Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z2.02_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Małgorzata Małek
Prezentowanie walorów turystycznych środowiska
przyrodniczego Polski 341[05].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

1
Recenzenci:
mgr Włodzimierz Banasik
mgr Janina Rudzińska
Opracowanie redakcyjne:
mgr Małgorzata Małek
Konsultacja:
mgr inż. Piotr Ziembicki
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej: 341[05].Z2.02
„Prezentowanie walorów turystycznych środowiska przyrodniczego Polski” zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik obsługi turystycznej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Środowisko fizyczno-geograficzne Polski 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 13
4.1.3. Ćwiczenia 13
4.1.4. Sprawdzian postępów 15
4.2. Walory turystyczne środowiska przyrodniczego Polski 16
4.3. Formy ochrony przyrody w Polsce 30
5. Sprawdzian osiągnięć 40
6. Literatura 44

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten, będzie Ci pomocny w opanowaniu wiedzy o walorach turystycznych
środowiska przyrodniczego Polski, co będzie stanowić podstawę do przygotowania ofert
turystycznych spełniających oczekiwania różnych klientów. Jednocześnie, wykonując
ćwiczenia zawarte w poradniku, opanujesz umiejętności prezentowania walorów środowiska
przyrodniczego.
Poradnik ten zawiera:
− Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
− Wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem.
− Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów.
− Pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń. Możesz się z nimi
zapoznać przed przystąpieniem do rozdziału ”Materiały nauczania”, wówczas poznasz
wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści,
odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń.
− Ćwiczenia, które zawierają: wykaz materiałów i środków dydaktycznych potrzebnych do
ich realizacji. Ćwiczenia umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych.
− Sprawdzian postępów - wykonując sprawdzian powinieneś odpowiedzieć na pytanie
„tak” lub „nie”. Odpowiedzi „nie” wskazują na luki w Twojej wiedzy, informują Cię
również jakich treści jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do
wiadomości, które nie są dostatecznie opanowane.
− Sprawdzian osiągnięć wraz z przykładowym zestawem zadań.
Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji.
Podczas zajęć zwróć szczególną uwagę na: opanowanie umiejętności prezentowania
walorów środowiska przyrodniczego i określania poziomu zagospodarowania turystycznego
regionu.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Jednostka
modułowa: „Prezentowanie walorów turystycznych środowiska przyrodniczego Polski”,
której treści teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się ze
środowiskiem przyrodniczym Polski, walorami turystycznymi środowiska przyrodniczego
Polski oraz formami ochrony przyrody. Dzięki przyswajanym treściom powinieneś stać się
bardziej wrażliwy na piękno krajobrazu oraz rozbudzić w sobie potrzebę obserwacji zjawisk
przyrodniczych.
Poznanie przez Ciebie treści objętych tą jednostką modułową, będzie stanowiło dla
nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się ”Zestawem zadań
testowych” zawierającym różnego rodzaju zadania. Znajdują się one w rozdziale 5, który
zawiera też: instrukcję omawiającą tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,
przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach wpisz odpowiedzi na
pytania.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny
pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.

4
Schemat układu jednostek modułowych w module
341[05].Z2
Walory i atrakcje turystyczne
341[05].Z2.01
Korzystanie z informacji turystycznej
341[05].Z2.02
Prezentowanie walorów turystycznych
środowiska przyrodniczego Polski
341[05].Z2.05
Prezentowanie atrakcji
turystycznych w języku obcym
341[05].Z2.03
Prezentowanie antropogenicznych
walorów turystycznych Polski
341[05].Z2.04
Projektowanie tras wyjazdów
turystycznych

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− posługiwać się różnymi źródłami informacji,
− stosować podstawowe wiadomości z zakresu geografii Polski, nabyte w toku
dotychczasowego kształcenia,
− posługiwać się mapami ogólnogeograficznymi, tematycznymi w tym głównie mapami
zjawisk przyrodniczych oraz mapami turystycznymi,
− dobierać źródła informacji turystycznej do wykonania ćwiczenia,
− stosować zasady prezentacji i ekspozycji prac oraz projektów.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− sklasyfikować regiony fizyczno-geograficzne Polski,
− określić cechy klimatu Polski,
− określić typy pogody,
− scharakteryzować sieć hydrograficzną Polski oraz ocenić jej znaczenie dla turystyki,
− zaprezentować osobliwości polskiej flory i fauny,
− ocenić przydatność kompleksów leśnych dla turystyki i rekreacji,
− zaprezentować walory specjalistyczne terenów górskich,
− określić walory specjalistyczne akwenów wodnych,
− określić rejony występowania wód mineralnych oraz walory wypoczynkowo -
uzdrowiskowe tych obszarów,
− ocenić atrakcje turystyczne i poziom zagospodarowania polskich uzdrowisk,
− określić formy ochrony przyrody w Polsce,
− zaprezentować atrakcje turystyczne parków narodowych, wybranych parków
krajobrazowych i wybranych rezerwatów przyrody,
− wskazać miejsca w Polsce wpisane na Światową Listę Rezerwatów Biosfery,
− ocenić atrakcyjność planowanych tras turystycznych,
− określić wpływ turystyki na zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego,
− określić działania na rzecz ochrony oraz koegzystencji środowiska naturalnego.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Środowisko fizyczno-geograficzne Polski
4.1.1. Materiał nauczania
Położenie matematyczne Polski
Matematyczny środek terytorium Polski znajduje się między Łodzią a Łęczycą; jego
współrzędne są następujące: 19°07'30"E oraz 51°55'N. Południkowa rozciągłość Polski
wynosi 5°50', czyli 649km, zaś równoleżnikowa 10°01', co odpowiada 689km oraz około 40
minut różnicy miejscowego czasu astronomicznego.
Konsekwencją położenia w tej długości geograficznej jest czas miejscowy – różny na
każdej długości - wcześniejszy o około 40 minut na wschodnim skraju Polski niż przy jej
zachodnich granicach. Na terenie całego państwa obowiązuje jednak jeden czas, określony dla
danej strefy.
W Polsce obowiązuje czas środkowoeuropejski, o jedną godzinę wcześniejszy od czasu
uniwersalnego, tj. miejscowego średniego czasu na południku Greenwich w Anglii.
Warszawa, ma średni czas astronomiczny różniący się o 1 godz. 24min. i 7s od czasu
uniwersalnego południka 0°, przechodzącego przez Greenwich. Jednocześnie czas
astronomiczny w Warszawie jest o 24min. i 7s wcześniejszy od obowiązującego w całej Polsce
czasu środkowoeuropejskiego. Czas astronomiczny pokrywa się z urzędowym na południku
15°, przechodzącym przez okolice Stargardu Szczecińskiego i Zgorzelca. Czas
środkowoeuropejski obowiązuje także w wielu krajach Europy. W Polsce obowiązuje
obecnie tylko w ciągu jesieni i zimy, podczas gdy w miesiącach wiosny i lata przyjmuje się
czas wschodnioeuropejski.
Konsekwencją położenia Polski na półkuli północnej jest czas trwania najdłuższego dnia
i najkrótszej nocy 22 czerwca oraz najkrótszego dnia i najdłuższej nocy 22 grudnia, różny
na południu i na północy kraju. Różnica ta wynosi około 60min., biorąc pod uwagę tzw. noc
i dzień astronomiczny, czyli od momentu astronomicznego wschodu i zachodu Słońca. Na
przykład w Gdyni najdłuższy dzień trwa 17 godz. i 18min., a w Cieszynie czy Nowym
Targu tylko 16 godz. i 19min. Uwzględniając jednak dłuższy czas trwania zmroku i świtu na
północy, można stwierdzić, że różnica ta praktycznie wynosi półtorej godziny; ma to
znaczenie korzystne dla czasu trwania dnia dla turystyki i wczasów w północnej części
kraju.
Położenie geograficzne Polski
Przedstawione powyżej cechy położenia matematycznego, choć zaznaczają się w pewnych
dziedzinach dość wyraźnie, to jednak nie odgrywają w życiu społeczeństwa takiej roli, jak
położenie fizyczno-geograficzne.
Główną cechą położenia fizyczno-geograficznego Polski jest fakt, że zajmuje ona obszar
między Europą Zachodnią, rozczłonkowaną, zróżnicowaną na wiele wyodrębniających się
krain i regionów, a Europą Wschodnią, o bardziej jednolitych pod wieloma względami,
rozległych przestrzeniach. W rzeźbie, klimacie i stosunkach wodnych z łatwością dopatrzyć się
można różnych elementów tej cechy położenia fizyczno-geograficznego naszego kraju.
Z jednej strony występują obszary o bardzo urozmaiconej rzeźbie, z zespołami starych
i młodych górotworów łańcuchowych, z drugiej zaś płyty wyżynne.
Średnie wzniesienie Polski nad poziom morza wynosi 173m, a całego kontynentu Europy
330m. Obszary nizin, tzn. do 300m n.p.m., zajmują 91,3% ogólnej powierzchni Polski,

8
wyżynne (do 600m) - 7,7%, a typowo górskie, ponad tę wysokość, około 1%. Na obszarze
Polski wyróżnić można ponad 300 regionów fizyczno-geograficznych.
Czynniki decydujące o zróżnicowaniu krajobrazowym Polski
Dzisiejsze rysy rzeźby Polski nie sięgają w przeszłość geologiczną dalej niż do kredy
górnej, kiedy to ustępujące morze kredowe osadami swymi zamaskowało wcześniejszą rzeźbę.
Jedynie wznoszące się ponad morze kredowe części Sudetów zachowały ślady starszych
powierzchni zrównań; być może też, że osady morza kredowego nie pokrywały również
centralnej części Gór Świętokrzyskich.
Na początku trzeciorzędu prawie cały obszar Polski, z wyjątkiem Karpat, był już lądem.
Klimat wówczas panujący wywoływał intensywne wietrzenie, niszczenie i zrównywanie
terenu. Śladem tego jest głębokie odwapnienie skał i krasowienie obszarów zbudowanych
ze skał wapiennych, w otoczeniu Gór Świętokrzyskich oraz w południowej części Wyżyny
Krakowsko-Częstochowskiej. Stopniowo klimat stawał się bardziej wilgotny. Wietrzenie
i działalność wód spowodowały zrównanie rzeźby utworów triasowych, jurajskich
i kredowych, zajmujących obszary wyżyn środkowopolskich.
Ruchy górotwórcze występujące w oligocenie i miocenie (górotwórczość alpejska)
wypiętrzyły ponownie prastary blok sudecki, oddzielając go uskokiem brzeżnym od
dzisiejszego przedgórza. W pliocenie trwała na tym obszarze żywa działalność denudacyjna,
która spowodowała wypreparowanie stożków i kopuł zbudowanych ze starych skał.
Wypiętrzenie objęło również Wyżynę Małopolską. Wynurzyły się też w tym czasie
z fal morskich łańcuchy Karpat, a u ich przedpola utworzyło się głębokie zapadlisko.
Intensywna erozja niszczyła nowo powstałe łańcuchy górskie, osadzając materiał skalny u ich
przedpola. Grubą warstwą osadów zasłane zostało zwłaszcza dno morza mioceńskiego,
zajmującego zapadlisko podkarpackie. Ślady działalności erozyjnej i akumulacyjnej tego
okresu widoczne są dziś jeszcze w rzeźbie Karpat i Kotlin Podkarpackich.
Północna część kraju w młodszym trzeciorzędzie stanowiła płaską równinę, którą
kilkakrotnie pokrywały zbiorniki słodko-wodne, wypełniające się stopniowo różnymi
osadami. Głębokimi dolinami, których dna leżą dziś poniżej poziomu morza, płynęły wody
rzek ku północnemu zachodowi, zgodnie z nachyleniem terenu, niezgodnie zaś
w znacznym stopniu z dzisiejszym układem sieci rzecznej.
Formy rzeźby terenu wytworzone w wyniku erozji i denudacji w okresach
trzeciorzędowym i dawniejszych zaznaczają się dziś jednak tylko w południowej części
kraju. Na całym bowiem niżu, zostały one pokryte osadami lodowcowymi, dochodzącymi do
kilkuset metrów grubości. Ruchy lodowca oraz wód polodowcowych spowodowały
wytworzenie się tu licznych form charakterystycznych dla obszarów lodowcowych.
Obszary, przez które spływały przez długie tysiąclecia masy lodowe, stanowią dziś
charakterystyczne, lekko sfałdowane wyniosłości, zwane równiną moreny dennej. Tu
i ówdzie ukazują się wydłużonego kształtu wzgórza, powstałe dzięki wygnieceniu ku górze
i sprasowaniu materiału morenowego; formy te zwane są drumlinami.
Tam, gdzie czoło lodowca pozostawało przez dłuższy czas na miejscu, gromadził się
materiał w formie wałów i wzniesień równoległych do czoła lodowca, dochodzących do
kilkudziesięciu metrów wysokości. Są to pasma moren czołowych. Charakteryzuje je kapryśny
układ, zawiła rzeźba pagórkowata o licznych wzniesieniach i obniżeniach oraz zmienna sieć
wodna.
Wody wypływające spod lodowca pozostawiły również wiele innych form. Jeszcze pod
powierzchnią lodowca wytworzyły one spotykane dziś wśród moren czołowych długie,
wysokie i wąskie wały, zwane ozami, zbudowane z ułożonych warstwami żwirów i grubych
piasków. W miejscach, gdzie potoki wypływały spod lodowca, tworzyły się łagodne
wzgórza, tzw. kemy. Znaczne tereny rozciągające się przed czołem lodowca pokryły,

