowych a także w innych szeroko pojętych
celach służbowych. Podczas takiej podróży jej uczestnicy podejmują w czasie wolnym działalność
rekreacyjną i turystyczną”[5]
Do turystyki biznesowej zaliczane są formy turystyki takie jak: kongresowa i motywacyjna.
Pod pojęciem i określeniem „turystyka kongresowa” rozumiemy kompleksową obsługę
kongresów, zjazdów, sympozjów, spotkań. Jest to całkowite zabezpieczenie potrzeb bytowych
i rekreacyjnych uczestników i spraw związanych z organizacją obrad.
Coraz liczniejsza jest grupa osób, która podejmuje podróż w celu uczestnictwa w konferencjach,
sympozjach i kongresach. W każdej konferencji z udziałem gości zagranicznych przewidziane są
wycieczki krajoznawcze oraz imprezy rekreacyjne i rozrywkowe. Do obsługi tej formy turystyki,
zwanej „kongresową”, powołuje się wyspecjalizowane działy biur podróży lub samodzielne
organizacje. Turystyka ta ma zwykle charakter grupowy, krótkoterminowy i elitarny. W świecie
istnieją kraje, regiony i miasta, które wyspecjalizowały się w organizacji i obsłudze tego rodzaju
turystyki. Są kraje, które organizują konferencje na statkach wyruszających w specjalny rejs.
Organizacja kongresów, choć nie jest turystyką „sensu stricte”, stanowi dziedzinę najbardziej jej
pokrewną. W znacznej mierze korzysta z tej samej bazy, co klasyczny ruch turystyczny. W tym
rozumieniu można organizację kongresów traktować jako jedną z gałęzi przemysłu turystycznego.
Jest to dziedzina kryjąca w sobie olbrzymi potencjał ekonomiczny i dużą dynamikę rozwoju.
Wpływ za jednego uczestnika, za jeden dzień udziału w kongresie jest przeszło dwukrotnie większy
niż przy klasycznej turystyce pobytowej.
Turystyka motywacyjna (ang. incentive tours) to rodzaj podróży, który jest nagrodą mającą
jednocześnie charakter motywacyjny i integracyjny. Celem podróży, będącej nagrodą za uzyskanie
pomyślnych wyników ekonomicznych, jest motywowanie pracowników do dalszej wydajnej pracy
oraz przywiązanie ich do przedsiębiorstwa.
Turystyka biznesowa w Polsce rozwija się zarówno dla właścicieli bazy noclegowej, jak
i właścicieli wielu biur podróży - stanowi najbardziej stabilną podstawę dochodów w ciągu całego
roku. Konferencje i kongresy są często jedyną szansą dla wypełnienia wielu polskich obiektów poza
szczytem sezonu. Cele biznesowe, w tym udział w konferencjach, kongresach i targach, stanowią
cel przyjazdu około jednej trzeciej wszystkich zagranicznych gości odwiedzających Polskę.
Od 1998 roku działa Stowarzyszenie „Konferencje i Kongresy w Polsce”, ogólnokrajowa
reprezentacja sektora turystyki biznesowej. Stowarzyszenie to powstało jako pokłosie programu
pomocowego Unii Europejskiej Phare TOURIN. Głównym zadaniem Stowarzyszenia jest
rozwijanie markowych produktów turystyki biznesowej, wspólny marketing, podnoszenie
kwalifikacji kadr w tej dziedzinie oraz reprezentowanie interesów środowiska. Przy pomocy
ekspertów Unii Europejskiej wypracowany został program rozwijania turystyki biznesowej
w Polsce.
Stowarzyszenie „Konferencje i Kongresy w Polsce” jest członkiem ICCA ( International
Congress&Convention Association), Międzynarodowego Stowarzyszenia Konferencji i Kongresów,
które skupia ponad 700 członków z 80 krajów świata.
Zadania promocyjne w odniesieniu do turystyki biznesowej są realizowane przez Biuro
Konferencji i Kongresów – Polska (Convention Bureau of Poland) funkcjonujące w strukturze
Polskiej Organizacji Turystycznej.

14
Cele Biura Konferencji i Kongresów – Polska to:
− promowanie Polski jako kraju kongresów i podróży motywacyjnych,
− pozyskiwanie organizacji międzynarodowych kongresów i konferencji,
− rekomendowanie profesjonalnych organizatorów konferencji i podróży motywacyjnych,
− wydawanie katalogu produktów turystyki biznesowej,
− prowadzenie programu Ambasadorów Kongresów,
− udzielanie porad i konsultacji w zakresie turystyki biznesowej.
Biura Konferencji i Kongresów funkcjonują w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu,
Gdańsku, Bydgoszczy.
Priorytetowe produkty turystyki biznesowej na wszystkich rynkach Biura Konferencji
i Kongresów to:
− programy incentive w Polsce,
− kongresy w dużych miastach Polski,
− konferencje w obiektach zabytkowych,
− pobyty weekendowe (zakwaterowanie w hotelach 4* i 5*),
− programy „Nocnego życia” (pakiety rozrywek, kluby, czas atrakcyjny dla turystów
biznesowych).
Ofertę produktów turystyki biznesowej prezentują:
− katalogi turystyki biznesowej Polskiej Organizacji Turystycznej,
− katalogi obiektów i usług konferencyjnych „Konferencje w Polsce” Meetings Management,
− katalogi właścicieli obiektów konferencyjnych i kongresowych.
1. Jaki segment rynku turystycznego zajmuje turystyka biznesowa?
2. Jak dzielimy turystykę biznesową?
3. Określ pojęcie turystyki kongresowej.
4. Jakie potrzeby zaspokaja turystyka motywacyjna?
5. Jakie cele stawia sobie Stowarzyszenie „Konferencje i Kongresy” w Polsce?
6. Jaka organizacja międzynarodowa skupia organizatorów „ Konferencji i Kongresów”?
7. Jakim obszarem promocji zajmuje się Biuro Konferencji i Kongresów - Polska?
8. Gdzie można znaleźć oferty produktów turystyki biznesowej w Polsce?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sporządź katalog markowych produktów turystyki biznesowej w Twoim mieście (regionie).
Scharakteryzuj trzy wybrane produkty turystyki biznesowej.
1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt.4.2.1,
3) zapoznać się z inną literatura tematu,
4) wykonać zakres zgodnie z zawartym materiałem,

15
5) sprawdzić czy zapisałeś wszystkie zadania,
7) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
− drukarka,
− kartka papieru,
− długopis,
− literatura tematu.
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy słabych i mocnych stron dwóch wybranych produktów turystyki
konferencyjnej i kongresowej w Twoim mieście (regionie). Odwiedź w tym celu obiekty
świadczące te usługi.
3) zebrać i przygotować niezbędne materiały,
4) zorganizować wycieczkę do obiektu realizującego turystykę konferencyjną i kongresową,
5) sprawdzić poprawność wykonania,
− materiały promocyjne wybranych produktów turystycznych,
− drukarka,
− kartka papieru,
− długopis,
Ćwiczenie 3
Pracujesz w biurze podróży /organizator turystyki/, które specjalizuje się w organizacji
incentive tours. Przedsiębiorstwo produkcyjne MARO, które osiągnęło dobre wyniki ekonomiczne,
zleciło zorganizowanie w kraju wyjazdu motywacyjnego i integracyjnego dla 120 pracowników na
4 dni. Przygotuj i przedstaw ofertę w postaci prezentacji multimedialnej, którą przedłożyłbyś
w przedsiębiorstwie produkcyjnym MARO.
2) zapoznać się z organizacją incentive tours w wybranym biurze podróży,
4) zastosować się do poleceń,
5) wykonać ćwiczenie,

16
6) sprawdzić poprawność przygotowanej prezentacji(w razie trudności skorzystaj z pomocy
nauczyciela),
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie – przeprowadzając prezentację,
− drukarka,
− rzutnik multimedialny,
− kartka papieru,
− długopis,
Ćwiczenie 4
Zapoznaj się z katalogiem „Konferencje w Polsce. Katalog obiektów i usług konferencyjnych”,
„Meetings Management” lub innym katalogiem prezentującym usługi i obiekty konferencje
w Polsce. Określ obszary działalności produktów markowych turystyki konferencyjnej w Polsce.
1) zapoznać się z wiadomościami z omawianego materiału (Materiał nauczania pkt. 4.2.1),
2) zapoznać się z katalogiem „Konferencje w Polsce. Katalog obiektów i usług konferencyjnych”
lub innymi katalogami obiektów konferencyjnych,
− drukarka,
− kartka papieru,
− długopis,
− katalogi obiektów konferencyjnych,
− literatura tmatu.
Tak Nie
Czy potrafisz:
1. wskazać obszary funkcjonowania turystyki biznesowej. ¨ ¨
2. dokonać charakterystyki produktów turystyki kongresowej. ¨ ¨
3. wykazać różnice pomiędzy turystyką kongresową a turystyką
motywacyjną. ¨ ¨
4. dokonać charakterystyki Biura Konferencji i Kongresów – Polska. ¨ ¨
5. wskazać mocne i słabe strony produktów turystyki konferencyjnej
i kongresowej w Twoim regionie. ¨ ¨
6. przygotować ofertę wyprawy incenitive tours. ¨ ¨
7. wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu. ¨ ¨

