Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z2.04_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Małgorzata Małek
Projektowanie tras wyjazdów turystycznych 341[05].Z2.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

1
Recenzenci:
mgr Włodzimierz Banasik
mgr Janina Rudzińska
Opracowanie redakcyjne:
mgr Małgorzata Małek
Konsultacja:
mgr inż. Piotr Ziembicki
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej: 341[05].Z2.04.
„Projektowanie tras wyjazdów turystycznych”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu technik obsługi turystycznej
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Charakterystyka walorów krajoznawczych wybranych regionów turystycznych
Polski 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 16
4.1.3. Ćwiczenia 16
4.1.4. Sprawdzian postępów 18
4.2. Klasyfikacja walorów Polski w ujęciu regionalnym 19
4.3. Walory turystyczne wybranych regionów Europy 25
4.4. Walory turystyczne wybranych regionów świata 59
5. Sprawdzian osiągnięć 91
6. Literatura 97

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w opanowaniu wiedzy o walorach krajoznawczych
regionów turystycznych Polski, Europy i świata, co stanowić będzie podstawę do opracowania
projektu tras turystycznych, spełniających oczekiwania różnych klientów. Jednocześnie,
wykonując ćwiczenia zawarte w poradniku opanujesz umiejętności projektowania tras
turystycznych po wybranych regionach Polski, Europy i świata.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów.
4. Pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń. Możesz się z nimi zapoznać
przed przystąpieniem do rozdziału ”Materiały nauczania”, wówczas poznasz wymagania
wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na te
pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń.
5. Ćwiczenia, które zawierają: wykaz materiałów i środków dydaktycznych potrzebnych do ich
realizacji. Ćwiczenia umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych.
6. Sprawdzian postępów - wykonując sprawdzian powinieneś odpowiedzieć na pytanie „tak”
lub „nie”. Odpowiedzi „nie” wskazują na luki w Twojej wiedzy, informują Cię również,
jakich treści jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do wiadomości, które nie
są dostatecznie opanowane.
7. Sprawdzian osiągnięć wraz z przykładowym zestawem zadań.
Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji.
Podczas zajęć zwróć szczególną uwagę na: specyficzne walory turystyczne danego kraju lub
regionu, wydarzenia polityczne i kulturalne, które mają miejsce na świecie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz zadania.
Jednostka modułowa: „Projektowanie tras wyjazdów turystycznych”, której treści teraz
poznasz oraz opanujesz umiejętności, zgodnie z przyjętymi celami kształcenia jest konieczna do
realizacji kolejnych jednostek modułowych.
Poznanie przez Ciebie treści objętych tą jednostką modułową, będzie stanowiło dla
nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się ”Zestawem zadań
testowych” zawierającym różnego rodzaju zadania. Znajdują się one w rozdziale 5,
który zawiera też: instrukcję omawiającą tok postępowania podczas przeprowadzania
sprawdzianu, przykładową kartę odpowiedzi, w której w przeznaczonych miejscach wpisz
odpowiedzi na pytania.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny
pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.

4
Schemat układu jednostek modułowych
341[05].Z2
Walory i atrakcje turystyczne
341[05].Z2.01
Korzystanie z informacji turystycznej
341[05].Z2.02
Prezentowanie walorów turystycznych
środowiska przyrodniczego Polski
341[05].Z2.05
Prezentowanie atrakcji
turystycznych w języku obcym
341[05].Z2.03
Prezentowanie antropogenicznych
walorów turystycznych Polski
341[05].Z2.04
Projektowanie tras wyjazdów
turystycznych

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− pozyskiwać informacje turystyczne z różnych źródeł,
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− wykorzystywać techniki komputerowe do planowania tras turystycznych,
− posługiwać się przewodnikami turystycznymi, katalogami, informatorami itp.
i wykorzystywać je do planowania tras turystycznych,
− definiować podstawowe terminy stosowane w geografii turystycznej i turystyce,
− rozpoznawać znaki kartograficzne i topograficzne na mapach turystycznych,
− czytać mapy topograficzne i turystyczne,
− rozróżniać regiony fizyczno-geograficzne Polski,
− charakteryzować walory przyrodnicze w Polsce,
− prezentować walory turystyczne środowiska przyrodniczego i antropogenicznego Polski
− rozpoznawać style w architekturze i sztuce,
− oceniać atrakcyjność zaplanowanych tras turystycznych.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− określić walory przyrodniczo- krajoznawcze regionów turystycznych Polski,
− sklasyfikować walory turystyczne Polski,
− zaplanować trasy turystyczne na terenie Polski,
− sklasyfikować regiony turystyczne Europy,
− scharakteryzować walory przyrodnicze i antropogeniczne regionów turystycznych Europy,
− opracować projekty wyjazdów turystycznych do wybranych krajów Europy,
− zanalizować walory turystyczne określonych regionów Azji,
− opracować projekt wyjazdu turystycznego do Azji,
− scharakteryzować walory turystyczne określonych regionów Ameryki Północnej
i Południowej,
− opracować projekty wyjazdów turystycznych do Ameryki Północnej i Południowej,
− scharakteryzować walory turystyczne określonych regionów Afryki,
− zaprojektować wyjazd turystyczny do Afryki,
− zanalizować walory turystyczne określonych regionów Australii,
− opracować projekt wyjazdu turystycznego do Australii.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1.Charakterystyka walorów krajoznawczych wybranych regionów
turystycznych Polski
4.1.1. Materiał nauczania
POMORZE
Pomorze, to kraina historyczno-geograficzna obejmująca północną część Polski, położona
nad Morzem Bałtyckim. Dzieli się na Pomorze Zachodnie (ze Szczecinem) i Wschodnie
(Gdańskie). Pod względem geograficznym obejmuje dwa pasy krajobrazowe Polski: pas
pobrzeży, a w głębi lądu – pojezierzy.
O szczególnym uroku polskiego wybrzeża decyduje jego urozmaicona linia brzegowa. Na
przemian występują nad Bałtykiem odcinki wybrzeża wysokiego (klif morski) i płaskiego
(wydmy). Najpiękniejsze fragmenty wybrzeża klifowego, o krawędziach wznoszących się do
kilkudziesięciu metrów nad poziom morza, można spotkać na wyspie Wolin (Woliński Park
Narodowy), w okolicach Kołobrzegu, Ustronia Morskiego, Jarosławca, Jastrzębiej Góry oraz
Trójmiasta. Z kolei najciekawsze, wędrujące wydmy znajdują się w okolicach Łeby, na terenie
Słowińskiego Parku Narodowego.
Miasta
Gdańsk, Gdynia i Sopot - miasta leżące w wąskim pasie wybrzeża nad Zatoką Gdańską
stanowią harmonijnie zespolony organizm miejski, tzw. Trójmiasto. Wyrosło ono przy szlaku
handlowym zwanym Drogą Królewską (Via Regia), który przed wiekami wiódł do Gdańska.
Początki Trójmiasta związane są jednak z budową w 1922r. na niewielkim skrawku polskiego
wybrzeża Gdyni - portu konkurencyjnego dla Gdańska. Gdy po zakończeniu II wojny światowej
Gdańsk i Sopot znalazły się ponownie w granicach państwa polskiego, rozpoczął się trwający do
dzisiaj rozwój urbanistyczny tego wyjątkowego, potrójnego organizmu miejskiego.
Gdynia
Jeszcze na początku XX stulecia Gdynia była niewielką wioską rybacką, nieróżniącą się od
innych nadbałtyckich osad. Jest najmłodszą częścią Trójmiasta i wygląda jak typowe miasto
portowe. Tu zresztą znajduje się jeden z najważniejszych i najnowocześniejszych portów
bałtyckich - handlowy, wojenny, rybacki i jachtowy. W Gdyni można z bliska pooglądać statki
oceaniczne i okręty wojenne. Tu mają swoją siedzibę wyższe uczelnie morskie i profesjonalne
kluby żeglarskie. Gdyński port umożliwia wyprawy zarówno do Szwecji, jak i do Ameryki.
Zabudowa centrum, która powstała w latach 20. i 30. XXw., zachowała się jako jedna
z najciekawszych, niepowtarzalnych modernistycznych architektur. Zabytków jako takich tu nie
ma, poza pamiątkami z czasów tworzenia się miasta i portu w latach 20. Zwiedzając centrum,
należy przyjąć inną skalę czasową niż podczas zwiedzania Gdańska. Nie powinny dziwić tablice
z napisem „zabytek” na budynkach modernistycznych, zupełnie takie same, jak na XV-
wiecznych kamienicach w Gdańsku czy Krakowie - trzeba po prostu uszanować i przyjąć taką
„historyczność”. Przy potężnym gdyńskim molo cumują dwa pływające statki-muzea. Pierwsze
to „Dar Pomorza” - żaglowiec z trzema strzelistymi masztami. Wybudowany w 1909r.
w hamburskiej stoczni, pływał w niemieckiej marynarce handlowej, potem był własnością
francuskiego barona, aż w końcu został zakupiony przez państwo polskie i od 1930 do 1981r.
służył polskim kadetom, pięciokrotnie biorąc udział w regatach wielkich żaglowców
i dwukrotnie w nich zwyciężając. Dziś można obejrzeć m.in. eleganckie kajuty, w których
zgromadzono mnóstwo pamiątek z licznych podróży i regat. Za „Darem Pomorza” kołysze się
na falach polski okręt wojenny ORP „Błyskawica” - jednostka bojowa wybudowana w Anglii

8
w latach 30. XXw. Po zwiedzeniu statków warto wstąpić do Muzeum Oceanograficznego.
W oceanarium można podziwiać podwodny świat - w olbrzymim akwarium pływają drapieżne
mureny, piranie, bajecznie kolorowe rybki tropikalne, ogromne żółwie morskie i 120 innych
stworzeń.
Sopot
Ten popularny, nadmorski kurort leży pomiędzy Gdańskiem a Gdynią, wnosząc do
atmosfery Trójmiasta romantykę secesyjnej zabudowy, dzikość górzystych plenerów i barwną
tradycję uzdrowiska zwanego niegdyś „Riwierą Północy”. Sopot słynie z molo. Jego początki
sięgają 1824r. Drewniany pomost o długości ok. 516m, z boczną, ponadstumetrową ostrogą
- jeden z najdłuższych w Europie - służy także jako przystań dla żaglówek i statków białej floty.
Na molo odbywają się niekiedy występy zespołów muzycznych, a podczas corocznego
międzynarodowego festiwalu grają tu zespoły rockowe i alternatywne. Po obydwu stronach mola
ciągnie się wspaniała plaża i park.
Kołobrzeg:
Jest największym i najbardziej znanym uzdrowiskiem na polskim wybrzeżu. Za sprawą
kilkunastu źródeł solankowych leczy się tu choroby dróg oddechowych, układu krążenia,
schorzenia reumatyczne, zakłócenia przemiany materii i cukrzycę.
Kołobrzeg jest pięknym miastem, choć w czasie II wojny światowej został niemal zrównany
z ziemią. Do odbudowy przystąpiono w latach 50 i właściwie trwa ona do dziś - aby kołobrzeska
starówka zyskała oryginalny kształt, trzeba jednak jeszcze trochę czasu. Najładniejszą częścią
miasta jest dzielnica nadmorska. Tu rozciąga się port handlowy i pasażerski, w którym
przycumowane są również szare statki wojskowe. Można wejść na pokład ORP „Fala”, statku
-muzeum. Z portu wypływa się też na wycieczki po morzu. Warto zobaczyć wielką gotycką
katedrę, ciekawy ratusz z galerią współczesnej sztuki oraz kompleks tzw. „nowej starówki”
- najciekawszy zespół budynków w mieście. W Kołobrzegu regularnie organizowane są imprezy
kulturalne - Kołobrzeskie Lato Muzyczne, Interfolk - Międzynarodowe Spotkania z Folkorem,
jesienią - Kołobrzeskie Koncerty Kameralne.
Półwysep Helski, o długości 34km i szerokości wynoszącej miejscami mniej niż 200m,
powstał dzięki działalności prądów morskich. Na szwedzkiej mapie z połowy XVIIw. Hel
składał się jeszcze z sześciu wysp. Mierzeja wystaje od 1,5 do 2m nad poziom morza,
a pojedyncze wydmy sięgają 10m. Teren mierzei objęty został ochroną w ramach utworzonego
w 1978r. Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Rośnie tu typowa roślinność wydmowa,
słonawe rośliny bagienno-łąkowe oraz wspaniałe sosnowe lasy. Woda oblewa brzegi półwyspu
z dwóch stron, przyczyniając się do powstania dwu mikroklimatów. Na plaży od strony Bałtyku
wieją północne, chłodne wiatry, piasek nagrzewa się wolniej, a woda jest zimniejsza. Od strony
Zatoki Puckiej plaże pozostają osłonięte od wiatru pasem wydm i lasów. U nasady Mierzei
Helskiej leży Władysławowo - miejscowość znana jest nie tylko jako letnisko, ale także jako
ważny port rybacki. Niedaleko stąd do najdalej wysuniętego na północ punktu Polski
–Jastrzębiej Góry i przylądka Rozewie ze słynną latarnią morską. Kolejna miejscowość to
Chałupy - wioska rybacka z niewielkimi domkami, małym portem, wspaniałą plażą i wałami
piaszczystych wydm porośniętych sosnowym lasem. Jastarnia - duże nadmorskie letnisko
ze sklepami, pubami, licznymi imprezami i festynami. Za Jastarnią leży Jurata - najmłodsza,
założona w 1928r. miejscowość Mierzei Helskiej. Na „końcu” Mierzei Helskiej leży Hel
- panuje tu specyficzny mikroklimat - silne wiatry wpływają na powstanie olbrzymich mas
zdrowego jodu, tu też tworzą się jedne z najwyższych na wybrzeżu fale.
MAZURY I SUWALSZCZYZNA
Mazury to historyczna i etnograficzna kraina położona w północnej Polsce, w obrębie
Pojezierza Mazurskiego. Region często bywa nazywany „krainą tysiąca jezior”, ale jezior jest tu
znacznie więcej - ok. 4tys. Największe są Śniardwy (113,8km2
) i Mamry (104,5km2
).