9
wypłukane spod niego,, przesortowane” przez wody, żwiry i piaski - zwane sandrami, na których
częstym zjawiskiem są wydmy. Zagłębienia na opuszczonych przez lodowiec obszarach zajęły
jeziora różnego kształtu i wielkości.
Zimny klimat, jaki panował u przedpola lodowca, przyczynił się do przekształcenia
i złagodzenia lodowcowych form rzeźby. W zamarzającym i rozmarzającym podłożu zachodziły
charakterystyczne dla klimatu peryglacjalnego procesy - wietrzenia i przemieszczania osadów
lodowcowych, dlatego też im dłużej dany obszar przebywał w strefie peryglacjalnej, tym bardziej
rzeźba jego została przekształcona i złagodzona. Odsłonięte przez lodowce obszary pokryły
naniesione przez wiatr piaski i lessy, tworząc charakterystyczne formy. Wody spływające z gór,
pozbawione przez lodowiec możliwości odpływu na północ, gromadziły się u czoła lodowca
formując zastoiska, a przebijając się na zachód do Morza Północnego, wytwarzały szerokie
pradoliny o kierunku równoleżnikowym, pokryte grubymi osadami piasków, na których
powstawały później wydmy. Po ustąpieniu lodowca, rzeki zaczęły przebijać się przez osady
lodowcowe na północ, tworząc wąskie i głębokie doliny przełomowe o kierunku południkowym.
Rzeki meandrując poszerzały swe doliny, a wgłębiając się budowały kolejne tarasy rzeczne.
Osady rzeczne wypełniały też mniejsze zatoki morskie, a fale morskie i wiatry przenosząc piaski
przyczyniły się do zasypania ujścia rzek. Zmieniła się linia wybrzeża.
Pokrycie obszaru Polski przez lasy utrwaliło na pewien czas, zwłaszcza na niżu, powyższe
formy rzeźby terenu. Na dalszy przebieg zmian rzeźby terenu duży wpływ miała gospodarka
ludzka. Wyniszczenie lasów wyzwoliło procesy denudacyjne, groźne zwłaszcza na terenach
górskich oraz na obszarach wzniesień pokrytych przez utwory pylaste. Dołączyła się do tego
niewłaściwa uprawa roli, nadmierny wypas itp., co pobudziło jeszcze bardziej procesy erozyjne.
Wraz z rozwojem górnictwa, budową miast i rozwojem komunikacji powstały też różne formy
antropogeniczne, tj. stworzone przez człowieka.
Chcąc sklasyfikować pod względem genezy i charakteru form rzeźbę Polski, stwierdzić
można, że na południu, gdzie różnice wysokości są większe, a gdzie nie dotarło lub tylko
w nieznacznym stopniu zaznaczyło się zlodowacenie skandynawskie, dominuje rzeźba erozyjno-
tektoniczna, sięgająca swymi początkami dawniejszych okresów geologicznych, odmłodzona
w epokach późniejszych, ze śladami górskiej rzeźby glacjalnej w Tatrach i Sudetach oraz
formami krasowymi na obszarze skał węglanowych.
Rzeźba Tatr zależy od ich budowy geologicznej. W granitowych skałach trzonu
krystalicznego występują wysokie szczyty: Rysy, Kasprowy Wierch, Ornak, Świnica,
w mezozoicznej osłonie skał osadowych (płaszczowin) szczyty są niższe. W wapieniach
i dolomitach mezozoicznych Tatr, na skutek działalności wód, rozwinęły się różnorodne formy
krasowe: około 100 jaskiń, korytarze, żłobki, i leje krasowe.
W urozmaiconej rzeźbie Tatr możemy wyróżnić:
− wysokie łańcuchy, grupy górskie i szczyty (powstałe na skutek wyniesień tektonicznych),
a także wiele obniżeń i przełęczy,
− wysokie, strome (granitowe) turnie, granie (linia grzbietowa),
− formy krasowe,
− formy rzeźby wysokogórskiej, formy rzeźby polodowcowej, będące skutkiem: niszczącej
działalności lodowca – doliny lodowcowe U – kształtne, cyrki (kary, kotły) lodowcowe,
żłoby lodowcowe, wygłady lodowcowe,
− formy powstałe w wyniku akumulacyjnej działalności lodowca – moreny boczne, moreny
środkowe, morena denna,
− formy (powstałe po ustąpieniu lodowca) będące wynikiem wietrzenia mrozowego gołoborza,
− formy rzeźby współczesnej: małe doliny erozyjne V – kształtne, stożki napływowe, stożki
piargowe.
Głównym czynnikiem rzeźbotwórczym w wysokich górach jest woda płynąca. Strumienie
górskie wzbierające w okresach roztopów i ulewnych deszczów letnich rzeźbią koryto, niszcząc
skały dna i pogłębiają doliny.

10
W części południowej i środkowej kraju, na obszarze zlodowaceń krakowskiego
i środkowopolskiego, przeważa rzeźba peryglacjalna. Formy te wzbogaca rzeźba erozyjno-
akumulacyjna rzek oraz formy ukształtowane przez wiatr (wydmy).
Na północy dominuje rzeźba glacjalna, Formy te wzbogacone są przez formy erozji
i akumulacji morskiej (mierzeje, falezy), a także wydmy. Niemal wszędzie, na rzeźbie terenu
odbiła swe piętno działalność człowieka.
Pomimo przewagi nizin, krajobrazu Polski nie można nazwać równinnym, gdyż decydują
o tym nie wysokości bezwzględne nad poziom morza, lecz wysokości względne, tj. różnice
wysokości spotykane na danym terenie. Na różnych wysokościach spotkać można równiny
(np. na Wyżynie Lubelskiej); na nizinach stosunkowo niewielkie wzniesienia nadać mogą
krajobrazowi charakter górski (np. Pojezierze Kaszubskie na Pomorzu).
Ogromna przewaga nizin sprzyjała rozwojowi gospodarki ludzkiej. Dzięki łagodnemu
nachyleniu stoków górskich, nawet w Sudetach i Karpatach rozwinęło się rolnictwo,
a w okolicach bardziej nachylonych pasterstwo i leśnictwo. Tylko najwyższe części Beskidów,
Sudetów i Tatr są nieużyteczne dla produkcyjnej działalności człowieka, jednakże i te obszary
wykorzystuje się do celów turystyczno-wypoczynkowych i zdrowotnych.
Klimat Polski
Polska położona jest w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego – przejściowego.
Nad obszarem naszego kraju ścierają się różne masy powietrza, co jest wynikiem położenia
w centrum Europy oraz równoleżnikowego układu krain geograficznych. Największy wpływ na
klimat Polski mają masy powietrza polarno morskiego i polarno kontynentalnego, powodując
przejściowość klimatu Polski.
Nad Polskę napływają również masy powietrza: arktycznego, zwrotnikowo morskiego
i kontynentalnego, które mają mniejszy wpływ na kształtowanie się klimatu (rys. 1).
Masy powietrza polarno morskiego - powodują latem zachmurzenie, ochłodzenie i wzrost
wilgotności, zimą zaś przynoszą ocieplenie, odwilż i mgły.
Rys. 1. Masy powietrza atmosferycznego napływające do Polski
Źródło: Harasymowicz J., Wojtkowicz: Z.: Polska wEuropie, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Toruń 2001 (s. 32)

11
Masy powietrza polarno kontynentalnego - latem przynoszą piękną, suchą i upalną
pogodę, zimą- pogodę słoneczną, suchą i duże mrozy.
Masy powietrza zwrotnikowo morskiego – napływają nad Polskę rzadziej, znad Morza
Śródziemnego i Azorów, przynosząc latem upały i częste burze, a zimą gwałtowne odwilże.
Masy powietrza zwrotnikowo kontynentalnego – napływają bardzo rzadko, znad Azji
Mniejszej i Bałkanów, przeważnie latem i wczesną jesienią, które przynoszą piękną, suchą
pogodę („złota polska jesień").
Masy powietrza arktycznego - napływają nad Polskę:
− zimą znad Morza Barentsa i Nowej Ziemi - przynosząc pogodę mroźną i słoneczną,
czasami z obfitymi opadami śniegu;
− wiosną znad Grenlandii – przynosząc krótkotrwałe kwietniowo-majowe (często
z przymrozkami) ochłodzenie – tzw. „zimni ogrodnicy".
Średnie roczne temperatury powietrza w Polsce wynoszą około 7 - 8,5°C {poza
obszarami górskimi). Średni opad – około 600mm rocznie. Rozkład opadów w ciągu roku jest
nierównomierny – 2/3 to opady półrocza letniego. Polska leży w strefie wiatrów zmiennych
z przewagą wiatrów zachodnich (północno-zachodnich i południowo-zachodnich), których
udział stanowi około 60%. Wiatry wschodnie wieją głównie zimą, rzadsze są natomiast
wiatry wiejące z południa i z północy.
Typową cechą klimatu Polski jest duża zmienność stanów pogody, spowodowana
napływem różnorodnych mas powietrza.
W każdym z podstawowych typów klimatów występujących na kuli ziemskiej wyróżnia
się klimat lokalny. Zależy on od warunków miejscowych, np. od ukształtowania powierzchni,
szaty roślinnej, zabudowy miejskiej. Można więc mówić o klimacie lokalnym – lasów, wzgórz,
zbiorników wodnych, kotlin śródgórskich czy plaży.
Podział Polski na krainy geograficzne
Spośród różnych podziałów Polski na krainy geograficzne najbardziej przyjął się podział
Jerzego Kondrackiego, który zakłada hierarchizację obszaru kraju na tle obszaru całej Europy
i wyróżnia: obszar strukturalny, prowincje, podprowincje, makroregiony i mezoregiony.
Każdy z wymienionych obszarów można poddać charakterystyce uwzględniającej kryterium
zróżnicowania środowiska geograficznego. Na kryterium to składa się:
− wysokość nad poziomem morza
− struktura i rzeźba powierzchni obszaru
− warunki klimatyczne
− układ przestrzenny wód powierzchniowych i Bałtyku
− wartość użytkowa gleb
− świat roślinny i zwierzęcy
− szeroko pojęta działalność antropogeniczna
Z występowaniem określonych cech geograficznych idą w parze określone rodzaje
krajobrazów. W Polsce w ramach regionów wyróżnia się krajobraz:
− gór,
− wyżyn,
− dolin,
− równin akumulacyjnych,
− krajobraz staroglacjalny,
− młodoglacjalny,
− nadmorski.

12
Rys. 2. Podział Polski na krainy geograficzne Wg J. Kondrackicgo, zmienione i uproszczone granice krain
Źródło: Harasymowicz J., Wojtkowicz: Z.: Polska wEuropie, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Toruń 2001 (s. 72)
Niż Polski
1. Nizina Szczecińska
2. Pobrzeże Koszalińskie
3. Pobrzeże Gdańskie (z Żuławami)
4. Nizina Staropruska
5. Pojezierze Mazurskie (z Pojezierzem Suwalskim)
6. Pojezierze Pomorskie
7. Pojezierze Wielkopolskie
8. Nizina Wielkopolska
9. Nizina Śląska
10. Nizina Mazowiecka
11. Nizina Podlaska
12. Polesie Lubelskie
Wyżyny Polskie
13. Wyżyna Śląska
14. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
15. Niecka Nidy
16. Wyżyna Kielecko-Sandomierska
17. Wyżyna Lubelska z Roztoczem
Kotliny Podkarpackie
18. Kotlina Oświęcimska
19. Kotlina Sandomierska

13
Sudety i Przedgórze Sudeckie
20. Sudety
21. Przedgórze Sudeckie
Karpaty
22. Beskidy i Pogórze Karpackie
23. Obniżenie Orawsko-Podhalańskie (z Pieninami)
24. Tatry
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonywania ćwiczeń.
1. Jakie są charakterystyczne cechy położenia matematycznego Polski?
2. Czym charakteryzuje się środowisko naturalne Polski?
3. Jaki klimat panuje w Polsce i jakie są jego cechy?
4. Jakie masy powietrza napływają do Polski w ciągu roku i jaki typ pogody kształtują?
5. Jakie regiony fizyczno-geograficzne wyróżniamy na obszarze Polski?
6. Jakie procesy geologiczne(egzogeniczne i endogeniczne) miały wpływ na ukształtowanie
się współczesnej rzeźby Polski?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ położenie geograficzne Polski w Europie oraz scharakteryzuj środowisko
naturalne Polski.
Wypisz w tabeli dodatnie i ujemne cechy, mające wpływ na rozwój turystyki naszego
kraju wynikające z położenia i środowiska naturalnego Polski.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt. 4.1.1.,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń nauczyciela,
4) wykonać tabelę,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia, w razie potrzeby uzupełnić tabelę,
jeżeli pominąłeś istotne zagadnienia, a które usłyszałeś w czasie prezentacji dokonywanej
przez twoich kolegów (koleżanki).
Wyposażenie stanowiska pracy:
– mapa polityczna Europy,
– mapa fizyczna Polski,
Ćwiczenie 2
Określ czynniki decydujące o zróżnicowaniu krajobrazowym Polski.
1) zapoznać się materiałem nauczania pkt. 4.1.1.,

