Περιέχει τα Σχήματα Λόγου της Ελληνικής με πολλά παραδείγματα από τα διδασκόμενα μαθήματα.

1. Μονοχρήστου Χρυσόστομος, φιλόλογος
ΤΑ
ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
Στα Αρχαία και Νέα Ελληνικά
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 1/28

2. Τα χαρακτηριστικά αυτής της έκδοσης είναι τα εξής:
· Υπάρχουν πολλά παραδείγματα από την ύλη των μαθημάτων του Λυκείου,
αλλά και του Γυμνασίου.
· Τα παραδείγματα για κάθε Σχήμα Λόγου της Αρχαίας και της Νέας Ελληνικής
βρίσκονται στην ίδια σελίδα.
Φεβρουάριος 2003
Μονοχρήστου Χρυσόστομος
Γερμανού Καραβαγγέλη -Α΄ Πάροδος 11
57018 Μελισσοχώρι
Θεσσαλονίκη
Τηλ: 23940 32898
e-mail: monochr @ otenet . gr
monochr @ sch . gr
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 2/28

3. ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Όταν δεν ακολουθούνται αυστηρά οι κανόνες της Γραμματικής και του Συντακτικού,
δημιουργούνται τα λεγόμενα σχήματα λόγου. Με αυτά ο συγγραφέας πετυχαίνει τον
καλλωπισμό του λόγου του και κερδίζει από τη μια σε παραστατικότητα, εκφραστικότητα
και ζωντάνια και από την άλλη το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Τα σχήματα λόγου
χωρίζονται σε 4 κατηγορίες.
Α΄. Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ.
Η κανονική σειρά των λέξεων μέσα στην πρόταση είναι:
Υποκείμενο - Ρήμα
Υποκείμενο - Ρήμα - Κατηγορούμενο
Υποκείμενο - Ρήμα – Αντικείμενο
Υποκείμενο - Ρήμα – Αντικείμενο – Αντικείμενο
Υποκείμενο - Ρήμα – Αντικείμενο – Κατηγορούμενο
Υποκείμενο - Ρήμα - Αντικείμενο - Επιρρηματικός Προσδιορισμός
Όταν η σειρά αυτή δεν τηρείται, με εξαίρεση τις περιπτώσεις που θέλουμε να δώσουμε έμφαση σε
έναν όρο της πρότασης( με αναστροφή: του προδομένου ο πόνος της καρδιάς ), τότε έχουμε τα εξής
σχήματα:
Υπερβατό: ανάμεσα σε δύο λέξεις με στενή λογική / συντακτική σχέση παρεμβάλλονται μια ή πε-
ρισσότερες λέξεις.
-Μή λέγετε ὡς ὑφ' ἑνός τοιαῦτα
πέπονθ' ἡ Ἑλλάς ἀνθρώπου.
-τοῖς μετ' ἰσηγορίας ζῆν ἡρημένοις.
-οὐχ ὅτι τις κατηγορήσει τούτων ἤ
τοῖς ἄλ-λοις ὑμῖν ἐπιπλήξει χαλεπόν
ἐστιν.
Δημοσθένους ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Δ 18, 34
-δίκαιον τήν ἐς τούς πολέμους ὑπέρ
τῆς πα-
τρίδος ἀνδραγαθίαν προτίθεσθαι.
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 42
-ἐξόν αὐτῷ καί ἐκ τῆς ἀγορᾶς ἀδεῶς
ὅτι βούλοιτο λαμβάνειν.
-ἐπαινοῖεν δ' ἄν αὐτόν ἀλλήλων
ἐναντίον ἐξαπατῶντες ἀλλήλους διά
τόν τοῦ ἀδι-κεῖσθαι φόβον.
-ὡς φήσει ὁ περί τοῦ τοιούτου λόγου
λέ-γων.
-ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες
ἔτι
ἀπῳκίσθαι;
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 360Β-Δ(3)
-Τό αὐτοῦ, ἦν δ'ἐγώ, καταμένειν καί
μή ἐθέ-λειν πάλιν καταβαίνειν
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 519Β-Δ(2)
-Πάσας ἐξελύσατε τάς παρασκευάς.
-πίνω το ωριοστάλακτο της πλάκας το φαρμάκι.
-Και σήμερον τα δένδρα
και τας πηγάς σεβάζονται
δροσεράς οι ποιμένες.
-Η λαμπάς η αιώνιος
σου βρέχει την ημέραν
τους καρπούς, και τα δάκρυα
γίνονται της νυχτός
εις εσέ κρίνοι
Ο ΦΙΛΟΠΑΤΡΙΣ του Κάλβου(2)
-άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει.
-ξαναθυμούνται
διαβαίνοντας λιβάδια από ασφοδίλι
πόνους παλιούς
-έτσι πήρε η αλεπού το στάρι η πονηρή
-ποιος μπορεί να τους μετρήσει όσους
τάφους άνοιξε – πού σταυρός, πού
κυπαρίσσι – ο πόλεμος!
-νάρκης του άλγους δοκιμές,
εν Φαντασία και Λόγω.
(δοκιμές νάρκης του άλγους)
ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΙΑΣΩΝΟΣ …του Κ.Καβάφη
-Με τη δική σου ήρθα στον κόσμο τη λατρεία.
-Παίρνει την ξανθομάλλινη στην αγκαλιά παρθένα.
-Στην καλοκαιρινή του ήλιου τη θέρμη.
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 3/28

4. Πρωθύστερο: λέγεται πρώτα αυτό που λογικά και χρονολογικά είναι δεύτερο.
-Λέγω τήν Ἐρεχθέως τροφήν καί
γένεσιν.
Ξενοφώντος Απομνημονεύματα Γ ε 10
-Ἔχεις τι κεἰσήκουσας;
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.9
-Λακεδαιμόνιοι ἦλθον Ἀθήναζε τῶν
ξυμμάχων ἐξοτρυνόντων καί φοβουμένων
τοῦ ναυτικοῦ αὐτῶν τό πλῆθος.
Θουκυδίδου Ιστορίαι
-ξεντύθη ο νιος, ξεζώστηκε και στο πηγάδι
μπήκε.
-εμπήκε ο Μάης με τα τριαντάφυλλα κι ο
Απρίλης με τα ρόδα
-το παιδί μου να μεγαλώσει, να τραφεί, καλό
παιδί να γίνει.
-Γέννησέ με, σπείρε με, κι αν δε σου μοιάσω,
δείρε με.
-Τέλος κι’ αρχήν η μνήμη εδώ δεν έχει.
Χιαστό: δυο λέξεις ή φράσεις που σχετίζονται με δυο προηγούμενες εκφέρονται αντίστροφα.
-Περί πλείονος ποιοῦ δόξαν πολλήν ἤ
πλοῦτον μέγαν· ὁ μέν γάρ θνητός, ἡ
δέ ἀθάνατος.
δόξαν πλοῦτον
Χ
ὁ μέν ἡ δέ
-Τῶν τοίνυν ἄλλων στρατειῶν καί
φρουρῶν οὐδεμιᾶς ἀπελείφθην πώποτε,
ἀλλά πάντα τόν χρόνον διατετέλεκα
μετά τῶν πρώτων μέν τάς ἐξόδους
ποιούμενος, μετά τῶν τελευταίων δέ
ἀναχωρῶν.
στρατειῶν/φρουρῶν πώποτε
Χ
πάντα χρόνον μετά τῶν
πρώτων /
μετά τῶν τελευταίων
Λυσίας ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ Ε, 18
-ἐλευθέρως τά πρός οὐ
δι' ὀργῆς......
τό κοινόν πολιτεύομεν
....προστιθέμενοι
Χ
ἀνεπαχθῶς τά ἴδια
τά δημόσια.....
προσομιλοῦντες οὐ
παρανομοῦμεν
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 37
-τήν πόλην κοινήν οὐκ ἔστιν
ὅτε ἀπείρ-
παρέχομεν (Αθην) γομεν τινά
(Λακεδ)
Χ
πιστεύοντες οὐ ταῖς ἤ τῶ ἀφ'
ἡμῶν αὐ-
-όταν σε βλέπω χαίρομαι
λυπούμαι όταν σε χάνω
βλέπω χαίρομαι
Χ
λυπούμαι χάνω
-κι είναι στοιχειό ο καθένας τους
κι όλοι μαζί στοιχειό.
στοιχειό καθένας
Χ
όλοι στοιχειό
-περάσαμε κάβους πολλούς, πολλά νησιά
κάβους πολλούς
Χ
πολλά νησιά
-οι γονέοι χαίρονται τα παιδιά και τα παιδιά
τους γονέους.
γονέοι παιδιά
Χ
παιδιά γονέους
-μέρα και νύχτα περπατεί, νύχτα και μέρα λέγει
μέρα νύχτα
Χ
νύχτα μέρα
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 4/28