9
Najgłębsze -Hańcza (108,5m) leży na Pojezierzu Suwalskim, a najdłuższe - Jeziorak (27km) na
Pojezierzu Iławskim. Większość jezior jest połączona rzekami lub sztucznymi kanałami, z
których najatrakcyjniejsze pod względem turystycznym są kanały: Augustowski i Elbląski.
Popularny jest również szlak Wielkich Jezior Mazurskich (88km). Głównym symbolem
„mazurskości” są Wielkie Jeziora Mazurskie - licząca ok. 1700km2
kraina, której ponad 15%
powierzchni obejmują przestrzenie wodne (skupiające 1/4 zasobu wód jeziornych Polski), w tym
Śniardwy i Mamry. Dalej na północny wschód ciągnie się Suwalszczyzna, opierająca się na
wschodzie i północy o granicę państwową z Rosją, Litwą i Białorusią. Ten kraniec Polski
wyróżnia się spośród innych części kraju pięknem polodowcowego krajobrazu, osobliwościami
budowy podłoża geologicznego, właściwościami klimatu, szaty roślinnej i świata zwierząt,
historią osadnictwa, a także składem etnicznym i narodowościowym mieszkańców. Mazury i
Suwalszczyzna to raj dla żeglarzy i kajakarzy, a także miłośników ciszy i spacerów po lesie.
Rejon porastają puszcze, m.in. Piska i Augustowska, pokryte siecią szlaków pieszych,
rowerowych i konnych. W okolicy można zwiedzić dużo gotyckich zamków
i kościołów, wzniesionych przez władających niegdyś tymi ziemiami Krzyżaków.
Miasta
Mikołajki, nazywane „perłą Mazur”, leżą w przesmyku między dwoma jeziorami:
Mikołajskim i Tałty. To niewielkie miasteczko, liczące zaledwie 4000 mieszkańców, w lecie
zamienia się w wielkie i gwarne centrum turystyczne. Przez całe lato w wiosce żeglarskiej nad
Jeziorem Mikołajskim odbywają się różne imprezy: Festiwal Piosenki Żeglarskiej –„Szanty w
Mikołajkach” oraz wiele prestiżowych regat żeglarskich (m.in. Żeglarskie Mistrzostwa Polski
Dziennikarzy). Stąd można wypłynąć na wycieczkę po jeziorze Śniardwy, do Rucianego
i Giżycka.
Giżycko – 30-tysięczne miasto leżące na wąskim przesmyku między kompleksem jezior
Mamry i Niegocin, nazywane letnią stolicą Polski. Przez cały lipiec i sierpień nad brzegiem
Niegocina odbywają się całonocne Biesiady Mazurskie - koncerty i występy. W Giżycku jest
dużo kościołów różnych wyznań. Oprócz kościołów katolickiego i ewangelickiego, znajdują się
tu cerkiewki - greko-katolicka i prawosławna. Swoje świątynie posiadają też Baptyści,
Zielonoświątkowcy i inni. Wokół otoczonego lasami Giżycka biegnie wiele szlaków pieszych
i rowerowych. Na wycieczki zapraszają też statki Żeglugi Mazurskiej.
Sztynort (ok. 30km od Giżycka) - wieś położona na malowniczym półwyspie między
jeziorami Dargin, Kirsajty i Jeziorem Sztynorskim, otoczonym zwartą ścianą lasu. Nad jeziorem
znajduje się duża przystań i popularna wioska żeglarska. Przez Sztynort przebiega kilka szlaków
pieszych i tras rowerowych. Na cyplu nad jeziorem Dargin położony jest rezerwat Mokre (7ha),
w którym chroni się łęgi olchowe. Rosną tu ponadto stare jesiony, dęby i świerki,
a w pobliżu rezerwatu znajdują się ostoje łosi. W Sztynorcie można obejrzeć dawną posiadłość
rodu Lehndorffów -XVII-wieczny barokowy pałac i rozległy park, w którym rosną stare,
pomnikowe dęby, lipy i graby. W pobliżu stoją duże, XVIII-wieczne zabudowania folwarczne.
Sztynorcki port dorównuje sławą wiosce żeglarskiej w Mikołajkach
Augustów - położony w zachodniej części Puszczy Augustowskiej, nad trzema jeziorami
(Neckiem, Białym i Sajnem), był kiedyś nazywany „Wenecją Północy”. Specyficzny
mikroklimat i bogate złoża borowiny spowodowały, że w 1993r. Augustów uzyskał statut
uzdrowiska. Latem odbywają się tu liczne imprezy, m.in. Augustowskie Lato Teatralne
i Mistrzostwa Polski w Pływaniu na „Byle Czym”. Największą atrakcją są wchodzące do miasta
lasy i jeziora oraz malownicza rzeka Netta. Po okolicznych jeziorach kursują statki Żeglugi
Augustowskiej. Obok przebiega słynny Kanał Augustowski.
W pobliżu Kętrzyna, miasta słynącego z XIV-wiecznego krzyżackiego zamku, leży niepozorna
miejscowość - Gierłoż. Tutaj mieściła się słynna kwatera główna Hitlera - Wilczy Szaniec. Na
obszarze o powierzchni 2,5km2
powstało 80 budowli, w tym 50 bunkrów. Hitler, wraz
z naczelnym dowództwem sił zbrojnych, przebywał tu z krótkimi przerwami od 1941r. Kwatera

10
Führera była wyposażona w zabezpieczenia najwyższej klasy w postaci żelbetowych ścian
grubości 8m i systemu tuneli. To tu w 1944r. przeprowadzono nieudany zamach na wodza
III Rzeszy. Na wieść o zbliżaniu się Armii Czerwonej dowództwo opuściło Wilczy Szaniec,
a w styczniu 1945r. wycofujące się wojska niemieckie wysadziły wszystko w powietrze. Dziś
ogląda się to, co ocalało: bunkry i schrony. Przez teren szańca wiedzie oznakowana trasa.
WIELKOPOLSKA
Wielkopolska to historyczna kraina w zachodniej i środkowej Polsce, położona w dorzeczu
Warty i częściowo środkowej Odry oraz dolnej Wisły. Jest to najstarszy region Polski, związany
z początkami państwa, dlatego został nazwany „Wielką Polską”. Tu znajduje się najstarszy
w kraju zabytek architektury - osiedle obronne kultury łużyckiej w Biskupinie, które powstało
w latach 750-400p.n.e. Od VIIw. władcy plemienia Polan wznosili na tych ziemiach swoje
grody, tu koronowani byli pierwsi królowie Polski. Do XIw. Wielkopolska stanowiła polityczne
centrum kraju.
Miasta
Największą popularnością wśród turystów cieszy się stolica regionu, Poznań. Tu zaczyna
się Szlak Piastowski, wędrujący przez miejsca, które przed tysiącem lat, w czasach pierwszej
dynastii królów Polski, stanowiły najważniejsze ośrodki kraju. Do takich miejsc zalicza się
Gniezno, stolica Polski do XIw., miasto jest znanym w Europie miejscem kultu św. Wojciecha.
W katedrze gnieźnieńskiej, której początki sięgają Xw., znajduje się sarkofag z jego relikwiami.
Godne uwagi są również słynne w Polsce XII-wieczne Drzwi Gnieźnieńskie wykonane z brązu.
Nie mniej ciekawe są okolice Gniezna. W bliskim sąsiedztwie jest położony Lednicki Park
Krajobrazowy, chroniący nie tylko przyrodę, ale również liczne stanowiska archeologiczne i
obiekty etnograficzne. Na jego terenie znajduje się Wielkopolski Park Etnograficzny, jeden
z największych skansenów w Polsce. Dużą atrakcją Wielkopolski jest rezerwat archeologiczny
w Biskupinie. To rekonstrukcja osady obronnej kultury łużyckiej z lat 750-400p.n.e., którą
odkryto w 1933r. Dzięki pracom archeologicznym gród wiernie zrekonstruowano. Można dziś
oglądać nie tylko oryginalny układ osady, ale również odtworzone wnętrza chat. Co roku
we wrześniu tysiące turystów przyjeżdżają do Biskupina, by wziąć udział w wielkim
archeologicznym festynie.
MAZOWSZE I PODLASIE
Mazowsze to historyczna i etnograficzna kraina położona w środkowej Polsce, po obu
stronach Wisły, na terenach Niziny Mazowieckiej, jednej z najbardziej rozległych polskich krain
geograficznych. Nizina Podlaska, rozciągająca się w widłach Narwi i Biebrzy oraz w dorzeczu
środkowego Bugu, stanowi jej naturalne przedłużenie. Mazowsze to jedna z najstarszych
dzielnic historycznych Polski. Znaczenie zyskała dopiero w XVIw. Wówczas król Zygmunt III
Waza przeniósł z Krakowa do Warszawy siedzibę dworu królewskiego, i tym samym, stolicę
Polski. Warszawa jest stolicą Polski od 1596r. Wcześniej funkcję stolicy pełniły: Gniezno,
Poznań oraz - najdłużej, bo aż pięć wieków - Kraków.
Najsilniejszym magnesem ściągającym turystów na Mazowsze jest Warszawa
i oferowane przez nią atrakcje: zabytki, muzea, teatry, galerie, placówki handlowe. Druga
miejscowość turystyczna o randze międzynarodowej to Żelazowa Wola, miejsce urodzin
Fryderyka Chopina. Ale warto również zajrzeć do Łodzi, i przespacerować się ulicą Piotrkowską
- najdłuższym w Europie traktem handlowym, największym w Polsce skupiskiem pubów,
nocnych klubów i restauracji. Na Podlasiu nie ma dużych aglomeracji miejskich, są za to
niewielkie miasteczka i wioski, zamieszkane przez wyznawców prawosławia, w których można
zobaczyć liczne cerkwie i zapoznać się z prawosławnymi tradycjami. Tu czeka na turystów
wspaniała przyroda - dwie rozległe puszcze, Kampinoska i Białowieska, oraz unikatowe w skali
Europy rozlewiska dwóch rzek, Narwi i Biebrzy, z ogromnym bogactwem świata roślinnego
i zwierzęcego.

11
MAŁOPOLSKA
Małopolska to historyczna i etnograficzna kraina w południowo-wschodniej Polsce,
w dorzeczu górnej i częściowo środkowej Wisły. Obejmuje większość obszaru Karpat Polskich,
Kotlinę Sandomierską, Kotlinę Oświęcimską i Wyżynę Małopolską, w skład której wchodzi
m.in. unikatowy w skali przyrodniczej region - Jura Krakowsko-Częstochowska.
Na liście małopolskich atrakcji dominuje Kraków, kulturalna stolica kraju (znajduje się tu około
jednej czwartej zasobów muzealnych całej Polski), europejska stolica kultury roku 2000.
Kraków ma jednak mocnych konkurentów. Jest nim przede wszystkim Zakopane - wspaniały
kurort u stóp najwyższych w Polsce gór - Tatr i otaczający go osobny region, ściśle związany
z kulturą góralską - Podhale. Około 4 miliony osób rocznie dociera do Częstochowy -
najsławniejszego miejsca pielgrzymkowego w Polsce, by pomodlić się przed cudownym
obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej w klasztorze na Jasnej Górze. Kolejnym konkurentem
jest Wieliczka, a w niej unikatowa w skali światowej kopalnia soli. Turyści tłumnie odwiedzają
obóz zagłady w Oświęcimiu, stworzony przez Niemców, a po wojnie przekształcony w muzeum.
Jeszcze dwie krainy w regionie są warte zwiedzenia. To ciągnące się na wschód od Wisły i na
południe od Bugu Lubelszczyzna i Roztocze. Wyróżniają się pięknem krajobrazów (są tu m.in.
dwa parki narodowe) i licznymi pamiątkami, jakie pozostawili po sobie Żydzi, niegdyś
zamieszkujący te tereny. Warto zobaczyć: Lublin - miasto z ciekawą starówką i licznymi
zabytkami (m.in. zamek), oraz Zamość, nazywany „Padwą Północy”. Jest perła renesansu
wpisaną na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Nazwa Małopolska używana jest od XV
w. Łacińska nazwa Małopolski - "Polonia Minor" to „Młodsza Polska”. Młodsza - w porównaniu
z ziemiami obecnej Wielkopolski, na których powstawało państwo polskie. Jednak już od
połowy XI wieku to Małopolska była najważniejszą dzielnicą Polski. To tu, w stołecznym
Krakowie, na wzgórzu wawelskim rezydowali królowie i książęta, kwitło życie kulturalne.
Pustynia Błędowska to największy w Polsce i - do niedawna - w Europie Środkowej obszar
luźnych piasków w głębi lądu, naniesionych przed tysiącami lat przez wody topniejącego
lodowca. Rozpościera się na obszarze 32km2
(do niedawna 150km2
) między Kluczami,
Chechłem i Błędowem. Osiąga 9km długości oraz 3-4km szerokości, a średnia głębokość piasku
wynosi 25m. Jeszcze w latach 50. i 60. XXw. obserwowano tu pustynne zjawiska: fatamorganę,
zamiecie piaskowe, trąby powietrzne, oazy. Teraz pustynia silnie zarasta roślinnością, głównie
wierzbą kaspijską, i trudno już wypatrzyć efektowne połacie piasku. W ostatnich latach pustynia
stała się ulubionym miejscem zwolenników paralotniarstwa. Nie tylko dlatego, że górują nad nią
kilkudziesięciometrowej wysokości wzgórza, które są dobrym miejscem startu. Pustynia, choć
zarośnięta, wytwarza bardzo korzystne dla lotniarzy prądy powietrzne.
Wyżyna Kielecko-Sandomierska wraz z Górami Świętokrzyskimi - jednymi
z najstarszych gór w Europie. Niewysokie (najwyższe wzniesienie, Łysica - 612m n.p.m.),
długie pasma o łagodnej linii grzbietowej liczą sobie 650mln lat. Niektóre z nich pokrywają
charakterystyczne rumowiska bloków skalnych - gołoborza - niepowtarzalny element krajobrazu
Gór Świętokrzyskich, powstały na skutek intensywnego wietrzenia skał w niskiej temperaturze.
Góry Świętokrzyskie były niegdyś całkowicie porośnięte puszczą. Najcenniejsze obszary rejonu
chroni Świętokrzyski Park Narodowy, utworzony w 1950 r. W jego skład wchodzi m.in. Łysa
Góra - legendarne miejsce sabatów czarownic. Badania archeologiczne potwierdziły jedynie
fakt, że przed wiekami na Łysej Górze istniał pogański ośrodek kultu słowiańskich bogów
związanych z siłami przyrody o imionach: Łada, Boda i Leli (Świst, Poświst i Pogoda). Oprócz
tego, 66 tutejszych obszarów objęto ochroną rezerwatową. W ich granicach znajduje się ponad
670 pomników przyrody. Wokół Gór Świętokrzyskich zalegają młodsze utwory skalne, a wśród
nich wapienie, więc i tu nie brakuje jaskiń i grot. Najsłynniejsza z nich – jaskinia Raj jest objęta
ochroną rezerwatową, a jednocześnie udostępniona do zwiedzania. Raj, położona w pobliżu
Kielc najbardziej znana i uznawana za najpiękniejszą z polskich jaskiń, została odkryta dopiero
w 1964r., ale odnaleziono w niej szczątki kostne zwierząt plejstoceńskich - mamuta, nosorożca