17
4.3. Marka turystyki miejskiej i kulturowej
Przez turystykę miejską należy rozumieć turystykę, której celem jest odwiedzanie i poznawanie
miasta traktowanego jako dziedzictwo kulturowe i uznawanego za niepodzielny element przestrzeni
turystycznej. Motywem wyjazdów do miast uważanych za atrakcyjne z punktu widzenia turystyki
miejskiej jest pragnienie znalezienia się w miejscach wymienionych przez poetów i pisarzy,
przedstawionych na obrazach przez malarzy, sławnych z racji wystawionych sztuk teatralnych,
znanych z okazji ważnych wydarzeń politycznych itd. Tym samym turystykę miejską można
traktować jako bliską turystyce kulturalnej.
Przyjęto następującą definicję turystyki kulturalnej – to przemieszczanie się osób z miejsca ich
stałego zamieszkania do miejsc atrakcji kulturalnych w celu zdobycia nowych informacji
i doświadczeń oraz zaspokojenia własnych potrzeb.[2] Z definicji tej wynika, że turystyka
kulturalna obejmuje wytwory kultury z przeszłości jak i wytwory kultury współczesnej oraz
sposoby życia danych grup ludzi lub regionów, obejmuje turystykę zorientowaną na dziedzictwo
kultury oraz turystykę zorientowaną na sztukę. Miastami najbardziej predysponowanymi do
lokalizacji tej formy turystyki są: Warszawa, Kraków, Trójmiasto, Poznań i Wrocław, główne
miasta historyczne Polski. Są one punktami wyjściowymi lub przystankami na trasie podróży, są
produktem turystycznym.
Miasta powinny promować swój wizerunek jako miast interesujących, rozwijających się,
przyjaznych dla środowiska i bezpiecznych, do których warto przyjechać w celach turystycznych
i w interesach. Turystyka miejska i kulturowa może być wspierana przez opracowanie projektów
„flagowych”, jak: wielkie kongresy międzynarodowe, festiwale, zawody sportowe. Idea
organizowania Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej w Polsce i na Ukrainie w 2012 roku jest zgodna
z tym podejściem i winna być popierana.
Kierunek oddziaływania promocyjnego to rynki krajów sąsiednich i rynek międzynarodowy,
ludzie, których zainteresowania obejmują kulturalne mekki sztuki, architektury i historii, potrzebę
poznawania miejsc i ludzi, samorozwój, elitarne rozrywki, zakupy towarów dobrej jakości
charakterystyczne dla odwiedzanego miejsca. Chcą oni urozmaiconych doświadczeń w mieście, na
obszarach wiejskich, piękna natury i to w krótkim czasie (3 –7 dni). Dlatego owe doświadczenia
muszą być zrozumiałe, interesujące i możliwe wtedy, kiedy turyści chcą
z nich skorzystać. Muszą one tworzyć pewien rodzaj logicznego związku i ciągłości, i być
zaplanowane tak, aby zadowolić zwiedzających mimo ograniczeń czasowych (np. różnej długości
wizyty w muzeum, trasy oznaczone kolorami).
Rozwój produktu
Produkty turystyki miejskiej i kulturowej rozwijają się, gdy spełnione są warunki związane z
bazą hotelową, atrakcjami, imprezami towarzyszącymi, transportem. Są to;
− hotele miejskie o różnych cenach. Wybór od 4 i 5 – gwiazdkowych (indywidualni goście
weekendowi, podróżni w interesach przedłużający pobyt), do 2 i 3 – gwiazdkowych (rynek
masowy wycieczek zorganizowanych) oraz kwater prywatnych (goście indywidualni, którzy
pragną poznać ludzi, rodziny),
− hotele poza miastem, od zaadoptowanych zamków i pałaców do skromniejszego
zakwaterowania przeznaczonego na krótkie masowe pobyty w pobliżu interesujących miejsc
poza miastem. Trzeba pamiętać podstawową zasadę turystyki objazdowej „można wysłać ludzi
do hotelu trzeciej kategorii, aby pokazać im atrakcje pierwszej kategorii, ale nie można wysłać
ludzi do hotelu trzeciej kategorii i pokazać im atrakcje trzeciej kategorii”,

18
− dobrej jakości restauracje serwujące polską i europejską kuchnię, zlokalizowane w bliskiej
odległości od turystycznej bazy noclegowej i atrakcji turystycznych,
− imprezy absolutnie kluczowe dla turystyki miejskiej, które są naturalnymi „przedłużaczami
sezonu”. Poza istniejącymi imprezami i festiwalami, powinny być planowane imprezy, które
mogą być włączane do programów przez zagranicznych touroperatorów. Obejmują one
imprezy tematyczne (jazz, koncerty pop, festiwale filmowe) i wystawy (według artystów,
okresu, wnętrza, rzemiosła, architektury, dziedzictwa kulturalnego, które są interesujące dla
turystów pochodzenia polskiego). Wymaga to planowania na poziomie krajowym oraz ścisłej
koordynacji z promotorami imprez i agentami w innych krajach europejskich, tak aby umieścić
Polskę w kalendarzu imprez,
− promocja podstawowych, „żelaznych” tras po Polsce dla grup i turystów indywidualnych
z zagranicy na międzynarodowych targach turystycznych oraz przez polskie ośrodki informacji
turystycznej za granicą,
− rozwój inwestycji (państwowych, samorządowych) pozwalających na polepszenie stanu
technicznego budynków i budowli publicznych, pomników i obiektów muzealnych, obiektów
sakralnych, generalnie wizerunku miast,
− przydatność i dostosowanie atrakcji turystycznych dla gości zagranicznych wraz z usługami
informacyjnymi,
− godziny otwarcia kluczowych atrakcji, z punktu widzenia potrzeb turystów (rozwój inicjatyw
typu nocne darmowe zwiedzanie),
− turystyczny transport miejski powinien zapewniać łatwy, z góry opłacony dostęp do autobusów
i tramwajów (specjalne karty dla turystów, taryfy weekendowe) oraz taksówek.
Wybrane, funkcjonujące cyklicznie lub stale produkty markowe turystyki miejskiej i kulturalnej,
które uzyskały w tej kategorii Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej w latach 2003-2005:
Przykłady produktów turystyki miejskiej:
− Jarmark Świętego Dominika - Certyfikat POT 2004
jego tradycja sięga XII w.; to największa w Polsce i jedna z największych w Europie impreza
plenerowa o charakterze handlowo – kulturalno – rozrywkowym; trwa 16 dni;
Organizator: Międzynarodowe Targi Gdańskie S.A.
− Lato Muz Wszelakich - Certyfikat POT 2005
impreza cykliczna trwająca dwa miesiące letnie, podczas których odbywają się koncerty,
spektakle na scenach i ulicach, wystawy, wernisaże plastyczne, spotkania ze sztuką ludową;
Organizator: Zielonogórski Ośrodek Kultury.
− Międzynarodowe Targi Chleba - Certyfikat POT 2003
pokazują proces powstawania pieczywa z odwołaniem się do tradycji religijnych i ludowych
różnych narodów;
Organizator: Stowarzyszenie „Międzynarodowe Targi Chleba”.
− Olsztyńskie Lato Artystyczne - Certyfikat POT 2005
najdłuższy, ponad trzymiesięczny, festiwal w kraju; po raz pierwszy organizowany w 1996r.
zaprasza miłośników muzyki, widowisk teatralnych i kabaretowych, festynów;
Organizator: Miejski Ośrodek Kultury w Olsztynie.
− Muzeum Zamojskich w Kozłówce - Certyfikat POT 2004
zespół pałacowy z I połowy XVII w.; atrakcje turystyczne: Pałac Zamojskich, galeria sztuki
socrealizmu, powozownia, ogród pałacowy, szlak rowerowy Kozłówka – Lublin prowadzący
przez Kozłowiecki Park Narodowy;
Organizator: Muzeum Zamojskich w Kozłówce.

19
− Ulica Piotrkowska – Letni Salon Łodzi - Certyfikat POT 2005
− układ architektoniczny dawnej ulicy Łodzi z XIX w. z jej atrakcjami turystycznymi, ciągiem
handlowym i kuchniami świata;
− Organizator: Urząd Miasta Łodzi.
− Zamek w Gniewie - "Lato na Zamku w Gniewie" - Certyfikat POT 2003
− cykliczna oferta turystyczna Zamku w Gniewie obejmująca trzy główne imprezy
kalendarzowe, poszerzona o „Żywy Dziedziniec” - warsztaty dawnych rzemieślników,
strzelnicę zamkową, katownię, oraz kolonie tematyczne „Letnia Szkoła Magii”;
− Organizator: Zamek w Gniewie.
− Zabytkowy Kompleks Pocysterski - Pelplin - Certyfikat POT 2003
− zespół zabytków zachowany w niezmienionym stanie od XIV w.; uzupełnieniem kompleksu
jest Muzeum Diecezjalne oraz baza hotelowo – gastronomiczna;
− Organizator: Kuria Diecezjalna Pelplińska.
− Zabrze - miasto turystyki przemysłowej - Certyfikat POT 2003
− na terenie miasta znajduje się wiele cennych obiektów związanych z przemysłem górniczym;
do najcenniejszych należą skanseny „Królowa Luiza” i „Guido”; uzupełnieniem atrakcji są
zbiory jedynego w Polsce Muzeum Górnictwa Węglowego;
− Organizator: Urząd Miejski w Zabrzu.
Przykłady produktów turystyki kulturowej:
− Dymarki Świętokrzyskie - Certyfikat POT 2003
− impreza ogólnopolska, organizowana od 1967 roku, której idea jest ściśle związana
z datowanym na czasy starożytne, rozwojem w regionie świętokrzyskim przemysłu górniczego
i hutniczego; naukowo - poglądowej stronie przedsięwzięcia towarzyszą: pokaz starożytnej
metalurgii żelaza - prezentacja uzbrojenia i życia codziennego legionistów rzymskich -
kiermasze twórców ludowych (rzeźbiarz, garncarzy, malarzy);
− Organizator: Gminny Ośrodek Kultury w Nowej Słupi.
− Tydzień Kultury Beskidzkiej - Certyfikat POT 2004
− największa impreza folklorystyczna w Polsce, o charakterze międzynarodowym, z ponad
40 – letnią tradycją; obok imprez folkowych także targi sztuki ludowej, koncerty, wystawy
tematyczne;
− Organizator: Ośrodek Kultury w Bielsku – Białej.
− Festiwal Kultury Żydowskiej - Certyfikat POT 2003
− odbywa się w dzielnicy Krakowa Kazimierz, jedyny tego rodzaju festiwal w Europie,
propagujący kulturę żydowską poprzez organizację koncertów muzyki żydowskiej, spektakli
teatralnych, wystaw, warsztatów śpiewu, tańca, kaligrafii, kuchni żydowskiej itp.;
− Organizator: „Stowarzyszenie Festiwal Kultury Żydowskiej” w Krakowie.
− Festiwal Misteria Paschalia w Krakowie - Certyfikat POT 2004
− muzyka związana z okresem Wielkiego Tygodnia i Wielkanocą.; trwa 4 dni, od Wielkiego
Piątku do Poniedziałku Wielkanocnego;
− Organizator: Biuro Kraków 2000.
− Festiwal Filmowy Era Nowe Horyzonty w Cieszynie - Certyfikat POT 2005
− w programie festiwalu obok pokazów kina artystycznego z całego świata, znajdują się również
koncerty muzyki filmowej, klubowej i jazzowej, spektakle teatralne, wystawy sztuki
współczesnej oraz projekty specjalne;
− Organizator: Stowarzyszenie „Nowe Horyzonty” Warszawa.
− Festiwal Wikingów - Certyfikat POT 2004

