Η διαδρομή του εικαστικού Δ. Καλαμάρα

1. Δημήτρης
Καλαμάρας
1924-1997
μεταπολεμική γενιά

2. • Γεννήθηκε στη Φλώρινα το 1924. Σπούδασε στην ΑΣΚΤ της
Αθήνας ζωγραφική με τους Μπισκίνη, Θωμόπουλο και
Αργυρό (1946-1947) και γλυπτική με τον Μ. Τόμπρο (1947-
1953). Αποφοίτησε με το πρώτο βραβείο γλυπτικής. Συνέχισε
τις σπουδές του με υποτροφία του ΙΚΥ στην Accademia di
Belle Arti της Φλωρεντίας (1954-1957) και της Ρώμης (1958-
61). Το 1956, με πρωτοβουλία του ΙΚΥ και με τη βοήθεια του
δασκάλου του Bruno Bearzi, εγκατέστησε το πρώτο
εργαστήριο χαλκοχυτικής (‘χαμένου κεριού’) στα υπόγεια της
ΑΣΚΤ. Έως το 1966 έμεινε εκτός Ελλάδος και είχε την ευκαιρία
να γνωρίσει τη μοντέρνα τέχνη της εποχής του, αλλά και να
μελετήσει τα μεγάλα έργα των ευρωπαϊκών μουσείων.
Στα πρώιμα έργα του (κυρίως προτομές και ανδριάντες) οι
μορφές είναι μνημειακές, με στέρεη δομή και αρκετά
εξπρεσιονιστικά στοιχεία.

3. • Δημιούργησε αμέτρητα σχέδια, μακέτες και προπλάσματα, τα οποία λειτουργούν και
σαν αυτόνομα έργα τέχνης, και σαν έργο-διαδικασία, και σαν σύνοψη της καλλιτεχνικής
του πορείας, αν και ουσιαστικά αποτελούν προκαταρκτικές μελέτες, που θα κατέληγαν
σε ένα και μόνο γλυπτό: τον χάλκινο μνημειακών διαστάσεων Έφιππο Ανδριάντα του
Μεγάλου Αλεξάνδρου (1993, στη Φλώρινα).
Το 1969 εκλέχτηκε παμψηφεί καθηγητής στην ΑΣΚΤ, όπου εισήγαγε τη διδασκαλία
θεωρητικών κειμένων, προώθησε τη συλλογή γύψινων εκμαγείων για διδακτικούς σκοπούς
και αναβάθμισε το εργαστήριο της Τέχνης του Βιβλίου. Δίδαξε έως το 1984 (αντιπρύτανης
1977-1978).
Υπήρξε μέλος του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και Πρόεδρος της Επιτροπής
Ανεγέρσεως Μνημείων και Ανδριάντων του Υπουργείου Πολιτισμού.
Λόγω της αντίθεσής του με την εμπορευματοποίηση της τέχνης, έκανε ελάχιστες εκθέσεις.
Ήταν ήδη 68 ετών, όταν παρουσίασε για πρώτη φορά σε ατομική έκθεση (1992, Μουσείο
Σύγχρονης Τέχνης Φλώρινας και 1993, Βελλίδειο Πνευματικό Κέντρο Θεσσαλονίκης).
Συμμετείχε σε λίγες ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Εκπροσώπησε την
Ελλάδα στη Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας (1963, Χρυσό Μετάλλιο) και του Sao Paulo (1979,
εύφημη μνεία).
• Η μεγάλη αναδρομική του έκθεση το 1995 στην Εθνική Πινακοθήκη επιβεβαίωσε τον
σημαντικό του ρόλο στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής γλυπτικής. Μετά το θάνατό
του (Αθήνα 1997) συστάθηκε από την Άννα και τον Φίλιππο Καλαμάρα το «Ίδρυμα
Δημητρίου Καλαμάρα», που έχει σκοπό την προαγωγή της καλλιτεχνικής παιδείας. Το
γλυπτό του Θνήσκων Πολεμιστής (έργο του 1971) τοποθετήθηκε το 2000 στο σταθμό Εθνική
Άμυνα του αθηναϊκού Μετρό.

4. …… -1964
Στα πρώιμα έργα του (κυρίως προτομές και ανδριάντες) οι μορφές
είναι μνημειακές, με στέρεη δομή και αρκετά εξπρεσιονιστικά
στοιχεία.

5. Μετά το 1965, οι
περιγραφικές λεπτομέρειες
περιορίζονται και,
βαθμιαία, οι μορφές
σχηματοποιούνται, μέσα
από μια διαδικασία
αφαίρεσης που
αναδεικνύει τα δομικά
χαρακτηριστικά τους.
Η αφαιρετικότητα που
επικρατεί στο ώριμο έργο
του, είναι αποτέλεσμα
γεωμετρικών αναγωγών και
λεπτομερών μετρήσεων, με
απώτερο στόχο την
ανάδειξη της ισορροπίας
και της αρμονίας των
αναλογιών. Το θέμα που
μελέτησε περισσότερο από
κάθε άλλο, ήταν η μορφή
του έφιππου ανδριάντα σε
διάφορες παραλλαγές.