12
włochatego, niedźwiedzia jaskiniowego oraz krzemienne i kościane narzędzia - dzieło człowieka
neandertalskiego sprzed 40-50 tysięcy lat. Spotkamy tu charakterystyczne formy, głównie
stalaktyty, stalagmity i stalagnaty (w niektórych miejscach z metra kwadratowego stropu zwisa
do 200 stalaktytów!), a także będące na świecie rzadkością pizoidy (perły jaskiniowe - nacieki
w kształcie kulek).
Karpaty
Tatry - Najwyższe pasmo Karpat. Aby docenić urodę Tatr, nie trzeba zdobywać szczytów -
wystarczy spacer jedną z malowniczych dolin - Chochołowską, Kościeliską, Strążyską, Rybiego
Potoku. Zimą wiele stoków zamienia się w trasy narciarskie. Leżące u podnóża Tatr Zakopane
też nie jest zwykłym miastem; wyróżnia je góralski folklor- obyczaje, tańce i pieśni, stroje,
gwara i oryginalna architektura. W całym łańcuchu Karpat, który wielkim łukiem ciągnie się od
przełomu Dunaju w Żelaznej Bramie, aż po Bramę Morawską, Tatry stanowią najwyższą
i najbardziej alpejską w charakterze grupę górską. Zajmują powierzchnię 785km2
, z czego do
Polski należy niespełna 25%, tj. ok. 175km2
. Najwyższy szczyt Tatr - Gerlach (2655m n.p.m.) -
znajduje się po stronie słowackiej. W Polsce - Rysy (2499m n.p.m.), położone na granicy ze
Słowacją. Najwyższym szczytem umiejscowionym w całości na terenie Polski jest Kozi Wierch
(2291m n.p.m.). Polskie Tatry dzielą się na Wysokie i Zachodnie. W Wysokich jest najwięcej
zbiorników wodnych (pozostałości po lodowcu), a w Zachodnich - jaskinie. Urozmaicona rzeźba
sprawia, że w Tatrach powstało wiele wodospadów. Do najbardziej znanych w polskiej części
Tatr należą Wodogrzmoty Mickiewicza i Wielka Siklawa. Nie mniejszą sławą cieszą się 43
jeziora polodowcowe (zwane zwyczajowo w Tatrach stawami) o łącznej powierzchni ok. 160ha.
Większość leży w Tatrach Wysokich, powyżej 1600m n.p.m. Największe i najłatwiej osiągalne
dla turystów, jest Morskie Oko (1393m n.p.m.). Przyrodę Tatr chroni utworzony w 1955r.
Tatrzański Park Narodowy.
− Najgłębsze jezioro tatrzańskie to Wielki Staw w Dolinie Pięciu Stawów Polskich (79,3m),
− Najgłębsza jaskinia to Wielka Śnieżna w masywie Czerwonych Wierchów,
− Najdłuższą doliną polskich Tatr jest Dolina Suchej Wody Gąsienicowej (13km),
− Najwyższym wodospadem w Tatrach Polskich (a jednocześnie w całej Polsce) jest Wielka
Siklawa, spadająca z progu Doliny Pięciu Stawów Polskich (70m).
Beskidy
Beskidy stanowią największą część polskich Karpat. Dzielą się na Zachodnie i Wschodnie.
Beskidy Zachodnie podzielone są na osiem grup górskich. W Małopolsce rozsiane są m.in.
pasma Beskidu Małego, Żywieckiego, Wyspowego, Sądeckiego. Do Beskidów zaliczają się
również Gorce. Charakterystyczne, kopulaste wzniesienia Beskidów, o łagodnych zboczach,
porośnięte lasami, szczególnie przypadną do gustu miłośnikom długich, spokojnych wędrówek.
Beskid Mały to niewysoka grupa górska, ciągnąca się od Bielska-Białej na zachodzie po dolinę
Skawy na wschodzie. Od południa graniczy z Beskidem Żywieckim, a północnymi stokami
opada w kierunku starych podbeskidzkich miast, takich jak Kęty, Andrychów
i Wadowice - rodzinne miasto papieża Jana Pawła II. Łagodne szczyty, nieprzekraczające
950m n.p.m., rozdzielone są głębokimi dolinami i w większości porośnięte lasem, choć zdarzają
się również widokowe polany. Beskid Żywiecki to najwyższa po Tatrach grupa górska
w polskich Karpatach. Położony pomiędzy górnym biegiem Soły i Skawy. Najwyższym
szczytem pasma jest Babia Góra, jednocześnie najwyższy szczyt polskich Beskidów
(1725m n.p.m.). Jej wspaniały krajobraz chroni Babiogórski Park Narodowy.
Beskid Sądecki to pasmo górskie oddzielone na zachodzie doliną Dunajca od Gorców
i Beskidu Wyspowego, a na wschodzie graniczące z Beskidem Niskim. Na południu sąsiaduje
z Pieninami i ze Słowacją. Beskid dzieli na dwie części malownicza dolina rzeki Poprad,
chroniona przez Popradzki Park Krajobrazowy. Góry nie wznoszą się zbyt wysoko (tylko
najwyższy szczyt, Radziejowa, przekracza 1200m n.p.m.), są porośnięte gęstymi lasami.
U zachodnich bram Beskidu Sądeckiego położone są dwa historyczne miasta - Nowy i Stary

13
Sącz, bogate w zabytki i sięgające średniowiecza tradycje. Region obejmuje też kilka znanych
uzdrowisk, takich jak: Krynica, Żegiestów, Piwniczna i Muszyna. Okoliczne wioski
zamieszkiwała niegdyś ludność łemkowska. Pozostały po niej piękne cerkwie - drewniane
i murowane, należące do ciekawszych atrakcji architektonicznych regionu.
Gorce
Gorce to grupa górska w Beskidach Zachodnich, położona pomiędzy dwoma rzekami - Rabą
i Dunajcem, od północy sąsiadująca z Beskidem Wyspowym, a od południa z Podhalem.
Najwyższe wzniesienie, Turbacz - 1310m n.p.m. W 1981r. utworzono Gorczański Park
Narodowy. Chociaż sieć szlaków turystycznych jest dość gęsta, działa kilka schronisk i baz
namiotowych, znajdzie się tu spokojne i pełne uroku miejsca.
Pieniny
Pieniny przyciągają turystów już od XVIIIw. Gościli tu zarówno Polacy, jak i cudzoziemcy.
Dzisiaj ten zakątek odwiedza rocznie około 400tys. turystów. Należące do łańcucha Karpat
Zachodnich – Pieniny, to stosunkowo niewielki, ale niezwykle atrakcyjny pod względem
krajoznawczym, przyrodniczym i turystycznym obszar górski. Przez malownicze góry przebija
się Dunajec, tworząc dziki, głęboki przełom. Ze względu na szczególne walory przyrodnicze już
w 1932r. utworzono tu Pieniński Park Narodowy. Do największych osobliwości zaliczają się
endemity: mniszek pieniński i pszonak pieniński, oraz relikty, z których do najbardziej znanych
należy złocień Zawadzkiego - jest dosyć powszechny na pienińskich skałkach, a jego najbliższe
stanowisko znajduje się na Uralu. Niezapomnianych wrażeń dostarczy wycieczka na Trzy
Korony (982m), Sokolą Perć, Sokolicę (747m) i w Małe Pieniny. Największą atrakcją gór jest
spływ przełomem Dunajca. Wąskie drewniane czółna, łączone po pięć w tratwy, kierowane
przez góralskich flisaków, od stu kilkudziesięciu lat wożą turystów przez serce Pienin. Rzeka na
odcinku 15km wykonuje trzy olbrzymie zakręty, wijąc się w wąskim wąwozie wśród,
malowniczych zboczy. Ale Pieniny to nie tylko przyroda, ale i ciekawe miasteczka. Największa
i najbardziej urokliwa jest Szczawnica. To również znane w Polsce uzdrowisko. Biją tu liczne
źródła mineralne, których lecznicze właściwości były znane już od XVIw. Kurort specjalizuje
się w leczeniu chorób układu oddechowego, pokarmowego i alergii. Warto również odwiedzić
Czorsztyn i Niedzicę, położone nad brzegami Zalewu Czorsztyńskiego - rozległego, sztucznego
jeziora. W Czorsztynie znajdują się okazałe ruiny XIV-wiecznego zamku królewskiego.
Uroczysko skalne wraz z ruinami jest objęte rezerwatem krajobrazowym. W Niedzicy, nad
wybudowaną w 1996r. zaporą spiętrzającą wody Dunajca (jest tu elektrownia wodna) zachował
się zamek z XIVw., przebudowany potem w stylu renesansowym, uznawany za jeden
z najcenniejszych zabytków budownictwa obronnego w Polsce.
PODKARPACIE
Podkarpacie to kraina geograficzna w południowo-wschodnich krańcach Polski, leżąca na
przedpolu Karpat Zachodnich i Wschodnich. Większą część terenu zajmują tu Beskidy
Wschodnie -Bieszczady i Beskid Niski. Częściej odwiedzane są Bieszczady, pełne szlaków
turystycznych. Obszary te skolonizowano w XV-XVIw. Osiedli tu wówczas Bojkowie
i Łemkowie, potomkowie pasterzy wołoskich, którzy wędrując z Bałkanów wzdłuż łuku Karpat,
zanim zamieszkali tę część Beskidów, przejęli po drodze elementy języka i kultury wschodnich
Słowian, tworząc niezwykle ciekawą grupę etniczną. Dziś uważani są za specyficzną część
narodu ukraińskiego. Zachowały się po nich na Podkarpaciu właściwie jedynie pamiątki. Tuż po
zakończeniu II wojny światowej władze stalinowskie, zwalczając działającą na tych terenach
partyzantkę ukraińską, przeprowadziły akcję deportacji ludności uznanej według kryterium
wyznaniowego za ukraińską (akcja „Wisła”). Wysiedlono prawie wszystkich rdzennych
mieszkańców Beskidu Niskiego i Bieszczad. Tylko niewielka część zdołała tu powrócić.
Bieszczady z przeludnionych stały się nagle wyludnione. Pasmo górskie Bieszczad jest najdalej
na zachód wysuniętą częścią Karpat Wschodnich. Biegnie od Przełęczy Łupkowskiej po
Przełęcz Wyszkowską (933m n.p.m.) na Ukrainie. Całe Bieszczady dzielą się na Bieszczady