20
− cykliczna, masowa, międzynarodowa impreza o charakterze edukacyjno - historycznym
organizowana od 10 lat; Atrakcje: repliki łodzi wikingów, repliki wczesnośredniowiecznych
namiotów, pokazy walk i inscenizacje bitew, prezentacje rzemiosł i rękodzieła historycznego,
możliwość uczestnictwa turystów w różnego rodzaju zabawach, grach
i konkursach typu sprawnościowego;
− Organizator: Burmistrz Wolina, Ośrodek Kultury Miasta i Gminy Wolin, Stowarzyszenie
Słowian i Wikingów – Wolin Jomsborg Mineta.
− Inscenizacja Bitwy Pod Grunwaldem - Certyfikat POT 2004
− inscenizacja bitwy, gry i zabawy rycerskie, stoiska rzemieślników, obóz rycerski, imprezy
muzyczne i sprawnościowe;
− Organizator: Fundacja Grunwald.
− Jantarowy Kasztel - Certyfikat POT 2003
− średniowieczna warownia leśna zbudowana z kamienia polnego; wyposażona w salę rycersko -
biesiadną, cztery apartamenty, dwie komnaty rycerskie i kapliczkę; położona jest na skraju
Krajobrazowego Parku Narwiańskiego;
− Organizator: Jantarowy Kasztel.
− Kurozwęki - pałac, bizony i arabskie konie - Certyfikat POT 2003
− kompleksowy produkt agroturystyczno - rekreacyjny z XIX parkiem i zamkiem z XIV wieku;
dużą atrakcję stanowi jedyne w Polsce stado bizonów amerykańskich oraz wizyty w
miejscowej stadninie koni czystej krwi arabskiej; w Kurozwękach można także zwiedzić
zabytkowy Zespół Klasztorny Kanoników Regularnych;
− Organizator: Jean Martin Popiel.
− Kuźnice Koneckie - Certyfikat POT 2004
− impreza plenerowa, której celem jest prezentacja unikalnych zabytków techniki m.in.
zabytkowej kuźni wodnej, zabytkowej walcowni i gwoździarni; częścią składową są pokazy
ginących zawodów (kowalstwo, tkactwo, garncarstwo), występy zespołów ludowych i
folkowych, wystawy artystów;
− Organizator: Starostwo Powiatowe w Końskich.
− Przystanek Woodstosk - Certyfikat POT 2003
− dwudniowy koncert skierowany szczególnie do młodych ludzi;
− Organizator: Fundacja „Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy”.
− Wycieczka tematyczna po Słowińskim Parku Narodowym - przygoda, historia i przyroda. -
Certyfikat POT 2004
− przejazd Kolejką Bajkową, rejs ekologicznym statkiem, zwiedzanie wyrzutni hitlerowskiej oraz
zabudowań z II wojny światowej, wstęp do Słowińskiego Parku Narodowego, zwiedzanie
obiektów Polskiego Instytutu Lotnictwa;
− Organizator: Serwis Turystyczny STAMIR.
− Wakacyjny Festiwal Gwiazd „Promenada Gwiazd” w Międzyzdrojach - Certyfikat POT 2004
− liczne koncerty, spektakle, wystawy, projekcje i spotkania; impreza skupia polskich artystów,
gwiazdy filmu, teatru, estrady, przedstawicieli świata polityki i biznesu;
− Organizator: Festiwal „Dla 8,5” ul. Grzesiuka 2/6, 02 – 904 Warszawa.
− Szlak Naftowy - Certyfikat POT 2005
− miejsca związane z narodzinami i historią przemysłu naftowego, trasy dla zmotoryzowanych
bądź pętle dla turystyki pieszej czy rowerowej;
− Organizator: Lokalna Organizacja Turystyczna „Beskid Niski” w Krośnie.
− Świnoujście – twierdza na wyspach - Certyfikat POT 2005
− fortyfikacje i umocnienia obronne z XIX i XX wieku; wystawy sztuki, koncerty muzyki
klasycznej i nowoczesnej, kino pod gwiazdami, tańce z ogniem, walki i widowiska historyczne;

21
− Organizator: Urząd Miasta Świnoujścia.
− Skansen Rzeki Pilicy "Muzeum bez kapci" - Certyfikat POT 2005
− powstaje od 2000 roku i jest pierwszym w Polsce muzeum na wolnym powietrzu poświęconym
rzece; przyrodę i historię rzeki oraz przestrzeń kulturową, jaką ona wytworzyła, można
poznawać wszystkimi zmysłami – wzrokiem, słuchem, dotykiem i smakiem;
− Organizator: Skansen Rzeki Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim.
− Kanał Augustowski-Szlak Piastowski - Certyfikat POT 2005
− rejs statkiem trasą, którą płynął papież Jan Paweł II w 1999 roku ze zwiedzaniem Sanktuarium
Maryjnego w Studzienicznej;
− Organizator: Skarb Państwa. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej. Warszawa.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel turystyki miejskiej?
2. Jakie są motywy uprawiane przez turystów turystyki kulturalnej?
3. Wymień jakie miasta polskie są najbardziej predysponowane do lokalizacji turystyki miejskiej
i kulturowej?
4. Jakie usługi składają się na produkt turystyki miejskiej i kulturowej?
5. Na czym polega kluczowe znaczenie imprezy dla turystyki miejskiej?
6. Przedstaw warunki rozwoju produktów turystyki miejskiej i kulturowej?
7. Jaka jest rola jednostek samorządu terytorialnego w rozwoju produktu markowego turystyki
miejskiej i kulturowej?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Biuro podróży „Amadeus” którego jesteś pracownikiem otrzymało zlecenie na organizację
jednodniowej wycieczki po Twoim mieście (regionie).Scharakteryzuj najistotniejsze produkty
turystyki miejskiej w opracowanej ofercie. Dokonaj prezentacji programu całej wycieczki.
2) zapoznać się z literaturą prezentującą atrakcje Twojego miasta (regionu),
3) odwiedzić atrakcje Twojego miasta (regionu),
− drukarka,
− kartka papieru,
− długopis,

22
Ćwiczenie 2
Wybierz trzy produkty turystyczne, które można zakwalifikować do turystyki kulturowej,
organizowane (funkcjonujące) w Twoim mieście (regionie). Dokonaj prezentacji tych produktów
i omów promowanie produktów na rynku krajowym (ewentualnie zagranicznym).
2) zapoznać się z kalendarzem imprez kulturalnych w Twoim mieście(regionie),
3) zapoznać się z materiałami promocyjnymi Twojego miasta(regionu),
5) zastosować się do poleceń,
− drukarka,
− materiały promocyjne miasta(regionu),
− kartka papieru,
− długopis,
Ćwiczenie 3
W grupach 4 osobowych dokonaj analizy turystyki miejskiej i kulturowej w Twoim mieście.
Które produkty zaliczyłbyś do produktów markowych. W jaki sposób turystyka miejska i kulturowa
jest promowana przez władze miasta, inne organizacje, stowarzyszenie na rynku krajowym
(ewentualnie zagranicznym)?
2) zapoznać się z materiałami promocyjnymi Twojego miasta,
4) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
− drukarka,
− kartka papieru,
− długopis,

23
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) scharakteryzować turystykę miejską. ¨ ¨
2) wymienić cechy turystyki kulturalne. ¨ ¨
3) określić warunki rozwoju turystyki miejskiej i kulturalnej ¨ ¨
4) opisać wkład władz samorządowych w rozwój produktów
turystycznych turystyki miejskiej w twoim mieście. ¨ ¨
5) wymienić przykłady produktów turystyki miejskiej i kulturowej. ¨ ¨
6) dokonać prezentacji wykonanego ćwiczenia. ¨ ¨