6. Τίτλος: Θνήσκων Πολεμιστής
Θέση: Σταθμός Εθνική Άμυνα (Αποβάθρα του σταθμού)
Έτος Κατασκευής: 1971
Υλικό Κατασκευής: Χαλκός
Καλλιτέχνης: Δημήτρης Καλαμάρας

7. Απελευθερώνοντας τον Αλέξανδρο
Σπουδές για τον έφιππο ανδριάντα του
Μεγάλου Αλεξάντρου (εικ. 3,4,5)

8. • Στην εικόνα 3 παρουσιάζεται μια πρώτη σπουδή για τον έφιππο
ανδριάντα του Μεγαλέξανδρου. Στις εικόνες 4 και 5 έχουμε μια εξέλιξη
μορφολογική του ιδίου θέματος που φτάνει στη γεωμετρική αφαίρεση.
Η γεωμετρική αφαίρεση στην πέμπτη εικόνα επ' ουδενί λόγω μπορεί
να χαρακτηριστεί αυθόρμητη. Το αφηρημένο στοιχείο εδώ έχει
προκληθεί συνειδητά μέσα από πολύχρονη βάσανο συνειδητής
πορείας του καλλιτέχνη από το συγκεκριμένο στο αφαιρετικό. Ο
Καλαμάρας είναι χαρακτηριστικός καλλιτέχνης της άποψης των
μοντέρνων καλλιτεχνών της εποχής του. Το αφηρημένο στο έργο του δεν
είναι αυθόρμητο, τυχαίο, εξπρεσιονιστικό. Είναι εξέλιξη σκέψης και
πειραματισμών. Είναι απόρροια ορθολογικής μελέτης και αναζήτησης.
Η παραστατικότητα παραμένει πάντοτε εμφανής ως σεβασμός στη
φύση. Να σημειώσουμε ότι ειδικά για τον ανδριάντα του
Μεγαλέξανδρου, ένα θέμα που απασχόλησε για πολλά χρόνια τον
Καλαμάρα, είχε για μοντέλο ένα ζωντανό άλογο.

9. The equestrian statue of
Marcus Aurelius in
Capitoline Hill, Rome,
Italy Copy
Επί χρόνια o
Καλαμάρας μετρούσε
όλες τις λεπτομέρειες
από διάσημους
ανδριάντες επί τόπου
στην Ιταλία, όπως τον
ανδριάντα του
Γκαταμελάτα, του
Μάρκου Αυρήλιου, του
Κολεόνι και άλλων
διάσημων γλυπτών,
αρχαίων και
αναγεννησιακών έργων.

10. • Με τους υπολογισμούς διαπίστωνε ότι το έργο δεν είναι
μόνο μορφή και συναίσθημα, αλλά είναι και λογική και
σκέψη.
Μετέφρασε τη φύση και την απειρία των μορφών σε
αφαιρετικά γεωμετρικά σχήματα, σε γεωμετρικές φόρμες,
σε τετραγωνισμένους όγκους που συνέθεταν το θέμα του.
Αποκάλυπτε την εσωτερική δομική αλήθεια.
• Το θέμα του μετατρεπόταν από ατομικό και συγκεκριμένο
στοιχείο σε γενικό, αφαιρετικό, συνολικό και συλλογικό.
Τα υλικά που επέλεγε ήταν πηλός, ξύλο, χαλκός
επισμαλτωμένος ή επιχρυσωμένος, κεραμικά με ίχνη
χρώματος. Είχε ιδιαίτερο πάθος για τη σχεδίαση και μέσα
από αυτή εξέφραζε όλη τη φιλοσοφία του για τη διαλεκτική
σχέση της τέχνης με την όψη της πραγματικότητας.

11. Στο έργο του "άλογο" (εικ. 1)
από επισμαλτωμένο χαλκό
διακρίνεται η γωνιώδης και
γεωμετρικοποιημένη
σχεδίαση. Με την πρώτη
ματιά ο θεατής νιώθει ότι
βρίσκεται μπροστά σε μια
μοντέρνα απόδοση του
θέματος "άλογο".

12. Τέλος, στην εικόνα 6 παρουσιάζονται
σχέδια αλόγων με όλη τη φρεσκάδα μιας
γρήγορης γραφής, καθώς η αλήθεια του
πραγματικού και ζωντανού αλόγου είναι
η συνεχής μεταβολή της κίνησής του, που
μόνο ένα φευγαλέο σκίτσο, απόρροια
μιας φευγαλέας ματιάς μπορεί να
απεικονίσει, να απαθανατίσει την
αλήθεια. Την ίδια στιγμή που το σχεδιάζει
ο καλλιτέχνης, το άλογο έχει ήδη
μετακινηθεί.

13. 1970-1979

14. 1988-1993

15. 1993-1994

16. Πηγές
• Ψηφιακή πλατφόρμα Ινστιτούτου Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης
http://dp.iset.gr/artist/view.html?id=698
• Χρήστου Χ. (εισ.),"Δημήτρης Καλαμάρας", Αθήνα, 1993 στον ιστότοπο
http://vounisios.pblogs.gr/2013/02/h-egkataleipsis-ergoy-toy-dhmhtrh-kalamara-sthn-f
Πηγές από επιλεγμένη βιβλιογραφία.
Η παρουσίαση έγινε από τη φοιτήτρια του
Τμήματος Θεατρικών Σπουδών Αθηνών,
Στάμου Μαρία
για την καλύτερη κατανόηση του μαθήματος
«Ιστορία της Τέχνης Β’»
Ιούνιος 2017