14
3) zastosować się do poleceń nauczyciela,
4) sporządzić tabelę – w pierwszej kolumnie wynotuj – czynniki wewnętrzne, w drugiej –
czynniki zewnętrzne kształtujące powierzchnię Polski,
5) wyjaśnić w formie opisu istotę współzależności między ukształtowaniem powierzchni
danego obszaru , a budową geologiczną,
7) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
− atlas geograficzny Polski,
− literatura.
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj wymienionym w tabeli formom rzeźby Tatr Polskich, odpowiadający im
proces na, skutek którego powstały. W tabelę wpisuj tylko oznaczenia literowe procesu.
Formy rzeźby Proces powstania
1) wysokie łańcuchy, grupy górskie i szczyty
2) formy krasowe
3) doliny U – kształtne
4) cyrki (kary, kotły)
5) żłoby, wygłady
6) gołoborza
7) małe doliny erozyjne V – kształtne
8) stożki napływowe
9) stożki piargowe
Procesy powstania:
A) Erozyjna działalność rzek.
B) Budująca działalność rzek.
C) Rozpuszczająca działalność wody.
D) Ruchy górotwórcze (orogeniczne).
E) Wietrzenie mechaniczne w połączeniu z ruchem osuwiskowym.
F) Żłobienie lodowcowe.
G) Niszcząca działalność firnu i lodu.
H) Przesuwanie się lodowca po podłożu skalnym.
I) Wietrzenie mechaniczne w warunkach peryglacjalnych.
1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt. 4.1.1.,
3) zastosować się do polecenia,
4) uzupełnić tabelę,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

15
– atlas geograficzny Polski,
– mapa topograficzna Tatry Polskie,
– literatura.
Ćwiczenie 4
Korzystając z własnego doświadczenia, z przewodników, map lub innych źródeł wiedzy
przygotuj w grupach 2 lub 3 osobowych prezentację środowiska przyrodniczego
następujących krain geograficznych:
Grupa I – Tatry Wysokie
Grupa II – Wyżyna Kielecko -Sandomierska
Grupa III – Jura Krakowsko – Częstochowska
Grupa IV – Nizina Mazowiecka
Grupa V – Pojezierze Mazurskie
Grupa VI – Pobrzeże Bałtyckie
1) zgromadzić wiadomości dotyczące danej krainy,
2) ustalić, w jaki sposób będzie prezentowane opracowanie (zdjęcia, pokaz medialny, mapy,
film, album),
3) dokonać syntezy przygotowanego materiału,
4) ustalić, w jakiej formie dokonasz prezentacji (wykład, wystawa, inscenizacja),
6) dokonać oceny pracy.
– mapy,
– albumy,
– fotografie,
– komputer,
– projektor multimedialny,
– ekran.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić położenie matematyczne Polski?  
2) dokonać klasyfikacji regionów fizyczno-geograficznych Polski?  
3) określić cechy klimatu Polski oraz typy pogody?  
4) scharakteryzować środowisko przyrodnicze wybranych krain
geograficznych Polski?  

16
4.2. Walory turystyczne środowiska przyrodniczego Polski
Walory specjalistyczne terenów górskich
Góry, to naturalny, przestrzenny potencjał rozwoju funkcji turystycznych. Odgrywają one
ogromną rolę w naszej kulturze i życiu. Polskie góry to: Karpaty, Sudety i Góry
Świętokrzyskie.
Urzeźbienie pozostaje w związku z wysokością nad poziomem morza, a wyraża się
poprzez różnice wysokości względnej, nachylenie stoków i stopień rozczłonkowania terenu.
Jest elementem przewodnim w środowisku naturalnym, ponieważ stwarza wiele
uwarunkowań dla zjawisk i procesów klimatycznych, hydrologicznych, wprowadza
zróżnicowanie układów przestrzennych w zakresie biosfery itp. Ponadto urozmaicona rzeźba
stanowi bardzo istotny walor krajobrazowy. Bodźce klimatyczne oraz krajobrazowe
środowiska o cechach górskich są ważnym czynnikiem terapeutycznym w sensie regeneracji
psychofizycznej, bardzo atrakcyjnym zarówno z punktu widzenia wypoczynku czynnego, jak
i biernego. W górskiej turystyce wędrownej największe walory to: zmienność otoczenia,
kontrastowość form, symetria i asymetria oraz dynamiczność i statyka w krajobrazie;
wreszcie konieczność pokonywania wzniesień i punkty widokowe z rozległą panoramą.
W sezonie zimowym istniejące warunki orograficzno-klimatyczne stwarzają szerokie
możliwości uprawiania turystyki narciarskiej.
Korona Gór Polskich to 28 szczytów, odpowiadających spisowi najwyższych szczytów
wszystkich pasm górskich Polski. Różnica polega na tym, że za najwyższe uznano te szczyty,
na które prowadzi znakowany szlak turystyczny w wyniku, czego nie uwzględniono
najwyższych szczytów Gór Bialskich i Gór Złotych. Koncepcja została przedstawiona w 1997
przez Marka Więckowskiego i Wojciecha Lewandowskiego w czasopiśmie Poznaj Swój Kraj.
Ideą, która przyświecała autorom pomysłu, było propagowanie turystyki górskiej we
wszystkich górach kraju, a nie tylko w obrębie Tatr. Za zdobywcę Korony może uważać się
każdy, kto wszedł na wszystkie z wymienionych szczytów.
Szczyty należące do Korony Gór Polskich
Lp. Szczyt Pasmo górskie Wysokość (m n.p.m.)
1 Rysy Tatry 2499
2 Babia Góra Beskid Żywiecki 1725
3 Śnieżka Karkonosze 1602
4 Śnieżnik Masyw Śnieżnika 1425
5 Tarnica Bieszczady 1346
6 Turbacz Gorce 1310
7 Radziejowa Beskid Sądecki 1262
8 Skrzyczne Beskid Śląski 1257
9 Mogielica Beskid Wyspowy 1173
10 Wysoka Kopa Góry Izerskie 1126
11 Rudawiec Góry Bialskie 1112
12 Orlica Góry Orlickie 1084

17
13 Wysoka (Wysokie Skałki) Pieniny 1050
14 Wielka Sowa Góry Sowie 1015
15 Lackowa Beskid Niski 997
16 Kowadło Góry Złote 989
17 Jagodna Góry Bystrzyckie 977
18 Skalnik Rudawy Janowickie 945
19 Waligóra Góry Kamienne 936
20 Czupel Beskid Mały 934
21 Szczeliniec Wielki Góry Stołowe 919
22 Lubomir Beskid Makowski 904
23 Borowa Góry Wałbrzyskie 853
24 Biskupia Kopa Góry Opawskie 889
25 Kłodzka Góra Góry Bardzkie 765
26 Skopiec Góry Kaczawskie 724
27 Ślęża Masyw Ślęży 718
28 Łysica Góry Świętokrzyskie 612
Źródło: Internet (http://www.wikipedia.pl)
Jaskinie
Obecnie w Polsce istnieje 17 jaskiń, które są udostępnione dla ruchu turystycznego lub
prowadzi przez nie szlak turystyczny. Większość z nich znajduje się w Tatrach (6), Wyżynie
Krakowsko-Częstochowskiej (5), w Sudetach (3), po jednej na obszarze Gór Świętokrzyskich
i Pomorza Gdańskiego.
Groty Mechowskie (Pomorze Gdańskie)
Jaskinia Raj (Góry Świętokrzyskie)
Jaskinia Ciemna (Ojcowski Park Narodowy)
Jaskinia Łokietka (Ojcowski Park Narodowy)
Jaskinia Nietoperzowa (Dolina Będkowska)
Jaskinia Wierzchowska Górna (Dolina Kluczwody)
Smocza Jama (Kraków)
Jaskinia Niedźwiedzia w Kletnie (Masyw Śnieżnika)
Jaskinia Radochowska (Kotlina Kłodzka)
Jaskinia Dziurawy Kamień (Karkonosze)
Jaskinia Dziura (Dolinka Ku Dziurze – Tatry)
Jaskinia Mroźna (Dolina Kościeliska – Tatry)
Jaskinia Mylna (Dolina Kościeliska – Tatry)
Jaskinia Raptawicka (Dolina Kościeliska – Tatry)
Jaskinia Obłazkowa (Dolina Kościeliska – Tatry)
Smocza Jama (Wąwóz Kraków – Tatry)
Jaskinia Malinowska (Beskid Śląski)

18
Do najgłębszych jaskiń tatrzańskich należą Wielka Jaskinia Śnieżna (Czerwone Wierchy)
– 814m;. Jaskinia Śnieżna Studnia - 763m; Jaskinia Bandzioch Kominiarski (Kominiarski
Wierch) – 562m. (2002r.)
Najdłuższe jaskinie, również tatrzańskie to: Wielka Śnieżna (22km); Jaskinia za Siedmiu
Progami (11,6km); Jaskinia Miętusia (10,5km), Jaskinia Bandzioch Kominiarski (9,5km
– 2002r.)
Skałki i grupy skalne
Jedną z najbardziej atrakcyjnych w krajobrazie trwałych form przyrody
nieożywionej są skałki rozsiane w południowej części Polski. Zgrupowane są one głównie
w trzech regionach geograficznych – Sudetach, Karpatach oraz Jurze Krakowsko-
Częstochowskiej.
Skałki są wychodniami utworów ukrytych pod powierzchnią ziemi, które w procesie
erozji zostały odsłonięte i wymodelowane, tworząc interesujące i niecodzienne obiekty
przyrodnicze. Materiałem geologicznym budującym skałki są najczęściej skały osadowe –
piaskowce w Sudetach i Karpatach, a wapienie w Jurze i Pieninach. Skałki zawdzięczają
swoje fantastyczne kształty czynnikom erozji, czyli wietrzenia powodowanego wpływami
klimatycznymi oraz zróżnicowanej odporności na erozję materiału, z którego są
zbudowane.
W wyniku tych procesów uformowały się atrakcyjne formy skalne występujące
pojedynczo, np. Maczuga Herkulesa w Pieskowej Skale, lub w większych zespołach,
np. Skamieniałe Miasto koło Ciężkowic. Najbardziej charakterystycznym rejonem
występowania krajobrazu skałkowego jest Jura Krakowsko-Częstochowska, ciągnąca się
od okolic Krakowa aż po Wieluń, gdzie kończy się wychodnią skałek wapiennych
z jaskiniami, stanowiącymi rezerwat Węże. Część skałek w Jurze ma dodatkowy walor
widokowy w postaci ruin starych zamków, tworzących malownicze obiekty krajobrazowe.
W obszarze górskim najatrakcyjniejsze dla turystyki są rozbudowane układy skalne Gór
Stołowych z masywem Szczelińca Wielkiego i Małego oraz labiryntem Błędnych Skał.
Wąwozy, doliny i przełomy rzeczne
W krajobrazie górskim i wyżynnym oraz w morenowych wzniesieniach pojezierzy
bardzo interesująco zaznaczają się atrakcyjne widokowo formy erozyjne powierzchni ziemi,
wykształcone jako wąwozy, doliny i przełomy rzeczne. Spośród licznych obiektów tego typu
wyróżniono najciekawsze widokowo i najlepiej ilustrujące procesy geologiczne
i morfologiczne.
Wysokogórskim, długim i dzikim skalnym wąwozem tatrzańskim jest Wąwóz Kraków,
stanowiący odnogę Doliny Kościeliskiej. Tworzy on szereg skalnych progów. Wyjątkowe
wartości krajobrazowe ma również Wąwóz Homole, wycięty przez potok Kamionka
w pienińskim pasie skałkowym. Z kolei Wąwóz Bolechowicki w obszarze dolinek
krakowskich ma charakter zbliżony do wąskiej doliny, powstałej w utworach wapiennych.
Inny charakter mają jary rzek wcinających się głęboko w pagórkowaty, morenowy teren
pojezierzy (Radunia i Wałsza), a jeszcze inny wąwozy lessowe okolic Kazimierza Dolnego
i Sandomierza, żłobione wodami opadowymi w miękkim materiale skalnym.
Jako jedną z najpiękniejszych i największych dolin wyróżnić należy Dolinę Kościeliską
w Tatrach Zachodnich, o długości ponad 8km, z szeregiem jaskiń i bocznych odnóg. Znane
walory turystyczne ma Dolina Prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym.
Odmiennymi formami krajobrazowymi są przełomy powstałe na skutek rozcięcia
wodami rzek naturalnych przeszkód terenowych. Przykładem tego rodzaju obiektu
o najwyższej atrakcyjności w skali międzynarodowej jest przełom Dunajca. Atrakcyjność
Przełomu Dunajca wynika nie tylko z jego walorów przyrodniczych, lecz także z możliwości