24
4.4. Marka turystyki aktywnej, rekreacyjnej i specjalistycznej
4.4.1.Matriał nauczania
Nazwę „turystyka aktywna” używa się do określenia tych form uprawiania turystyki, które nie
są biernym, pasywnym uczestnictwem w turystyce podróżnej, które nie polegają wyłącznie na
spacerach, plażowaniu i biesiadowaniu. Turystyka aktywna jest rodzajem turystyki, w której
głównym lub ważnym elementem wyjazdu – niezależnie od czasu trwania działalności turystycznej
– jest podejmowanie szczególnych form aktywności rekreacyjnej lub hobbystycznej.
Turystą aktywnym jest więc osoba, która udaje się poza miejsce zamieszkania dla podjęcia
rekreacji ruchowej w wybranych dyscyplinach turystycznych lub sportowych. Działalność ta może
przybrać postać zajęć hobbystycznych ukierunkowanych na rozwój sprawności fizycznej
i intelektualnej.
W turystyce aktywnej w miejsce hasła zachęcającego do podroży 3xS (sun, sea, sand – słońce,
morze, piasek) promuje się 3xE ( entertaiment, excitement, education – rozrywka, podniecenie,
edukacja).
Turystyka aktywna to inne możliwości, odmienne od szablonowych form turystyki masowej
obciążonej licznymi dysfunkcjami. Jest to turystyka oparta na motywach krajoznawczych,
uprawiana w małych, często nieformalnych grupach, także indywidualna, turystyka trudna,
wymagająca gruntownego przygotowania, odporności psychicznej, wysiłku umysłowego
i fizycznego.
Dla takich form aktywności jak: górskie wspinaczki, nurkowanie, żeglarstwo znaleziono
określenie „ryzykowna rekreacja”, czy „plenerowa przygodowa rekreacja”. Określono w ten sposób
niekonsumpcyjną aktywność rekreacyjną, odbywającą się w ośrodkach plenerowych, zawierające
elementy ryzyka świadomie podejmowane przez turystę.
Do podstawowych zajęć rekreacji plenerowej zalicza się:
− kajakarstwo,
− lotniarstwo,
− marsze długodystansowe,
− baloniarstwo
− żeglarstwo,
− nurkowanie swobodne,
− tramping, trekking,
− wspinaczkę górską,
− wędrówki rowerowe,
− marsze na orientacje
− narciarstwo biegowe i turystyczne-śladowe,
− narciarstwo wodne,
− wspinaczkę po skałach,
− survival,
− narciarstwo ekstremalne.
Wymieniony indeks nie jest zamknięty i wraz z rozwojem pomysłów i wyzwań, które stawiają
sobie turyści mamy do czynienia z turystyką ekstremalną i niekonwencjonalną (ski-alipinizm,
kanioning, rafting itd.).

25
Aby produkt turystyki aktywnej spełniał wymagania klienta musi posiadać następujące cechy:
− atrakcyjny teren, czysty ekologicznie, krajobraz nie przekształcony przez człowieka
i charakteryzujący się wysokimi walorami naturalnymi,
− infrastruktura umożliwia realizację form turystyki aktywnej (trasy naziemne i szlaki piesze
dobrze oznakowane, na wodzie zagospodarowane przystanie, wytyczone nartostrady, czynne
wypożyczalnie sprzętu itd.),
− dogodny, dobrze oznakowany dojazd z parkingami i zapleczem sanitarnym,
− rozwinięta promocja i informacja o miejscach, gdzie można uprawiać turystykę aktywną,
− rozwinięte usługi towarzyszące (noclegowe, gastronomiczne, handlowe itd.).
Turystyka rekreacyjna to przede wszystkim tradycyjna turystyka rekreacyjno-wypoczynkowa
wykorzystująca walory środowiska naturalnego – góry, jeziora i morze. Turystyka ta sama w sobie
może sprawiać przyjemność i być źródłem radości życia. Jej rozwój jest konieczny
z ekonomicznego punktu widzenia – do odnowy oraz utrzymania sił fizycznych i psychicznych
człowieka wydatkowanych w czasie pracy, a także poza nią.
Rozwijane są centra wypoczynkowe, których podstawowym kierunkiem oddziaływania
promocyjnego jest rynek masowy, zorientowany na wczasy rodzinne, z naciskiem na możliwości
spędzenia czasu dla każdego : zabawa, pełna organizacja, spokój (brak kłopotów), możliwość
aktywności ruchowej itd.
Do najpopularniejszych miejscowości traktowanych jako markowy produkt turystycznych
można zaliczyć m.in. Zakopane, Wisłę, Karpacz, Szklarską Porębę, Mikołajki, Ruciane-Nida,
Giżycko, Jastrzębią Górę, Łebę, Ustkę, Kołobrzeg, Międzyzdroje.
Każda z wymienionych miejscowości i otaczający je obszar wypoczynkowy jest sam w sobie
celem podróży pod względem typów bazy noclegowej, możliwości spędzenia czasu, programów
wycieczek regionalnych opartych głównie na walorach naturalnych (góry, jeziora, plaża).
Dalszy rozwój produktów turystycznych związanych z turystyką rekreacyjno-wypoczynkową
będzie postępował przy spełnieniu m.in. warunków:
− oferowane jest zakwaterowanie wszystkich typów, włączając w to domy wakacyjne, dzięki
którym powstaje „podstawowa populacja” sezonowych mieszkańców,
− realizowana jest staranna kontrola zagospodarowania przestrzennego i dbałość o główne
walory naturalne,
− postępuje rozwój możliwości spędzania wolnego czasu (parki rozrywki, ośrodki zajęć dla
dzieci, koncerty na wolnym powietrzu, zawody sportowe, tematyczne festiwale itp.),
− infrastruktura turystyczna dostosowana do populacji turystów i ich wymagań,
− prowadzone są działania marketingowe na rynku krajowym i rynkach międzynarodowych.
Do turystyki, rekreacyjnej zaliczymy turystykę uzdrowiskową.
Obejmuje ona rehabilitację poszpitalną, leczenie chorób przewlekłych i uzdrowiskową
profilaktykę leczniczą. Uzdrowiska prowadzą swoją działalność w oparciu o wykorzystanie
miejscowych warunków naturalnych: klimatu, walorów przyrodniczych, naturalnych zasobów wód
leczniczych, gazów i borowin. Wykorzystuje się też leczniczy wpływ morza.
W uzdrowiskach oprócz sanatoriów, szpitali, prewentoriów zlokalizowane są zakłady
przyrodolecznicze, pijalnie wód leczniczych, inhalatoria, parki rehabilitacyjne i parki
uzdrowiskowe.
Produktem turystyki uzdrowiskowej są wszystkie dobra i usługi, które można nabyć
w miejscowościach uzdrowiskowych, i które umożliwiają oraz uprzyjemniają pobyt kuracjuszom.

26
Produkt turystyczny turystyki uzdrowiskowej tworzą:
a) dobra i urządzenia turystyczne (uzdrowiskowe)
− podstawowe (naturalne i kulturowe walory turystyczne),
− komplementarne (dobra materialne i usługi świadczone turystom kuracjuszom –
infrastruktura turystyczna),
b) usługi turystyczne
− podstawowe (umożliwiające dojazd, pobyt i powrót z miejsca czasowego pobytu),
− komplementarne (świadczone w powiązaniu z walorami turystycznymi).
Uzdrowiska stanowią produkt markowy który był budowany od wielu lat. Dalszy jego rozwój
jest możliwy po spełnieniu tez Rozwoju Polskich Uzdrowisk:
− Polska posiada zasoby, nie posiada atrakcyjnych i konkurencyjnych produktów (zabiegi
rehabilitacyjne, kliniki urody, ośrodki typu SPA i Wellness);
− lecznictwu uzdrowiskowemu towarzyszy zbyt powolny rozwój usług czasu wolnego
i infrastruktury towarzyszącej (zaplecze fitness, golf, hippika itd.),
− występuje duża różnica miedzy wysokim poziomem usług medycznych, a niską jakością bazy
materialnej,
− programowanie rozwoju usług uzdrowiskowych musi się odbywać w skali regionu, kraju, przy
współpracy z krajowymi i międzynarodowymi operatorami (wzorem mogą być Karlove Vary,
Baden-Baden czy Vichy).
Do kategorii turystyki specjalistycznej (hobbystycznej) zalicza się wszelkie formy turystyki
ukierunkowanej na jeden konkretny cel np. pielgrzymki, powrót do korzeni, wyprawy
etnograficzne.
Głównym motywem turystyki religijno-pielgrzymkowej są aspekty religijno-poznawcze lub
poznawcze. Turystyka ta ma zróżnicowany zakres przestrzenny : lokalny, regionalny, krajowy oraz
międzynarodowy. W Polsce uczestniczy w tej formie turystyki około 6-7 milionów osób rocznie.
Produktem markowym tej formy turystyki a zarazem głównym punktem docelowym pielgrzymek
(podróży krajowych) jest Częstochowa.
Punktem wyjścia do rozważań o turystyce etnicznej jest zjawisko diaspory, rozumianej jako
rozproszenie jakiejś narodowości na obczyźnie. Diaspora ma dwa źródła: emigracja ludności
z własnej ojczyzny i ukształtowanie zbiorowości etnicznej w wyniku zmian granic państwowych.
Walory turystyczne Polski są interesujące szczególnie dla ludności niemieckojęzycznej i ludności
żydowskiej.
Odmianą turystyki etnicznej jest turystyka polonijna. Ponad 5 milionów dorosłych obywateli
Polski ma krewnych za granicą. Turystyka polonijna to czynnik wzbogacenia zarówno kultury jak
i gospodarki narodowej naszego kraju.
Turystyka etnograficzna to zbiór kilku różnych form połączonych wspólnym mianownikiem,
jakim jest chęć poznania kultury ludowej. Do zasadniczych form turystyki etnograficznej należy
zaliczyć:
− wyjazdy do skansenów,
− poznawanie zwyczajów,
− uczestnictwo w formach życia społeczności wiejskiej.
Turystyka etnograficzna daje różne możliwości poznania i przeżywania kultury wsi.
Produkty markowe turystyki aktywnej, rekreacyjnej i specjalistycznej, które uzyskały w tej
kategorii Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej, to:
− „AKADEMIA SŁOŃCA” - Letnia Szkoła Aktywnego wypoczynku - Certyfikat POT 2005
− plażowy uniwersytet zabawy, ruchu, gier, zawodów w gminie Rewal;