5. παρασκευαῖς(Λακεδ) τῶν
εὐψύχῳ(Αθην)
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 39
-καίτοι εἰ ῥαθυμίᾳ μᾶλλον ἤ πόνων
μελέτῃ
καί μή μετά νόμων τό πλέον ἤ τρόπων
ἀν-δρείας ἐθέλομεν κινδυνεύειν
ῥαθυμίᾳ μᾶλλον ἤ πόνων
μελέτῃ (Αθηναίοι)
(Λακεδαιμόνιοι)
Χ
μή μετά νόμων ἤ
τρόπων ἀνδρείας
(Λακεδαιμόνιοι)
(Αθηναίοι)
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ39
-τό πένεσθαι οὐχ ὁμολογεῖν τινί
αἰσχρόν
ἀλλά μή διαφεύγειν ἔργῳ αἴσχιον
ΧΙΑΣΤΟ ΤΩΝ ΑΡΝΗΣΕΩΝ
ὁμολογεῖν
οὐχ αἰσχρόν
Χ
μή διαφεύγειν
αἴσχιον
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 40
-οὐ τούς λόγους τοῖς ἔργοις βλάβην
ἡγού-
μενοι, ἀλλά μή προδιδαχθῆναι μᾶλλον
λό-γῳ πρότερον
ΧΙΑΣΤΟ ΤΩΝ ΑΡΝΗΣΕΩΝ
οὐχ ἡγούμενοι τούς
λόγους
Χ
ἀλλά (ἡγούμενοι) μή
προδιδαχθῆναι
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 40
-πλούτῳ τε ἔργου μᾶλλον καιρῷ ἤ
λόγου
κόμπῳ χρώμεθα, καί τό πένεσθαι οὐχ
ὁμο-λογεῖν τινί αἰσχρόν, ἀλλά μή
διαφεύγειν ἔργῳ αἴσχιον.
ἔργου λόγου
Χ
ὁμολογεῖν ἔργῳ
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 40
-βεβαιότερος δέ ὁ δράσας τήν
χάριν.....
ὁ δέ ἀντοφείλων ἀμβλύτερος
ΧΙΑΣΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΩΝ, ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΩΝ
βεβαιότερος ὁ δράσας
Χ
ὁ ἀντοφείλων ἀμβλύτερος
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 40
-μες στις παινεμένες χώρες, Χώρα παινεμένη
παινεμένες χώρες
Χ
Χώρα παινεμένη
-στο Παλαμήδι ο γιος του Μάζη
κι η κόρη του Γιαβή στο Γκάζι
Παλαμήδι γιος
Χ
κόρη Γκάζι
-ανένδοτη, μόνη και πάναγνη,
ακόμη στη συζυγική μου κλίνη πάναγνη και μόνη
μόνη πάναγνη
Χ
πάναγνη μόνη
ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
-Κάθε μέρα πήγαινα στα Θείρα για τσομπάνο
και χωρίς τσομπάνο γύριζα.
πήγαινα τσομπάνο
Χ
τσομπάνο γύριζα
ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥ του Στρατή Δούκα
-όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα,
εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν.
κατευθείαν άγαλμα
Χ
γυναίκα κατευθείαν
ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕΩΣ της Κικής Δημουλά
-ηττημένος και νικητής μαζί,ήρωας τροπαιούχος
κι εξιλαστήριο θύμα
ηττημένος νικητής
Χ
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 5/28

6. -καί γάρ τοῖς τἆλλα χείροσι δίκαιον
τήν ἐς
τούς πολέμους ὑπέρ τῆς πατρίδος
ἀνδρα-γαθίαν προτίθεσθαι· ἀγαθῷ γάρ
κακόν ἀ-
φανίσαντες κοινῶς μᾶλλον ὠφέλησαν..
χείροσι
ἀνδραγαθίαν
Χ
ἀγαθῷ κακόν
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 42
-τῶνδε δέ οὔτε πλούτου τις τήν ἔτι
ἀπό-λαυσιν προτιμήσας ἐμαλακίσθη
οὔτε πε-νίας ἐλπίδι
ὡς κἄν ἔτι διαφυγών αὐτήν
πλουτήσειεν
πλούτου πενίας
Χ
αὐτήν
πλουτήσειεν
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 42
- ἐκ γάρ τοῦ κιθαρίζειν καί οἱ ἀγαθοί καί
κα-
κοί γίγνονται κιθαρισταί.
ἐκ τοῦ κιθαρίζειν ἀγαθοί
κακοί
κιθαριστα ί
Αριστοτέλους ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ Β1,5-7
ήρωας θύμα
ΜΠΟΛΙΒΑΡ του Εγγονόπουλου
-Έδερνε κι έγδυνε, έγδυνε κι έδερνε ολημερίς
έδερνε έγδυνε
Χ
έγδυνε έδερνε
- Η λύσα του καλόγερου, του δάσκαλου η μανία.
λύσα καλόγερου
Χ
δάσκαλου μανία
-Δεν πρέπει να βιαστώ, ναργήσω δε μου πρέπει.
δεν πρέπει βιαστώ
Χ
ναργήσω δεν πρέπει
-Από το πρωί ως το βράδυ κι από το βράδυ ως
το πρωί.
πρωί βράδυ
Χ
βράδυ πρωί
Κύκλος: μια πρόταση ή μια περίοδος ή ένα ολόκληρο έργο αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη
ή φράση. Ο κύκλος ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία της επανάληψης.
-Κεκράτηκε νῦν τῆς ὑμετέρας ἀμελείας
Φίλιππος, τῆς πόλεως δ' οὐ
κεκράτηκε.
-Σοί ἦν κλέπτης ὁ πατήρ,εἴπερ ἦν ὅμοιος
σοί.
Δημοσθένης 10, 73
-ἐκ γάρ τοῦ κιθαρίζειν καί οἱ ἀγαθοί καί
κα-
κοί γίγνονται κιθαρισταί.
Αριστοτέλους ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ Β1,5-7
-μοναχή το δρόμο επήρες,
εξανάρθες μοναχή.
-Με το μπρίκι του καπετάν Φαράση αρμένιζα
μισοκάναλα εκείνη τη νύχτα. Με τη φράση αυτή
αρχίζει και τελειώνει το διήγημα του Καρκαβίτσα
«Η Γοργόνα».
-κοιμούνται τα λουλούδια, τα χόρτα όλα κοιμού-
νται.
-Άφησέ με νάρθω μαζί σου. 1ος και 5ος στίχος
ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 6/28

7. Παρονομασία ή παρήχηση ή ετυμολογικό σχήμα: τοποθετούνται κοντά λέξεις ομόηχες, συνήθως
ετυμολογικά συγγενείς. Όταν οι λέξεις είναι ετυμολογικά συγγενείς, τότε έχουμε και το σχήμα της
επανάληψης
-Μηδέ τάς χάρητας ἀχαρίστως
χαριζόμενος.
-Ἔσωσά σέ ὡς ἴσασι Ἑλλήνων ὅσοι.
-Τυφλός τά τ' ὦτα τόν τέ νοῦν τά τ'
ὄμματ' εἶ.
-Εἰ ξυμπονήσεις καί ξυνεργάσῃ σκόπει.
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ. 41
-σχεδόν τι μώρῳ μωρίαν ὀφλισκάνω.
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ. 470
-Δηλοῖ τό γέννημ' ὠμόν ἐξ ὠμοῦ
πατρός
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ. 471
-Ὁρᾷς παρά ῥείθροισι χειμάρροις
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.712
-πολλούς πολέμους πεπολεμήκατε.
Δημοσθένους ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Δ 17
-ὥστε μηδεπώ ποτέ μοι μηδέ πρός ἕνα
μηδέν ἔγκλημα γενέσθαι.
Λυσίας ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ Γ 10
-ἐπεσέρχεται δέ διά τό μέγεθος τῆς
πόλε-ως ἐκ πάσης γῆς τά πάντα.
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 38
-Φιλοκαλοῦμέν τε γάρ μετ' εὐτελείας
κα ί
φιλοσοφοῦμεν ἄνευ μαλακίας.
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 40
-ἐπεί ὅπου γ' ἄν οἴηται ἕκαστος οἷός
τε ἔ-
σεσθαι ἀδικεῖν, ἀδικεῖν.
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 360Β-Δ
-ἐπαινοῖεν δ' ἄν αὐτόν ἀλλήλων
ἐναντίον ἐξαπατῶντες ἀλλήλους διά
τόν τοῦ ἀδι-κεῖσθαι φόβον.
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 360Β-Δ
-μήτε τούς ἀπαιδεύτους........,
μήτε τούς ἐν
παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν δια
τέλους,
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 519Β-Δ
-...δεῖ ἅπαντα πράττειν ἅ ἄν
πράττωσιν ἰδί-
ᾳ καί δημοσίᾳ,
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 519Β-Δ
-καί ἀναβῆναι ἐκείνην τήν ἀνάβασιν,
κα ί
ἐπειδάν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μή
ἐπι-
τρέπειν αὐτοῖς ὅ νῦν ἐπιτρέπεται.
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 519Β-Δ
-οὔτε ἄρα φύσει οὔτε παρά φύσιν ἐγγί-
νονται αἱ ἀρεταί, ἀλλά πεφυκόσι....
Αριστοτέλους ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ Β1,1-3
-ἅ γάρ δεῖ μαθόντας ποιεῖν, ταῦτα
ποιοῦ-ντες μανθάνομεν, οἷον
οἰκοδομοῦντες οἰκοδόμοι γίγνονται καί
κιθαρίζοντες κιθα-
ρισταί· οὕτω δή καί τά μέν δίκαια
πράττο-ντες δίκαιοι γινόμεθα, τά δέ
σώφρονα σώ-
φρονες, τά δ'ἀνδρεῖα ἀνδρεῖοι.
Αριστοτέλους ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ Β1,4
-Καί πρῶτον καί διά παντός πᾶσαν
-Στα ξένα ξένος ξέγνοιαστος ξεκάθαρα ξανοίγω
της ξενιτιάς την ξωτικιά ξανθομαλλούσα πλήξη.
Γ. Αθάνας
-τρανή λαλιά, τρόμου λαλιά, ρητή κατά το
κάστρο.
-βαρώντας γύρου ολόγυρα, ολόγυρα και πέρα
τον όμορφο τρικύμισε και ξάστερον αέρα
-τραγούδι τραγουδήστε μου χιλιοτραγουδισμένο
-χαίρε, χαρά που μου ‘φερες και λύπη που μου
πήρες
-ραίνουν οι ακακίες γύρα περίγυρα τα μύρα
-στον ψεύτη τον καθρέφτη πέφτει σύσμιχτο
-μέσα μου κάποια βάθια, πάθια, αγκάθια
-έτσι λευκή κι απρόσιτη ν’ ατμίζομαι μες στη
λευκή μου φλόγα, στη λευκότητα του
σεληνόφωτος,
ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
-Νοικοκύρης καλός να γυρνάς κάθε βράδυ,
το χρυσό, σιγαλό και γλυκό σαν το λάδι
Κ. Βάρναλης
-Χάρε, χαρά που μου ‘φερες και λύπη που μου
πήρες.
-Έτσι παντρεύτηκα κι εγώ κι οι γονιοί μας κι οι
γονιοί των γονιών μας.
-Μαγιάστραπο, μαγιάβροντο και μαγιοπρωτο-
βρόχι.
-Ψυχή, στοιχιό μες τα στοιχιά ξεχύθει απ’ το
κορμή μας.
-Τραγούδι τραγουδήστε μου, χιλιοτραγουδημένο
τραγούδι.
-Στης δρυς τη ρίζα κλάψαμε δυο φίλοι τους δυο
φίλους.
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 7/28