19
zwiedzania w czasie spływu tratwami. Interesujące przykłady przełomów rzecznych na
mniejszą skalę mamy na Podhalu (rzeka Białka) oraz na Roztoczu (Szum, Sopot).
Wyżej wymienione obiekty przyrodnicze tworzą przeważnie układy liniowe, dające
możliwość ich poznania w krótkiej wędrówce pieszym ciągiem turystycznym.
Narciarstwo zjazdowe
Jako minimum warunków do uprawiania narciarstwa zjazdowego przyjęto 150m różnicy
wzniesień, średnie nachylenie stoków pod kątem 7o
– 26o
oraz minimum 80 dni zalegania
pokrywy śnieżnej. Najlepsze tereny dla narciarstwa zjazdowego występują w Polsce
południowej - w Sudetach i Karpatach.
W Sudetach miejscowościami szczególnie dogodnymi do uprawiania narciarstwa
zjazdowego są m.in.: Karpacz, Szklarska Poręba, Zieleniec, Świeradów - Zdrój, Przesieka,
Masyw Śnieżnika. W Beskidach: Szczyrk, Wisła, Ustroń, Zwardoń, Korbielów.
W Tatrach: Zakopane, Białka Tatrzańska i Bukowina Tatrzańska.
Również w Sudetach i Karpatach istnieją najlepsze warunki do wędrówek narciarskich.
Oprócz terenów górskich wędrówki narciarskie można odbywać na następujących obszarach:
Pogórze Karpackie, Wyżyna Krakowsko- Częstochowska, Góry Świętokrzyskie, Roztocze,
Wzniesienia Elbląskie, Pojezierze Kaszubskie, Wzgórza Dylewskie.
Osobliwości flory i fauny
Wiele gatunków roślin i zwierząt budzi zainteresowania poznawcze turystów. Z punktu
widzenia waloryzacji krajoznawczej obiekty przyrodnicze powinny jednak spełniać pewne
warunki, aby można je było uznać za cele turystyczne.
Zastosowanie kryteriów selekcji gatunkowej, parametrów wielkości, stałości waloru
pod względem czasu i miejsca występowania, odporności samego obiektu na zagrożenia
powodowane ruchem turystycznym, unikatowości i popularności wynikającej z rodzaju lub
wyjątkowych rozmiarów oraz uwzględnienie potrzeb ochrony środowiska, pozwala dokonać
odpowiedniego wyboru obiektów stanowiących walor turystyczny w skali ogólnopolskiej.
I tak, nie należą do nich np. rośliny zielne głównie z uwagi na ich nietrwałość, wymagane
warunki, spełniają natomiast pomnikowe drzewa o wyjątkowych rozmiarach i wieku.
Podobnie motyle nie są walorem krajoznawczym, aczkolwiek ich piękno często stanowi
dodatkowy urok krajobrazu, ale rezerwaty pokazowe żubrów, zwierząt rzadkich
i zgrupowanych w określonych miejscach.
Obiekty przyrodnicze zaliczone do osobliwości flory i fauny występują w zasadzie
w krajobrazie naturalnym, w przeciwieństwie do skupisk roślin i zwierząt w środowisku
kulturowym. Wśród wybranych osobliwości florystycznych przeważają pojedyncze drzewa
uznane za pomniki przyrody. Takich pomnikowych drzew jest w kraju około 26 tys.(1998
rok). Są to gatunki powszechnie występujące w Polsce, jak dęby lub lipy oraz rzadsze,
chronione, np. cis. Kryterium wyróżniającym są tu przede wszystkim rozmiary i wiek
okazów, z którymi często wiążą się legendy nawiązujące do wydarzeń historycznych.
Największe skupisko zabytkowych drzew znajduje się w najstarszej i najlepiej zachowanej
Puszczy Białowieskiej. Najokazalszym pomnikiem przyrody jest tu Car-Dąb w pobliżu
wsi Topiło, jednak z uwagi na trudną dostępność jest on obiektem mniej znanym niż
dąb Bartek koło Kielc. Unikatowym gatunkowo obiektem dendrologicznym jest jedyny
w Polsce stary okaz sekwoi, zwanej też drzewem mamutowym, rosnący w miejscowości
Glinna pod Szczecinem. Wymienione w wykazie rezerwaty są charakterystycznymi
i interesującymi kompleksami przyrodniczymi.
Wybrane osobliwości fauny to głównie stanowiska żubrów. W celu rozgęszczenia zbyt
dużych skupisk żubra powiększono w ostatnich latach liczbę ich ostoi. Większość żubrów żyje
na wolności w dużych kompleksach leśnych: Puszczy Białowieskiej, Bieszczadach, Puszczy

20
Boreckiej, Puszczy Knyszyńskiej oraz w lasach koło Wałcza. Część zwierząt umieszczono
w ośrodkach zamkniętych (Białowieża, Borki, Niepołomice, rejon Pszczyny, Smardzewice,
nadleśnictwo Taczanów, Woliński Park Narodowy).
Rezerwat Stawy Milickie (pow. 5,3tys.ha) obejmuje największe w środkowej
Europie kompleksy stawowo-łąkowo-leśne, stanowiące miejsca lęgów i odpoczynku w czasie
przelotów wielu gatunków ptaków wodnych i błotnych. Zwiedzanie obszaru musi być ściśle
podporządkowane względom ochrony przyrody.
Najciekawsze pomnikowe dęby w Polsce:
Dąb Bartek koło Zagnańska
Dąb Chrobry opodal wsi Piotrowice
Dąb Car w Puszczy Białowieskiej
Dąb Napoleon w powiecie zielonogórskim
Dąb Wielki Mamamuszi w Puszczy Białowieskiej
Dąb Beczka w Puszczy Białowieskiej
Dąb Bolko w Hniszowie
Król Nieznanowa w Puszczy Białowieskiej
Imperator Południa w Puszczy Białowieskiej
Imperator Północy w Puszczy Białowieskiej
Dąb Krzyż Południa w Puszczy Białowieskiej
Dąb Kongresowy w Puszczy Białowieskiej
Dąb Mieszko w Urysnowie
Dąb Władek z Zagrzęby w Karczmiskach
Dąb Bażyńskiego w Kadynach
Dąb Jagiełły w Białowieskim Parku Narodowym
Dęby rogalińskie w Rogalińskim Parku Krajobrazowym
Dąb Poganin w Węglówce (województwo podkarpackie)
Dąb we wsi Januszkowice (województwo podkarpackie)
Dąb Dzierżona we Wrocławiu
Kompleksy leśne w Polsce
Obecnie obszary leśne zajmują około 28% powierzchni kraju. Przeważają lasy iglaste,
w których dominującym gatunkiem jest sosna zwyczajna (Pinus sylvestris). Średni wiek
drzew wynosi około 50 lat. Większość drzew ma do 40 lat, jednak zwiększa się stan
drzewostanów starszych niż 70 lat. W zdecydowanej większości polskie lasy są
zbiorowiskami zastępczymi (monokultury sosnowe lub świerkowe), wytworzonymi
sztucznie. Lasy występują na mniej wartościowych terenach, a w wielu miejscach ulegają
silnej antropopresji. Pierwotne kompleksy leśne zachowały się fragmentarycznie, głównie
w obrębie Puszczy Białowieskiej (Białowieski Park Narodowy) i są unikatem na skalę
europejską.
Ważniejsze zwarte obszary leśne na terytorium Polski
Województwo dolnośląskie
− Bory Dolnośląskie
− Lasy Przemkowskie
− Lasy Szprotawskie
Województwo kujawsko-pomorskie
− Bory Tucholskie
Województwo lubelskie
− Puszcza Solska

21
Województwo lubuskie
− Bory Dolnośląskie
− Puszcza Notecka
− Puszcza Drawska
− Lasy Przemkowskie
− Lasy Szprotawskie
Województwo łódzkie
− Lasy Spalskie
Województwo małopolskie
− Puszcza Niepołomicka
Województwo mazowieckie
− Puszcza Kampinoska
− Puszcza Kozienicka
− Lasy Koneckie
− Puszcza Bolimowska
Województwo opolskie
− Bory Niemodlińskie
Województwo podkarpackie
− Lasy Janowskie
Województwo podlaskie
− Puszcza Knyszyńska
− Puszcza Augustowska
− Puszcza Białowieska
− Puszcza Piska
Województwo pomorskie
− Bory Tucholskie
− Puszcza Kaszubska
− Puszcza Darżlubska
Województwo śląskie
− Lasy Raciborskie
Województwo świętokrzyskie
− Lasy Włoszczowskie
− Lasy Koneckie
Województwo warmińsko-mazurskie
− Puszcza Piska
− Puszcza Borecka
− Lasy Iławskie
− Puszcza Romincka
Województwo wielkopolskie
− Puszcza Notecka
− Puszcza Drawska
Województwo zachodniopomorskie
− Puszcza Bukowa
− Puszcza Drawska
− Puszcza Goleniowska
− Puszcza Koszalińska
− Puszcza Wkrzańska
− Bory Myśliborskie

22
Sieć hydrograficzna Polski i jej znaczenie dla turystyki.
Wody powierzchniowe
Sieć wód powierzchniowych ma znaczenie zarówno z punktu widzenia możliwości
uprawiania sportów wodnych, wędkarstwa, kąpieli na wolnym powietrzu, jak i pod względem
uatrakcyjnienia samego krajobrazu. Korzystne warunki hydrologiczne dla rekreacji wyrażają
się przede wszystkim w istnieniu cieków lub powierzchni wodnych niezanieczyszczonych,
o odpowiedniej temperaturze i przepływie, umożliwiającym zakładanie naturalnych kąpielisk
lub basenów przepływowych, albo też wód stojących o powierzchni stwarzającej warunki dla
uprawiania różnego rodzaju sportów wodnych.
W Polsce jest:
− 19000km ważniejszych rzek, w tym ok. 4800km stanowią szlaki żeglowne,
− 9300 jezior o powierzchni ponad 1ha,
− kilkadziesiąt sztucznych zbiorników nadających się do uprawiania turystyki i sportów
wodnych,
− unikatowe w świecie Bagna Biebrzańskie,
− największy w Europie zespół pradawnych stawów w okolicach Milicza. Obecnie
gniazduje tam ok. 150 gatunków ptaków.
Sieć rzeczna
Wisła jest najdłuższą rzeką w Polsce (1 047km). Jej źródła znajdują się na stokach
Baraniej Góry na wysokości 1 106m n.p.m. Źródła Odry znajdują się w Górach Oderskich na
terenie Czech. Wypływają one na wysokości 634m n.p.m. Obszar kraju niemal w całości
należy do zlewiska Morza Bałtyckiego – 99,7%, do którego uchodzą Wisła i Odra. Poza nimi
odwadniają obszar kraju rzeki pobrzeża Bałtyku (Wieprza, Słupia, Łupawa, Reda, Łeba,
Pasłęka). Krańce Polski na pd. i pd.- wsch. należą do zlewiska M. Północnego i M. Czarnego.
W zlewisku Morza Czarnego (0,2% powierzchni kraju) leży część terenu w rejonie Ustrzyk
Dolnych, odwadniana przez dopływy Dniestru oraz skrawek Beskidu Wysokiego,
odwadniany przez Orawę.
W zlewisku Morza Północnego (0,1% powierzchni kraju) leżą południowe stoki Gór
Stołowych i Gór Bystrzyckich, odwadniane przez dopływy Łaby. Układ sieci rzecznej Polski
określany jest jako kratowy, gdyż rzeki płynąc zgodnie z nachyleniem terenu ku pn.-zach.
Wpadają w pradoliny i zmieniają swój bieg na równoleżnikowy.
Jeziora
W Polsce występuje ok. 9300 jezior o powierzchni większej niż 1ha, i stanowią nieco
powyżej 1% powierzchni kraju. Rozmieszczenie jezior w Polsce jest nierównomierne.
Najwięcej jezior występuje na pojezierzach: Pomorskim, Mazurskim i Wielkopolskim.
W Polsce centralnej i środkowo-wschodniej pozostały małe jeziora (na Poj. Łęczyńsko-
Włodawskim). Jeziora mają charakter polodowcowy. Typy genetyczne jezior Polski określają
pochodzenie jezior oraz cechy mis jeziornych:
− jeziora przybrzeżne (Łebsko, Jamno, Gardno, Wicko, Kopań), towarzyszą linii
brzegowej. Geneza tych jezior jest związana z akumulacyjną działalnością prądów
przybrzeżnych. Narastające mierzeje doprowadzają do odcięcia zatok, które stają się
płytkimi, rozległymi jeziorami. Jeziora te szybko zarastają. Sprzyja temu wnoszenie
materiału przez uchodzące do nich rzeki.
− jeziora polodowcowe: wyróżniamy tu jeziora moreny dennej lub czołowej (Śniardwy,
Mamry, Niegocin), rozległe, o nieregularnych zarysach. Inny typ to jeziora rynnowe
(Wigry, Drawskie, Hańcza, Raduńskie, Gopło, Miedwie), wąskie, długie wypełniające