27
− Organizator: Centrum Informacji, promocji, rekreacji Gminy Rewal.
− Bałtowski Park Jurajski-Certyfikat POT 2005
− Zwiedzając można przeżyć podróż przez wszystkie okresy geologiczne. Dla chętnych kajaki i
spływ tratwami, stadnina koni, plac zabaw dla dzieci, stuletni młyn itd.;
− Organizator: Stowarzyszenie DELTA.
− Festyn Archeologiczny w Biskupinie - Certyfikat POT 2004
− wrześniowa impreza pokazująca obrzędy, muzykę, tańce, modę i magię ówczesnych
mieszkańców Biskupina; w uzupełnieniu warsztaty archeologiczne i turnieje rycerskie;
− Organizator: Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.
− Centralny Szlak Rowerowy Roztocza (I etap) - Certyfikat POT 2004
− szlak liczący blisko 180 km, wiodący najbardziej urokliwymi zakątkami; równocześnie
imprezy Roztocze Country w Zwierzyńcu, Zamojskie Dni Folku, Letnia Akademia Filmowa;
Organizator: Oddział PTTK w Zamościu.
− Gra terenowa "W Poszukiwaniu Skarbów Inków" - Certyfikat POT 2003
− dla odważnych i sprawnych fizycznie, którzy chcą zdobyć skarb ukryty w zamku
w Niedzicy;
− Organizator: Biuro Podróży „Trip”.Zakopane.
− Golf - produkt turystyczny Pomorza Zachodniego - Certyfikat POT 2003
− doskonałe warunki terenowe, profesjonalna obsługa, zachęcają do odwiedzania amatorów tego
sportu;
− Organizator: Binowo Park Sp. z o.o. w Binowie.
− Gdynia Sailing Days regaty Pucharu Świata w klasach olimpijskich - Certyfikat POT 2004
− impreza żeglarska rangi Pucharu Świata, umieszczona przez Międzynarodową Federację
Żeglarską w oficjalnym kalendarzu imprez żeglarskich; imprezie towarzyszą festyny, koncerty,
wystawy, konkursy, gdyński piknik rodzinny
− Organizator: Stowarzyszenie Żeglarstwa Regatowego.Gdynia.
− Jaszkowo - Centrum Hipiki - Certyfikat POT 2005
− zlokalizowany malowniczo w obrębie Rogalińskiego Parku Krajobrazowego i doliny Warty,
największy w Polsce ośrodek jeździectwa nastawiony na naukę jazdy konnej dla dzieci,
młodzieży i dorosłych;
− Organizator: Antoni Chłapowski.
− Nocleg w kopalni soli Bochnia-Certyfikat POT 2005.
− Pobyt w komorach solnych jako metoda leczenia wielu schorzeń, miejsce rozrywki i poznania;
− Organizator: Uzdrowisko kopalni soli Bochnia sp. z o.o.
− Wśród Żubrów: 7 - dniowa wycieczka rowerowa po Puszczy Białowieskiej - Certyfikat POT
2003
− zwiedzanie rezerwatu ścisłego i pokazowego zwierząt, spływ kajakowy po Narewce,
zwiedzanie „królestwa bobrów”, tropienie żubrów, wizyta u pszczelarzy.
− Organizator: Nature Travel Białystok.
1. Jakim rodzajem turystyki jest turystyka aktywna?
2. Kogo nazywamy turystą aktywnym?
3. Co oznacza hasło 3xS i do jakiej turystyki się odnosi?
4. Co oznacza hasło 3xE i jaka turystykę określa?

28
5. Z jakimi formami turystyki związane jest określenie „ryzykowna rekreacja”, „plenerowa
przygodna rekreacja”?
6. Do jakiej formy turystyki zaliczamy rafting czy kanioning?
7. Na czym polega turystyka uzdrowiskowa?
8. Jakie warunki naturalne wykorzystywane są w turystyce uzdrowiskowej?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ obszary w Twoim regionie, gdzie możliwe jest uprawianie turystyki aktywnej.
Scharakteryzuj te obszary.
1) zapoznać się z materiałem nauczania 4.4.1.,
2) zapoznać się z dodatkową literaturą tematu oraz przewodnikami po regionie, mapami regionu,
− stanowisko komputerowe z niezbędnym oprogramowaniem i podłączeniem do internetu,
− drukarka,
− przewodniki, mapy,
− literatura tematu,
− zeszyt przedmiotowy,
− materiały piśmiennicze.
Ćwiczenie 2
Wymień, na jakich szlakach w Twoim powiecie (subregionie, regionie) można realizować
wędrówki piesze i rowerowe. Pokaż przebieg szlaków na mapie.
2) odwiedzić regionalne koło turystyczno-krajoznawcze PTTK,
4) zapoznać się z inną literatura tematu (przewodniki, mapy),
− drukarka,

29
− mapy, przewodniki,
Ćwiczenie 3
Jesteś pracownikiem Biura Podróży „Amadeus”. Twoim obowiązkiem jest przygotowanie
oferty 5-dniowego wyjazdu surviwalowego dla grupy 8 młodych pracowników firmy MARO (wiek
26-30 lat). Zaprezentuj program tego wyjazdu.
1) zapoznać się z materiałem nauczania 4.4.1.
3) zapoznać się z materiałami na temat wyjazdów survivalowych,
4) przygotować program imprezy,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie
− drukarka,
− foldery wyjazdów survivalowych,
− przewodniki turystyczne, mapy,
− materiały piśmiennicze,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić, jakim rodzajem turystyki jest turystyka aktywna. ¨ ¨
2) powiedzieć, kogo nazywamy turysta aktywnym. ¨ ¨
3) omówić hasło 3xS. ¨ ¨
4) omówić hasło 3xE. ¨ ¨
5) wymienić formy turystyki związane z „plenerową przygodą rekreacyjną”. ¨ ¨
6) wymienić formę turystyki, do której zaliczamy rafting, kanioning. ¨ ¨
7) określić, czym zajmuje się turystyka uzdrowiskowa. ¨ ¨
8) wymieni warunki naturalne wykorzystywane w turystyce uzdrowiskowej. ¨ ¨

30
4.5. Marka turystyki na terenach wiejskich
Turystyka wiejska rozwija się na obszarach o wyjątkowym pięknie naturalnym, oferującym
znaczny potencjał turystyczny. Wykorzystuje trend odchodzenia w podróżach turystycznych od
ośrodków wypoczynkowych, stanowiących tradycyjny punkt docelowy.
Przyjmuje się, iż obszarem wiejskim można nazwać miejscowość niezurbanizowaną, gdzie
liczba mieszkańców nie przekracza 2500 osób.
Hasło promujące „Prawdziwa Polska; Naturalne dziedzictwo Polski; z dala od utartych
szlaków” oddaje istotę tego rodzaju turystyki.
Turystyka wiejska w swej istocie powinna:
− być organizowana na obszarach wiejskich i odosobnionych,
− wiązać się z niepowtarzalnymi atutami, polegającymi na małej skali przedsiębiorstw, otwartej
przestrzeni, kontakcie z przyrodą albo jej bliskości oraz dziedzictwie opartym na tradycyjnych
społecznościach i zwyczajach pracy,
− być rozwijana na małą skalę, jeśli chodzi o budynki, osiedla i organizacje,
− być związana z przedsiębiorstwami rodzinnymi oraz z natury obliczona na długi czas,
− być różnorodna, co odzwierciedla złożone wzorce światowe środowiska, gospodarki, historii i
miejsca.
Czynnikiem przyciągającym jest „proste wiejskie życie”, w którym turyści mogą mieć
indywidualne, świeże doświadczenia i kontakty z ludźmi, u których mieszkają (gospodarstwa
wiejskie) i z którymi mogą się spotykać w ciekawej okolicy (wioski, brzegi jezior, rzeki, szlaki
leśne). Te doświadczenia mogą być bardzo osobiste i pozostawiać niezatarte wrażenia.
Wielu turystów europejskich (Anglicy w Prowansji i Dordogne, Niemcy we Włoszech)
zinstytucjonalizowało ten rodzaj podróży.
Ekoturystyka
Pod pojęciem „ekoturystyka” rozumie się taką formę turystyki, która aktywnie zbliża do
natury, daje bliższe i pełniejsze poznanie związków człowieka z otaczającym go środowiskiem na
poziomie istotnego i indywidualnego doświadczenia.
Wyodrębnia się trzy zasadnicze cechy ekoturystyki, wyróżniające ją spośród innych form
podróżowania:
− ekoturystyka jest formą aktywnego i pogłębionego zwiedzania obszarów o wybitnych walorach
przyrodniczych i kulturowych,
− ekoturystyka strzeże harmonii ekosystemów przyrodniczych i odrębności kulturowej lokalnej
społeczności,
− ekoturystyka dostarcza środków finansowych dla skutecznej ochrony wartości dziedzictwa
przyrodniczego i kulturowego oraz przynosi realne korzyści ekonomiczno – społeczne
ludności miejscowej.
Ekoturystyka obejmuje różne rodzaje turystyki: kwalifikowaną, krajoznawczą, wypoczynkową
itp., pod warunkiem, że osoba uczestnicząca w podróży świadomie nie ingeruje w naturalne
ekosystemy, wyraża szacunek dla otaczającej ją przyrody i kultury ludności miejscowej.
W ekoturystyce możemy mówić o ekologicznym produkcie turystycznym. Pod pojęciem
ekoproduktu turystycznego rozumie się taki produkt, który spełnia następujące kryteria:
− jego wytwarzanie jest zlokalizowane w nieskażonym środowisku,