8. πάντως προθυμίαν πειρᾶσθε ἔχειν.
Ομοιοτέλευτο ή ομοιοκατάληκτο, συχνά ισοσύλλαβο ή πάρισο: δυο ή περισσότερες προτάσεις,
αλλά και φράσεις τελειώνουν με λέξεις ομοιοκατάληκτες.
-Εἰ γάρ ἐξ' ἴσου τῇ συμφορᾷ καί τήν
διάνοιαν ἕξω καί τόν ἄλλον βίον διάξω
τί τούτου διοίσω;
-Τούς πλέοντας ὡς ἡμᾶς ἐπωλεῖτε, τοῖς
ἐναντίοις ἐβοηθεῖτε, τήν χῶραν μου
κακῶς
ἐποιεῖτε.
-Καίτοι δικαίως γ' ἄν, ὅστις φανερῶς
σπερ ὥο
ὗτος προὔδωκε τήν ἐλευθερίαν, οὐ
περί
τοῦ βουλεύειν ἀλλά περί τοῦ
δουλεύειν καί
τῆς μεγίστης τιμωρίας ἀγωνίζοιτο.
-ἀπείργομέν τινα ἤ μαθήματος ἤ θεάματος
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 39
-καίτοι εἰ ῥαθυμίᾳ μᾶλλον ἤ πόνων
μελέτῃ
καί μή μετά νόμων τό πλέον ἤ τρόπων
ἀν-δρείας ἐθέλομεν κινδυνεύειν
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 39
-Φιλοκαλοῦμέν τε γάρ μετ' εὐτελείας
κα ί
φιλοσοφοῦμεν ἄνευ μαλακίας.
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 40
-...δεῖ ἅπαντα πράττειν ἅ ἄν
πράττωσιν ἰδί-
ᾳ κα ί δημοσίᾳ,
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 519Β-Δ
-Τό αὐτοῦ, ἦν δ'ἐγώ, καταμένειν καί
μή ἐθέ-λειν πάλιν καταβαίνειν
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 519Β-Δ
-Γιαννιώτικα, σμυρνιώτικα, πολίτικα.
-και βογκάει και βαριά μοσχοβολάει / μοιρολογάει
-κι όλο αρχίζει, γυρίζει, δεν τελειώνει.
-μαζεύοντας την πίκρα του κορμιού μας
να βγούμε από την πίκρα του κορμιού μας.
Σεφέρης
-Τον πύργο πύργο πάει και γυροβολάει.
-Να σας το πω ψηλά βουνά;
Φοβούμαι μη ραΐστε.
Να σας το πω ψηλά κλαριά;
Το Μάη δε θανθίστε.
Ασύνδετο: παράθεση φράσεων ή προτάσεων χωρίς συνδέσμους, αλλά με κόμμα.
-Συμβαλόντες τάς ἀσπίδας ἐωθοῦντο,
ἐμάχοντο, ἀπέκτεινον, ἀπέθνῃσκον.
Ξενοφώντος Ελληνικά Δ γ 19
-ὀλοφυρμός, βοή, νικῶντες
κρατούμενοι,
ἄλλα ὅσα ἐν μεγάλῳ κινδύνῳ μέγα
στρα-τόπεδον ἀναγκάζοιτο φθέγγεσθαι.
Θουκυδίδου Ζ 71
-το τουφέκι ανάβει, αστράφτει, λάμπει, κόφτει το
σπαθί.
-Τα σπίτια μαυρολογούσαν ολοσκότεινα, κάπου
ένα σκυλί γάβγιζε, κάποιο βόδι αναστέναζε.
-άλκιμα μέλη γυμνασμένα στο κολύμπι, στο κουπί,
στο στίβο
ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
Πολυσύνδετο: περισσότεροι σύνδεσμοι.
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 8/28

9. Ἀλλά καί μισεῖ τις ἐκεῖνον καί δέδιεν,
ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καί φθονεῖ.
-ἤ περί μέρους ἤ ὅρων ἤ φιλονικίας ἤ
τῆς
ἡγεμονίας.
Δημοσθένους ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Δ 17
-Οἷον καί φοβηθῆναι καί θαρρῆσαι καί ἐπι-
θυμῆσαι καί ὀργισθῆναι καί ἐλεῆσαι καί ὅ-
λως ἡσθῆναι καί λυπηθῆναι ἔστι καί μᾶλλον
καί ἧττον
Αριστοτέλους ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ Β6,10-13
-οι κλέφτες επροσκύνησαν και γίνηκαν ραγιάδες,
κι άλλοι φυλάγουν πρόβατα κι άλλοι φυλάγουν
γίδια.
-δεν έβλεπα μήτε το κάστρο, μήτε το στρατόπε-
δο, μήτε τη λίμνη, μήτε τη θάλασσα, μήτε τη γη,
μήτε τον ουρανό.
-κι οι Αλεξανδρινοί έτρεχαν πια στην εορτή,
κι ενθουσιάζονταν, κι επευφημούσαν
ελληνικά, κι αιγυπτιακά, και ποιοι εβραίικα
ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ του Κ. Π. Καβάφη
Β΄. Η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 9/28

10. Κατά το νοούμενο: η σύνταξη ακολουθεί το νόημα της λέξης και όχι το γραμματικό τύπο.
-Ὁ ὄχλος ἠθροίσθη θαυμάζοντες καί
ἰδεῖν
βουλόμενοι.
-Τό στρατόπεδον ἐν αἰτίᾳ ἔχοντες τόν
Ἆγιν
ἀνεχώρουν.
-Ἡ πόλις εἵλοντο αὐτόν στρατηγόν.
-Λέσβος ἀπό τῶν Ἀθηναίων ἀπεστάτησαν.
-Ἐάν τίς τι παραβαίνῃ, τούτοις ζημίαν
ἐπέθε-
σαν.
-Θεμιστοκλῆς φεύγει ἐς Κέρκυραν ὤν αὐ
τῶν εὐργέτης.
- ο κόσμος χτίζουν εκκλησιές.
- δυο δυο κορίτσια σεργιανούν πιασμένες χέρι
χέρι
-ο κόσμος το ‘χουν τούμπανο κι εμείς κρυφό κα-
μάρι
-μπήκε η φρουρά και άρχισαν να μας χτυπούν
ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥ του Στρατή Δούκα
-Η τσομπαναριά αναπαύεται, κάπες από μαλλί
σγουρό τους σκεπάζουν.
-χαριτωμένη συντροφιά μου λέει να τραγουδήσω,
και γω τους λέω δεν μπορώ.
Σύμφυρση: είναι η ανάμειξη δυο φράσεων.
-Ἀλκιβιάδης μετά Μαντιθέου ἀπέδρασαν
α': Ἀλκιβιάδης καί Μαντίθεος
ἀπέδρασαν
β': Ἀλκιβιάδης μετά Μαντιθέου ἀπέδρα.
-Τῆς γῆς ἡ ἀρίστη
α': Γῆ ἡ ἀρίστη
β': Τῆς γῆς τό ἄριστον μέρος
-ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε.
α΄:ο Απρίλης και ο Έρωτας χορεύουν και γελούνε.
β΄:ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύει και γελά.
-Κάποτε ο λύκος κάμανε κολληγιά με την αλεπού.
α΄:ο λύκος και η αλεπού κάμανε κολληγιά
β΄:ο λύκος έκαμε κολληγιά με την αλεπού
Ανακόλουθο: οι λέξεις δεν ακολουθούν συντακτικά τα προηγούμενα – συνήθως οι μετοχές.
Ονομαστική απόλυτος αντί γενικής και μετοχή συνημμένη σε ονομαστική αντί σε πλάγια πτώση.
-Ἐλθών δ' ἐκεῖσε πρῶτον μέν με
οὐδείς ξένων ἑκών ἐδέξατο. ( ἐλθόντα
με )
- Ἐπιπεσών τῇ Φαρναβάζου
στρατοπεδείᾳ τῆς προφυλακῆς αὐτοῦ
πολλοί ἔπεσον. (ἐπιπεσόντος αὐτοῦ )
-Ἐξῆν αὐτῷ μισθῶσαι τόν οἶκον
ἀπηλλαγ-μένος πολλῶν πραγμάτων.
( αὐτῷ ἀπηλλαγμένῳ )
-Περιμάχητον γάρ τό ἄρχειν
γιγνόμενον,
οἰκεῖος ὤν καί ἔνδον ὁ τοιοῦτος
πόλεμος
αὐτούς τε ἀπόλλυσι καί τήν ἄλλην
πόλιν.
( περιμαχήτου τοῦ ἄρχειν
γιγνομένου )
-τρεις βίγλες θα του βάλω
τρεις βίγλες τρεις βιγλάτορες
και οι τρεις αντρειωμένοι.
(και τους τρεις αντρειωμένους )
-εγώ δε με νοιάζει διόλου. ( εμένα )
-Η κυρα-Ρήνη του Κριτού του Δούκα η θυγατέρα
χρόνους της γράφουν τα προικιά…
( Της κυρα-Ρήνης)
-άνθρωπος που πήρε το δρόμο του, πίσω μην τον
γυρίζετε ( άνθρωπο )
ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥ του Στρατή Δούκα
-Ο Διάκος, σαν ταγροίκησε, πολύ του κακοφάνη
( του Διάκου )
Καθ’ όλον και μέρος: ο όρος μιας πρότασης αντί να μπει σε γενική διαιρετική ή και εμπρόθετα στα
νεοελληνικά, συμφωνεί με την πτώση του ονόματος που προσδιορίζει.
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 10/28