23
rynny wyżłobione wodami podlodowcowymi. Z wytapiania się brył martwego lodu, (brył
oderwanych od lodowca), powstały jeziorka – oczka.
− jeziora deltowe: powstały w deltach Wisły i Odry (Drużno na Żuławach Wiślanych
i Dąbie przy ujściu Odry). Są to szczątkowe fragmenty zatok morskich, odizolowane
narastającymi osadami rzecznymi.
− jeziora krasowe na Polesiu Lubelskim (Dratów) powstałe wskutek zapadnięcia się stropu
nad próżniami krasowymi.
− starorzecza powstają w dolinach rzek w wyniku odcięcia meandrów (np. Czerniakowskie
w Warszawie).
− jeziora śródwydmowe odznaczają się płytkością i wydłużonym kształtem, występują
w międzyrzeczu Warty i Noteci.
W Polsce istnieje 106 jezior sztucznych o pojemności większej od 1 hm³. Największymi
z nich są:
− J. Solińskie na Sanie – 471hm³,
− J. Włocławskie na Wiśle – 408hm³,
− J. Jeziorsko na Warcie – 203hm3
.
Turystyczne szlaki wodne
Dzięki walorom naszych rzek i jezior rozwija się turystyka wodna.
Atrakcyjność turystyczna szlaków jest określona w trzech grupach walorów:
− międzynarodowych,
− ogólnokrajowych,
− regionalnych.
W wyniku waloryzacji wyznaczono w Polsce 118 szlaków wodnych w tym 30 żeglarskich.
Szlaki o walorach międzynarodowych mają najwyższe, rzadko spotykane w Europie, wartości
dla turystyki wodnej. Jest ich 15:
− Poprad – od Muszyny do Dunajca,
− Radunia – od jez. Stężyckiego do Motławy,
− Pasłęka – od jez. Morąg do Zalewu Wiślanego,
− Dunajec – od Nowego Targu do Wisły,
− Krutynia – od Sorkwit do Kamienia,
− Czarna Hańcza – od jez. Wigry do Rygola,
− jez. Brodnickie – od Tamy Brodzkiej do Brodnicy,
− Brda – od Nowej Brdy do Wisły,
− Wda – od Lipusza do Wisły,
− Drawa – od Czaplinka do Noteci,
− Wielkie Jeziora Mazurskie – od jez. Śniardwy przez Kanał Jegliński do Pisza,
− Kanał Augustowski – od Rygola przez jez. Necko do Biebrzy,
− jez. Iławskie – od Ostródy przez Miłomłyn do Iławy,
− Kanał Elbląsko – Ostródzki – od Ostródy do Elbląga (największą atrakcją Kanału jest
pięć pochylni, dzięki którym statki przewożone są po lądzie, pokonując 99,5m różnicy
wzniesień).
Do uprawiania żeglarstwa nadają się akweny Pojezierza Pomorskiego, a w szczególności
jeziora: Drawskie, Wielimie, Charzykowskie, Wdzydze, Raduńskie.
Znakomite do żeglowania są również wody zalewu Szczecińskiego oraz Zalewu Wiślanego
jak również sztuczne zbiorniki wodne: Zalew Zegrzyński, Jezioro Żywieckie, Rożnowskie,
Solińskie i Myczkowskie.
Na wszystkich tych wodach można uprawiać latem windsurfing, a zimą ścigać się na
bojerach. Polskie szlaki wodne mają dobrze rozwiniętą infrastrukturę turystyczną. Bogata jest
ich baza noclegowa: stanice wodne, kampingi, pola namiotowe. Nad wszystkimi głównymi

24
jeziorami istnieją liczne przystanie żeglarskie wyposażone w wypożyczalnie sprzętu wodnego
oraz świadczące usługi szkutnicze.
Na terenie Polski można wyróżnić 7 głównych rejonów turystyki wędkarskiej. Zalicza się
do nich: rejon Słowiński, Drawski, Charzykowsko - Wdzydzki, Iławsko- Brodnicki, Wielkich
Jezior Mazurskich, Wigierski i Żmigrodzko- Milicki.
Wodospady, źródła i wywierzyska
Zaliczone tu walory krajoznawcze dotyczą zjawisk przyrodniczych związanych
z wodami, przy czym najatrakcyjniejsze krajobrazowo są wodospady. Źródła i wywierzyska
natomiast w większym stopniu mają wartości dydaktyczno-poznawcze niż widokowe,
aczkolwiek całkowicie nie są ich pozbawione.
W Tatrach największą popularnością cieszy się wodospad nazwany Wodogrzmotami
Mickiewicza na potoku Roztoka przy szosie do Morskiego Oka. Położony również w Dolinie
Roztoki najwyższy (64m) i najpiękniejszy w Tatrach wodospad Wielka Siklawa (siklawa to
określenie wodospadu w gwarze podhalańskiej) ma już mniejszą frekwencję, gdyż
wymaga dłuższego dojścia pieszego. Ze względu na położenie w uczęszczanym rejonie
turystycznym często są odwiedzane wodospady sudeckie w okolicy Szklarskiej Poręby
(wodospady Kamieńczyka i Szklarki) oraz w Międzygórzu - wodospad Wilczki.
Spośród trzech położonych w różnych typach krajobrazu obszarów źródliskowych Wisły,
Wiercicy i Łyny - najpopularniejsze są źródła Wiercicy, zwane Źródłami Zygmunta,
położone w atrakcyjnym krajobrazie Jury Krakowsko-Częstochowskiej.
Stosunkowo rzadkie zjawisko przyrodnicze obserwować można w tzw. wywierzyskach. Tą
nazwą pochodzenia góralskiego (od wody „wywierającej" na powierzchnię) określa się źródła
krasowe z podziemnych żył wodnych. Najwięcej wywierzysk jest w Tatrach, przy czym
najłatwiej dostępne jest Lodowe Źródło przy szlaku turystycznym w Dolinie Kościeliskiej.
Do słynnych osobliwości przyrodniczych należy wywierzysko Niebieskie Źródła pod
Tomaszowem Mazowieckim, o dużej wydajności, z wodą o turkusowej barwie, tworzącej
rezerwat krajobrazowy.
Morze Bałtyckie
Długość polskiej granicy morskiej wynosi obecnie 528km. Nasze wybrzeże jest
niezwykle zróżnicowane krajobrazowo. Można podziwiać na nim wysokie brzegi klifowe,
piaszczyste plaże, mierzeje i zalewy przy ujściach rzek oraz jeziora przybrzeżne. Koło
Trzęsacza można oglądać charakterystyczny przykład abrazji: ruiny kościoła, który kiedyś
znajdował się w odległości 2km od morskiego brzegu.
Skarbem przyrody jest tu bursztyn, którego okruchy wyrzucane przez fale można znaleźć
na bałtyckich plażach. To „złoto północy”, po które w czasach imperium rzymskiego
wędrowały kupieckie wyprawy, to kopalna żywica drzew iglastych rosnących przed 40
milionami lat.
Poza głównymi portami w Zatoce Gdańskiej (Gdańsk, Gdynia), nad zalewem Wiślanym i
nad Zalewem Szczecińskim w Polsce znajduje się kilkanaście portów morza otwartego
(m.in. Świnoujście – port handlowy i przystań promowa, Dziwnów, Niechorze, Mrzeżyno,
Dźwirzyno, Kołobrzeg, Darłowo, Ustka, Łeba, Władysławowo)
Do Polski można też dotrzeć pod żaglami. Do odprawy jachtów są uprawnione w ruchu
międzynarodowym: Gdynia, Gdańsk, Szczecin, Świnoujście, Kołobrzeg, Trzebież.
Zagospodarowanie turystyczne w strefie nadmorskiej ma wyraźnie charakter liniowy. Rozwój
poszczególnych kąpielisk prowadzi stopniowo do łączenia się ich i przekształcenia w swego
rodzaju „ciągi wypoczynkowe”. W strefie nadmorskiej wyraźnie pojawia się koncentracja
urządzeń turystycznych w najbliższej odległości od morza (do 1km). Pod względem liczby
miejsc noclegowych region bałtycki zajmuje pierwsze miejsce w kraju. Walory krajobrazowe

25
wybrzeża podnosi także strefa wydm nadmorskich ciągnących się pasem wzdłuż brzegu
morza.
Wody mineralne
Dla lecznictwa uzdrowiskowego największe znaczenie mają wody mineralne.
Na terenie Polski występują:
− szczawy (Sudety i Karpaty)
− wody siarczane i siarczano - słone (Niecka Nidziańska – Busko-Zdrój i Solec-Zdrój oraz
okolice Krakowa – Swoszowice)
− solanki (Podkarpacie – Rabka, Goczałkowice, Bochnia, Wał Kujawsko-Pomorski i tereny
nadmorskie)
Dodatkowo wyróżnia się wody termalne, jeśli ich temperatura przekracza 200
C. Wody -
cieplice występują w 12 miejscowościach, wody radoczynne tylko w Sudetach. Do celów
leczniczych wykorzystuje się złoża borowin (peleoidów).
Charakter występujących źródeł wód mineralnych skojarzony często ze specyficznymi
właściwościami leczniczymi klimatu stanowi podstawę zróżnicowania specjalizacji
terapeutycznej polskich uzdrowisk. Zestawienie poniżej.
Uzdrowiska Polskie – profil leczniczy
AUGUSTÓW
Choroby ortopedyczno-urazowe. Choroby układu krążenia obwodowego. Choroby
reumatyczne.
BUSKO-ZDRÓJ
Choroby ortopedyczno-urazowe. Choroby neurologiczne. Choroby reumatyczne. Choroby
skóry. Choroby kardiologiczne (wczesna rehabilitacja kardiologiczna). Osteoporoza.
Bruceloza.
CIECHOCINEK
kobiece. Cukrzyca. Otyłość. Osteoporoza. Choroby kardiologiczne. Choroby angiologiczne.
Choroby górnych dróg oddechowych. Choroby dziecięce.
CIEPLICE ŚLĄSKIE ZDRÓJ
Choroby układu moczowego. Choroby neurologiczne. Choroby ortopedyczno-urazowe.
Choroby reumatyczne. Choroby oczu. Osteoporoza.
CZERNIAWA ZDRÓJ: Choroby dziecięce: Choroby dolnych i górnych dróg oddechowych.
DŁUGOPOLE ZDRÓJ
Długopole Zdrój dysponuje kilkoma szpitalami uzdrowiskowymi, bazą zabiegową i zespołem
parkowo-leśnym.
Choroby układu trawienia (hepatologia). Choroby układu krążenia obwodowego. Choroby
dziecięce: Choroby układu trawienia (hepatologia). Choroby krwi i układu krwiotwórczego.
DUSZNIKI ZDRÓJ
Choroby kardiologiczne i nadciśnienie. Choroby naczyń obwodowych. Choroby układu
trawienia. Choroby dolnych dróg oddechowych. Choroby kobiece. Osteoporoza.
GOCZAŁKOWICE ZDRÓJ
górnych i dolnych dróg oddechowych. Choroby dziecięce: Choroby reumatologiczne.
Choroby ortopedyczno-urazowe. Choroby neurologiczne.
HORYNIEC: Choroby reumatyczne. Choroby skóry. Choroby kobiece.
INOWROCŁAW
Choroby ortopedyczno-urazowe. Choroby reumatyczne. Choroby kardiologiczne. Choroby
układu trawienia. Choroby angiologiczne.
IWONICZ ZDRÓJ

26
Choroby ortopedyczno-urazowe. Choroby neurologiczne. Choroby reumatologiczne. Choroby
układu trawienia. Choroby górnych dróg oddechowych. Choroby kobiece. Otyłość.
Osteoporoza.
JEDLINA ZDRÓJ
Choroby nerek i dróg moczowych. Choroby górnych dróg oddechowych. Choroby układu
trawienia. Choroby reumatyczne. Choroby ortopedyczno-urazowe.
KAMIEŃ POMORSKI
Choroby ortopedyczno-urazowe. Choroby neurologiczne. Choroby reumatologiczne. Choroby
kardiologiczne (wczesna rehabilitacja kardiologiczna). Choroby dolnych dróg oddechowych.
Choroby dziecięce.
KOŁOBRZEG
Choroby ortopedyczno-urazowe. Choroby neurologiczne. Choroby reumatyczne. Cukrzyca.
Choroby kardiologiczne i nadciśnienie. Choroby górnych dróg oddechowych. Choroby
endokrynologiczne (choroby tarczycy).Choroby skóry. Choroby dziecięce.
KONSTANCIN JEZIORNA
Choroby kardiologiczne (wczesna rehabilitacja kardiologiczna). Choroby układu nerwowego
Choroby górnych dróg oddechowych.
KRYNICA
Choroby układu trawienia. Choroby kobiece. Choroby układu wydzielania wewnętrznego
i przemiany materii. Choroby układu moczowego. Choroby układu krążenia.
KUDOWA ZDRÓJ
Choroby kardiologiczne i nadciśnienie. Choroby naczyń obwodowych. Choroby
endokrynologiczne (nadczynność tarczycy). Choroby krwi i układu krwiotwórczego. Choroby
dziecięce: Choroby układu trawienia (celiakia).
LĄDEK ZDRÓJ
Chory narządów ruchu i reumatyczne. Choroby skóry. Choroby układu krążenia (choroby
obwodowego układu krążenia).
MUSZYNA: Choroby układu oddechowego. Choroby układu trawienia.
NAŁĘCZÓW: Choroby kardiologiczne (wczesna rehabilitacja kardiologiczna).
PIWNICZNA ZDRÓJ: Choroby układu oddechowego.
POLANICA ZDRÓJ: Choroby układu krążenia. Choroby układu trawienia.
POLAŃCZYK: Choroby układu oddechowego. Choroby układu moczowego. Choroby
kobiece.
POŁCZYN ZDRÓJ
Choroby narządów ruchu i reumatyczne. Choroby kobiece. Neurologia. Osteoporoza
(diagnostyka, leczenie).
PRZERZECZYN ZDRÓJ: Choroby narządów ruchu i reumatyczne.
RABKA
Choroby układu krążenia. Choroby układu oddechowego. Wczesna rehabilitacja po zawałach
serca i zabiegach kardiochirurgicznych. Choroby dziecięce. Astma oskrzelowa, nieżyty
alergiczne górnych dróg oddechowych, cukrzyca dziecięca, kardiologia dziecięca.
RYMANÓW ZDRÓJ
Choroby układu krążenia. Choroby układu oddechowego. Choroby dziecięce. Choroby
układu moczowego. Choroby reumatyczne. Choroby ortopedyczne, celiakia.
SOLEC ZDRÓJ: Choroby narządów ruchu i reumatyczne.
SOPOT
Choroby reumatyczne. Choroby dolnych dróg oddechowych. Choroby kardiologiczne
i nadciśnienie. Osteoporoza.