31
− cechuje się malejącą zasobochłonnością, czyli w jak najmniejszym stopniu wykorzystuje
składniki środowiska przyrodniczego,
− bazuje na lokalnych zasobach naturalnych, materialnych i ludzkich,
− charakteryzuje się czystą technologią wytwarzania,
− służy zdrowiu i jest przyjazny środowisku.
Przykłady produktów – ciekawych tras ekoturystycznych:
− „Szlak Ikon” – łączący najcenniejsze zabytki architektury oraz sztuki cerkiewnej, takie jak
najstarsza drewniana cerkiew w Polsce z początku XVI wieku we wsi Ulucz;
− Szlak im. hrabiego Stadnickiego, trasa przyrodniczo – historyczna łącząca uroczyska Parku
Popradzkiego: naturalne fragmenty Puszczy Karpackiej, hale i kwietne polany a także
znajdujące się w jego otulinie, wkomponowane w naturalny krajobraz, wsie Łabowa, Uhryń
lub Rytro.
Agroturystyka
Agroturystyka jest formą turystyki wiejskiej ściśle związaną z rolnictwem, z funkcjonującym
gospodarstwem rolnym. Obejmuje te formy turystyki, które odbywają się na terenach wiejskich o
charakterze rolniczym, z wykorzystaniem budynków mieszkalnych i gospodarczych ludności
wiejskiej na cele noclegowe. Agroturystyka związana też być może z udziałem w pracach
gospodarstwa chłopskiego, w zamian za udzielony nocleg i wyżywienie. Może też przyjąć postać
biwakowania w obrębie zagród lub wśród terenów uprawnych, korzystania z koni i pojazdów lub
innego użytkowania terenów wiejskich.
Cechy agroturystyki poszukiwane przez turystów to możliwości:
− wypoczynku w środowisku odmiennym od warunków życia i pracy na obszarach
zurbanizowanych,
− kontaktu bezpośredniego ze zdrowym środowiskiem przyrodniczym,
− kontaktu z życiem wiejskim, zwierzętami domowymi, pracami rolnymi, poznania rzemiosła
ludowego i folkloru wsi,
− korzystanie ze zdrowej żywności,
− korzystanie z ciszy, spokoju i walorów małego ruchu.
Organizacją podejmującą działania szerzące idee wypoczynku na wsi i promujące gospodarkę
agroturystyczną jest Polska Federacja Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwo Gościnne”. Reprezentuje
ona regionalne i lokalne stowarzyszenia agroturystyczne. PFTW „Gospodarstwo Gościnne”
dokonuje kategoryzacji gospodarstw agroturystycznych według kryteriów przyjętych w krajach
Unii Europejskiej. Gospodarstwa dobrowolnie poddają się kontroli i uzyskują kategorię od standard
do trzech gwiazdek.
Produkt agroturystyczny ewoluuje i rozwija się. Początkowo były to usługi noclegowe dla
„letników” w pokojach gościnnych. Obecnie produkt obejmuje noclegi, wyżywienie i „atrakcje”
wiejskie związane z pobytem w gospodarstwie. Warunki rozwoju produktu agroturystycznego
w turystyce wiejskiej:
− naturalny krajobraz, atrakcje przyrodnicze gwarantem wypoczynku,
− główną uwagę skoncentrować na pokazaniu lokalnej tradycji taką jaka ona jest bez „miejskiego
koloryzowania”,
− czystość, warunki sanitarne, uprzejmość i gościnność są podstawowymi wymaganiami,
− serwowane wyżywienie winno obejmować lokalne specjały (przetwory mleczne, wędlinę,
przetwory owocowe itd.),

32
− dbałość samorządu lokalnego o porządek i selektywną zbiórkę odpadów, oznakowanie atrakcji
turystycznych, odpowiedni stan techniczny małej infrastruktury (parkingi, miejsca piknikowe
itd.),
− kategoryzacja gospodarstwa agroturystycznego.
Produkty markowe turystyki wiejskiej, które uzyskały w tej kategorii Certyfikat Polskiej
Organizacji Turystycznej, to:
− Gospodarstwo Agroturystyczne "Korzyna" - Certyfikat POT 2005
− 37-hektarowe gospodarstwo położone nad rzeką Czarną Staszowską, posiadające stawy rybne
oraz ambony myśliwskie;
− Organizator: Zdzisław Pniewski.
− Miodobranie Kurpiowskie - Certyfikat POT 2004
− święto pobierania miodu, organizowane od 27 lat; towarzyszą mu występy miejscowych
zespołów ludowych oraz prezentacje ludowego rzemiosła (haft, rzeźba, wycinanki);
− Organizator: Myszyniecki Ośrodek Kultury i Rekreacji.
− Podlaski Szlak Bociani - Certyfikat POT 2003
− 200-kilometrowy szlak biegnący przez parki narodowe: Białowieski, Narwiański, Biebrzański i
Wigierski; atrakcje: Europejska Wieś Bociania oraz ekosystemy parków narodowych. Zabytki
historii Polski m.in. twierdza Osowiec, Tykocin, Pomnik Orderu Orła Białego w Surażu.
− Organizator: Północnopodlaskie Towarzystwo Ochrony Ptaków.Białystok.
− Sieć ścieżek edukacyjnych Biebrzańskiego Parku Narodowego - Certyfikat POT 2005
− ścieżki o długości 126 km pozwalają zapoznać się z ekosystemami oraz okazami fauny i flory;
− Organizator: Biebrzański Park Narodowy.
− Weekend w Rzeczpospolitej Ptasiej - Certyfikat POT 2004
− pobyt na terenie Parku Narodowego „Ujście Warty”, gromadzącego w okresie wędrówek setki
tysięcy ptaków, spływ kajakowy, wędkowanie, degustacje lokalnych serów i miodu;
− Organizator: Towarzystwo Przyjaciół Słońska „Unitis Viribus”.
1. Jakie cechy określają turystykę wiejską?
2. Jakie czynniki przyciągają turystów do turystyki wiejskiej?
3. Co to jest ekoturystyka?
4. Wymień cechy ekoturystyki wyróżniające ją z innych form podróżowania?
5. Jakie rodzaje turystyki obejmuje ekoturystyka?
6. Co to jest ekoprodukt?
7. Co to jest agroturystyka?
8. Jakie cechy agroturystyki są poszukiwane przez turystów?
9. Czym zajmuje się Polska Federacja Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwo Gościnne”?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wybierz dwa funkcjonujące w Twoim regionie gospodarstwa agroturystyczne. Dokonaj analizy
gospodarstw traktując ich jako produkt turystyczny oferowany na rynku. Określ silne i słabe strony
tych produktów. Czy mają one szanse stać się produktami markowymi ?

33
3) zapoznać się z wybranymi gospodarstwami agroturystycznymi,
4) wypisać silne i słabe strony gospodarstw,
− drukarka,
− foldery gospodarstw agroturystycznych,
Ćwiczenie 2
Korzystając z map, przewodników oraz innych źródeł wiedzy przygotuj w grupach
4 osobowych propozycje ekoproduktu umiejscowionego na obszarze Twojego regionu
(województwa). Ocen szanse tego ekoproduktu bycia produktem markowym turystki wiejskiej
w Twoim regionie. Zaprezentuj swój ekoprodukt.
2) zapoznać się z niezbędnymi materiałami pomocnymi przy wykonaniu zadania,
3) zorganizować stanowisko pracy,
4) opracować projekt ekoproduktu,
5) dokonać prezentacji swojej pracy,
− drukarka,
− mapy, foldery, przewodniki,
Ćwiczenie 3
Sporządź na podstawie danych ze stowarzyszeń agroturystycznych, katalogów, urzędów gmin
itd. mapę gospodarstw agroturystycznych w Twoim (wybranym) powiecie (powiatach). Określ
możliwości rozwoju tej formy turystyki. Na jakich przesłankach oparłeś swój osąd?