11. -Οἱ γάρ ψιλοί οἱ μέν ἀπώλοντο, οἱ δέ
ἐσώθησαν. ( τῶν ψιλῶν )
-Οἱ στρατηγοί βραχέα ἕκαστος
ἀπελογήσατο. ( τῶν στρατηγῶν )
-Οὐ γάρ τάφου νῶν τώ κασιγνήτω
Κρέων
τόν μέν προτίσας, τόν δ' ἀτιμάσας
ἔχει;
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.21
-Τώ παῖδε φημί τώδε τήν μέν ἀρτίως
ἄνουν πεφάνθαι, τήν δ' ἀφ' οὗ τά
πρῶτ' ἔφυ.
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.561-2
-πηγαίνει τον κατήφορο, την άκρη το ποτάμι.
( του ποταμιού )
-εμείς, ο καθένας έχει τη γνώμη του. ( από εμάς )
-την Κυριακή το δειλινό μεγάλα τόπια βγάλαν
( της Κυριακής )
-έρχεται τη μέση μέση το γιαλό. ( του γιαλού )
-Τρία κομμάτια σύννεφα στον Όλυμπο στη ράχη.
( στου Ολύμπου )
-Οι μαύροι μου όσοι τάκουσαν, όλοι βουβοί απο-
μείναν. ( από τους μαύρους μου )
Έλξη: ένας όρος μιας πρότασης έλκεται, δηλ. ακολουθεί κάποιον άλλο όρο και συμφωνεί μαζί του
στην πτώση ή γενικά στον τύπο, κατά παράβαση του συντακτικού κανόνα.
-Αἱ Θῆβαι Αἴγυπτος ἐκαλεῖτο.
( ἐκαλοῦντο )
-Ὅπως ἔσεσθε ἄξιοι τῆς ἐλευθερίας ἧς
κέκτησθε. ( ἥν )
-Ὅλοιο μήπω, πρίν μάθοιμι. ( ἄν μάθω )
-καί δίκη ἐν ἀνθρώποις πῶς καλόν, ὅ
πάντα ἡμέρωσε τἀνθρώπινα. ( ἥ )
-Τήν ἡδονήν διώκετε ὡς ἀγαθόν ὄν.
(οὖσαν)
-Ἀθηναῖοι ἤθελον τῶν Ἐπιπολῶν κρατῆσαι,
χωρίου τε ἀποκρήμνου ὄντος και ὑπέρ τῆς
πόλεως εὐθύς κειμένου.(οὐσῶν,κειμένων
-να ‘χα τον ουρανό χαρτί, τη θάλασσα μελάνι, να
σου ‘γραφα τα πάθη μου και πάλι να μη φτάνει
( γράψω )
-τα Γιάννενα, η όμορφη πόλη της Ηπείρου, κοι-
μάται. ( κοιμούνται )
-θα σε σκοτώσουν, αυτός είναι ο σκοπός τους.
( αυτό )
-Τα Κλαυδιανά, παλιό βυζαντινό χωριό, κοιμάται.
( κοιμούνται )
-ήθελα να ήμουν νέος. ( είμαι )
-τιμούμε όλους όσους αγωνίστηκαν για την πατρί-
δα. ( όσοι )
Υπαλλαγή: ο επιθετικός προσδιορισμός δε συμφωνεί στην πτώση με τη γενική που προσδιορίζει,
αλλά με το ουσιαστικό από το οποίο εξαρτάται η γενική.
-Ὦ κοινόν αὐτάδελφον Ἰσμήνης κάρα.
( αὐταδέλφου )
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.1
-τόν δ' ἀθλίως θανόντα Πολυνείκους
νέκυν
( θανόντος )
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.26
-Θάσιον οἴνου σταμνίον. ( Θασίου )
-Ἐν τῷ ὑμετέρῳ ἀσθενεῖ τῆς γνώμης
( τῆς ὑμετέρας )
-τα αντρειωμένα κόκαλα ξεθάψτε του γονιού σας.
( του αντρειωμένου )
-θερμοί δακρύων σταλαγμοί ( θερμών )
-λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει.
( βουνάκι λευκά πρόβατα ) Σολωμός
-κι ακόμη μερικά τετράγωνα φώτα από μικρά
συνοικιακά παράθυρα (φώτα από τετράγωνα
παράθυρα) ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
-Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου
είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.(φρικτή πληγή)
ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΙΑΣΩΝΟΣ …του Κ.Καβάφη
Πρόληψη: το υποκείμενο της δευτερεύουσας πρότασης προλαμβάνεται, δηλ. λαμβάνεται πιο
μπροστά στη φράση, και μπαίνει ως αντικείμενο στην κύρια πρόταση.
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 11/28

12. -Δημοκρατίαν γε οἶσθα τί ἐστι.
( Οἶσθα γε, τί ἐστι δημοκρατία )
-Οἶσθα Εὐθύδημον ὁπόσους ὀδόντας
ἔχει;
(Οἶσθα ὁπόσους ὀδόντας Εὐθύδημος
ἔχει; )
-Δέδοικά σε μή πληγῶν δέῃ.
(Δέδοικά μή πληγῶν δέῃ σύ )
-Ὀρθῶς λέγεις περί σωφροσύνης, ὅ ἐστιν
(Ὀρθῶς λέγεις, ὅ ἐστιν ἡ σωφροσύνη)
-σε ξέρω τι άνθρωπος είσαι.
( ξέρω τι άνθρωπος είσαι εσύ )
-ποιος είδε τον αμάραντο σε τι γκρεμό φυτρώνει;
(ποιος είδε σε τι γκρεμό φυτρώνει ο αμάραντος;)
-δεν ήλπιζα τον ουρανό στη γη να βρέξει αίμα.
(δεν ήλπιζα ο ουρανός στη γη να βρέξει αίμα)
-μην ακούς τους άλλους τι σου λένε.
(μην ακούς τι σου λένε οι άλλοι)
-Τους ξέρεις τους χωρικούς μας πόσον αυστηροί
είναι σ’ αυτό το κεφάλαιον.
(ξέρεις πόσον αυστηροί
είναι οι χωρικοί μας σ’ αυτό το κεφάλαιον)
Αττική σύνταξη: στους αττικούς συγγραφείς, όταν το υποκείμενο του ρήματος είναι ουδέτερο και σε
πληθυντικό αριθμό, τότε το ρήμα βρίσκεται στο γ΄ ενικό.
-Ταῦτα τά χωρία ἐστίν ἆθλα τοῦ πολέμου.
-Ἐν τῇ Ἀττικῇ πολλά δένδρα ὑψηλά ἐστι.
-.... διαβαλλόμενος ὑπ' αὐτῶν, ὁπότε τι πταίσειαν, ὡς διά τήν ἐκείνου κάθοδον
παρανομηθεῖσαν
ταῦτα ξυμβαίνοι.
ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ
- Τά παιδία παίζει.
-Τά δίκαια καλά ἐστι.
-Δόξαν(=μτχ =ἐπεί ἔδοξε) δέ ταῦτα ἐκήρυξαν οὕτω ποιεῖν.
Βοιώτιο ή Πινδαρικό: στον Πίνδαρο κυρίως, όταν το υποκείμενο του ρήματος είναι αρσενικό ή
θηλυκό, σε γ΄ πρόσωπο και στον πληθυντικό αριθμό, τότε το ρήμα βρίσκεται στο γ΄ ενικό.
-Μελιγάρυες ὕμνοι ὑστέρων ἀρχαί λόγων τέλλεται ( τέλλονται )
-Ἔστιν καί ἐν ταῖς ἄλλαις πόλεσιν ἄρχοντές τε καί δῆμος ( εἰσίν )
-Ἔστιν ἔμοιγε καί βωμοί. ( εἰσίν )
-Δοκοῦντι δικαίῳ εἶναι γίγνεται ἀπό τῆς δόξης ἀρχαί τε καί γάμοι. ( γίγνονται )
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 12/28