27
SWOSZOWICE - KRAKÓW
Choroby ortopedyczno-urazowe. Choroby reumatyczne. Choroby układu nerwowego.
Choroby układu trawienia. Choroby skóry.
SZCZAWNICA
Choroby górnych i dolnych dróg oddechowych. Choroby reumatyczne. Choroby dziecięce:
Choroby górnych i dolnych dróg oddechowych.
SZCZAWNO ZDRÓJ
Choroby układu moczowego. Choroby górnych i dolnych dróg oddechowych. Choroby
układu trawienia. Choroby reumatyczne. Choroby ortopedyczno-urazowe. Osteoporoza.
Choroby dziecięce: Choroba układu oddechowego. Choroba ortopedyczno-urazowe.
ŚWIERADÓW ZDRÓJ
Choroby układu nerwowego. Choroby naczyń obwodowych. Choroby układu krążenia
i nadciśnienie. Osteoporoza. Choroby kobiece. Choroby dolnych dróg oddechowych.
Choroby dziecięce: Choroby górnych i dolnych dróg oddechowych.
ŚWINOUJŚCIE
Choroby reumatyczne. Choroby kardiologiczne i nadciśnienie. Choroby skóry. Choroby
górnych i dolnych dróg oddechowych. Choroby endokrynologiczne. Otyłość.
USTKA
Choroby reumatyczne. Choroby układu nerwowego (obwodowego). Choroby
endokrynologiczne (choroby tarczycy). Choroby naczyń obwodowych. Choroby górnych
dróg oddechowych. Choroby dolnych dróg oddechowych.
USTROŃ
Choroby ortopedyczno-urazowe. Choroby układu nerwowego. Choroby reumatyczne.
Choroby górnych dróg oddechowych. Choroby kardiologiczne. Choroby naczyń
obwodowych. Otyłość.
WIENIEC ZDRÓJ
Choroby ortopedyczno-urazowe. Choroby reumatyczne. Choroby kardiologiczne. Choroby
dziecięce: Choroby reumatyczne. Choroby górnych dróg oddechowych.
WYSOWA
Choroby układu trawienia (gastrologia, hepatologia). Choroby górnych i dolnych dróg
oddechowych. Cukrzyca (niewydolność nerek-dializa otrzewnowa). Otyłość. Choroby układu
moczowego (nefrologia i urologia). Choroby ortopedyczno-urazowe.
ŻEGIESTÓW ZDRÓJ: Choroby układu trawienia. Choroby układu moczowego.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz formy ukształtowania powierzchni Polski?
2. Jakie typy walorów turystycznych związane są z danymi formami krajobrazowymi
w Polsce?
3. Co to jest Korona Gór Polskich?
4. Jaki typ walorów specjalistycznych występuje na obszarach górskich?
5. Jaki typ walorów specjalistycznych występuje na obszarach akwenów wodnych?
6. Jakie znaczenie w turystyce ma Morze Bałtyckie?
7. Jaką przydatność dla turystyki i wypoczynku mają kompleksy leśne?
8. Jakie są najciekawsze pomnikowe dęby w Polsce?
9. Co stanowi tzw. osobliwości flory i fauny w Polsce?
10. Jakie źródła wód mineralnych występują w Polsce?
11. Podaj obszary występowania danego typu wód mineralnych?
12. Jakie funkcje w turystyce spełniają miejscowości uzdrowiskowe?

28
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Korzystając z przewodników, map oraz innych źródeł wiedzy przygotuj w grupach 2 lub
3 osobowych prezentację walorów specjalistycznych następujących krain geograficznych
Polski:
Grupa I – Tatry
Grupa II – Wyżyna Kielecko -Sandomierska
Grupa III – Jura Krakowsko – Częstochowska
Grupa IV – Pojezierze Mazurskie
Grupa VI – Pobrzeże Bałtyckie
1) zgromadzić wiadomości dotyczące walorów specjalistycznych danej krainy,
2) wykorzystać wiadomości z pkt 4.2. w poradniku,
3) ustalić, w jaki sposób będzie prezentowany temat (zdjęcia, pokaz medialny, mapy, film,
album),
4) dokonać syntezy przygotowanego materiału,
5) ustalić, w jakiej formie będzie wykonana prezentacja (wykład, wystawa, inscenizacja),
7) dokonać oceny pracy.
– mapy,
– albumy,
– fotografie,
– komputer,
– ekran,
– literatura.
Ćwiczenie 2
Na podstawie wiadomości z poradnika oraz innych źródeł opracuj w grupach
4 osobowych następujący temat: Opisz możliwości wykorzystania naturalnych walorów
przyrodniczych w Polsce dla celów-
GRUPA I – turystyki zdrowotnej
GRUPA II - speleologii
GRUPA III – turystyki górskiej
GRUPA IV – turystyki wodnej
Opracowany materiał reprezentant zespołu przedstawi w formie prezentacji na forum grupy.
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia (zgromadź potrzebne
informacje),
2) opracować pisemnie temat,
3) ustalić, w jaki sposób będzie prezentowany temat ( zdjęcia, pokaz medialny, mapy, film,
album),
5) dokonać oceny ćwiczenia.

29
– literatura z rozdziału 6,
– mapy,
– albumy,
– fotografie,
– komputer,
– ekran.
Ćwiczenie 3
Opracuj pięć tras jednodniowych wycieczek po własnym regionie, które ukazywałyby
jego walory przyrodnicze i zachęcały potencjalnych turystów do dłuższego pobytu na tym
terenie.
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia (przygotuj różne źródła
informacji, w tym mapę regionu),
2) obliczyć długość trasy w kilometrach,
3) zaplanować czas przejazdu,
4) określić miejsca docelowe,
5) przygotować szczegółową charakterystykę wybranych obiektów przyrodniczych,
7) dokonać oceny ćwiczenia.
– literatura z rozdziału 6,
– mapa regionu,
– informatory turystyczne regionu,
– przewodnik.
1) wymienić formy ukształtowania powierzchni Polski?  
2) określić typy walorów turystycznych charakterystycznych dla danej formy
krajobrazowej w Polsce?  
3) wyjaśnić, co to jest Korona Gór Polskich?  
4) wymienić jaskinie udostępnione dla ruchu turystycznego?  
5) wymienić regiony w Polsce, gdzie można uprawiać turystykę wspinaczkową?  
6) wymienić po trzy przykłady: wąwozów, dolin rzecznych i przełomów
rzecznych stanowiących atrakcję turystyczną?  
7) określić walory specjalistyczne występujące na obszarach akwenów
wodnych?  
8) uzasadnić, jaką przydatność dla turystyki i wypoczynku mają kompleksy
leśne?  
9) zaprezentować najciekawsze pomnikowe dęby w Polsce?  
10) zaprezentować osobliwości flory i fauny w Polsce?  
11) przedstawić na mapie lokalizację danych typów wód mineralnych oraz
uzdrowisk w Polsce?  
12) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?  

30
4.3. Formy ochrony przyrody w Polsce
Podstawowe rodzaje obszarów chronionych w Polsce
Podstawą prawną ochrony przyrody w Polsce jest Ustawa o ochronie przyrody z dnia
16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. nr 92, poz. 880).
Formami ochrony przyrody w Polsce są:
− parki narodowe,
− rezerwaty przyrody,
− parki krajobrazowe,
− obszary chronionego krajobrazu,
− obszary Natura 2000,
− pomniki przyrody,
− stanowisko dokumentacyjne,
− użytki ekologiczne,
− zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
− ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Celem ochrony przyrody w Polsce jest utrzymanie na chronionym obszarze naturalnych
procesów przyrodniczych i stabilności ekosystemów, zachowanie różnorodności biologicznej,
zachowanie dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków
i ekosystemów, kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody, a także
przywracanie do stanu właściwego zasobów i składników przyrody. Aktualnie w Polsce
ochroną objęte jest 32,5% powierzchni kraju.
Najważniejszym składnikiem systemu ochrony są 23 polskie parki narodowe. W obrębie
parków, których łączna powierzchnia zajmuje ponad 3000km², wydzielono na obszarze
683km² strefy ochrony ścisłej, gdzie nie dochodzi do ingerencji człowieka w ekosystemy. Na
pozostałych terenach pracownicy parków i naukowcy wspierają odradzanie się naturalnej
przyrody.
Mniejsze, cenne obiekty przyrodnicze to rezerwaty przyrody. Jest ich w Polsce ponad
1368. Można wyróżnić różne kategorie rezerwatów:
− faunistyczne – 133 rezerwaty,
− krajobrazowe – 99 rezerwatów,
− leśne – 691 rezerwatów,
− torfowiskowe – 134 rezerwaty,
− florystyczne – 162 rezerwaty,
− wodne – 28 rezerwatów,
− przyrody nieożywionej – 70 rezerwatów,
− stepowe – 33 rezerwaty,
− słonoroślowe – 4 rezerwaty.
Ponad 70% rezerwatów jest zarządzanych przez Lasy Państwowe. Powierzchnia
poszczególnych rezerwatów jest bardzo różna i waha się w granicach od 0,5ha do 5000ha, ze
średnią około 100ha.
Innym ważnym składnikiem jest 120 parków krajobrazowych o łącznej powierzchni
24893km², a zasadniczą różnicą jest to, że można w nich prowadzić działalność gospodarczą
i rolniczą.
Na terenie parków krajobrazowych zakazuje się działalności powodującej degradację
środowiska przyrodniczego oraz niszczenia piękna krajobrazu. Do najbardziej znanych, ze
względu na wysokie walory turystyczne należą następujące parki krajobrazowe: Kaszubski,

31
Mazurski, Suwalski, Popradzki, Żywiecki, Beskidu Śląskiego oraz Zespół Jurajskich Parków
Krajobrazowych.
Z kolei obszary chronionego krajobrazu (488) o łącznej powierzchni 71653km² są
łącznikiem w systemie ochrony tak, że stanowi on ciągłość. Chroni się także niewielkie
odizolowane obszary (tzw. użytki ekologiczne), mniejsze fragmenty pięknych krajobrazów
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, a także pojedyncze obiekty - pomniki przyrody
i stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej. W Polsce znajduje się 6177 użytków
ekologicznych o łącznej powierzchni ok. 42tys. ha.
Stanowiska dokumentacyjne to ważne pod względem naukowym i dydaktycznym,
miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów
mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty
eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.
Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego
i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne.
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich
skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub
krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród
innych tworów, okazałych rozmiarów drzew, krzewy gatunków rodzimych lub obcych,
źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew
odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi
cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej
należą: największe głazy narzutowe, tzw. erratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi
np. - źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp.
W Polsce znajduje się ok. 33 tys. pomników przyrody, z czego najwięcej jest pojedynczych
drzew i grup drzew.
W 2004 r. rozpoczęto też wprowadzanie w Polsce europejskiej formy ochrony przyrody -
obszarów Natura 2000, na których chroni się te elementy przyrody, które są zagrożone
w skali Europy. Docelowo takie obszary obejmą prawdopodobnie ok. 15-20% powierzchni
kraju.
Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje:
− obszary specjalnej ochrony ptaków,
− specjalne obszary ochrony siedlisk.
Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych
formami ochrony przyrody (wymienionych w ustawie).
W Polsce utworzono dotychczas 72 obszary specjalnej ochrony ptaków, a polski rząd zgłosił
Komisji Europejskiej zamiar utworzenia 184 specjalnych obszarów ochrony siedlisk.
Zdaniem przyrodniczych organizacji pozarządowych w Polsce powinno powstać około 140
obszarów „ptasich” i około 400 obszarów „siedliskowych”.
Niezmiernie ważnym dopełnieniem w systemie ochrony przyrody jest gatunkowa
ochrona zwierząt, grzybów i roślin. W Polsce około 400 gatunków zwierząt objętych jest
ochroną. Najcenniejsze z nich jak np. niedźwiedź, ryś, wilk, umieszczone są w Polskiej
Czerwonej Księdze Zwierząt. Spośród gatunków roślin chronionych warto wymienić takie
drzewa jak cis, modrzew polski, limba. Gatunki najcenniejsze i zagrożone wyginięciem
umieszczone są na Czerwonej Liście Flory Polskiej. Czerwona księga jest rejestrem
zagrożonego życia. Zawiera listę ginących gatunków zwierząt i roślin wraz z ich dokładnym
opisem i mapami rozmieszczenia. Określa stopień zagrożenia poszczególnych gatunków,
rzadkość ich występowania oraz stosowane i proponowane sposoby ochrony.