14
Zachodnie, rozciągające się od Przełęczy Łupkowskiej (664m) po Przełęcz Użocką (853m),
z najwyższym szczytem Tarnicą (1346m); Bieszczady Środkowe -od Przełęczy Użockiej do
Przełęczy Tucholskiej z Pikujem (1405m), położonym w granicach Ukrainy; oraz Bieszczady
Wschodnie z Czarną Repą (1228m), również na Ukrainie. Na terytorium Polski znajdują się
tylko Bieszczady Zachodnie, za to w całości.
Bieszczadzki Park Narodowy został utworzony w 1973r. W Wołosatem park prowadzi hodowlę
kilkudziesięciu koni huculskich.
Beskid Niski
Beskid Niski jest najbardziej rozległą grupą górską w polskich Karpatach i jednocześnie -jak
sama nazwa wskazuje -najniższą (najwyższy szczyt -Lackowa -997m n.p.m.). Rozciąga się
pomiędzy Beskidem Sądeckim a Bieszczadami. Tworzy skomplikowany układ niewysokich
grzbietów rozdzielonych długimi dolinami. Góry są w większości pokryte lasami -niewiele tu hal
i widokowych polan. Więcej można ich spotkać w bezludnych dolinach, gdzie jedynymi śladami
nieistniejących już wiosek są zdziczałe sady, przydrożne krzyże i drewniane cerkwie, nadające
beskidzkim dolinom szczególnego kolorytu. Inną ciekawostką historyczną Beskidu Niskiego
są liczne (ok. 400) cmentarze z I wojny światowej, położone malowniczo na zboczach lub ukryte
w leśnej gęstwinie. Beskid Niski to kolebka światowego przemysłu naftowego. W Bóbrce koło
Krosna, w 1854r. Ignacy Łukasiewicz uruchomił pierwszą na świecie kopalnię ropy naftowej.
Dziś zobaczyć tam można pokazowy szyb oraz unikatowe muzeum -skansen przemysłu
naftowego. Beskid Niski jest terenem przyjaznym i łatwym do wędrówki. Tylko na terenie tzw.
Beskidu Gorlickiego, który obejmuje zaledwie 1/4 obszaru całego Beskidu Niskiego, znajduje
się 345km znakowanych szlaków turystycznych. Mnogość ścieżek i polnych dróg sprawia,
że bardzo łatwo jest wytyczyć i przejść trasę zaplanowaną samodzielnie. Najwartościowsze
i najbardziej reprezentatywne obszary przyrodnicze znajdują się na terenie Magurskiego Parku
Narodowego.
Miasta
Przemyśl i Krasiczyn
Położony nad Sanem, na pograniczu polsko-ukraińskim - Przemyśl jest zabytkowym,
ciekawym miastem, w którym spotykają się kultury Zachodu i Wschodu. Ważna osada handlowa
już we wczesnym średniowieczu przechodziła z rąk do rąk: z polskich do ruskich, z ruskich do
polskich, i jeszcze do węgierskich. Pod koniec XIXw. Austriacy wznieśli w Przemyślu potężną
twierdzę, trzecią pod względem wielkości w Europie, której pozostałości można oglądać do dziś.
Poza Antwerpią i Verdun, nie ma w Europie zabytku podobnej klasy. Przemyskie forty są
rozłożone po okolicznych wzgórzach i otaczających miasto wioskach. Można je penetrować na
własną rękę, podążając specjalnie wyznaczonym szlakiem. W najlepszym stanie przetrwały
umocnienia wewnętrzne, położone na terenie miasta. Pierścień umocnień zewnętrznych,
usytuowany 4-10km od Przemyśla, znacznie ucierpiał podczas I wojny światowej, ale i tak jego
zwiedzanie jest wielką atrakcją. Niektóre z ocalałych fortów są ogromne, rozbudowane pod
ziemią, z plątaniną korytarzy i przejść. Atrakcją turystyczną Przemyśla jest również zamek. Już
pod koniec Xw. na wzgórzu zamkowym wznosił się potężny drewniany gród. W XIVw.
wzniesiono gotycki zamek murowany, potem przebudowano go w stylu renesansowym. Dziś ze
starej budowli pozostało niewiele; zamek jest odwiedzany głównie dla odbywających się w nim
imprez kulturalnych. Krasiczyn. Wznosi się tu jeden z najpiękniejszych zamków renesansowych
w Polsce, wybudowany na przełomie XVI i XVIIw. przez Krasickich. W czasie II wojny
światowej został mocno zdewastowany przez wojska radzieckie. Pod koniec lat 40. rozpoczął się
remont, który z przerwami trwa do dziś; ostatnio prace bardzo się zintensyfikowały. Baszty
i mury zwieńczone są pięknymi attykami, a powierzchnię ścian pokrywa sgrafitto
przedstawiające m.in. sceny myśliwskie. W imponującym, chociaż trochę zdziczałym parku
zamkowym rosną rzadkie okazy drzew i krzewów.

15
Łańcut
Miasto należy do najbardziej urokliwych w tej części kraju, a słynie przede wszystkim
z zamku -jednego z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych pałaców magnackich w Polsce.
Łańcut został założony przez króla Kazimierza Wielkiego. Papieska bulla Grzegorza IX z 1378r.
informuje, że istniał tu wtedy klasztor Dominikanów, co świadczy o dużym znaczeniu grodu.
Zamek łańcucki był w tym czasie okazałą rezydencją, odwiedzaną przez możnowładców i głowy
państw. W XVI popadł w ruinę, ale od XVIIw., przeszedłszy w ręce znakomitych polskich
rodów - Lubomirskich, a potem Potockich, przeżywał nieustanny rozkwit. Początkowo
rezydencja była twierdzą z 80 działami, wałami, szańcami i suchą fosą. Za to wnętrza zamkowe
otrzymały bogaty i wykwintny wystrój -nie szczędzono pieniędzy na wybitnych architektów
i artystów. Potem posiadłość przeszła kolejną metamorfozę. Potężny zamek, zdolny do odparcia
każdego ataku, zamieniono we wspaniałą pałacową rezydencję, która zasłynęła w całej Europie.
Do Łańcuta przybywali najróżniejsi artyści i najznamienitsi goście z całego kontynentu. Dziś
w zamku mieści się muzeum wnętrz, a rezydencja słynie z architektury, wystroju (znakomita
kolekcja mebli i dzieł sztuki) i największej w Polsce powozowni. Od 1961r. w maju odbywa się
na zamku słynny festiwal muzyczny, na który zjeżdżają wybitni wykonawcy z całej Europy.
Pałac otoczony jest przez piękny park.
SUDETY I POGÓRZE SUDECKIE
Ukształtowanie powierzchni regionu jest powiązane z trzeciorzędowymi ruchami
tektonicznymi, w wyniku których powstały góry zrębowe o wysokościach od 700 do 1600m.
Pod względem krajobrazowym wyróżnia się tu góry średnie, góry niskie, pogórza, wyżyny
zbudowane ze skał krzemianowych, kotliny i obniżenia. Klimat gór jest chłodny i wilgotny,
a piętra klimatyczno-roślinne są niższe niż w sąsiadujących Karpatach Zachodnich. Region ten
cechuje się wysoką atrakcyjnością przyrodniczą i turystyczną. Po polskiej stronie granicy
funkcjonują 2 parki narodowe, 8 parków krajobrazowych i około 20 rezerwatów przyrody.
Karkonosze stanowią najważniejszą pod względem turystycznym część Sudetów i są dość
dobrze zagospodarowane. Najwyższym szczytem Karkonoszy jest Śnieżka (1602m n.p.m.).
Głównymi ośrodkami turystycznymi regionu są: Szklarska Poręba i Karpacz.
Góry Stołowe są obszarem bardzo atrakcyjnym i dobrze zagospodarowanym turystycznie.
Obszar Parku przecina gęsta sieć pieszych szlaków turystycznych (o łącznej długości ok.
100km), w tym odcinek głównego szlaku sudeckiego im. M. Orłowicza. Udostępniają one
wszystkie osobliwości skalne masywu t.j.:
− wspaniałe „skalne miasto” na Szczelińcu Wielkim (919m n.p.m.), najwyższym szczycie Gór
Stołowych,
− skalne labirynty Błędnych Skał w masywie Skalniaka (915m n.p.m.),
− Skalne Grzyby i Radkowskie Skały,
− piękne widokowo Skały Puchacza.
W okolicy Gór Stołowych warto zwiedzić również liczne zabytki:
− Sanktuarium w Wambierzycach zwane „Śląską Jerozolimą”,
− Kaplica Czaszek w Czermnej koło Kudowy-Zdroju,
− Skansen budownictwa sudeckiego w Pstrążnej,
− Zabytkowa papiernia z 1605r. w Dusznikach-Zdroju,
− Teatr Chopinowski w Dusznikach-Zdroju,
− Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju.

16
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz regiony turystyczne Polski?
2. Jakie walory: przyrodnicze czy antropogeniczne dominują w poszczególnych regionach
turystycznych Polski?
3. Który z regionów turystycznych Polski jest Twoim zdaniem najciekawszy i dlaczego?
4. Jakie czynniki decydują o atrakcyjności turystycznej regionu?
5. Jaka forma turystyki (wypoczynkowa, krajoznawcza czy kwalifikowana), dominuje
w poszczególnych regionach turystycznych Polski?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj przedstawione na mapie konturowej Polski ośrodki turystyczne oraz określ ich
główne atrakcje turystyczne
a) Podaj krainy geograficzne dla zaznaczonych ośrodków turystycznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z mapką umieszczoną w ćwiczeniu,
2) wypisać w zeszycie w kolejności od 1 do 10 nazwy miast wskazanych na mapie,
3) określić dla każdej miejscowości nazwę krainy geograficznej, w której jest położona,
4) scharakteryzować w zeszycie atrakcje turystyczne wymienionych ośrodków turystycznych,
5) zaprezentować swoja pracę.

17
Wyposażenie stanowiska pracy:
− atlas Polski,
− mapa fizyczna Polski,
− przewodniki turystyczne regionów Polski.
Ćwiczenie 2
Dokonaj analizy treści map turystycznych pod względem walorów krajoznawczych.
1) dysponować mapą turystyczną dowolnego regionu turystycznego Polski,
2) „wyczytać” z niej jak najwięcej informacji o regionie,
3) przygotować opis,
4) wykonać prezentacje opisu,
5) ocenić swoją pracę na tle innych uczniów.
− atlas Polski ,
− mapy turystyczne wybranych regionów Polski.
Ćwiczenie 3
Wykonaj projekt pt. „Moja mała ojczyzna”. Dokonaj charakterystyki atrakcji turystycznych
regionu, w którym mieszkasz.
Czas przygotowania: 1 miesiąc.
Tematy referatów na sesję:
Grupa I – Charakterystyka środowiska geograficzna regionu.
Grupa II – Walory przyrodnicze i ochrona przyrody w regionie.
Grupa III – Walory antropogeniczne regionu.
Grupa IV. – Trasy turystyczne dostosowane do różnych typów turystów oraz z uwzględnieniem
różnych form turystyki.
Grupa V – Opracowanie materiału filmowego lub prezentacji medialnej oraz przygotowanie do
druku folderu promującego region.
1) zapoznać się z problematyką nauczania oraz wskazaną literaturą,
2) opracować ramowy harmonogram pracy nad projektem,
3) ustalić z nauczycielem wszystkie informacje niezbędne do wykonania pracy w tym:
− cel projektu,
− czas realizacji projektu (1 miesiąc),
− zadania dla poszczególnych członków zespołu,
− źródła informacji,
− terminy konsultacji,
− zawartość raportu (folder – informator krajoznawczy),
− czas i sposoby prezentacji,
− kryteria oceny,
4) zebrać literaturę w tym wydawnictwa regionalne i sporządzić bibliografię,
5) przygotować mapy, które stanowią kanwę do zaprezentowania regionu,

18
6) ustalić i scharakteryzować najciekawsze miejsca i obiekty,
7) przygotować folder krajoznawczy prezentujący omawiany region,
8) przygotować załączniki: mapy i plany, zdjęcia, slajdy, film, rocznik statystyczny, plakaty,
9) przygotować plan prezentacji ustalając: kolejność wystąpień, czas, formy i środki
audiowizualne.
10) dokonać prezentacji.
Na prezentacji (sesji) oprócz uczniów i nauczyciela może być obecny zaproszony pracownik
biura podróży.
− mapa Polski,
− mapa samochodowa Polski,
− mapa turystyczna regionu,
− przewodniki turystyczne,
− projektor multimedialny,
− komputer z oprogramowaniem, podłączony do internetu,
− projektor slajdów,
− rzutnik foliogramów,
− rocznik statystyczny.
Ćwiczenie 4
Zaplanuj trasy turystyczne po wybranych regionach Polski z uwzględnieniem walorów
krajoznawczych.
1) zgromadzić informacje dotyczące obiektów i miast zlokalizowanych w różnych regionach
Polski,
2) wykorzystać wiadomości z pkt 4.1. poradnika,
3) przygotować krótką prezentację tras wraz z charakterystyką miast i obiektów,
4) trasy turystyczne powinny być dostosowane do różnych typów turystów oraz uwzględniać
różne formy turystyki,
5) dokonać oceny prezentacji.
− komputer z oprogramowaniem, podłączony do internetu,
− literatura,
− mapa samochodowa Polski,
− mapa turystyczna Polski,
− przewodniki,
− katalogi biur podróży.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić nazwy regionów turystycznych Polski?  
2) określić walory - krajoznawcze regionów turystycznych Polski?  
3) zaplanować trasy turystyczne na obszarze Polski?  
4) dobierać atrakcje turystyczne dla danych grup klientów zgodnie z ich
potrzebami?  