34
3) zebrać dane o gospodarstwach agroturystycznych,
− stanowisko komputerowe z oprogramowaniem i podłączeniem do internetu,
− drukarka,
− materiały o gospodarstwach agroturystycznych,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wymienić cechy określające turystykę wiejską. ¨ ¨
2) podać czynniki przyciągające turystów do uprawiania turystyki wiejskiej. ¨ ¨
3) scharakteryzować pojęcie ekoturystyka. ¨ ¨
4) wymienić cechy ekoturystyki wyróżniające ją z innych form podróżowania. ¨ ¨
5) podać jakie rodzaje turystyki obejmuje ekoturystyka. ¨ ¨
6) scharakteryzować pojęcie ekoprodukt. ¨ ¨
7) powiedzieć co to jest agroturystyka. ¨ ¨
8) wymienić cechy agroturystyki poszukiwane przez turystów. ¨ ¨
9) podać czym zajmuje się Polska Federacja Turystyki Wiejskiej
„Gospodarstwa Gościnne”. ¨ ¨

35
4.6. Marka turystyki przygranicznej i tranzytowej
Turystyka przygraniczna i tranzytowa obejmuje korytarze w poprzek kraju wzdłuż tras o dużym
natężeniu tranzytowego ruchu drogowego oraz obszary przygraniczne, które przyciągają wielu
odwiedzających jednodniowych, motywowanych chęcią zrobienia zakupów. Do celów
strategicznych turystów dzieli się na trzy grupy:
− Jednodniowi odwiedzający motywowani zakupami („wycieczkowicze”). Obecnie ten typ
obejmuje miliony ludzi, głownie Niemców, podejmujących jednodniowe podróże dla
wykorzystania stosunkowo niskich cen towarów i usług. Regiony przygraniczne zachęcają tych
turystów , aby pozostali dłużej i wydali więcej pieniędzy.
− Turyści tranzytowi. Przejazdy z północy na południe i ze wschodu na zachód turystów
jadących przez Polskę w celu dotarcia do innych wakacyjnych celów podróży. Hasło
promujące: „Zrób sobie przerwę. Jest tu coś więcej do zobaczenia; Tylko 30 km stąd rozrywka
dla całej rodziny” zachęcają turystów krajowych jak i zagranicznych.
− Tranzytowi podróżni zawodowi. Są to przewoźnicy ładunków, którzy chociaż technicznie nie
są turystami, to jednak są głównymi użytkownikami przejść granicznych i sieci dróg. Należy
zapewnić im szybki i efektywny przejazd przez kraj, bezpieczne parkingi, dobre, obfite i tanie
jedzenie oraz usługi serwisowe przy trasie.
Chociaż odwiedzający jednodniowi i turyści tranzytowi mają wspólne charakterystyczne cechy,
i potrzeby ,przyjęto odrębne strategie zajmowania się nimi oddzielnie z następujących powodów:
− geografia – zajmowanie się podróżnymi jednodniowymi obejmuje wprowadzenie usprawnień
wzdłuż obszarów przygranicznych i w miastach, gdzie przygraniczne zakupy mają miejsce.
Turyści tranzytowi oraz przejeżdżający przez cały kraj i ich „strefa wpływu” ciągnie się wzdłuż
głównych arterii i pobliskich miast;
− motywacje – podróżni jednodniowi nie są zazwyczaj na wakacjach i są motywowani przez
zakupy, chęć odwiedzenia przyjaciół lub po prostu ciekawość. Turyści tranzytowi są zwykle
w drodze do podstawowego celu wyjazdu urlopowego a potrzeba przerwania długiej podróży
jest drugorzędna, wiąże się z pobraniem paliwa, zrelaksowaniem się dzieci, wyprowadzeniem
psa itp.;
− tło ekonomiczne – większość turystów (odwiedzających i jednodniowych) pochodzi
i w najbliższej przyszłości będzie pochodzić z Niemiec. Turyści tranzytowi to mieszanina
narodowości, o różnych poziomach zamożności. Krajowa turystyka tranzytowa
w większości odnosi się do okresu wakacyjnego (podróże nad morze, w góry, nad jeziora).
Możliwości rozwoju produktu:
− baza noclegowa w postaci moteli winna być położona w regularnych odstępach wzdłuż
głównych arterii północ-południe i wschód – zachód. Ponadto w miejscach odpoczynku musi
być oznakowanie ( punkty informacyjne) kierujące turystów do pobliskich miejsc, gdzie można
się zatrzymać (miasta, centra wypoczynkowe);
− centra zakupów z obiektami do rekreacji i rozrywki dla rodzin zyskują popularność
w Europie. W Polsce powstaną takie obiekty, „magnesy”, zlokalizowane wystarczająco blisko
niemieckiej granicy, aby przyciągnąć odwiedzających jednodniowych;
− przy autostradach winny być wybudowane wysokiej jakości miejsca odpoczynku, zapewniające
wybór usług i informację. Wraz z restauracjami, czystymi miejscami do pikników, dobrze
oświetlonymi parkingami i czystymi urządzeniami sanitarnymi, punkty informacyjne i mini

36
centra dziedzictwa mogą informować turystów o tym, co napotkają po drodze, nawet oferować
usługi rezerwacyjne w hotelach. Są to miejsca, gdzie możliwość wpływania na decyzję o
następnej podróży jest największa;
− rozbudowa turystycznych przejść granicznych umożliwiających uprawianie swobodnej
turystyki przez odwiedzających jednodniowych nie kierujących się motywem zakupów, jak
również turystów.
Usługi wspierające turystykę przygraniczną i tranzytową:
− ogromnie ważne jest oznakowanie. Wzdłuż dróg, w miejscach odpoczynku, wzdłuż
drugorzędnych dróg używanych przez turystów jednodniowych, znaki są skutecznym
dostarczycielem i wzmacniaczem informacji. Należałoby zawierać umowy z władzami
i prywatnymi koncernami w sąsiednich krajach w sprawie ustawienia znaków i map
informacyjnych w miejscach odpoczynku i innych miejscach publicznych w tych krajach
i na przejściach granicznych;
− patrole drogowe i usługi pomocy drogowych muszą być łatwo dostępne. Numery telefonów
pomocy drogowej muszą być dobrze widoczne.
Rozwój produktów z obszaru turystyki przygranicznej jest motywowany w zasadzie jednym
elementem- ceną. Ta forma turystyki przeżywała swój rozkwit w latach dziewięćdziesiątych XX
wieku. Członkostwo Polski w Unii Europejskiej osłabiło atrakcyjność cenową przyjazdów
odwiedzających jednodniowych. Wprowadzenie euro w Polsce może zahamować funkcjonowanie,
na taką skalę jak obecnie (2006 r.), turystyki przygranicznej z sąsiadami – członkami UE.
Odmienna sytuacja będzie na terenach przygranicznych ściany wschodniej. Tu jednak w dużym
stopniu będą ważyły decyzje polityczne.
1. Kogo nazywamy jednodniowym odwiedzającym?
2. Na jakie grupy dzielimy turystów w turystyce przygranicznej i tranzytowej?
3. Jakimi motywami kierują się odwiedzający jednodniowi przy wyjazdach turystycznych?
4. Jaka rolę odgrywa informacja w turystyce przygranicznej?
5. Na jakich obszarach rozwija się turystyka tranzytowa?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dostępnej informacji (mapy, przewodniki) oraz stron internetowych określ miejsca
przekroczeń granicy. Wyjaśnij, jak liczba przejść granicznych wpływa na rozwój turystyki
przygranicznej. Ćwiczenie wykonaj w grupach 3-osobowych, każda odpowiada za jedno
województwo przygraniczne.
Grupa I – województwo podkarpackie,
Grupa II – województwo małopolskie,
Grupa III – województwo dolnośląskie,
Grupa IV – województwo lubuskie,
Grupa V – województwo zachodniopomorskie.
Wyniki przedstaw na forum klasy.

37
Sposób wykonania ćwiczenia.
2) zapoznać się z przejściami granicznymi omawianego województwa,
− drukarka,
− mapy terenów przygranicznych,
Ćwiczenie 2
Wybierz przejście graniczne (Niemcy, Czechy , Słowacja). Określ na podstawie mapy, gdzie
powinny znajdować się informacje zachęcające turystów zagranicznych (odwiedzających
jednodniowych) do odwiedzenia naszego kraju, atrakcji turystycznych, centrów handlowych.
Odpowiedź uzasadnij.
2) zapoznać się z mapą terenów przygranicznych z wybranym przejściem granicznym,
− literatura z rozdziału 6,
− mapa terenów przygranicznych.

38
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) podać definicję jednodniowego odwiedzającego. ¨ ¨
2) określić, na jakie grupy dzielimy turystów w turystyce przygranicznej
i tranzytowej. ¨ ¨
3) wymienić motywy, jakimi kieruje się odwiedzający jednodniowy przy
wyjeździe turystycznym. ¨ ¨
4) opisać jaką rolę odgrywa informacja w turystyce przygranicznej. ¨ ¨
5) podać, na jakich obszarach rozwija się turystyka tranzytowa. ¨ ¨