32
Parki narodowe w Polsce
Zestawienie tabelaryczne parków narodowych w Polsce.
L.p.
Nazwa parku
narodowego
Rok
utworzenia
Powierzchnia
(km²)
Lokalizacja
Najciekawsze przedmioty
ochrony
1. Babiogórski 1954 33,92 Zawoja Naturalne piętra roślinno-
klimatyczne, kosodrzewina,
ryś, cietrzew, głuszec;
rezerwat biosfery UNESCO
2. Białowieski 1947 105,02 Białowieża Naturalna puszcza
mieszana, żubr, łoś, ryś,
wilk;
wpisany na listę
Światowego Dziedzictwa
Ludzkości
3. Biebrzański 1993 592,23 Osowiec Rozlewiska, torfowiska
i bagna z dziką fauną i florą
4. Bieszczadzki 1973 292,02 Ustrzyki
Górne
Zmieniony układ pięter
roślinnych, 800 gatunków
roślin (w tym endemiczne)
5. Bory
Tucholskie
1996 47,98 Charzykowy Rozległe kompleksy leśne
złożone głównie z lasów
iglastych, liczne jeziora
6. Drawieński 1990 113,42 Drawno Puszcza Drawska z
jeziorami rynnowymi,
ostoje bobra, wydry, orła
7. Gorczański 1981 70,30 Poręba
Wielka
Pierwotna puszcza
jodłowo-bukowa, żbik,
gronostaj, głuszec
8. Gór Stołowych 1993 63,39 Kudowa-
Zdrój
Unikalne ostańce i
labirynty skalne, flora
torfowisk wysokich
9. Kampinoski 1959 385,44 Izabelin Puszcza Kampinoska z
wydmami śródlądowymi
i terenami bagiennymi
10. Karkonoski 1959 55,76 Jelenia Góra
(Sobieszów)
Ostańce skalne, kotły
polodowcowe roślinność
alpejska
11. Magurski 1995 194,39 Krempna Tereny leśne i łąkowo-
pastwiskowe Beskidu
Niskiego

33
12. Narwiański 1996 73,50 Kurowo Flora i fauna terenów
podmokłych, żeremie
bobrów
13. Ojcowski 1956 21,46 Ojców Ciekawe skałki krasowe
i jaskinie, roślinność górska
i stepowa
14. Pieniński 1932 23,46 Krościenko Unikatowy rejon
geologiczny, przełom
Dunajca, liczne endemity
15. Poleski 1990 97,62 Urszulin Liczne torfowiska, bagna
i jeziora krasowe, ostoja
ptactwa wodnego;
16. Roztoczański 1974 84,83 Zwierzyniec Urozmaicona rzeźba terenu
związana z lessem, wąż
eskulapa, salamandry
17. Słowiński 1967 186,18 Smołdzino Rozległe nadmorskie
wydmy ruchome, flora
nadmorska, orzeł bielik;
18. Świętokrzyski 1950 76,26 Bodzentyn Skaliste gołoborza i leśne
partie Łysogór z Puszczą
Jodłową, modrzew polski
19. Tatrzański 1954 211,64 Zakopane Flora i fauna
wysokogórska, krajobraz
młodych gór, naturalne
piętra roślinne;
20. Ujście Warty 2001 80,38 Chyrzno Resztki lasów łęgowych,
otwarte mokradła i
rozlewiska rzeczne, ptasia
ostoja wymienić kompleksy
leśne w Polsce?
21. Wielkopolski 1957 75,84 Jeziory Urozmaicony krajobraz
polodowcowy, naturalne
lasy dębowe i grądy
22. Wigierski 1989 150,86 Krzywe Liczne torfowiska, grądy,
bory sosnowe, olsy, część
naturalnej puszczy, jeziora
23. Woliński 1960 109,37 Międzyzdroje Krajobraz morenowy,
wysoki brzeg klifowy,
zachowane lasy bukowe
Źródło: Opracowanie własne.

34
Muzea w polskich parkach narodowych
− Muzeum Przyrodniczo-Leśne Białowieskiego Parku Narodowego, Park Pałacowy,
Białowieża.
− Ośrodek Edukacyjny Babiogórskiego Parku Narodowego, Zawoja.
− Muzeum Przyrodnicze Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Ustrzyki Dolne.
− Muzeum Przyrodnicze Puszczy Kampinoskiej, Kampinos.
− Muzeum Przyrodnicze Karkonoskiego Parku Narodowego, Jelenia Góra.
− Ojcowski Park Narodowy, Muzeum im. prof. Władysława Szafera Ojców.
− Ośrodek Dydaktyczno-Muzealny Poleskiego Parku Narodowego, Załucze Stare.
− Ośrodek Edukacyjno-Muzealny Roztoczańskiego Parku Narodowego, Zwierzyniec.
− Muzeum Przyrodniczo-Leśne Słowińskiego Parku Narodowego, Smołdzino.
− Muzeum Przyrodniczo-Leśne Świętokrzyskiego Parku Narodowego, Święty Krzyż.
− Muzeum Przyrodnicze Tatrzańskiego Parku Narodowego, Zakopane.
− Muzum Przyrodnicze Wielkopolskiego Parku Narodowego, Jeziory.
− Muzeum Przyrodnicze Wolińskiego Parku Narodowego, Międzyzdroje.
− Stacja Terenowa Drawieńskiego Parku Narodowego "Bogdanka", Drawno.
Rozważa się utworzenie dalszych parków narodowych, mogą to być:
− Jurajski Park Narodowy (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska).
− Mazurski Park Narodowy (okolice jeziora Śniardwy).
− Turnicki Park Narodowy (przedgórze Bieszczadów).
Światowa Lista Rezerwatów Biosfery w Polsce
Do sieci należą:
− Babiogórski Park Narodowy (odzyskał w 2001).
− Białowieski Park Narodowy (1977).
− Rezerwat Biosfery Jezioro Łuknajno (rezerwat łabędzia niemego; 1977).
− Słowiński Rezerwat Biosfery (1977).
− Międzynarodowy Rezerwat Biosfery "Karpaty Wschodnie" (1992, polsko-słowacko-
ukraiński).
− Puszcza Kampinoska (2000).
− Tatrzański Rezerwat Biosfery (2002, polsko-słowacki).
− Karkonoski Rezerwat Biosfery (2002, polsko-czeski).
− Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie (2002).
Formy udostępniania obszarów chronionych dla turystyki
Parki narodowe
Udostępniane są turystom w celach edukacyjnych, kulturowych i rekreacyjnych, ale tylko
w sposób, który pozwala na spełnienie priorytetowych celów funkcjonowania parku, jakim
jest ochrona przyrody. Wędrówki piesze, rowerowe, konne, narciarskie, wodne w ramach
wyznaczonych szlaków i stref. Ograniczona do minimum infrastruktura turystyczna: obiekty
i urządzenia o charakterze edukacyjno-informacyjnym, trasy turystyczne, ścieżki przyrodnicze.
Rezerwat przyrody
Udostępniane tylko dla turystyki mającej na celu poznawanie występujących w danym
rezerwacie unikatowych walorów przyrodniczych, osobliwości krajobrazowych (z wyjątkiem
rezerwatów ścisłych przeznaczonych w całości do celów naukowych, badawczych
i prewencyjnych).

35
Ruch turystyczny tylko w obrębie wyznaczonych szlaków. Minimalna infrastruktura, ograniczona
do tablic informacyjnych i szlaków przyrodniczych.
Parki krajobrazowe
Jedną z głównych funkcji istnienia parku krajobrazowego jest udostępnianie go do różnych
form turystyki i wypoczynku, np. w celach rekreacyjnych, zdrowotnych, edukacyjnych,
przyrodniczych, specjalistycznych itd. Teren nie powinien być przesycony elementami
antropogennymi i musi być całkowicie pozbawiony obiektów wielkokubaturowych.
Stopień zagospodarowania turystycznego jest zróżnicowany ze względu na wielkość parku
i rodzaj strefy. Eksperci proponują wyznaczenie stref użytkowania ekstensywnego
(w najcenniejszych przyrodniczo enklawach), użytkowania skoncentrowanego (na terenach
o wysokiej chłonności turystycznej) oraz osadnictwa wypoczynkowego.
Obszar chronionego krajobrazu
Dozwolone wszelkie formy penetracji turystycznej, zarówno małej, jak i dużej skali.
Gospodarka turystyczna na tym terenie nie ulega poważniejszym ograniczeniom pod warunkiem, że
jest prowadzona w sposób zrównoważony i nie zagraża równowadze środowiska (zabronione jest
m.in.: fizyczne i chemiczne zanieczyszczanie terenu oraz lokalizacja uciążliwego przemysłu).
Stanowiska dokumentacyjne i pomniki przyrody
Reprezentując wysoką wartość naukową, historyczną i krajobrazową, stanowią ważne atrakcje
turystyczne i edukacyjne regionu. Są często ważnymi elementami ścieżek dydaktycznych
i turystycznych tras tematycznych, spacerowych, rowerowych i innych. Wysokie wartości
estetyczne tego typu obiektów i miejsc składają się na zwiększenie atrakcyjności obszaru
turystycznego i jego walorów krajobrazowych.
Rezerwat Biosfery
Formy udostępniania i infrastruktura turystyczna podporządkowane są tu równorzędnym
celom konserwatorskim, ekonomicznym oraz logistycznym (badania i edukacja). Użytkowanie w
zależności od rodzaju strefy: rdzeń (strefa ochrony ścisłej, dozwolona ekoturystyka po ściśle
wyznaczonych szlakach), strefa buforowa (zrównoważone formy turystyki) oraz strefa tranzytowa
(przejściowa) pełniąca rolę otuliny. Wpisanie ich na listę terenów ważnych na forum
międzynarodowym podnosi ich rangę i atrakcyjność turystyczną, szczególnie dla turystów
zagranicznych.
Inne formy ochrony
Oprócz funkcji ochronnej i badawczej pełnią dodatkową rolę szkoleniową i mogą być
wykorzystywane do celów turystyki edukacyjnej. Na ich terenie tworzy się ścieżki dydaktyczne,
ośrodki edukacji, izby leśne. Pełnią ważną rolę upowszechniania zasad ekorozwoju, w tym również
turystyki zrównoważonej.
Szkody w środowisku powodowane przez turystykę
Turystyka w skali masowej stanowi zagrożenie dla środowiska przyrodniczego
porównywalne z oddziaływaniem niektórych gałęzi przemysłu lub intensywnych upraw
rolnych.
Zagrożeniem przyrody parków narodowych są zanieczyszczenia powietrza i wody,
doprowadzane z obszarów przemysłowych i osiedli ludzkich. Jednym z najbardziej
zagrożonych jest Ojcowski Park Narodowy położony w sąsiedztwie wielkich okręgów
przemysłowych: górnośląskiego i krakowskiego. Zanieczyszczenia powietrza spowodowały
usychanie lasów, najbardziej zauważalne w Karkonoskim PN. w Świętokrzyskim PN ginie
bezcenna Puszcza Jodłowa. Dużym zagrożeniem dla przyrody niektórych parków jest
nadmierny ruch turystyczny. W Tatrzańskim PN doprowadził on do rozdeptania wielu ścieżek
i zaśmiecenia terenu. Niszczona jest roślinność Kasprowego Wierchu – najwyższej góry
narciarskiej Polski. Niektóre schroniska turystyczne pozbawione oczyszczalni ścieków,
stanowią zagrożenie dla wód.

36
Wiele negatywnych skutków spowodowanych przez rozwój turystyki w środowisku
naturalnym lub stworzonym przez człowieka można kontrolować albo całkowicie
wyeliminować za pomocą umiejętnego planowania jej rozwoju i poprzez właściwe
zarządzanie ruchem turystycznym oraz obiektami turystycznymi.
Zrównoważony rozwój turystyki
Na ogólne pojęcie zrównoważonego rozwoju zwraca uwagę dokument „Nasza wspólna
przyszłość” (znany jako „Raport Brundtlanda”) opublikowany w 1987 r. Zrównoważenie
zostało zdefiniowane jako: „zaspokojenie potrzeb teraźniejszości bez przekreślania
możliwości przyszłych pokoleń do zaspokajania ich własnych potrzeb” (WCED – World
Council of Environment and Development, Światowa Komisja Środowiska i Rozwoju, 1987).
Wynika z tego, że zrównoważony rozwój pozostawia przyszłym pokoleniom zasoby
wystarczające do zapewnienia odpowiedniej jakości życia. Zasadniczą sprawą staje się
długofalowe planowanie i angażowanie wszystkich ludzi w rozwój.
Zrównoważona turystyka pociąga za sobą odpowiedzialność społeczną, poważne
zobowiązania wobec natury oraz integrację lokalnych społeczeństw wokół rozwoju lub
podejmowania jakiejkolwiek działalności turystycznej. World Tourism Organisation
(Światowa Organizacja Turystyk - WTO), Tourism Council (Światowa Komisja Turystyki
i Podróży - WTTC) i Earth Council (Rada Ziemi) charakteryzują turystykę zrównoważoną
następująco:
Rozwój turystyki zrównoważonej spełnia potrzeby współczesnych turystów i regionów
pełniących rolę gospodarza, jednocześnie chroniąc i rozszerzając możliwości na przyszłość.
W założeniu prowadzi on do zarządzania wszystkimi zasobami w taki sposób, aby
zaspokajane były potrzeby ekonomiczne, społeczne i estetyczne, przy równoczesnym
utrzymaniu integralności kulturowej, istotnych procesów ekologicznych, zróżnicowania
biologicznego i systemów ochrony życia. Produkty turystyki zrównoważonej są produktami,
które egzystują w harmonii z lokalnym środowiskiem, społecznością i kulturą w wyniku,
czego te ostatnie stają się beneficjentami, a nie ofiarami rozwoju turystyki.
„Odpowiedzialna turystyka”, „miękka turystyka”, „turystyka minimalnego wpływu”
i „turystyka alternatywna” - to terminy o podobnym znaczeniu do turystyki zrównoważonej.
Niektóre czynniki mogą być postrzegane jako „napędzające”, zmuszające przemysł
turystyczny do postępowania zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju.
Należą do nich:
− wzrost presji ze strony przepisów,
− rosnąca świadomość potrzeby obniżania kosztów poprzez rozsądną konsumpcję zasobów,
− działający w branży turystycznej zdają sobie sprawę, że jakość środowiska jest niezbędna
dla konkurencyjności produktu,
− świadomość wśród rządów i operatorów turystycznych, że wzrost rozwoju turystyki może
mieć negatywny wpływ na środowisko,
− wzrastająca świadomość lokalnych społeczności co do ich potencjalnego wpływu na
politykę turystyczną.
Przykład:
Władze samorządowe Calvii na Majorce (Hiszpania) martwiły się nadmierną rozbudową
i degradacją środowiska naturalnego w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego
wieku, wynikającymi z ogromnych inwestycji turystycznych. Konieczne były radykalne
zmiany, aby odtworzyć naturalne zbiorowiska. Działanie lokalnej Agendy 21 (tj. strategii
zrównoważonego rozwoju) w Calvii doprowadziło do zamknięcia wielu podupadłych hoteli,
odtworzenia krajobrazu, ustanowienia nowych obszarów chronionych oraz wprowadzenia
opłaty ekologicznej przy wynajmie pokojów hotelowych. Rozwój środowiska połączono
z podnoszeniem świadomości społecznej oraz kampanią marketingową poprawiającą