19
4.2. Klasyfikacja walorów Polski w ujęciu regionalnym
W ramach prac nad kompleksową klasyfikacją atrakcyjności turystycznej Europy
Środkowej i Wschodniej - została przeprowadzona klasyfikacja atrakcyjności turystycznej
Polski w aspekcie zagranicznej turystyki przyjazdowej [B. Mikułowski, J. Wyrzykowski].
Może ona służyć promocji Polski za granicą i stanowić polskie propozycje do uwzględnienia
w europejskich katalogach turystycznych. Autorzy klasyfikacji, nawiązując do metody
przyjmowanej w renomowanych przewodnikach turystycznych, m.in. Michelina i Polyglotta,
zastosowali trzystopniowe, gwiazdkowe oznaczenia atrakcyjności turystycznej:
*** − dla miejsc o szczególnej atrakcyjności, których odwiedzenie jest warte specjalnej podróży,
** − dla miejsc o dużej atrakcyjności, dla odwiedzenia których warto zboczyć z drogi,
* − dla innych znaczących atrakcji turystycznych.
Przykładem użytecznej funkcji klasyfikacji miejscowości i obiektów krajoznawczych jest
atlas turystyczny z przewodnikiem, w którym autorzy treści turystycznej [B. Mikułowski,
Z. Werner], wyróżnili:miejsca o wybitnych walorach krajoznawczych, miejsca godne zwiedzenia,
pozostałe interesujące miejsca, a w nich − za pomocą systemu gwiazdkowego − określili
atrakcyjność turystyczną poszczególnych obiektów.
Prawie wszystkie opracowania uwzględniają, w mniejszym lub większym stopniu, oprócz oceny
waloru turystycznego obiektu lub miejscowości, także elementy zagospodarowania i dostępności
komunikacyjnej. Podobnie powszechnie ocena znaczenia turystycznego jest dokonywana przez
wprowadzanie odpowiednich określeń, np. międzynarodowe, ogólnokrajowe, regionalne,
przypisanie wynikowych wartości punktowych lub oznaczanie typu miejscowości, np. wielkie
centra, ośrodki, mniejsze zespoły, pojedyncze obiekty krajoznawcze.
Miejscowości krajoznawcze w Polsce autorzy: [T. Lijewski, B. Mikułowski,
J. Wyrzykowski] usystematyzowali w trzech następujących klasach hierarchicznych:
− 6 dużych zgrupowań obiektów krajoznawczych z dominacją walorów antropogenicznych
o znaczeniu międzynarodowym i najwyższym znaczeniu krajowym,
− 134 mniejsze zgrupowania zabytków architektury i budownictwa oraz pojedyncze obiekty
różnego rodzaju walorów o znaczeniu międzynarodowym lub wysokim znaczeniu krajowym,
− ponad 350 mniejszych zgrupowań zabytków architektury i budownictwa oraz pojedynczych
obiektów różnego rodzaju walorów o drugorzędnym znaczeniu krajowym.
Tabela 1.
Główne, najważniejsze miejscowości krajoznawcze (duże zgrupowania obiektów krajoznawczych z dominacją
walorów antropogenicznych o znaczeniu międzynarodowym i najwyższym znaczeniu krajowym)
Miasto Rodzaj walorów
przyrodnicze kulturowe
Gdańsk
Kraków
Poznań
Toruń
Warszawa
Wrocław
8, 10, 11
10,11
10,11
-
8,9, 10, 11
8,9, 10, 11
1,3,4,6,7,9
1,2,3,4,5,6, 10
1,2,3,4,6,7,8,10
1, 2, 3,4,5
1,2,3,4,5,6,7,8,9, 10
1,2,3,4,6, 10
Źródło: [4 s.151]
Walory przyrodnicze: 1 - osobliwości flory i fauny, 2 - skałki i grupy skalne, 3 - wąwozy,
doliny i przełomy rzeczne, 4 - wodospady, źródła i wywierzyska, 5 -jaskinie i groty, 6 - głazy

20
narzutowe i głazowiska, 7 - inne obiekty geologiczne, 8 - parki zabytkowe, 9 - muzea i zbiory
przyrodnicze, 10 - ogrody botaniczne. 11 - ogrody zoologiczne. 12 - punkty widokowe.
Walory kulturowe (antropogeniczne): 1 - muzea i rezerwaty archeologiczne, 2 - muzea
etnograficzne, skanseny i ośrodki twórczości ludowej, 3 - zabytki architektury
i budownictwa, 4 - muzea sztuki i zbiory artystyczne, 5 - muzea biograficzne, 6 - muzea
specjalistyczne i obiekty unikatowe, 7 - obiekty historyczno-wojskowe. 8 - miejsca i muzea
martyrologii, 9 - zabytki działalności gospodarczej i techniki. 10 - współczesne imprezy
kulturalne, 11 - miejsca pielgrzymkowe.
Objaśnienia gwiazdkowe dotyczące miejsc krajoznawczych:
*** − bardzo wysokie wartości artystyczne i historyczne dużych zgrupowań obiektów
i zespołów architektonicznych w połączeniu z istotnymi walorami krajobrazowymi, unikatowe
obiekty przyrodnicze o wysokich walorach krajobrazowych,
** − wysokie wartości historyczne i artystyczne zgrupowań obiektów, zespołów
i pojedynczych obiektów architektury interesujących krajobrazowo, inne zabytki kulturowe,
rzadkie obiekty przyrodnicze o znacznych wartościach krajobrazowych,
* − mniejsze zgrupowania i pojedyncze obiekty architektury, zabytki i przejawy działalności
kulturowej osadzone w charakterystycznym krajobrazie, wybrane interesujące obiekty
przyrodnicze
Oznaczenia gwiazdkowe odnoszące się do miejscowości wypoczynkowych:
*** − wielkie centra wypoczynkowe, atrakcyjne krajobrazowo, z bogatą ofertą form
wypoczynku, a także z różnorodną ofertą noclegową o wysokim standardzie i z rozbudowaną
bazą towarzyszącą,
** − ośrodki koncentracji turystyki wypoczynkowej, o wysokich walorach wypoczynkowych,
zróżnicowanej ofercie noclegowej i rozbudowanym zapleczu urządzeń towarzyszących,
* −inne wyróżniające się miejscowości wypoczynkowe.

21
Tabela 2 Klasyfikacja atrakcyjności turystycznej miejscowości i obiektów turystycznych w Polsce dla potrzeb
zagranicznej turystyki przyjazdowej [4 s 181 - 183]
Miejscowość
lub obiekt
Kategoria
atrakcyjności
turystycznej
Dominujący
rodzaj
walorów
1 2 3
MAŁOPOLSKIE
Biecz
Chochołów
Dębno
Kalwaria
Zebrzydowska
Kraków
Krynica
Morskie Oko
Nowy Sącz
Nowy Wiśnicz
Oświęcim
Pieskowa Skała
Przełom Dunajca
Pustynia Błędowska
Skałki Ciężkowickie
Stary Sącz
Szczawnica
Wadowice
Wieliczka
Zakopane
Zalipie
Zubrzyca Górna
*
**
**
**
***
**
**
*
**
***
**
***
*
*
*
**
**
***
***
*
*
K
K
K
K
K
KW
K
K
K
K
K
K
K
K
K
W
K
K
KW
K
K
KUJAWSKO-POMORSKIE
Biskupin
Chełmno
Ciechocinek
Golub-Dobrzyń
Kruszwica
Radzyń Chełmiński
Strzelno
Toruń
**
**
**
*
*
*
**
***
K
K
W
K
K
K
K
K
LUBUSKIE
Gościkowo
Kożuchów
Łagów
Ochla
Żagań
*
*
**
*
*
K
K
KW
K
K
Miejscowość lub obiekt Kategoria
atrakcyjnośc
i
turystycznej
Dominujący
rodzaj
walorów
1 2 3
MAZOWIECKIE
Czerwińsk n. Wisłą
Niepokalanów
Opinogóra
Płock
Pułtusk
Szydłowiec
Treblinka
Warka
Warszawa
*
**
*
**
*
*
**
*
***
K
K
K
K
K
K
K
K
K
PODLASKIE
Augustów
Białowieża
Grabarka
Jezioro Hańcza
Nowogród
Sejny
Wigry
*
***
*
**
**
*
*
KW
K
K
K
K
K
K
WARMIŃSKO-MAZURSKIE
Dobre Miasto
Frombork
Gierłoż
Giżycko
Grunwald
Lidzbark Warmiński
Mikołajki
Nidzica
Olsztyn
Olsztynek Reszel
Święta Lipka
*
***
**
*
**
**
**
*
*
*
**
K
K
K
KW
K
K
K
K
K
K
K
PODKARPACKIE
Baranów Sandomierski
Bóbrka
Haczów
Krasiczyn
Łańcut
Przemyśl
Radruż
Sanok
**
*
*
**
**
**
*
**
K
K
K
K
K
K
K
K

22
WIELKOPOLSKIE
Gniezno
Gołuchów
Gostyń
Kalisz
Kórnik
Ląd
Lednogóra
Leszno
Poznań
Rogalin
Rydzyna
Stary Licheń
**
*
*
*
***
*
**
*
***
**
**
**
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
K
POMORSKIE
Bytów
Chmielno
Gdańsk Gdynia
Gniew
Hel
Kluki
Krynica Morska
Kwidzyn
Łeba
Malbork
Przylądek Rozewie
Słupsk
Sopot
Ustka
Wdzydze Kiszewskie
Wydmy Łebskie
*
*
***
*
*
*
*
* *
**
***
**
*
**
*
**
**
K
K
KW
KW
K
K
W
K
W
K
K
K
W
W
K
K
LUBELSKIE
Jabłeczna
Janowiec
Kazimierz Dolny
Kozłówka
Lublin
Nałęczów
Puławy
Zamość
*
*
***
**
**
*
*
***
K
K
KW
K
K
KW
K
K
OPOLSKIE
Brzeg
Głuchołazy
Góra św. Anny
Nysa
Opole
Paczków
**
*
**
**
**
**
K
W
K
K
K
K
ZACHODNIOPOMORSKIE
Chojna
Darłowo
Dziwnów
Kamień Pomorski
Kołobrzeg
Międzyzdroje
Połczyn Zdrój
Stargard Szczeciński
Szczecin
Świnoujście
*
*
*
**
**
*
*
**
**
**
K
KW
W
KW
KW
W
W
K
K
W
ŚWIĘTOKRZYSKIE
Busko Zdrój
Chęciny
Jaskinia Raj
Jędrzejów
Kielce
Krzemionki
Oblęgorek
Sandomierz
Sielpia Wielka
Szydłów
Ujazd
Wąchock
*
*
**
**
**
**
*
**
*
**
*
**
KW
K
K
K
K
K
K
K
KW
K
K
K
ŁÓDZKIE
Arkadia
Łowicz
Łódź
Nieborów
Sulejów
Tum
*
**
**
**
*
*
K
K
K
K
K
K
ŚLĄSKIE
Chorzów
Cieszyn
Częstochowa
Ogrodzieniec
Pszczyna
Szczyrk
Ustroń
Wisła
*
*
***
**
**
**
**
**
K
K
K
K
K
W
W
W

23
DOLNOŚLĄSKIE
Bardo
Błędne Skały
Duszniki Zdrój
Głogów
Henryków
Jaskinia
Niedźwiedzia
Jawor
Jelenia Góra
Karpacz
Kłodzko
Krzeszów
Książ (m. Wałbrzych)
Kudowa Zdrój
*
**
**
*
**
**
**
**
**
**
***
**
**
K
K
KW
K
K
K
K
K
KW
K
K
K
W
Lądek Zdrój
Legnica
Legnickie Pole
Lubiąż
Międzygórze
Polanica Zdrój
Stawy Milickie
Szczeliniec Wielki
Szklarska Poręba
Śnieżne Kotły
Świdnica
Świeradów Zdrój
Trzebnica
Wambierzyce
Wrocław
*
**
**
***
**
**
**
**
**
**
**
**
***
*
***
W
K
K
K
KW
W
K
K
KW
K
K
W
K
K
K
Uwaga: Dominujący rodzaj walorów: K — walory krajoznawcze. W — walory wypoczynkowe, KW —
walory krajoznawczo- wypoczynkowe.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest klasyfikacja walorów turystycznych?
2. Jakie są kryteria klasyfikacji walorów turystycznych?
3. Dlaczego stosuje się klasyfikację walorów?
4. Jakie jest rozmieszczenie walorów krajoznawczych w Polsce?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj klasyfikacji walorów turystycznych Polski.
1) zapoznać się z materiałem nauczania zawartym w poradniku (pkt 4.2.),
2) odpowiedzieć na pytania:
a) Czemu służy i kto korzysta z klasyfikacji walorów turystycznych Polski?
b) W jaki sposób można klasyfikować walory turystyczne?
3) korzystając z tabeli wskazać na mapie wszystkie miejscowości i obiekty w województwach
sklasyfikowane ze względu na atrakcyjność turystyczną.
− mapa turystyczna Polski,
− literatura,
− tabela – klasyfikacja miejscowości i obiektów krajoznawczych.

24
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie klasyfikacja walorów turystycznych?  
2) uzasadnić konieczność dokonywania klasyfikacji walorów turystycznych?  
3) dokonać klasyfikacji walorów turystycznych Polski?  
4) wskazać obiekty i miejscowości o wysokiej atrakcyjności turystycznej?  

25
4.3. Walory turystyczne wybranych regionów Europy
Walory turystyczne państw sąsiadujących z Polską
LITWA
Turystyka na Litwie koncentruje się głównie w dwóch atrakcyjnych turystycznie obszarach:
na wybrzeżu Bałtyku oraz na południu nad Niemnem i w rejonie Wilna.
Turystyka na wybrzeżu Bałtyku posiada tradycje sięgające ponad 100 lat. Wiele kąpielisk
nadmorskich rozwinęło się w pobliżu Kłajpedy, a najbardziej znane z nich to Połąga (Pałanga)
oraz Swentoji. Kłajpeda łączy funkcję kąpieliska z funkcją portu morskiego i ośrodka
przemysłowego, znanego m.in. z obróbki bursztynów. Wśród licznych zabytków wyróżniają się
pozostałości po zamku krzyżackim.
Drugim turystycznym obszarem Litwy jest rejon w trójkącie miast Kowno-Troki-Wilno.
Na obszarze tym rozwinęły się głównie funkcje uzdrowiskowo-wypoczynkowe i krajoznawcze.
Szczególnymi walorami wyróżniają się Druskienniki, położone u zbiegu dwóch rzek
(Niemna i Rotniczanki) i nad jeziorem Druskonie. Słyną głównie z solanek i malowniczego
położenia, występują tu także borowiny. Urządzenia zdrojowiskowe funkcjonują tu od 1830r.
(do 1939r. należały do Polski).
Kolejnym ośrodkiem turystycznym tego obszaru są Troki (do 1329r. stolica Litwy),
położone w otoczeniu licznych jezior. Miasteczko słynie z licznych i wspaniałych zabytków
architektury, a zwłaszcza cudownego obrazu Matki Boskiej z XVIw. Położony na jeziorze
zamek z XIVw. został wpisany na listę UNESCO. Kościół Nawiedzenia Matki Bożej
(z XIVw.), w którym znajduje się cudowny obraz, jest drugim po Wilnie sanktuarium Litwy.
Wilno i jego okolice to obszar o funkcjach wypoczynkowych i krajoznawczych. Szczególną
atrakcyjnością krajoznawczą wyróżnia się Wilno - miasto o niezwykle interesującej, pełnej
polskich akcentów historii. W przeszłości prężny ośrodek kulturalny i naukowy (Uniwersytet
Wileński, na którym wykładali m.in. bracia Śniadeccy), kolebka polskiego romantyzmu
(J.Słowacki, A.Mickiewicz), miejsce pobytu S.Moniuszki, E. Orzeszkowej J. I. Kraszewskiego.
W okresie międzywojennym Wilno było jednym z ważniejszych miast Polski, ośrodkiem
kultury i nauki, a także drugim co do znaczenia centrum pielgrzymkowym kraju. Funkcja ta
wiązała się z cudownym obrazem Matki Boskiej Miłosiernej (Matki Boskiej Ostrobramskiej).
Ten cudowny obraz, mieszczący się obecnie w kaplicy kościoła św. Teresy, ściągał do Wilna
kilkaset tysięcy pątników rocznie. Wilno jest także miejscem kultu św. Kazimierza, którego
sarkofag znajduje się obecnie w kościele św. Piotra i Pawia. Jest miastem niezwykle cennych
i licznych zabytków architektury sakralnej i świeckiej, jak np. Dolny i Górny Zamek, gotycki
kościół św. Anny czy klasycystyczna katedra św. Stanisława. Dla Polaków miejscem
szczególnym jest cmentarz na Rossie, na którym znajduje się mauzoleum - serca J. Piłsudskiego
i jego matki. Wśród licznych muzeów wyróżnia się muzeum sztuk pięknych oraz muzeum
A. Mickiewicza.
Ranga walorów turystycznych Litwy stwarza szansę rozwoju na jej terytorium
międzynarodowego ruchu turystycznego. Możliwości te należy wiązać z tranzytowym
położeniem, atrakcyjnością wybrzeży Bałtyku i rejonu wileńskiego. Najciekawsze miejsca na
Litwie połączy międzynarodowy trakt turystyczny „Via Baltica”.
CZECHY
Najważniejsze rejony i centra turystyczne Czech wiążą się z pasmami górskimi
obramowującymi Masyw Czeski oraz zabytkowymi, historycznymi miastami, a zwłaszcza
ze stolicą kraju - Pragą.