39
4.7. Strategia rozwoju polskich produktów turystycznych
Polityka turystyczna jest integralną częścią polityki społeczno – gospodarczej i jest
prowadzona na każdym poziomie funkcjonowania władzy publicznej.
W odniesieniu do polskich produktów turystycznych dokumentem, który określał strategiczne
ramy funkcjonowania w tym zakresie była „Strategia rozwoju krajowego produktu turystycznego
Polski”. Strategia została przygotowana dla rządu polskiego przez L&R Consulting oraz Austrian
Tourism Consultants i opublikowana przez Urząd kultury Fizycznej i Turystyki w 1997 roku.
Ogólną wizję strategia określała jako sprostanie konkurencji na rynkach międzynarodowych oraz
utrzymanie popytu na turystykę krajową mimo rosnącej konkurencji międzynarodowej.
Z kolei misja polskiego przemysłu turystycznego została określona poprzez podjęcie spójnych
działań, takich jak :
− poprawa jakości istniejącego produktu;
− zwrócenie szczególnej uwagi przy wyborze nowych produktów na zagadnienia wspomagania
rozwoju ochrony środowiska, tworzenia nowych miejsc pracy i umożliwienie korzystania z
przychodów turystyki wszystkim regionom Polski;
− poprawa warunków inwestowania i przepisów prawnych dla inwestorów;
− dokładne określenie pozycji Polski na rynku międzynarodowym;
− zwiększenie aktywności marketingowej;
− osiągnięcie lepszych rezultatów sprzedaży na rynkach międzynarodowych;
− utrzymanie popytu i wydatków na turystykę krajową.
W celu efektywnej realizacji ogólnej strategii przyjęto 10 krajowych programów rozwoju
turystyki w tym „Strategię Produktów Markowych Turystyki Polskiej”. Realizacja działań
zawartych
w strategii przebiegała na przełomie XX i XXI wieku.
W 2001 roku Rada Ministrów przyjęła Dokument Rządowy „ Strategia rozwoju turystyki
w latach 2001-2006”. W realizowanej polityce społeczno – gospodarczej wyznaczono turystyce
następujące cele:
1. Wzrost dochodów mieszkańców regionów wymagających głębokiej restrukturyzacji
gospodarki. Wykorzystanie redystrybucyjnej roli turystyki, polegającej na przenoszeniu
dochodów z regionów bogatszych (duże aglomeracje) do regionów biedniejszych (zagrożonych
bezrobociem strukturalnym, niedoinwestowanych).
2. Zmniejszenie bezrobocia na obszarach przygranicznych, o dużych walorach turystycznych,
dotkniętych bezrobociem strukturalnym, na których rola turystyki jako generatora nowych
miejsc pracy może być dominująca. Zwiększenie liczby miejsc pracy poprzez rozwój usług w
sektorze gospodarki turystycznej i wzrost aktywizacji zawodowej ludności.
3. Aktywizacja mieszkańców wsi i wspomaganie zmian cywilizacyjnych wsi i jej otoczenia,
szczególnie na terenach o słabych warunkach rozwoju rolnictwa oraz wokół obszarów
chronionych, na których priorytetowa funkcja ochronna ogranicza funkcje gospodarcze.
4. Zwiększenie rentowności majątku państwowego, poddawanego procesowi przekształceń
własnościowych w sektorze uzdrowisk, ośrodków wypoczynkowych zakładów pracy, w bazie
rekreacyjnej zarządzanej przez gminy itp.
5. Wzmocnienie roli dziedzictwa kulturalnego, środowiska cywilizacyjnego i przyrodniczego
w edukacji, a zwłaszcza w wychowaniu młodzieży.
6. Poprawa wizerunku Polski i jej mieszkańców na arenie międzynarodowej. Rozwój kontaktów
z krajami sąsiednimi i współpracy regionów przygranicznych.

40
Osiąganie zakładanych celów wymaga koncentracji organów administracji publicznej,
podmiotów gospodarczych i organizacji pozarządowych na działaniach zmierzających do:
− wzrostu nakładów na inwestycje infrastrukturalne i do rozwoju produktu turystycznego
zapewniającego wzrost udziału sektora turystyki w produkcie krajowym brutto do 6,5%,
w dochodach budżetu państwa i budżetach terenowych, co będzie sprzyjać zahamowaniu
spadku, a w dalszej perspektywie – wzrostowi liczby miejsc w bazie noclegowej
o zróżnicowanym standardzie; poprzez wsparcie zarówno procesów prywatyzacji bazy
zakładowej, sanatoryjnej, jak i małych i średnich przedsiębiorstw inwestujących w rozwój
infrastruktury turystycznej zmniejszą się negatywne skutki likwidacji bazy wypoczynkowej
przedsiębiorstw;
− poprawy jakości produktu turystycznego poprzez realizację ustawowych obowiązków organów
administracji właściwych w zakresie turystyki oraz wykorzystanie środków określonych w
sektorowych programach rozwoju i komplementarnych działaniach władz regionalnych;
− rozszerzenia oferty regionalnej, zwiększenia jej atrakcyjności poprzez wyeksponowanie
dziedzictwa kulturowego i naturalnego, poprawę dostępności dla zagranicznego i krajowego
rynku turystycznego, wzrost aktywności wojewódzkich, powiatowych i gminnych władz
samorządowych oraz zwiększenie roli regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych
w kształtowaniu i promocji oferty turystycznej;
− zwiększenia nakładów na promocje turystyki, poprawy jej jakości, wsparcia w celu tworzenia
regionalnych i lokalnych struktur organizacyjnych, realizowanych zadań oraz wspólnych
działań promocyjnych na rynkach zagranicznych;
− zwiększenia uczestnictwa w wyjazdach turystycznych słabszych ekonomicznie grup
społecznych i młodzieży poprzez wspieranie inicjatyw samorządów i organizacji
pozarządowych.
Takie ujęcie w odniesieniu do produktów turystycznych, zaowocowało rozwojem wielu
produktów regionalnych i lokalnych. Uzyskały one sojusznika we władzach samorządów
terytorialnych
i powstałych Regionalnych i Lokalnych Organizacjach Turystycznych. Na szczeblu samorządu
województwa i samorządów lokalnych uchwalono regionalne i lokalne strategie rozwoju produktów
turystycznych .
W roku 2005 Rada Ministrów przyjęła Dokument Rządowy „ Projekt Strategii rozwoju polskiej
turystyki 2007-2013”.Określono misje polskiej turystyki oraz cele i działania służące jej realizacji.
Kreacja oraz rozwój konkurencyjnych produktów turystycznych stanowi jeden
z najważniejszych obszarów strategii 2007 – 2013.
Rozwój produktów następować będzie nie tylko poprzez integrację różnych elementów
i składników ofert tj. atrakcji, bazy turystycznej, usług, infrastruktury komunikacyjnej, informacji
i marki w spójną dla odbiorcy całość, ale także przez rozwój nowoczesnej infrastruktury,
podnoszenie jakości i efektywności inwestowania.
Wybór produktów do tworzenia i rozwoju będzie następować w wyniku przeprowadzonych
badań rynkowych w kraju i za granicą.
Produkt turystyczny będzie tworzony i rozwijany przede wszystkim na poziomie lokalnym we
współpracy samorządu terytorialnego i branży turystycznej, a także na poziomie regionalnym
w odniesieniu do produktów pasmowych obejmujących więcej niż jeden region.
Koncepcja „od idei do produktu” stanowi podstawowy kierunek tego obszaru a zasada „myśl
globalnie, działaj lokalnie” winna tu być powszechnie stosowana.
Realizacja działań w ramach tego obszaru priorytetowego zostanie oparta na badaniach
dotyczących produktu turystycznego.

41
ROZWÓJ PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH
Tabela 1.Rozwój produktów turystycznych. [Dokument Rządowy „Projekt strategii rozwoju polskiej turystyki
2007-2013]
CEL OPERACYJNY 1 CEL OPERACYJNY 2 CEL OPERACYJNY 3
Kreowanie i wdrażanie
Rozwój infrastruktury
turystycznej
Podnoszenie poziomu jakości
DZIAŁANIA DZIAŁANIA DZIAŁANIA
° Zapewnienie podstaw w
zakresie wiedzy i informacji
dla powstawania
konkurencyjnych
° Wspieranie procesów
powstawania produktów
lokalnych i regionalnych
° Budowa i rozwój
zintegrowanych markowych
° Rozwój infrastruktury
atrakcji turystycznych
° Rozbudowa infrastruktury
specjalistycznej w obszarze
produktów
° Rozwój infrastruktury
noclegowej oraz
gastronomicznej
° Wsparcie rozwoju
infrastruktury
uzupełniającej istotnej dla
konkurencyjności oferty
oraz sprzyjającej
wydłużaniu sezonu
turystycznego
° Wsparcie rozwoju
infrastruktury
proekologicznej
° Stworzenie systemu zachęt
inwestycyjnych
° Opracowanie i wdrożenie
mechanizmów oraz narzędzi
wpływających na
podnoszenie i zapewnienie
jakości elementów produktu
turystycznego
° Stworzenie systemu
monitorowania i
dostosowywania oferty
turystycznej do potrzeb
rynku
° Wspieranie budowy
konkurencyjnych marek
turystycznych
° Zapewnienie szerokiego
dostępu do profesjonalnych
usług doradczych,
badawczych oraz
szkoleniowych
° Stymulowanie
innowacyjności w obszarze
kreacji oraz marketingu
Opisując strategię rozwoju polskich produktów turystycznych nie można pominąć kontekstu
międzynarodowego. UNWTO w dokumentach prognozujących rozwój turystyki do roku 2020
kreśli możliwe do zaistnienia sytuacje odnoszące się również do produktów turystycznych. Na
podstawie obserwowanych zachowań turystów jako konsumentów dóbr i usług turystycznych,
organizacji i struktury rynku wynikających z rewolucji technologicznych oraz potrzeb, możliwość
i gustów nabywców można uznać za najbardziej prawdopodobne następujące kierunki zmian na
międzynarodowym rynku turystycznym:
− wzrost częstotliwości podróży przy mniejszym wzroście faktycznej liczby osób odbywających
podróże;
− rosnące znaczenie jakości usług w kształtowaniu oferty rynkowej;
− zachowanie zasady „odpowiedniej jakości za określoną cenę” ze strony nabywców dóbr i usług
turystycznych;
− zmniejszenie roli pośredników w sprzedaży dóbr i usług turystycznych;
− zmiana struktury produktu turystycznego – w coraz większym stopniu produkt będzie
zbudowany z modułów do indywidualnego skompletowania przez klienta (nadanie wyjazdowi
turystycznemu cech indywidualnych);

Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z1.01_u

Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z1.01_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (17)

Similar to Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z1.01_u

Similar to Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z1.01_u (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z1.01_u