13. Γ΄. ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
Βραχυλογία
α) σχήμα από κοινού: μια λέξη που παραλείπεται εννοείται από τα προηγούμενα ακριβώς η ίδια.
-Οὗτος τροφῆς οὐδέν δεῖται, ἐγώ δέ
δέομαι.
-Φράζει ἅ τε δεῖ ποιεῖν καί ἅ μή.
-Τό δαιμόνιον Σωκράτει προσημαίνει ἅ
τε δεῖ καί ἅ μή δεῖ ποιεῖν.
-αυτός δεν έχει ανάγκη, εγώ όμως έχω.
-κανείς δε μας φέρθηκε όπως αυτός.
-Σε τραγουδά, όπως το πουλί τον ήλιο που ανα-
τέλλει.
-εσύ είσαι πλούσιος, ο Πέτρος όμως δεν είναι.
-Οι ποιηταί παλιώνουν, όπως τα ρούχα.
β) σχήμα εξ αναλόγου: μια λέξη ή φράση που παραλείπεται εννοείται από τα προηγούμενα ή και
από τα επόμενα, όχι ακριβώς η ίδια , αλλά αλλαγμένη στον αριθμό, την πτώση, το πρόσωπο κτλ
-Περιέπλεον τάς νήσους καί πρός τάς
ἐπιθαλαττιδίας πόλεις ( ἔπλεον)
-Οὕτω καί αὐτός ἐποίει καί τούς
ἄλλους παρῄνει. ( ποιεῖν )
-Οὗτος μέν ὕδωρ ( πίνει ), ἐγώ δέ
οἶνον πίνω.
-Φανήσεται... Μαύσωλος
......ἀφῃρημένος, οἱ δέ.... Χίοι καί
Βυζάντιοι (φανήσονται)... οὐ
βεβοηθηκότες, ὑμεῖς δέ
(φανήσεσθε)...... αἴτιοι.
Δημοσθένους ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Β 3,4
-δεν έγινε η δουλειά όπως περίμενα ( να γίνει ).
-Την άλλη μέρα δεν έφυγα, όπως είχα σκοπό
(να φύγω )
-Πλέκουν ένα απόκοσμο τροπάρι, κι η κάθε λέξη
στάλα από τανθόνερο ( του τροπαριού )
-χλωμή κι αμίλητη μένει η γριά κι όλοι τριγύρω
( μένουν )
-Εκειόν να τρώη η ξενιτειά κι εμέ τα μαύρα ράσα
( να τρώνε )
-Δεν μπορείς
ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου,
ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα. ( να ζυγίσεις )
ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕΩΣ της Κικής Δημουλά
γ) ζεύγμα: δυο αντικείμενα ή προσδιορισμοί αποδίδονται, ενώ δε θα έπρεπε, στο ίδιο ρήμα.
-Ἔδουσί τε πίονα μῆλα οἶνόν τ'
ἔξαιτον. ( οἶνον πίνουσι
)
-ἀγῶσι μέν γε καί θυσίαις διετησίοις
νομί-
ζοντες, ἰδίαις δέ κατασκευαῖς
εὐπρεπέσιν
( χρώμενοι )
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 38
-κρατήσαντές τέ τινας ἡμῶν πάντας
αὐχοῦ-σιν ἀπεῶσθαι καί νικηθέντες
ὑφ' ἁπάντων
ἡσσῆσθαι. ( φασί ←αὐχοῦσι )
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 39
-πλούτῳ τε ἔργου μᾶλλον καιρῷ ἤ
λόγου
κόμπῳ χρώμεθα, καί τό πένεσθαι οὐχ
ὁμο-λογεῖν τινί αἰσχρόν ( ἡγούμεθα )
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 40
-ὁ δέ ἀντοφείλων ἀμβλύτερος, εἰδώς
οὐκ
ἐς χάριν, ἀλλ' ἐς ὀφείλημα τήν
ἀρετήν ἀ-
ποδώσων. ( δώσων )
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 40
-φάγαμε καλούς μεζέδες και κρασί (ήπιαμε)
-Ακούει τουφέκια και βροντούν, σπαθιά λαμπο-
κοπάνε.( βλέπει )
-πάει να ποτίσει τα’ άλογο κρύο νερό και δροσερό
χορτάρι ( ταΐσει )
-χίλιους έκοψα, τριακόσιους πληγωμένους
( άφησα )
-Κάμε αλουσιά και λούσε με, χτένι και χτένισέ
με. ( πάρε )
-Πήρα Φράγξα γυναίκα, μαΐστρα πεθερά.
( έκανα )
-Ο ένας του δίνει μαχαιριά κι ο άλλος με το κο-
ντάρι. ( τον χτυπάει )
-Η κόρη του απαίτησε να γιοματίσουν μαζί για
τελευταία φορά, κι έπειτα να φύγει.
( κι έπειτα του υποσχέθηκε να φύγει )
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 13/28

14. δ) αποσιώπηση: διακοπή λόγου, παράληψη όσων ήταν να ακολουθήσουν και στη θέση τους απο-
σιωπητικά.
-ἀλλ' ἐμοί μέν - οὐ βούλομαι δυσχερές
εἰπεῖν
οὐδέν ἀρχόμενος τοῦ λόγου
Δημοσθένους 18, 3
-και οι δυο αρκούδες τότε
στα δυο τους σηκώθηκαν βαριά…..
-ήμουν έξω, ήμουν έξω από το χρόνο….
Πλεονασμός: Χρήση περισσοτέρων λέξεων απ’ όσες χρειάζονται.
-σύν δίκῃ χρησθείς δικαίᾳ
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.23-4
-ἐξεπίσταμαι καλῶς
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.293
-ἔξω βαρείας αἰτίας ἐλεύθερον
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ. 445
-Τάς αἰτίας προύγραψα πρῶτον
-Εἰσῆγον εἰς τό μέγαρον ἔσω.
-τον είδες με τα μάτια σου, γιαγιά, το βασιλέα;
-πάλι ξαναήρθε η άνοιξη
-ανέβηκα επάνω στο δέντρο
-δεν έχουμε ξανάρθει άλλη φορά στα μέρη σας
-πάλι τα ξανάπλυνε
α) εκ παραλλήλου ή εξ αντιθέτου : το νόημα εκφράζεται και καταφατικά και αποφατικά(αρνητικά).
-Ψεύδεται καί οὐκ ἀληθῆ λέγει.
-Καί φημί δρᾶσαι κοὐκ ἀπαρνοῦμαι τό
μή.
-σώπα και μη μιλάς.
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.443
-σύ δ' εἰπέ μοι μή μῆκος, ἀλλά
-Μ’ απολησμόνησε και πια δε με θυμάται.
συντόμως.
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.446
-ἔσω γάρ εἶδον ἀρτίως λυσσῶσαν αὐτήν
-φέρε λίγο νερό, όχι ζεστό, κρύο.
οὐδ' ἐπήβολον φρενῶν.
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.491-2
-ὑμεῖς δέ νενικήκατε μέν πολλάκις
βασιλέα,
ἥττησθε δ' οὐδ' ἅπαξ οὔτε τῶν δούλων
τῶν
βασιλέως οὔτ' αὐτοῦ 'κείνου.
Δημοσθένους ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 23
-καί ὄνομα μέν διά τό μή ἐς ὀλίγους ἀλλ'
ἐς πλείονας οἰκεῖν δημοκρατία κέκληται.
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 37
-τήν τε γάρ πόλιν κοινήν παρέχομεν καί
οὐκ
ἔστιν ὅτε ξενηλασίαις ἀπείργομέν τινα
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 39
-οὔτε γάρ Λακεδαιμόνιοι καθ'ἑαυτούς,
μεθ'
ἁπάντων δέ ἐς τήν γῆν ἡμῶν στρατεύουσι
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 39
-οὐ γάρ πάσχοντες εὖ, ἀλλά δρῶντες κτώ-
μεθα τούς φίλους
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 40
-μετά μεγάλων δέ σημείων καί οὐ δή τοι
ἀμάρτυρον γε τήν δύναμιν παρασχόμενοι
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 40
-Οὕτω δέ δρῶν οὐδέν ἄν διάφορον τοῦ
ἑτέρου ποιοῖ, ἀλλ' ἐπί ταὔτ' ἄν ἴοιεν
ἀμφό-
τεροι.
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 360Β-Δ
β) περίφραση: μια έννοια εκφράζεται με δυο ή και περισσότερες λέξεις, ενώ θα μπορούσε να
εκφραστεί με μία.
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 14/28

15. -Ὁ Δήμητρος καρπός = ὁ σῖτος
-Ἴτε παῖδες Ἑλλήνων = Ἕλληνες
-Λόγον ποιοῦμαι = λέγω
-Τιμήν ἔχω =τιμῶμαι
-ἐπιμέλειαν ποιοῦμαι=ἐπιμελοῦμαι
-δίκην δίδωμι τινι=τιμωροῦμαι(ὑπό τινος)
-ο Γέρος του Μοριά = ο Κολοκοτρώνης
-παιδιά Μοραϊτόπουλα = Μοραΐτες
-παιδιά της Ελλάδος = ελληνόπουλα
-ο βασιλιάς των Αθανάτων= ο Δίας
-ο γιος της καλογριάς= ο Καραϊσκάκης
-η λαμπάς η αιώνιος= ο ήλιος
γ) ένα με δύο (ἕν διά δυοῖν): μια έννοια εκφράζεται με δύο λέξεις που συνδέονται με το και ή το
τε και, ενώ λογικά η μία αποτελεί προσδιορισμό της άλλης.
-Ὁ Ἄμασις ἐκόσμησε τήν παῖδα ἐσθῆτί
τε καί χρυσῷ ( χρυσῇ ἐσθῆτ ι )
Ηροδότου Γ 1
-Ἔνοπλος ἐπ' αὐτόν ἐπενθρώσκει πυρί
καί στεροπαῖς (ἀστραπές) ὁ Διός
γενέτας. ( πυρφόροις
στεροπαῖς )
-πέρασε ράχες και βουνά ( ράχες βουνών )
-αστροπελέκι και φωτιά να πέσει στις αυλές σου.
( φλογερό αστροπελέκι )
-Γυναίκες πού είν’ οι άντροι σας κι οι καπετα-
ναραίοι; ( οι άντρες σας, οι καπεταναραίοι )
δ)υποφορά και ανθυποφορά: Ερώτηση ή διαπίστωση / απάντηση ή εξήγηση / απόρριψή της /
δήλωση για την αλήθεια.
-ὑπέρ τίνων οὖν ἐστίν ; Πρός μέν τούς
δή- μους ἤ περί τῶν ἰδίων
ἐγκλημάτων, οὐ δυνη-θέντων δημοσίᾳ
διαλύσασθαι ταῦτα,ἤ περί γῆς μέρους
ἤ ὅρων ἤ φιλονικίας ἤ τῆς ἡγε-μονίας·
πρός δέ τάς ὁλιγαρχίας ὑπέρ μέν
τούτων οὐδενός, ὑπέρ δέ τῆς πολιτείας καί
τῆς ἐλευθερίας·
Δημοσθένους ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 17
-Διά τί γάρ ἄν καί τύχοιμι τοιούτων ὑμῶν;
Πότερον ὅτι δι' ἐμέ τις εἰς ἀγῶνα πώποτε
καταστάς ἀπώλεσε τήν οὐσίαν; Ἀλλ' οὐδ'
ἄν εἷς ἀποδείξειεν,.......
Λυσίας ΥΠΕΡ ΑΔΥΝΑΤΟΥ
-Αχός βαρύς ακούγεται,πολλά ντουφέκια πέφτουν.
Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;
Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, ουδέ σε χαροκόπι.
Η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ’ αγγόνια.
-Γιατί είναι μαύρα τα βουνά και στέκουν βουρκωμένα;
Μην άνεμος τα πολεμά; Μήνα βροχή τα δέρνει;
Κι ουδ’ άνεμος τα πολεμά κι ουδέ βροχή τα δέρνει,
Μόνο διαβαίνει ο Χάροντας με τους αποθαμένους.
-Ο Λιάκος τι να γίνηκε φέτος το καλοκαίρι;
Να βγει να χαρατζώσει τα χωριά κι όλο
το βιλαέτι;
Ο Λιάκος αποκλείστηκε στο Μπούμηλο στη ράχη
ε) επανάληψη: μια λέξη ή φράση, αυτούσια ή αλλαγμένη, επαναλαμβάνεται.
-Λέγεις γάρ οὐκ ἀνεκτά δαίμονας λέγων
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ Αντιγόνη στ. 282
-κείνοις ἄν ἤλγουν· τοῖσδε οὐκ ἀλγύνομαι
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ Αντιγόνη στ. 468
-Δηλοῖ τό γέννημ' ὠμόν ἐξ ὠμοῦ πατρός
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ Αντιγόνη στ. 471
-«Δεν είν’ αλήθεια, δεν είν’ αλήθεια» φώναζε.
-η μέρα φόρεσε τη νύχτα, όλα είναι νύχτα,
όλα είναι νύχτα.
-βρίσκει την πόρτα ανοιχτή,την πόρτα ανοιγμένη.
-είναι μακριά στην ξενιτιά,είναι μακριά στα ξένα.
-όλο να προσέχεις, να προσέχεις, μην πέσουν,
μην πέσεις ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
στ)επαναφορά ή επάνοδος: δυο ή περισσότερες προτάσεις αρχίζουν με την ίδια λέξη ή φράση.
-σύνειμι μέν θεοῖς, σύνειμι δέ ἀνθρώποις
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 15/28