37
wizerunek miasta i prowadzącą do wzrostu możliwości zatrudnienia, a także popularności
wśród odwiedzających.
Źródło: Calvià: Local Agenda 21, Calvià
Niemieccy turyści oczekują odpowiedniej jakości środowiska.
W 2002 r. w sondażu opinii publicznej zadano Niemcom następujące pytanie: Jakie
elementy związane ze środowiskiem są dla ciebie najważniejsze, gdy zastanawiasz się nad
wyborem miejsca na kolejny urlop? Odpowiedzi były następujące:
64.5 %: Czyste plaże i woda
59.1 %: Brak śmieci w kurorcie i najbliższej okolicy
50.0 %: Brak urbanizacji terenów wiejskich
45.8 %: Dobra ochrona przyrody w miejscach wypoczynkowych
51.0 %: Brak hałasu spowodowanego ruchem ulicznym lub dyskotekami
35.1 %: Niewielki ruch uliczny i dobry transport publiczny w miejscu docelowym
29.0 %: Możliwość łatwego dotarcia do miejsca docelowego autobusem lub pociągiem
41.8 %: Zakwaterowanie przyjazne dla środowiska
18.7 %: Możliwość znalezienia zakwaterowania przyjaznego dla środowiska w katalogach
biur podróży lub agencji turystycznych
14.2 %: Łatwy dostęp do informacji na temat miejsc zakwaterowania przyjaznych dla
środowiska, poddanych weryfikacji (oznaczenia ekologiczne)
Źródło: ECOTRANS / F.U.R. (Reiseanalyse 2002)
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz formy ochrony przyrody?
2. Jakie znasz parki narodowe Polski?
3. Co jest głównym przedmiotem ochrony na terenie poszczególnych polskich parków
narodowych?
4. Czy potrafisz wskazać na mapie położenie parków narodowych?
5. Jakie znasz rezerwaty biosfery w Polsce wpisane na Listę Rezerwatów Biosfery?
6. Jakie atrakcje turystyczne występują w obrębie Rezerwatów Biosfery?
7. Jaki wpływ na środowisko naturalne wywiera turystyka?
8. Co to jest: zrównoważony rozwój turystyki?
9. Jakie działania można podjąć na rzecz ochrony oraz koegzystencji środowiska
naturalnego i turystyki?
10. W jaki sposób odbywa się udostępnianie obszarów chronionych dla potrzeb turystów?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na terenie Polski znajdują się obecnie 23 parki narodowe. Wypisz na mapie nazwy
zaznaczonych parków narodowych, a następnie dokonaj analizy rozmieszczenia parków
narodowych na tle głównych krain krajobrazowo – przyrodniczych w Polsce.
2) zapoznać się z rozmieszczeniem parków narodowych w Polsce zamieszczonym w atlasie,

38
3) nie korzystając z atlasu podpisać nazwy parków na załączonej mapce,
4) dokonać analizy rozmieszczenia parków narodowych na tle głównych krain krajobrazowo –
przyrodniczych w Polsce,
5) przedstawić swoje spostrzeżenia,
6) dokonać samooceny.
– atlas Polski,
– literatura,
– mapka konturowa z parkami.
Ćwiczenie 2
Przeprowadź w grupie dyskusję:
Ruiny zamku biskupów krakowskich w Bodzentynie (woj. świętokrzyskie) z roku na rok
podupadają. Dociera do nich niewielu turystów, którzy trafiają tu przypadkowo w trakcie
wędrówek po Górach Świętokrzyskich. Władze lokalne zdecydowały, że zamek ma być
przekształcony w atrakcję turystyczną. Zamierzają go odrestaurować, wprowadzić opłatę
wstępu, zbudować w pobliżu parking i centrum obsługi turystów oraz poprawić nawierzchnię
drogi prowadzącej do obiektu.
Ćwiczenie wykonuje się w dwóch grupach.
Jedna grupa – reprezentuje poglądy, że ten projekt to dobry pomysł i da on ludziom możliwość
poznania własnej historii, a także uratuje zamek od dalszego niszczenia.
Druga grupa – przedstawia argumenty, że projekt zepsuje urok i atmosferę pewnej tajemniczości
obecnie otaczającą zamek, oraz że nie należy podejmować żadnych działań zmieniających ten stan.

39
1) zapoznać się z historycznymi wiadomościami dotyczącymi zamku biskupów krakowskich
w Bodzentynie,
2) przedyskutować w grupie zagadnienie postawione w poleceniu,
3) wypisać wspólne stanowiska w danej sprawie,
4) podporządkować się zasadom dyskusji w tym: czekać na udzielenie głosu, nie przekraczać
przyznanego limitu czasu, nie odbiegać od tematu,
5) zaprezentować efekty swojej pracy na forum grupy.
– zgromadzone materiały dotyczące historii zamku w Bodzentynie,
– literatura.
Ćwiczenie 3
Turystyka nazwana została „ fabryką bez kominów” przez ludzi, którzy uważają, że jest to dziedzina
gospodarki przynosząca dochód, niepowodująca jednocześnie zanieczyszczeń, jak ma to miejsce
w przypadku produkcji przemysłowej. Przedyskutujcie w grupie, czy jest to słuszne.
1) wykorzystać własną wiedzę, która pozwoli odnieść ogólne zasady do sytuacji będących
przedmiotem dyskusji,
2) podporządkować się zasadom dyskusji w tym: czekać na udzielenie głosu, nie przekraczać
przyznanego limitu czasu, nie odbiegać od tematu.
– literatura,
– przykłady artykułów z prasy świadczące o okrutnym traktowaniu zwierząt w celu osiągnięcia
zysków z turystyki (kłusownictwo, niszczenie siedlisk, wykorzystywanie zwierząt jako
„maskotki” przez fotografów).
1) wymienić formy ochrony przyrody i je zdefiniować?  
2) wymień parki narodowe Polski?  
3) scharakteryzować parki narodowe i wskazać ich położenie na mapie?  
4) wymienić rezerwaty biosfery w Polsce wpisane na Listę Rezerwatów
Biosfery?  
5) określić walory przyrodnicze Rezerwatów Biosfery?  
6) omówić, w jaki sposób odbywa się udostępnianie obszarów chronionych
dla potrzeb turystów?  
7) określić wpływ turystyki na środowisko naturalne?  
8) zdefiniować pojęcie: zrównoważony rozwój turystyki?  
9) wymienić przykłady działań jakie można podjąć na rzecz ochrony oraz
koegzystencji środowiska naturalnego i turystyki?  

40
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 22 zadania o różnym stopniu trudności. Są to zadania: otwarte, z luką
i wielokrotnego wyboru.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
8. Na rozwiązanie testu masz 60 min.
Powodzenia
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Klimat Polski jest:
a) morskim klimatem strefy umiarkowanej ciepłej,
b) przejściowym klimatem strefy umiarkowanej ciepłej,
c) klimatem morskim lub kontynentalnym strefy umiarkowanej ciepłej, zależnie od pory roku,
d) kontynentalnym klimatem strefy umiarkowanej.
2. Wiatry zachodnie stanowią w Polsce:
a) 80% wszystkich wiatrów,
b) 60% wszystkich wiatrów,
c) 40% wszystkich wiatrów,
d) 20% wszystkich wiatrów.
3. Średnie temperatury roku w całym kraju (poza górami) mieszczą się w granicach 6,0°C do 8,5°C
a) najwyższe notuje się (podaj region),
b) najniższe notuje się (podaj region).
4. Najwyższe średnie usłonecznienie w ciągu roku (ponad 4,5h na dobę) ma:
a) Nizina Mazowiecka,
b) Wyżyna Śląska,
c) Wyżyna Łódzka,
d) Nizina Podlaska.
5. Średnia wieloletnia opadów w Polsce wynosi około:
a) 520mm,
b) 580mm,
c) 600mm,
d) 900mm.
6. Dopasuj następujące wody mineralne: siarczanowe, solanki, szczawy do poniższych
uzdrowisk:
a) Busko Zdrój,
b) Ciechocinek,
c) Iwonicz Zdrój,
d) Krynica.

41
7. Największym jeziorem przybrzeżnym w Polsce jest:
a) Jezioro Gardno,
b) Jezioro Łebsko,
c) Jezioro Jamno,
d) Jezioro Wicko.
8. Najgłębszym jeziorem w Polsce jest:
a) Jezioro Wigry,
b) Czarny Staw,
c) Jezioro Hańcza,
d) Wielki Staw.
9. Wymień cztery najbardziej rozległe kompleksy leśne w Polsce.
10. Dopasuj następujące miasta: Malbork, Słupsk, Starachowice, Tarnowskie Góry do
odpowiednich krain geograficznych:
a) Pobrzeże Słowińskie,
b) Wyżyna Kielecko-Sandomierska,
c) Wyżyna Śląska,
d) Żuławy Wiślane.
11. Które z poniższych stwierdzeń są prawdziwe:
a) latem dzień jest dłuższy w Zakopanem niż w Gdyni,
b) najdalej na północ wysuniętym punktem w Polsce jest szczyt Opołonek,
c) różnica w czasie słonecznym między wschodnim a zachodnim krańcem Polski wynosi
40 minut,
d) najdłuższą granice lądową Polska ma z Niemcami.
12. Wodogrzmoty Mickiewicza i świstaki są atrakcja turystyczną................Parku
Narodowego. Połoniny znajdują się na terenie...... Parku Narodowego.
13. Które spośród poniższych jezior Polski jest zbiornikiem sztucznym:
a) Goczałkowickie,
b) Gopło,
c) Jamno,
d) Raduńskie.
14. Zaznacz zestaw z Parkami Narodowymi, z których wszystkie położone są w pasie wyżyn
Polski:
a) Biebrzański, Gorczański, Wigierski,
b) Drawieński, Gór Stołowych, Świętokrzyski,
c) Magurski, Narwiański, Poleski,
d) Ojcowski, Roztoczański, Świętokrzyski.
15. Napisz nazwę krainy geograficznej, w której rozwinęły się poniższe ośrodki turystyczne:
a) Kościelisko,
b) Szklarska Poręba.
16. Orzeł bielik jest symbolem...... Parku Narodowego, natomiast..........jest symbolem
Białowieskiego Parku Narodowego.
17. Napisz nazwy trzech wybranych Parków Krajobrazowych znajdujących się
w województwie, w którym mieszkasz.
18. Wymień trzy skutki nadmiernego ruchu turystycznego w obrębie Tatrzańskiego Parku
Narodowego.
19. Określ nazwy trzech regionów Polski, w których można zwiedzić jaskinie krasowe.
20. Określ nazwy parków narodowych, w których chroni się:
a) zespół ruchomych wydm nadmorskich,
b) najwyższe w Polsce wybrzeże klifowe,
c) formy rzeźby krasowej.

42
21. Skreśl element niespełniający kryterium przyporządkowania:
a) Rega, Noteć, Słupia, Parsęta,
b) J. Solińskie, J. Żywieckie, J. Dróżno, J. Otmuchowskie,
c) Beskid Niski, Pieniny, Bieszczady, Beskid Śląski,
d) Dział Wód, Dylewska Góra, Wieżyca, Szeska Góra.
22. Który wodospad nie znajduje się w Sudetach:
a) Wielka Siklawa,
b) Wodospad Kamieńczyka,
c) Wodospad Szklarki,
d) Wodogrzmoty Mickiewicza.

Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z2.02_u

Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z2.02_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (16)

Similar to Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z2.02_u

Similar to Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z2.02_u (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z2.02_u