26
Graniczące z Polską i Niemcami Sudety są dobrze zagospodarowanym i intensywnie
wykorzystywanym turystycznie regionem. Wybijają się tu walory związane z ukształtowaniem
terenu. W Karkonoszach - najwyższych górach Sudetów i całego Masywu Czeskiego jest rzeźba
polodowcowa, najwyższe partie gór objęte są parkiem narodowym. Na skraju Sudetów (w
rejonie Jićina) znajduje się skalne miasto wyrzeźbione w piaskowcach, noszące nazwę
„Czeskiego raju”. Miejscowości położone u stóp Karkonoszy, takie jak Szpindlerowy Młyn, Pec,
są centrami turystyki zimowej. Znajdują się tutaj również uzdrowiska - np. Jańskie Łaźnie z
wodami radioaktywnymi.
Na uwagę zasługuje zespół uzdrowisk zachodnich Czech: Karlowe Wary, Mariańskie
Łaźnie, Franciszkowe Łaźnie. Wyniosły i zalesiony wał górski Szumawy położony jest na
pograniczu z Austrią i Niemcami. Funkcje turystyczne pełnią tu dawne miasta górnicze,
a atrakcję turystyczną stanowią zaporowe jeziora na Wełtawie oraz największe naturalne jezioro
− Ćerne Jezero (znane z zatopienia w nim pod koniec II wojny światowej archiwum SS).W
obrębie Średniogórza Czeskiego dla turystyki najatrakcyjniejszy jest przełom Łaby przez tzw.
Czeską Szwajcarię - skupisko skał, kanionów, wodospadów. Jest to również rejon bogaty w
zabytkowe miasta, zamki, pałace.
Wśród miast czeskich prym wiedzie Praga - od dawna główne miasto i symbol Czech. Okres
rozkwitu miasta przypada na czasy panowania Karola IV (Praga była wtedy stolicą Rzeszy
Niemieckiej), założono tu najstarszy w Europie Środkowej uniwersytet. Duże nagromadzenie
zabytków i pamiątek dało miastu nazwę Złota Praga, najliczniej reprezentowane są zabytki
gotyku i baroku, na uwagę zasługują mosty na Wełtawie ze słynnym mostem Karola.
Najcenniejsze zespoły miasta to Hradczany (Praski Gród) z zamkiem królewskim, katedrą św.
Wita, romańskim kościołem św. Jerzego i miniaturową Złotą Uliczką, licznymi pałacami.
Galerią Narodową. U stóp Hradczan znajduje się Mała Strana z krętymi uliczkami, barokowymi
kościołami, pałacem Wallensteina, parkami i ogrodami, muzeami. Trzecim zabytkowym
kompleksem Pragi jest Rynek Staromiejski z gotycką wieżą ratuszową (zegar kurantowy Orloj),
kamieniczkami, kościołami, najstarszymi budynkami uniwersytetu - Karolinum. Tutaj znajduje
się też dawne miasto żydowskie - Josefov, z synagogami i cmentarzami (najstarsze z XIIIw.).
Kolorytu dodają Pradze słynne piwiarnie - „U Kalicha” (związana z postacią J. Szwejka −
bohatera powieści Haszka) oraz „U Fleka”. Główny plac miasta to Vaclavskie Namesti. Tutaj
znajdują się gmachy teatrów, Muzeum Narodowego, placówek naukowych. Praga jest miejscem
festiwali i siedzibą międzynarodowych organizacji.
Drugim, co do znaczenia miastem Czech jest Brno, już od średniowiecza duży ośrodek
handlowy i przemysłowy (morawski Manchester). Brno jest miastem międzynarodowych targów
i festiwali. Niedaleko od Brna leży Sławków (znany jako Austerlitz - miejsce zwycięstwa
Napoleona nad Austrią) oraz Morawski Kras z jaskinią Macochy i podziemną rzeką Punkva.
Na Morawach znanym ośrodkiem turystycznym jest Ołomuniec, traktowany jako rezerwat
urbanistyczny (m.in. katedra św. Wacława, kościół św. Maurycego z największymi na
Morawach piszczałkami, zegar kurantowy Orloj na ratuszu). W północnej części Moraw rolę
głównego centrum pełni Ostrawa. Głównym ośrodkiem Czech Zachodnich jest Pilzno, położone
u zbiegu Wełtawy i Berounki. Najciekawsze jest zabytkowe centrum miasta z pięknie
odnowionymi kamienicami, ratuszem i kościołami. Miasto znane jest z tradycji piwowarskich -
słynne zakłady Pilzner Prazdroj.
W południowych Czechach na uwagę zasługują Czeskie Budziejowice - historyczny zespół
starego miasta jest rezerwatem architektonicznym (rynek, ratusz, Czarna Wieża, kramy
i piwiarnie).
SŁOWACJA
Różnorodność walorów turystycznych, dostępność komunikacyjna, niski poziom cen
i łatwość porozumiewania się czyni ze Słowacji kraj bardzo atrakcyjny dla turysty z Polski.

27
Wyróżnia się dwa zasadnicze rejony turystyczne Słowacji - Karpaty, stanowiące jeden rozległy
obszar turystyczny, oraz Bratysławę - centrum turystyki miejskiej.
Rejon karpacki zajmuje około 60% powierzchni kraju, a najatrakcyjniejszym pasmem
górskim są Tatry. Z 715km2
powierzchni Tatr dwie trzecie znajduje się na terenie Słowacji. Jest
to obszar o znacznej pojemności bazy turystycznej i wysokim poziomie urządzeń rekreacyjnych.
Ośrodkiem rozrządowym dla tego regionu jest Poprad (stolica powiatu, węzeł komunikacji
drogowej, kolejowej i lotniczej). Tatry tradycyjnie dzieli się na trzy różniące się typem rzeźby
części. Najwyższe są Tatry Wysokie, ciągnące się od przełęczy Liliowe po przełęcz pod Kopą
(Gerlach 2655m n.p.m.). Mają one krajobraz typowo alpejski, z licznymi formami glacjalnymi,
U-kształtnymi dolinami i jeziorami karowymi. Położone u stóp Tatr miejscowości turystyczne
połączone są zarówno drogami kołowymi, jak i kolejką elektryczną prowadzącą z Szczyrbskiego
Jeziora do Popradu. Szczyrbskie Jezioro (1355m n.p.m.) jest najlepiej zagospodarowaną,
o nowoczesnej architekturze, stacją sportów zimowych, położoną u stóp tatrzańskich szczytów.
Odbywają się tu międzynarodowe zawody w sportach zimowych. Drugą, co do rangi
miejscowością turystyczną jest Tatrzańska Łomnica, skąd można się dostać słynną kolejką na
szczyt Łomnicy (263 m n.p.m.) i do Skalnego Jeziora. Dwustuletnią tradycję uzdrowiskowo-
wczasową posiada zespół Smokowców (Stary, Nowy, Górny i Dolny).
Tatry Zachodnie ciągną się od Siwego Wierchu i Przełęczy Huciańskiej po przełęcz Liliowe,
najwyższą kulminacją jest tu Bystra (2248 m n.p.m.). Rzeźba krasowa i stosunkowo mniejsze
deniwelacje czynią ten teren atrakcyjnym dla wędrówek narciarskich, znajdują się tu też
znakomite trasy zjazdowe (Dolina pod Rohaćami, Zverovka, Jamnicka. Raćkova).
Tatry Bielskie (Hawrań - 2154 m n.p.m.) oddzielone są od Tatr Wysokich przełęczą pod Kopą
i mają rozwiniętą rzeźbę krasową. W Tatrzańskiej Kotlinie znajdują się słynne Jaskinie
Bielańskie, a ośrodkiem turystyki narciarskiej jest położona niedaleko granicy z Polską na Łysej
Polanie miejscowość Zdiar.
Drugim co do znaczenia pod względem turystycznym łańcuchem górskim są Niżne Tatry.
Występują tu znakomite warunki dla turystyki górskiej i narciarstwa zjazdowego, ciekawe
obiekty geologiczne (Jaskinia Demianowska - Lodowa i Swobody; najciekawszy kompleks
zjawisk krasowych na Słowacji) i doskonałe zagospodarowanie turystyczne. Liczące 90km
długości pasmo ciągnie się między dolinami Wagu i Hronu. Najwyższe kulminacje Niżnych Tatr
to Dziumbie (2043m n.p.m.) i Chopok (2024m n.p.m.). Główną stacją sportów zimowych -
największą w Europie Środkowej jest Jasna pod Chopokiem. z licznymi wyciągami, kolejkami,
hotelami i trasami zjazdowymi. Wielka Fatra (Ostredok 1592m n.p.m.) ma rzeźbę bardziej
łagodną, trawiaste grzbiety urywają się jednak w krasowych dolinach (Blatnicka, Gaderska). Jest
to teren turystyki górskiej, a zwłaszcza narciarstwa; najbardziej znane stacje sportów zimowych
to Turecka Dolina i Malino. Na uwagę zasługuje miejscowość Donovaly na pograniczu Tatr
Niżnych oraz Jasenovska Dolina koło miasta Martin.
Bardzo atrakcyjny dla turystyki jest teren Malej Fatry, pasma górskiego rozciętego
przełomem Wagu ze szczytem Wielki Krywań (1709m n.p.m.). Najpopularniejsza wśród
narciarzy i dobrze zagospodarowana jest dolina Vratna, dobre tereny narciarskie stanowią stoki
góry Chleb. Miejscowością centralną tego obszaru jest Terchova, wieś, w której w 1688r. urodził
się legendarny Janosik; tutaj też odbywają się, co roku festiwale folklorystyczne.
Rozległym, zalesionym pasmem Karpat są Rudawy Słowackie (Stolica - 1477m n.p.m.); jego
najciekawsze pasmo stanowią Góry Straceńskie zwane Słowackim Rajem. Ten skrasowiały
płaskowyż pocięty jest wąwozami Hornadu i jego dopływów (przełomy Hornadu i Hnilca).
Na południu, na pograniczu z Węgrami teren ten zwany jest Słowackim Krasem. Z jaskiń
najciekawsza jest Dobszyńska Jaskinia Lodowa oraz Jaskinia Domica o długości 22km, której
korytarze mają wylot po węgierskiej stronie (Aggtelek).
W regionie karpackim biją liczne wody mineralne, które dały początek uzdrowiskom.
Najsłynniejsze z nich to Pieszczany (cieplice siarczanowe, 69°C) w dolinie Wagu, Trenczyńskie