16. τοῖς ἀγαθοῖς.
Ξενοφώντος Απομνημονεύματα Β α 32
-τί οὖν, ὦ ταλαίπωρε, συκοφαντεῖς. τί
λόγους
πλάττεις. τί σαυτόν οὐκ
ἐλλεβορίζεις(παρα-
φρονείς);
Δημοσθένους 18, 121
-μέχρι τούτου Λασθένης φίλος ὠνομάζετο
Φιλίππου, ἕως προὔδωκεν Ὄλυνθον· μέχρι
τούτου Εὔδικος καί Σῖμος, Λαρισαῖοι, ἕως
Θετταλίαν ὑπό Φιλίππῳ ἐποίησαν.
-Μαύρος ήταν, μαύρα φορεί, μαύρο και το άλογό
του.
-Δεν έχουμε ποτάμια, δεν έχουμε πηγάδια,
δεν έχουμε πηγές
-Φταίει το ζαβό το ριζικό μας!
Φταίει ο Θεός που μας μισεί!
Φταίει το κεφάλι το κακό μας!
Φταίει πρώτ’ απ’ όλα το κρασί!
-έλεγα να την πάω δίπλα στο επιπλοποιείο, …..
έλεγα να ρίξω ένα σεντόνι πάνω της,
ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
ζ) επιφορά ή αντιστροφή ή επιστροφή: δυο ή περισσότερες προτάσεις τελειώνουν με την ίδια λέξη
ή φράση.
-ἐπί σαυτόν καλεῖς, ἐπί τούς νόμους καλεῖς
ἐπί τήν δημοκρατίαν καλεῖς.
Αισχύνη 3, 202
-έτσ’είν’ο κόσμος, πάντα τέτοιος θα είν’ ο κόσμος
-εμένα η φαμελιά μου δουλεύει, εγώ δουλεύω,
ο γιος μου δουλεύει
η) αναδίπλωση ή παλιλλογία: Λέξη ή φράση επαναλαμβάνεται αμέσως με κάποιο προσδιορισμό.
-ἀλλ' ἵππον, ἵππον οὐκ ἐτόλμησεν ὁ λα-
μπρός καί πλούσιος οὗτος πρίασθαι.
Δημοσθένης 21, 174
-ἕλεσθ' ἕλεσθε μ' οἰκήτορα, ἕλεσθέ με
Σοφοκλής
-ἔστιν, ἔστιν ἡσυχία
Δημοσθένους 18, 408
-Απρίλη, Απρίλη δροσερέ και Μάη με τα λουλού-
δια
-Φεύγει, φεύγει ο προδότης
-εκεί καίγονται κόκαλα, κόκαλα ανδρειωμένων
-να σου φυτρώνουν τα φτερά, τα φτερά τα μεγάλα
-ήμουν έξω, ήμουν έξω από το χρόνο
-πλην όλα, όλα ταύτα απέβαινον ανωφελή
-έχω κάτι εδώ μέσα βαρύ, πολύ βαρύ
ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ του Βιζυηνού(2)
θ) επαναστροφή: λέξη ή φράση επαναλαμβάνεται αμέσως και ο λόγος συνεχίζεται παρατακτικά.
-χρήματα λαμβάνουσι, λαμβάνουσι δέ οἱ
μέν πλούσιοι ὀλίγα, οἱ δέ πτωχοί πολλά.
-Μοί ζητεῖς περιουσίαν, περιουσία οὐκ ἔχω,
οὐκ ἔχω χρήματα.
-από δόξες αλάργα κι αλάργα από μίση
-βαρώντας γύρου ολόγυρα, ολόγυρα και πέρα
-θα ζήσω στον κόσμο, στον κόσμο θα μεγαλώσω
-ψάλλει ο κύκνος, ο κύκνος απ’ αλάργα ψάλλει.
ι) άρση και θέση: πρώτα αίρεται κάτι και στη συνέχεια τίθεται.
-Οὐ τοῦτο δίκαιόν ἐστι, ἀλλ' ἐκεῖνο.
-Μή τοῦτο, ἀλλ' ἐκεῖνο ποίει.
-εγώ δεν είμαι Τούρκος ουδέ Κόνιαρος,
είμαι καλογεράκι από ασκηταριό.
-δεν είναι ξένο το παιδί! Είναι δικό μου!
ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ του Βιζυηνού
-όχι η φωτογραφία που κοιτάς με τόση δυσπιστία-
λέω για την πολυθρόνα.
ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 16/28

17. ια) προδιόρθωση ή προθεραπεία: ψυχολογική προετοιμασία πριν ανακοινωθεί κάτι δυσάρεστο.
-θα σου πω κάτι και να μη σου κακοφανεί. Νομίζω πως φέρθηκες πολύ άσχημα.
-κάνε κόμπο την καρδιά σου και μάθε ότι το φίλο μας τον χάσαμε σε τροχαίο.
-Να ζήσεις, πρωτομάστορη, τίνος είν’ το κιβούρι;
Είναι του ανέμου, του καπνού και της ανεμοζάλης!
Για πε μου, πρωτομάστορη, καθόλου μη μου κρύψεις.
Ποιος έχει στόμα να στο πει, στόμα να σου μιλήσει;
Τούτη η φωτιά που σ’ άναψε,ποιος θε να σου τη σβήσει;
Η Ευγενούλα απέθανεν, η πολυαγαπημένη!
ιβ) επιδιόρθωση: διόρθωση ή ακριβέστερη διατύπωση της προηγούμενης φράσης ή πρότασης.
-προσδεῖ πόρου, μᾶλλον δ' ἅπαντος ἐνδεῖ
τοῦ πόρου. -εσείς βουνά, ψηλά βουνά, με τα δασειά
κλαριά σας
-Επήγα πεζός εις την εκκλησίαν, ή μάλλον εις το
εκκλησάκι, του κυρίου Αναστασίου.
Δ΄. ΣΗΜΑΣΙΑ ΛΕΞΕΩΝ Η ΦΡΑΣΕΩΝ (= ΛΕΚΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ)
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 17/28

18. Μεταφορά: η σημασία μιας λέξης γίνεται ευρύτερη, δηλαδή επεκτείνεται (μεταφέρεται)
αναλογικά και σε άλλες συγγενικές.
-Θυμός σιδηροῦς.
-ὑφαίνω δόλον.
-Παῦσαι, πρίν ὀργῆς κἀμέ μεστῶσαι
λέγων.
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.280
-Ἀρώσιμοι γάρ χἀτέρων εἰσίν γύαι.
( και αλλονών τα χωράφια είναι
κατάλληλα
για καλλιέργεια)
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.569
-Ὅστις δ' ἀνωφέλητα φιτύει τέκνα.
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.645
-ἡμεῖς δέ ἀνειμένως(ἀνίεμαι=χαλαρώνω)
διαιτώμενοι.
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 39
-οὐδείς ἄν γένοιτο, ὡς δόξειεν,
οὕτως ἀ-
δαμάντινος
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 360Β-Δ
-...μηδέν ποτε ἐθέλοι ἀδικῆσαι μηδέ
ἅψαι-
το τῶν ἀλλοτρίων.
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 360Β-Δ
-...τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας
φύσεις ἀνα-γκάσαι ἀφικέσθαι πρός τό
μάθημα
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 519Β-Δ
-Φύλλο δένδρου → χαρτιού, υφάσματος
-Πέτρινη σκάλα → καρδιά, πέτρινα χρόνια
-Είναι αυτός μια αλεπού! (έμψυχο → έμψυχο)
-Κάτω βαθιά έπαλλε η καρδιά της γης.
(έμψυχο→άψυχο)
-Ο Κώστας είναι χρυσό παιδί (άψυχο → έμψυχο)
-Η μοίρα πλέκει συμφορές. (ενέργεια→ενέργεια)
-το πρόσωπό του έλαμπε από χαρά
-το κορμί του ήταν λαμπάδα
-το μαραμένον κοράσιον
ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ του Βιζυηνού
-μου άνοιγεν η καρδιά μου
ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ του Βιζυηνού
-το κρασί άρχισε να με χτυπά στο κεφάλι
ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ του Βιζυηνού
-Το φεγγάρι θα κάνει πάλι χρυσά τα μαλλιά μου.
ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
-ασβεστωμένη με φεγγαρόφωτο
ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
-Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία.
ΕΛΕΝΗ του Γ. Σεφέρη
-Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα.
ΕΛΕΝΗ του Γ. Σεφέρη
Σχήμα κατεξοχήν: η σημασία μιας λέξης γίνεται στενότερη και χρησιμοποιείται με μια μόνο
ορισμένη έννοια.
-τό ἄστυ = αἱ Ἀθῆναι
-ὁ ἰσθμός = ὁ ἰσθμός τῆς Κορίνθου -Η Πόλη έπεσε το 1453.
-Ο Κυβερνήτης δολοφονήθηκε στο Ναύπλιο.
-Περάσαμε χθες από τον Ισθμό.
Συνεκδοχή:
α)το ένα αντί για τα πολλά ομοειδή
-Ὁ Συρακόσιος πολέμιος τῷ Ἀθηναίῳ
( Οἱ Συρακόσιοι πολέμιοι τοῖς
Ἀθηναίοις)
-Τετρακόσια χρόνια ρήμαξε την Ελλάδα ο Τούρκος
( οι Τούρκοι )
-Χαίρεται ο Τούρκος στ΄άλογο κι ο Φράγκος
στο καράβι. ( οι Τούρκοι - οι Φράγκοι )
-Ο Έλληνας είναι φιλότιμος. (Οι Έλληνες)
β)Το μέρος αντί για το σύνολο
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 18/28

19. -Σκηνοῦσιν ἐν ταῖς στέγαις οἱ
κάμνοντες=
=οι άρρωστοι ( ἐν ταῖς οἰκίαις )
-Ἐφοβοῦντο μή οὐχ ἱκανοί ὦσι Λέσβῳ
πάσῃ πολεμεῖν. ( πάσαις ταῖς πόλεσι
Λέσβου )
-Κάθε κλαδί και κλέφτης. ( δένδρο )
-Στις πόλεις υπάρχει πρόβλημα στέγης.( σπιτιού)
-ότι ανάγκην το ανθρώπινον
στήθος έχει αναπαύσεως ( το σώμα )
-ένα πανί ψαρόβαρκας που χάνεται στο βάθος
λικνισμένο απ’ την ίδια την ανάσα.(ψαρόβαρκα)
ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
-πολιορκημένη από εξαίσια, ηλιοκαμένα σώματα
( άνδρες)
ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
-Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο
(Τροία)
ΕΛΕΝΗ του Γ. Σεφέρη
γ)Η ύλη αντί για το πράγμα(=αντικείμενο) που έχει γίνει από αυτή την ύλη
-Οἱ Ἀθηναῖοι τόν σίδηρον κατέθεντο.
(τά ὅπλα) - Να τρώει η σκουριά το σίδερο κι η γη τον
αντρειωμένο. ( τα σιδερένια όπλα )
-Μας έκαναν δώρο μια πορσελάνη.(αντικείμενο
από πορσελάνι)
-μας έκλεισαν σε σύρμα
ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥ του Στρατή Δούκα
δ)Εκείνο που παράγει αντί για κείνο που παράγεται
-Πλῆσον κρατῆρα μελίσσης.
( μέλιτος ) -αχός βαρύς ακούγεται
πολλά τουφέκια πέφτουν (τουφεκιές)
-Τρία τουφέκια του ‘δωσαν, τα τρία αράδα
αράδα ( τρεις τουφεκιές )
-κάνε μου ένα τηλέφωνο. ( τηλεφώνημα)
-σήμερα έχω σίδερο. ( σιδέρωμα )
-η περιπαίχτρα σάλπιγγα μεσουρανίς πετιέται
( το σάλπισμα )
Μετωνυμία:
α)το όνομα του δημιουργού ή εφευρέτη αντί για το ίδιο το πράγμα
-ὁ Ὅμηρος = τά Ὁμήρου ἔπη
-ὁ Ἥφαιστος = τό πῦρ
-ὁ Λυσίας =οἱ Λυσίου λόγοι
-Διαβάζετε Σολωμό. (τα ποιήματα του Σολω-
μού)
-Συνεννοούνται με το Μαρκόνι.(Τηλέγραφο του
Μαρκόνι)
-όποιος δεν το εδοκίμασε μοναχός του, παιδί μου,
δεν ξεύρει τι πικρό ποτήρι ήταν εκείνο (δηλ. ο
θάνατος του δεύτερου κοριτσιού)
ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ του Βιζυηνού
β)Αυτό που περιέχει κάτι αντί για το περιεχόμενο
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 19/28

20. -Εἰς δάκρυα ἔπεσε τό θέατρον.(οἱ
θεαταί)
- Ξυνοικίζουσι τήν Λέσβον ἐς τήν
Μυτιλήνην
( τους κατοίκους της Λέσβου )
-Το πανηγύρι ήταν πολύ και ο τόπος ήταν λίγος
( οι πανηγυριώτες)
-Σε λίγο θα παρελάσει το 3ο Γυμνάσιο. ( οι
μαθητές του 3ου Γυμνασίου)
-όλο το θέατρο άρχισε να χειροκροτάει.
(οι θεατές)
γ)Το αφηρημένο αντί για το συγκεκριμένο
-Νεότης πολλή ἦν. ( Νέοι ἄνδρες
πολλοί ἦσαν)
-κατήγαγε τόν δῆμον.(τούς
δημοκρατικούς)
-Χαριτωμένη συντροφιά μου λέει να
τραγουδήσω. ( Χαριτωμένοι σύντροφοι)
-Η πόλη ήταν ανάστατη.( οι κάτοικοι της πόλης)
-Τα νιάτα βιάζονται. ( οι νέοι )
-τα νιάτα αγωνίζονται για ένα καλύτερο αύριο.
( οι νέοι )
Αντίφραση: λέξη ή φράση παίρνει τη θέση κάποιας άλλης που έχει παρόμοια ή αντίθετη
σημασία
α)λιτότητα: η αντίθετη μιας λέξης με άρνηση
-οὐχ ἥκιστα. (μάλιστα)
-οὐκ ἀγνοῶ. ( γιγνώσκω καλῶς)
-Κορίνθιοι δέ κατά τε τό δίκαιον
ὑπεδέξα-ντο τήν τιμωρίαν, νομίζοντες
οὐχ ἧσσον
ἑαυτῶν εἶναι τήν ἀποικίαν ἤ
Κερκυραίων.
Θουκυδίδου 1. 25 3
-ἀλλ' οὐκ ἐπ' ἀρρήτοις γε τοῖς ἐμοῖς
λόγοις.
(αλλά όχι χωρίς να εκφράσω τις
δικαιολο-γίες μου) Σοφοκλέους Αντιγόνη,
στ.556
-αὐτοί ἐπελθόντες οὐ χαλεπῶς
( =ῥαδίως )
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 39
-Η φθορά δεν ήταν μικρή.( μεγάλη)
-πέρασε όχι λίγη ώρα ανήσυχα. ( πολύ )
β)ειρωνεία: χρήση λέξεων με αντίθετη σημασία από ό,τι έχει στο νου του ο γράφων.
-Ὡς ἡδύς εἶ! ( ἀηδής )
-Ἤιδη καλῶς,
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.18
-Τοιαῦτά φασι τόν ἀγαθόν Κρέοντα σοί
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.31
-ἵν' εἰδότες τό κέρδοςἔνθεν οἰστέον
τό λοιπόν ἁρπάζητε,
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.310, 311
-Κρέοντ' ἐρώτα· τοῦδε γάρ
κηδεμών(εἶ).
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.549
-καί τἆλλα πράττειν ἐν τοῖς ἀνθρώποις
ἰσόθεον ὄντα.
Πλάτωνος ΠΟΛΙΤΕΙΑ 360Β-Δ
-Ωραία τα κατάφερες! ( πολύ άσχημα )
-Καλός είσαι και εσύ! ( απαράδεχτος )
-Στο άγαλμα της Ελευθερίας, που φωτίζει τον
κόσμο
-πραγματικά γιατρεύτηκε: πέθανε!
ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ του Βιζυηνού
-μπρε τσομπάνο που τον βρήκες, εφτά μέρες πας
κι έρχεσαι στα Θείρα!
ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥ του Στρατή Δούκα
γ)ευφημισμός: για αποτροπή του κακού χρήση λέξεων ή φράσεων με καλή σημασία αντί με
κακή, όπως και θα άρμοζε.
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 20/28

21. -ὁ Εὔξεινος πόντος. ( Ἄξενος)
-ἡ νῦν τῶνδε καταστροφή ( ὁ θάνατος
)
-τό ἀμύνεσθαι καί παθεῖν κάλλιον
ἡγησά-μενοι (τό θανεῖν )
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 42
-Γλυκάδι ( ξύδι )
-Ευλογιά (παρότι είναι μια επικίνδυνη αρρώστια)
Υπερβολή: για να προκληθεί ισχυρή εντύπωση λέγεται κάτι που ξεπερνά το αληθινό ή το
συνηθισμένο
-Ἵπποι λευκότεροι χιόνος
-Ὁ πᾶς χρόνος οὐχ ἱκανός ἐστι παρα-
σκευάσαι λόγον ἴσον τοῖς τούτων
ἔργοις.
-ἐκ πάσης γῆς τά πάντα.
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 38
-Οὐκ ἄν μοι δοκεῖ δύνασθαι Ἐργοκλῆς
πολλάκις ἀποθανών δοῦναι δίκην
ἀξίαν.
-Ἐπιλίποι ἄν ἡμᾶς ὁ πᾶς χρόνος, εἰ
πάσας τάς ἐκείνου πράξεις
ἀπαριθμησαίμεθα.
-Έφαγα όλον τον κόσμο να σε βρω.
-με χίλιες βρύσες χύνεται,με χίλιες γλώσσες κρένει
-όποιος πεθαίνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει
-μ’ ένα κάμπο πρόβατα
ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥ του Στρατή Δούκα
-Σα δυο βουνά είναι οι πλάτες του, σαν κάστρο η
κεφαλή του.
-στο έμπα χίλιους έκοψε, στο έβγα δυο χιλιάδες
και στ’ άλλο στριφογύρισμα δεν ήβρηκε να κόψει
-βογκάει τρέμουν τα βουνά,
βογκάει τρέμουν οι κάμποι
-κι όθε χτυπάει ο Διγενής,
το αίμα αυλάκι κάνει
κι όθε χτυπάει ο Χάροντας,
το αίμα τάφρο κάνει
«ο θάνατος του Διγενή»(4)
Αλληγορία: μεταφορική έκφραση με νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φανερώνουν οι
λέξεις της – μπορεί να είναι και ένα ολόκληρο κείμενο, πεζό ή ποιητικό
-Κυάμων(=από τα κουκιά,δηλ. την
πολιτική)
ἀπέχεσθαι.
-Καρδίαν μή ἐσθίειν.(=μην τρως την
καρδιά σου)
-Σμικρῷ χαλινῷ δ' οἶδα τούς
θυμουμένους
ἵππους καταρτυθέντας
-Ὁρᾷς παρά ῥείθροισι χειμάρροις ὅσα
δένδρων ὑπείκει, κλῶνας ὡς
ἐκσῴζεται,
τά δ' ἀντιτείνοντ' αὐτόπρεμν'
ἀπόλλυται.
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ Αντιγόνη
-Το ένα χέρι νίβει το άλλο και τα δυο το πρόσωπο.
(παροιμία)
-Τρώγεται με τα ρούχα του.
-Όχ! Σαν της είπα έτσι, άναψε ο γιαλός και
κάηκαν τα ψάρια. ( έγινε έξαλλη )
-Ένας αϊτός περήφανος, ένας αϊτός λεβέντης
από την περηφάνια του κι από τη λεβεντιά του
δεν πάει στα κατώμερα να καλοξεχειμάσει
μόν’ μένει πάνω στα βουνά, ψηλά στα κορφοβούνια.
(στίχοι για έναν ανυπόταχτο και γενναίο κλέφτη)
-Ξεκινάμε ανάλαφροι καθώς η γύρη
…………………………………………
ΣΤΗ ΝΥΧΤΑ ΠΟΥ ΕΡΧΕΤΑΙ της Μελισσάνθη (όλο το ποίημα)
Προσωποποίηση: απόδοση ανθρώπινης ιδιότητας σε έμψυχα, άψυχα, αφηρημένες έννοιες και
ιδέες
-ἤ σε λανθάνει
πρός τούς φίλους στείχοντα τῶν -Το αηδόνι καλημέρισε χαρούμενα την αυγή.
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 21/28