28
Cieplice (wody siarkowe, 40°C) znane już w czasach rzymskich, Turczańskie Cieplice
o wodach siarczanowych (46°C), a w okolicach Zwolenia nad Hronem Siląc z żelazistymi
cieplicami (33°C).
Stolica kraju - Bratysława - posiada tradycje sięgające obozów rzymskich legionów nad
Dunajem (ruiny zamku Devin). W średniowieczu, u stóp zamku, rozwinęło się królewskie
miasto Pozsony; w 1465r. powstał tu Uniwersytet. Po uzyskaniu niepodległości przez
Czechosłowację w 1919r., Bratysława została stolicą Słowacji. Jest siedzibą Uniwersytetu im.
Komeńskiego i innych uczelni, teatrów, posiada liczne muzea. Po lewej stronie Dunaju wznosi
się Zamek Bratysławski, wielokrotnie przebudowywany, a u jego stóp stare miasto z gotycką
katedrą św. Marcina, Starym Ratuszem, Akademią Istropolitana, fragmentami murów
obronnych, barokowymi i klasycystycznymi kamienicami mieszczańskimi. Miasto leży nad
Dunajem u stóp Małych Karpat i w bezpośrednim sąsiedztwie Wiednia (63km). Okolice miasta
mają dobre zagospodarowanie rekreacyjne (kąpielisko Złote Piaski), a także znane są z uprawy
winnej latorośli.
BIAŁORUŚ
Głównym ośrodkiem rozrządowym ruchu turystycznego jest Mińsk, miasto o XI-wiecznym
rodowodzie, ale zniszczone zarówno w czasie wojen napoleońskich, jak i w czasie II wojny
światowej. Odbudowany w stylu socrealistycznym ma mało zabytków (ruiny zamku, katedra
z XVIIw., barokowe klasztory, cerkiew Pietropawłowska z XVIIw.). Duże znaczenie turystyczne
posiada Brześć - miasto leżące na granicy z Polską. Wzmiankowane już w XIw., pełniło rolę
twierdzy nad Bugiem, należącej od XIVw. do Litwy. Brześć znany jest z zawartej tu w 1569r.
unii brzeskiej (próba podporządkowania kościoła prawosławnego papieżowi). Atrakcję
turystyczną stanowi twierdza brzeska - miejsce obrony Rosjan w 1941r. przed inwazją
niemiecką.
Zabytkowy charakter ma położone nad Niemnem Grodno, pełniące od XI w. rolę warowni
na bursztynowym szlaku, rezydencja książąt litewskich i polskich królów. W latach 1919-1939
zostało włączone do Polski. Wśród zabytków na uwagę zasługują: zamek królewski z 1398r.,
cerkiew św. Borysa i Gleba z XIIw., kościoły Św. Zofii i Bernardynów, Franciszkanów
i Wizytek, a ponadto kamienice w rynku.
Odwiedzanym przez turystów, zwłaszcza z Polski, jest Nowogródek, dawna stolica księstwa
ruskiego i litewskiego, miejsce chrztu i koronacji księcia litewskiego Mendoga. Zachowały się tu
ruiny zamku z XIV w., kościół farny, klasztor Benedyktynek, synagoga, pałac Radziwiłłów,
wreszcie dom-muzeum Adama Mickiewicza. W Mirze k. Nowogródka zachował się zamek
Radziwiłłów z XVI w. Warto zobaczyć również Nieśwież, centrum ordynacji radziwiłłowskiej,
znany z drukarni kalwińskiej (tu wydano m.in. Biblię Nieświeską).
UKRAINA
Na terenie Ukrainy można wyróżnić następujące rejony koncentracji ruchu turystycznego:
rejon zachodni, rejon naddnieprzański oraz rejon południowy.
Rejon zachodni
Zalicza się do niego zróżnicowany geograficznie obszar Polesia Wołyńskiego, Wyżyny
Podolskiej oraz Karpat Wschodnich. Najważniejszym obszarem o wyraźnie wykształconych
funkcjach turystycznych są należące do Ukrainy Karpaty. Tradycje rozwoju turystyki sięgają tu
blisko 100 lat. Główną rolę w recepcji ruchu turystycznego odgrywają uzdrowiska. Do
najważniejszych miejscowości turystycznych i uzdrowiskowych należy zaliczyć Truskawiec
z licznymi źródłami wód mineralnych (m.in. unikatowe szczawy alkaliczno-ziemne) oraz
złożami borowiny. Innym kurortem jest Morzyn w pobliżu Stryja.
Obszar Karpat jest silnie zalesiony, porozcinany malowniczymi dolinami rzek (Prutu.
Czeremoszu i Cisy), charakteryzuje się łagodnym górskim klimatem (zwłaszcza na obszarze
Zakarpacia). Najczęściej odwiedzane grupy górskie w Karpatach to zalesione Gorgony oraz

29
wyższa Czarnohora, z licznymi połoninami. Tutaj znajduje się najwyższy szczyt Karpat
Ukraińskich - Howerla (2061m n.p.m.) i Karpacki Park Narodowy. Rolę ośrodków sportów
zimowych pełni względnie dobrze przygotowane do tej funkcji Sławsko i Worochta.
Znaczenie turystyczne Karpat wiąże się także z walorami krajoznawczymi zarówno
o charakterze przyrodniczym, jak i kulturowym. Szczególnie interesujący jest specyficzny
folklor miejscowej górskiej ludności ukraińskiej, tzw. Hucułów. Stolicą Huculszczyzny jest duża
wieś Żabie (obecnie Wierchowina) nad Czeremoszem.
Ciekawym turystycznie obszarem zachodniej Ukrainy jest Podole. Jest to niezwykle
urokliwa kraina, o romantycznym krajobrazie, w który wkomponowane zostały malowniczo
miasteczka i wioski. Na urozmaicenie krajobrazu wpływa szczególnie gęsta sieć rzek, zwłaszcza
lewostronnych dopływów Dniestru (Złota Lipa, Strypa, Seret, Zbrucz), które płyną głębokimi,
charakterystycznymi dla Podola jarami, wzdłuż których rozwinęły się osady ludzkie.
Największym miastem Podola jest Lwów położony na krawędzi wyżyny nad rzeką Pełtwią
(do II rozbioru i w okresie międzywojennym należał do Polski). Miasto słynące z bogactwa
zabytków architektury - zarówno świeckiej jak i sakralnej, (szczególnie z okresu baroku).
Siedziba słynnego Uniwersytetu Lwowskiego i innych placówek naukowych, licznych muzeów,
galerii sztuki itp. Na każdym niemal kroku spotyka się tu ślady polskości. Szczególne miejsce
zajmuje w tym względzie słynny Cmentarz Łyczakowski, gdzie spoczywa wielu słynnych
Polaków (m.in. M. Konopnicka, G. Zapolska, A. Grottger i in.).
Ciekawym miastem jest Kamieniec Podolski, tworzący duży zespół zabytkowy z potężną
twierdzą, ratuszem, katedrą i innymi kościołami, nad malowniczym jarem Smotrycza. Kamienny
most z czasów rzymskich prowadzący do twierdzy został w 1999r. wpisany na Listę
Dziedzictwa Kultury i Natury UNESCO.
Po drodze z przejścia granicznego w Hrebennem do Lwowa leży Żółkiew z okazałą
renesansową farą, ufundowaną przez hetmana Stefana Żółkiewskiego, z dawnym zamkiem
królewskim, odrestaurowaną synagogą z czasów króla Jana III i pięknymi drewnianymi
cerkwiami z XVIII wieku. Zamek w Olesku, położony o godzinę jazdy od Lwowa, mieści bogatą
ekspozycję portretu polskiego z XVI-XVII wieku. Tutaj urodził się w 1629 roku późniejszy król
Jan Sobieski. Stąd jest niedaleko do okazałej, późnorenesansowej rezydencji Koniecpolskich
(ostatnio Sanguszków) w Podhorcach, przy której stoi kościół zamkowy w kształcie
klasycystycznej rotundy, z freskami Smuglewicza.
W drodze z Podola na Wołyń leży, u stóp góry Bony z ruinami zamku, Krzemieniec -miasto
Juliusza Słowackiego i słynnego Liceum Krzemienieckiego, założonego przez Tadeusza
Czapskiego, które przez 30 lat było ważnym ośrodkiem polskiej kultury, znanym jako „Ateny
Wołyńskie". W dawnym dworku rodzinnym Słowackiego mieści się biblioteka z ekspozycją
poświęconą poecie, a ozdobą kościoła farnego jest pomnik wieszcza dłuta Wacława
Szymanowskiego. W pobliskim Wiśniowcu nad Horyniem zachował się barokowy pałac
Wiśniowieckich. Poczajów w obwodzie tarnopolskim posiada słynną Ławrę Poczajewsko-
Uspieńską, miejsce kultu religijnego Matki Boskiej Uspieńskiej, centrum pielgrzymkowe
wyznawców prawosławia.
Z uwagi na powiązanie tych ziem w przeszłości z losami Rzeczypospolitej jest to dla Polaków
teren tzw. turystyki sentymentalnej.
Rejon Naddnieprzański
Tym terminem określa się ziemie leżące na wschód od historycznego Podola, sięgające na
południu po Nizinę Czarnomorską i Mołdawską. Osią tego obszaru jest Dniepr z potężnymi
zbiornikami wodnymi posiadającymi pewne znaczenie rekreacyjne. Szczególnie ważnym
ośrodkiem krajoznawczym jest Kijów - stolica Ukrainy, malowniczo położony, w zasadzie na
prawym, wysokim brzegu Dniepru. Miasto posiada wiele bezcennych zabytków architektury
(np. Sobór Sofijski, Złota Brama) i sztuki (np. mozaikowy wizerunek Matki Boskiej - Orantki).
Wyjątkowe zainteresowanie turystów wzbudza Ławra Pieczierska - zespół zabytkowy klasztoru

30
z połowy XI w. z ruinami Soboru Uspieńskiego. Ciekawe są kijowskie muzea, a zwłaszcza
Muzeum Sztuki Wschodniej i Zachodniej. Dużą popularnością cieszą się rejsy po Dnieprze.
Rejon Południowy
Obejmuje wybrzeże Morza Czarnego z przylegającymi doń nizinami nadczarnomorskimi.
Jest to obszar o bardzo korzystnych warunkach dla rozwoju funkcji wypoczynkowo-
kąpieliskowych, posiada także interesujące walory krajoznawcze.
Zachodnie i południowe wybrzeże Krymu stanowi najciekawszy obszar turystyczny Ukrainy
o znaczeniu międzynarodowym. Do niedawna była to strefa silnej koncentracji ruchu
turystycznego z całego byłego ZSRR i krajów demokracji ludowej. Największe kąpieliska tej
strefy to: Jałta, Ałuszta, Eupatoria, Liwadia, Gurzuf.
Obszar nadczarnomorski posiada także interesujące walory naturalne o charakterze
krajoznawczym (limany, zjawiska krasowe, słone jeziora, roślinność stepowa) i kulturowym. Do
najważniejszych ośrodków zalicza się Bachczysaraj na Krymie oraz Odessę -port i uzdrowisko
ze słynnymi schodami potiomkinowskimi. Bachczysaraj - dawna stolica Chanatu Krymskiego
posiada zachowane z tego okresu zabytki - m.in. pałac Chanów, harem, meczet, ogrody
pałacowe. Specyfiką Odessy jest jej wielokulturowość, obecnie to szybko rozwijające się miasto
cieszy się dużą frekwencją turystów.
NIEMCY
Bawaria
Bawaria posiada największy potencjał terenów turystycznych, a szczególne miejsce zajmują
tu Alpy ze stacjami sportów zimowych, uzdrowiskami i centrami wypoczynkowymi. W Alpach
Algawskich ważnym ośrodkiem jest Oberstdorf ze znanymi zamkami - Neuschwannstein
i Hohenschwangau - w okolicy.
Bardziej urozmaiconą rzeźbę mają Alpy Bawarskie, znane również z zachowanego folkloru. Tu
leży największa stacja alpejska u stóp Zugspitze (2964m n.p.m.) – Góry Polabskie zwane Saską
Szwajcarią, przypominające polskie Góry Stołowe. Miejscowości turystyczne zlokalizowane są
w dolinie Łaby - Pirna, Rathen, Königstein (słynna twierdza), uzdrowisko Bad Schandau.
Najważniejszym miastem Saksonii jest Drezno -miasto przekształcone we wspaniałą
rezydencję w XVIIIw., z cennymi zabytkami (m.in. Zwinger, pałace, kościoły, liczne muzea,
tradycje muzyczne i teatralne). Niedaleko leży Miśnia - znana z fabryki porcelany, katedry
i zamku Albrechtsburg. Liczne zabytki posiada także położony na Pogórzu Łużyckim
Budziszyn. Ważnym miastem jest Lipsk. Miasto historyczne o tradycjach targowych, miejsce
klęski Napoleona upamiętnione kiczowatym Pomnikiem Bitwy Narodów. Wśród zabytków
miasta na uwagę zasługują kościoły, ratusz, kamienice, słynna Piwnica Auerbacha (akcja
„Fausta” Goethego).
Turyngia
Region ten obejmuje Las Turyński - wierzchowinę z twardzielcowymi górami, porośniętą
lasami. Turyngia to kraina historyczna z licznymi zamkami, średniowiecznymi miastami
o tradycjach górniczych i rękodzielniczych. W górach położone są ośrodki wypoczynkowe,
np. Oberhof, uzdrowiska - Bad Salzungen, Bad Blankenburg. Najbardziej znanym ośrodkiem
krajoznawczym jest Eisenach, miejsce urodzenia J. S. Bacha, z licznymi zabytkami (romański
kościół, pałac), ośrodek przemysłu samochodowego. Niedaleko znajduje się słynny zamek
Wartburg, siedziba landgrafów turyńskich. Na terenie Kotliny Turyńskiej położonej na północ
od gór leżą ważne ośrodki miejskie: Gotha (zamek, zakłady kartograficzne Hermana Haacka),
Erfurt, stare miasto hanzeatyckie, ośrodek humanizmu z cenną romańsko-gotycką katedrą,
kamienicami, tradycjami wystaw i targów kwiatowych. Inne znane miasto to Weimar - stolica
księstwa, miasto utożsamiane z literaturą niemiecką (Goethe, Schiller, Herder, Wieland). Koło
Weimaru, na terenie obozu w Buchenwaldzie znajduje się pamiątkowe mauzoleum. Nad rzeką