22. ἐχθρῶν
κακά;
-Νόμισμα και πόλεις πορθεῖ, τόδ'
ἄνδρας
ἐξανίστησιν δόμων.
-εἰ μή γλῶσσαν ἐγκλῄοι φόβος.
-Ἅιδης ὁ παύσων τούσδε τούς γάμους
ἐμοί.
Σοφοκλέους Αντιγόνη, στ.9,296-7,505,575
-Πολιτείᾳ οὐ ζηλούσῃ
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 37
-Κλαίνε τα δένδρα, κλαίνε, κλαίνε τα βουνά.
-Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη
περπατώντας η δόξα μονάχη….
-και το πουλί παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε
-κλαίνε τα δέντρα, κλαίνε, κλαίνε τα βουνά
-ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε
-Η Διχόνοια, που κρατάει
ένα σκήπτρο η δολερή,
καθενός χαμογελάει
πάρ’ το λέγοντας κι εσύ
-μες στους μυώνες του γαλάζιου αγέρα,
μέσα στα ρωμαλέα νεύρα του ύψους
ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
Παρομοίωση: για να τονιστεί μια ιδιότητα ενός προσώπου ή πράγματος ή μιας ιδέας, το
πρόσωπο ή το πράγμα ή η ιδέα παραβάλλεται με κάτι άλλο πολύ γνωστό που έχει την ίδια
ιδιότητα. Στην ουσία συγκρίνονται δυο όροι. Η παρομοίωση μοιάζει με τη μεταφορά και
εύκολα μπορούν να γίνουν μετατροπές από το ένα σχήμα στο άλλο.
-Ὥσπερ τά χαλκεῖα πληγέντα μακρόν
ἠχεῖ καί ἀποτείνει καί οἱ ρήτορες οὕτω
σμικρά ἐρωτηθέντες δόλιχον
κατατείνουσι τοῦ λόγου.
( =...παρατείνουν το λόγο για πολύ)
-Ἐφάνη κονιορτός ὥσπερ νεφέλη
λευκή.
-Ο Αχιλλέας όρμησε στη μάχη σαν λιοντάρι
-Ύπνε, που παίρνεις τα μικρά, έλα πάρε και τούτο
μικρό, μικρό σου το ‘δωκα, μεγάλο φέρε μου το
μεγάλο σαν ψηλό βουνό, ίσιο σαν κυπαρίσσι.
-το πρόσωπό του έλαμπε από χαρά σαν τον ήλιο
-είχε καρδιά σαν πέτρα.
-τρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί
και κάνουν σαν αηδόνια.
-και θα σβήσεις καθώς σβήνουνε λιβάδια
από μάισσες φυτρωμένα με γητειές
-(οι καμπάνες) φάνταζαν χρυσές
-ένα τρεχαντήρι πρόβαινε με πανιά και ξάρτια,
λες κι αρμένιζε ανάερα.
-όλον τον προτού της βίον τον εγνώριζον ωσάν
παραμύθι ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ του Βιζυηνού
-τόσο θετική σαν μεταφυσική
ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ του Ρίτσου
Αντίθεση: όταν χρησιμοποιούνται κοντά λέξεις με αντίθετο νόημα
οὔτ' εὐτυχοῦσα μᾶλλον οὔτ' ἀτωμένη.
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ Αντιγόνη στ. 17
-εἴτ' εὐγενής πέφυκας, εἴτ'ἐσθλῶν
-ο άγιος προσπαθούσε να καταβή επί του εδά-
φους – οι νεκροί ανερριχώντο τους τοίχους
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 22/28

23. κακή.
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ Αντιγόνη στ. 38
-μή φευρεθῇς ἄνους τε καί γέρων
ἅμα.
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ Αντιγόνη στ. 280
-Τίς γάρ ἄν ἠθέλησεν ἀπειθεῖν ὁρῶν
τόν
βασιλέα πειθόμενον;
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ Αγησίλαος
ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ του Βιζυηνού
-τέτοιαν ώρα οι ψυχές διψούν και πάνε
στης λησμονιάς την κρουσταλλένια βρύση·
μα βούρκος το νεράκι θα μαυρίσει.
-στο έμπα μπήκε σαν αϊτός, στο ξέβγα σαν
πετρίτης
Οξύμωρο: όταν χρησιμοποιούνται λέξεις, η μια δίπλα στην άλλη, που φαινομενικά από την
πλευρά του περιεχομένου η μια αναιρεί τη σημασία της άλλης, αλλά στο βάθος εκφράζεται ένα
λογικό νόημα.
-Σπεῦδε βραδέως
-ὅσια πανουργήσασα
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ Αντιγόνη στ. 74
-οὔτε πενίας ἐλπίδι
Θουκυδίδου ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ 42
-ηττημένος και νικητής μαζί,ήρωας τροπαιούχος
κι εξιλαστήριο θύμα
ΜΠΟΛΙΒΑΡ του Εγγονόπουλου
-Ανύπαρκτο κέρδος
-αιέν ο κόσμος ο μικρός, ο Μέγας
-έσβησε η άσβεστη φωτιά!
-ο θάνατος των αθανάτων!
-χαίρε νύμφη ανύμφευτε
-πάω αργά γιατί βιάζομαι
-αγγελικό και μαύρο φως
-τις Εστιάδες τις σεμνές μα κολασμένες.
-με δίχως κατάρτια, με δίχως πανιά, να κοιμάμαι
ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Κλιμακωτό: παρουσίαση μιας κατάστασης με βαθμιαία αύξηση της έντασης.
-τον έδεσαν χειροπόδαρα
τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν
τον έσυραν παράμερα, τον καταξέσκισαν
απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους
και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι.
ΕΠΙ ΑΣΠΑΛΑΘΩΝ του Γ. Σεφέρη
Σημειώσεις
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 23/28

24. Σημειώσεις
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 24/28

25. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Α΄ Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ Σελ.
Υπερβατό 1
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 25/28

26. Πρωθύστερο 2
Χιαστό 2
Κύκλος 4
Παρονομασία ή παρήχηση ή ετυμολογικό 5
Ομοιοτέλευτο ή ομοιοκατάληκτο, ισοσύλλαβο ή πάρισο 6
Ασύνδετο 7
Πολυσύνδετο 7
Β΄ Η ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ Σελ.
Κατά το νοούμενο 8
Σύμφυρση 8
Ανακόλουθο 8
Καθ’ όλον και μέρος 8
Έλξη 9
Υπαλλαγή 9
Πρόληψη 9
Αττική σύνταξη 10
Βοιώτιο ή Πινδαρικό 10
Γ΄ Η ΠΛΗΡΌΤΗΤΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ Σελ.
Βραχυλογία 11
Α) σχήμα από κοινού 11
Β) σχήμα εξ αναλόγου 11
Γ) ζεύγμα 11
Δ) αποσιώπηση 12
Πλεονασμός 12
Α) εκ παραλλήλου 12
Β) περίφραση 13
Γ) ένα με δυο ( εν δια δυοίν ) 13
Δ) υποφορά και ανθυποφορά 13
Ε) επανάληψη 13
Στ) επαναφορά ή επάνοδος 14
Ζ) επιφορά ή αντιστροφή ή επιστροφή 14
Η) αναδίπλωση ή παλιλλογία 14
Θ) επαναστροφή 14
Ι ) άρση και θέση 14
Ια) προδιόρθωση ή προθεραπεία 15
Ιβ) επιδιόρθωση 15
Δ΄ ΣΗΜΑΣΙΑ ΛΕΞΕΩΝ Ή ΦΡΑΣΕΩΝ
Σελ.
Μεταφορά 16
Σχήμα κατεξοχήν 16
Συνεκδοχή 16
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 26/28

27. Μετωνυμία 17
Αντίφραση 18
Α) λιτότητα 18
Β) ειρωνεία 18
Γ) ευφημισμός 19
Υπερβολή 19
Αλληγορία 19
Προσωποποίηση 20
Παρομοίωση 20
Αντίθεση 20
Οξύμωρο 21
Κλιμακωτό 21
ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 27/28

28. ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΕ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ – Μονοχρήστου Χρυσόστομος 28/28