31
Saale położona jest Jena, upamiętniona zwycięstwem Napoleona nad armią pruską, z tradycjami
przemysłu optycznego (Karl Zeiss Jena). Średniowieczną zabudową wyróżnia się Muhlhausen.
Hesja
Kraj ten, leżący w obrębie Średniogórza Niemieckiego, jest silnie zalesiony (39%); znajdują
się tu góry Taunus (wybitne pasmo w Reńskich Górach Łupkowych) z miejscowościami
klimatycznymi, wypoczynkowymi i uzdrowiskami. U zbiegu Renu i Menu znajduje się wielki
zespół miejski Frankfurtu, Wiesbaden i Darmstadt. Frankfurt nad Menem ma bogate tradycje
historyczne (gród Franków, miasto koronacyjne cesarzy, ośrodek targów), obecnie nowoczesne
miasto przemysłowe i węzeł komunikacyjny (jeden z największych w Europie portów
lotniczych). Najcenniejszym zabytkiem jest gotycka katedra koronacyjna i zespół ratuszowy.
Niedaleko leżące Wiesbaden jest miastem kongresów i uzdrowiskiem z cieplicowymi solankami
znanym już w czasach rzymskich.
Wschodnia część Hesji ma takie wyróżniające się ośrodki krajoznawcze, jak Kassel
(najpiękniejsza rezydencja książęca w Europie - Ottoneum, Fridericanum, pałac i ogrody). Fulda
− z rotundą karolińską w stylu romańskim z IXw., katedrą. Położony nad rzeką Lahn Marburg
znany jest z gotyckiej katedry oraz jako miejsce pielgrzymkowe.
Nadrenia-Palatynat
Kraj ten leży na terenie Średniogórza Niemieckiego i obejmuje Reńskie Góry Łupkowe
porozcinane dolinami Renu, Mozeli i Lahn. Obszar ten jest silnie zalesiony i ma dobre warunki
do realizacji funkcji wypoczynkowych. Najbardziej znana jest przełomowa dolina Renu (między
Koblencją a Bingen), ze skalnymi urwiskami Loreley, zamkami i historycznymi miastami.
Miastem znanym już w czasach rzymskich była Koblencja (Koblenz) z licznymi zabytkami
− kościołami romańsko-gotyckimi, zamkiem arcybiskupów Trewiru. Kultywowane są tutaj
tradycje winiarskie (reńskie wina). Starym miastem jest również Moguncja (Gutenberg)
z licznymi kościołami, romańską katedrą, barokowymi kamienicami i ratuszem. Inne ciekawe
miasto to Worms w górnym biegu Renu, znane już w czasach rzymskich, z licznymi zabytkami -
kościołami i synagogą. W Speyer cennym zabytkiem jest katedra cesarska - największy kościół
romański w Niemczech, nekropolia cesarzy i królów Niemiec.
Nadrenia Północna-Westfalia
Region ten, położony w obrębie Niziny Niemieckiej i Średniogórza, jest najbardziej
zaludnionym i uprzemysłowionym obszarem Niemiec. Tu znajduje się słynne zagłębie Ruhry
(nad rzekami Ruhr, Ems, Lippe) - największy okręg przemysłowy kraju. Jego ośrodki to
Dűsseldorf (liczne targi i wystawy, stolica kraju), Duisburg, Essen, Bochum, Dortmund. Dla
turystyki, zwłaszcza zagranicznej, główne znaczenie mają miasta historyczne, a wśród nich
wyróżnia się Kolonia, która była kiedyś głównym miastem rzymskim nad Renem, siedzibą
arcybiskupstwa i członkiem Hanzy. Zachował się tu średniowieczny układ miasta (150
kościołów) ze słynną gotycką katedrą - największym kościołem chrześcijańskim (140m x 45m
i 156m wieżą). Liczne muzea, tradycje teatralne, targi i kongresy czynią z Kolonii miasto
turystyczne. W regionie tym znajduje się dawna stolica RFN - Bonn -miasto średniowieczne,
rezydencja książąt Wittelsbachów, z barokowymi pałacami, katedrą romańską, miejsce
urodzenia Beethovena, siedziba uniwersytetu. Niedaleko Bonn znajduje się rezerwat
Siebengebirge (skały wulkaniczne). Miastem historycznym o znaczeniu turystycznym jest także
Akwizgran (Aachen) będący również uzdrowiskiem z cieplicami siarkowymi, znany jako
rezydencja Karola Wielkiego, miasto koronacyjne królów Niemiec. W katedrze znajduje się
kaplica pałacowa z tronem Karola Wielkiego.
Saksonia-Anhalt
W skład tego regionu wchodzi wschodnia część starych, zrębowych gór Harz z kulminacją
Brocken (1142m n.p.m.) oraz doliny rzek Łaby i Sali. Zalesione góry, z wąwozami i skalnymi
rumowiskami są intensywnie zagospodarowane pod względem turystycznym (stacje sportów
zimowych, ośrodki wypoczynkowe). Turystów przyciągają też zabytkowe miasta historyczne,

32
klasztory i zamki. Najważniejsze miasta Harzu to: Quedlinburg z zachowaną średniowieczną
zabudową i Wernigerode z zachowanym całym kompleksem miasta historycznego oraz
zamkiem, gdzie urządzono muzeum feudalizmu. Głównym miastem regionu jest Magdeburg,
leżące nad Łabą miasto hanzeatyckie, ośrodek przemysłowy, z zachowanym romańskim
klasztorem i gotycką katedrą. Niedaleko leży Halle, miasto rodzinne G. F. Handla, które
wzbogaciło się na handlu solą, z zabytkową katedrą, ratuszem i zamkami. Znaczenie turystyczne
ma także Wittenberga - z dawną rezydencją elektorów saskich, kolebka reformacji z domem
i grobem M. Lutra. W Naumburgu na uwagę zasługuje słynna katedra z zespołem rzeźb
gotyckich (12 posągów fundatorów) oraz pomnikiem śmiejącej się Polki.
Brandenburgia
Obejmuje Pojezierze Brandenburskie z licznymi jeziorami rynnowymi i krajobrazem
wysoczyzn, pagórów morenowych, bagnami i torfowiskami. Największe skupiska jezior
znajdują się w rejonie Berlina i Poczdamu. Powiązane kanałami i rzekami ze Sprewą i Dahme
tworzą prawdziwy raj dla turystów - wodniaków. Najważniejszym miastem w tym regionie jest
Berlin, od 1991 r. stolica całych Niemiec, 3,5-milionowe miasto położone u ujścia Sprewy do
Haweli. Berlin jest wielkim węzłem komunikacyjnym (kilka lotnisk, węzeł kolejowy, autostrady,
port rzeczny), centrum nauki i sztuki. Najstarsza część miasta znajduje się na wschód od Bramy
Brandenburskiej (symbol miasta), słynna aleja Unter den Linden prowadzi nad Szprewę
z odbudowanymi zabytkami. Tu znajduje się wyspa muzeów (Museum-Inseln)
z najsłynniejszym z nich Pergamonem. Reprezentacyjną częścią dawnego Berlina Wschodniego
jest Aleksanderplatz z hotelami, domami towarowymi, centrum kongresowym. W Berlinie
Zachodnim na uwagę zasługuje - w części zwanej Tier-garten, ogród zoologiczny, jeden
z największych w Europie. Niedaleko znajduje się ruina symbolicznego kościoła Pamięci na
placu Breischeid - zburzonego podczas II wojny światowej. Miasto jest ośrodkiem kongresów,
wystaw, imprez kulturalnych. Tu na wiosnę odbywają się największe na świecie targi
turystyczne ITB.
Niedaleko Berlina leży Poczdam, rezydencja królów pruskich i siedziba garnizonu, znany
z zespołów pałacowo-parkowych Sanssouci oraz Cecilienhof (miejsce konferencji poczdamskiej
w 1945r.). Wśród innych miast Brandenburgii na uwagę zasługuje Chociebuż (Cottbus) -
ośrodek Łużyc Dolnych, punkt wypadowy do Sprewaldu (Polesie Dolnołużyckie) z rzekami,
jeziorami i kanałami; Brandenburg - z licznymi zabytkami oraz koło Oranienburga miejscowość
Sachsenhausen, dawny obóz koncentracyjny z Muzeum Martyrologii.
Maklemburgia
Na region ten składa się Pojezierze Meklemburskie i wybrzeże Bałtyku o silnie rozwiniętej
linii brzegowej, z licznymi wyspami i zatokami. Największe wyspy to Rugia, Uznam,
Hiddensee. Dominuje, co prawda plażowy typ wybrzeża, ale na Rugii, Hiddensee i w rejonie
Wismaru spotykamy wybrzeże klifowe o charakterystycznym białym kolorze (skały kredowe).
Znajdują się tu też uzdrowiska - Heiligendamm i Bad Doberan; na wybrzeżu zlokalizowanych
jest wiele kąpielisk. Dla turystyki, zwłaszcza zagranicznej, duże znaczenie mają miasta portowe
- Rostock, Wismar, Stralsund. Na wyspie Uznam znaną miejscowością turystyczną jest Ahlbeck
(przejście graniczne do Polski), Heringsdorf i Zinnowitz.
Morenowy krajobraz Pojezierza Meklemburskiego urozmaicają jeziora w części środkowej,
zwane Krainą Wielkich Jezior Meklemburskich. Największe jeziorem jest Muritz (117 km2
).
Obszar ten jest dobrze zalesiony, wiele tu rezerwatów przyrody, zwłaszcza ptactwa wodnego.
Dawne miasta pełnią funkcję miejscowości wypoczynkowych (np. Waren, Plau, Malchow).
Dolna Saksonia
Region ten ciągnie się na północ od gór Harz i obejmuje nizinny teren aż po wybrzeże
Morza Północnego i Wyspy Wschodniofryzyjskie. Funkcje miejscowości wypoczynkowych
i uzdrowisk pełnią Bad Harzburg, Bad Grund, Bad Sachsa. W leżących na północ od Harzu
ośrodkach miejskich na uwagę zasługuje przemysłowe miasto Brunszwik oraz na zachód od

33
Harzu Getynga - znany ośrodek uniwersytecki. Stolicą regionu jest Hanower - ośrodek
przemysłowy i handlowy, znany z licznych targów. Wyspy Wschodniofryzyjskie (Norderney
i Borkum) stanowią atrakcyjny nadmorski obszar wypoczynkowy.
Szlezwik-Holsztyn
Region ten położony jest w południowej części Półwyspu Jutlandzkiego i obejmuje tereny
o nizinnym krajobrazie. Od strony Bałtyku w Zatoce Lubeckiej znajdziemy wiele miejscowości
wypoczynkowych (Neustadt, Timmendorfer Strand), na Morzu Północnym podobne funkcje
pełnią Wyspy Północnofryzyjskie (Sylt, Amrum). Wyspy i płycizny stanowią rezerwat przyrody.
Z możliwości połowu ryb, krabów, a także akwarium i stacji ornitologicznej znana jest wyspa
Helgoland. Znaczenie dla turystyki, jako port i miasto historyczne, ma Lubeka z awanportem
Travemiinde - główne miasto Hanzy z zachowanym starym miastem, katedrą, ratuszem, domami
mieszkalnymi i Bramą Holsztyńską. Romańską katedrę można zobaczyć w pobliskim
Ratzenburgu. Nad Zatoką Kilońską leży miasto Szlezwik - z tradycjami historycznymi stolicy
księstwa duńskiego i rezydencji książąt holsztyńskich i licznymi zabytkami. Główne miasto
regionu to Kilonia, która dopiero po wybudowaniu Kanału Kilońskliego i portu wojennego
w XIXw. nabrała znaczenia (jest miejscem imprez kulturalnych i targowych).
Hamburg
Wolny i hanzeatycki Hamburg tworzy odrębne centrum turystyki, zwłaszcza zagranicznej.
Leży, co prawda u ujścia Alster do Łaby, ponad 100km od Morza Północnego, ale posiada
awanport Cuxhaven umożliwiający pełnienie funkcji głównego portu Niemiec. Znany już
w średniowieczu jako gród saski, siedziba biskupstwa, centrum handlu hanzeatyckiego.
Rozwinął się jako wielkie, rozległe portowe miasto z zachowanymi w centrum licznymi
zabytkami architektury (odbudowane po zniszczeniach w czasie II wojny światowej). Należą do
nich m.in. liczne kościoły i neorenesansowy ratusz. Atrakcją turystyczną jest jezioro w centrum
miasta, powstałe już w XIIIw. poprzez spiętrzenie rzeki Alster. Miasto znane jest jako centrum
życia kulturalnego, zwłaszcza muzycznego, tu urodził się F. Mendelsohn i J. Brahms; jest
centrum uniwersyteckim, kongresowym oraz targów zwanych Hamburger Messę.
Kraje Beneluksu
BELGIA
Międzynarodowymi centrami ruchu turystycznego są przede wszystkim największe miasta
Belgii oraz wybrzeże morskie i Ardeny.
Największym centrum ruchu turystycznego jest stolica kraju Bruksela, najważniejszy węzeł
komunikacyjny Belgii, siedziba wielu organizacji międzynarodowych (m.in. NATO, Unia
Europejska), ambasad, instytucji naukowych, miasto kongresów. Bruksela jest pięknym miastem
o wspanialej architekturze (np. otoczenie GrandePlace), posiadającym niezwykle bogate zbiory
muzealne i galerie sztuki, skanseny itp. W odległości 20 km od Brukseli znajduje się
miejscowość Waterloo, gdzie stoi pomnik upamiętniający słynną bitwę wojsk napoleońskich
i pruskich w 1815r. Bruksela - zwana Wenecją Północy, była kiedyś portem i światowym
centrum handlu. Dzisiaj w związku z akumulacyjną działalnością fal morskich Bruksela leży
w odległości 110km od brzegu morza.
Dużym zainteresowaniem cieszy się Antwerpia (Anvers), największy port morski Belgii,
światowe centrum obróbki (szlifiernie) i handlu diamentami. Miasto posiada wiele wspaniałych
zabytków architektury, cenne zbiory muzealne (np. Dom Rubensa) i galerie sztuki.
Dalszym, ważnym ośrodkiem turystyki zagranicznej jest Gandawa (Gent), ośrodek
kulturalny Flamandów, największy ośrodek przemysłu bawełnianego Belgii i hodowli kwiatów.
Gandawa leży na wielu wyspach przy ujściu rzeki Lys do Skaldy, stąd w mieście niezliczona
ilość mostów poprzerzucanych nad kanałami, łączących poszczególne dzielnice miasta.

Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z2.04_u

Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z2.04_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (17)

Similar to Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z2.04_u

Similar to Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z2.04_u (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

Technik.obslugi.turystycznej 341[05] z2.04_u